Ұлттық мінез - құлықтың психологиялық сипаттамасы

МАЗМҰНЫ

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

Магистрлік диссертацияда келесі нормативтік құжаттар мен стандарттарға сілтеме жасалды:

- Қазақстан Республикасы Президентінің Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру. Астана 12 сәуір 2017

- Назарбаев Н. Ә. Қазақстан халқына жолдауы. «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» 2017 жылғы 31 қаңтар

- Қазақстан Республкасы психологының Этикалық Кодексі. - А., 2018. - 20б.

- Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. - Астана, 2010. - 45б.

АНЫҚТАМАЛАР

Магистрлік диссертацияда келесі анықтамаларға сәйкес терминдер қолданылды:

Мінез-құлық - бұл адамның өмір шындығындағы және өзіндік айнасы.

Ұлттық мінез - әдеби шығармадағы ұлттық сипаттамаларымен ерекшеленген мінез-бітімі, оны белгілі бір халықтың өкілі екендігін танытады.

Ұлттық сана-сезім - өзінің ұлттық өкілділігін мойындай отырып, ұлтына деген сүйіспеншілік, жанашырлық, халық мұраларын, мақтанышын бағалай білу.

Ұлттық сезімдер - тұлғаның өзіндік ұлттық бірлігі, қоршаған ортаға қызығушылықтары, халықтық құндылықтары дамуына қатынасы.

Стимуляция - ұлттық психологиялық ерекшеліктер этникалық қоғам өкілдерінің белсенділігі.

Ұлттық менталитет - ойлаудың үлгісі, этностың, әлеуметтік топтар мен индивидтің жалпы рухани мінез-құлқы.

КІРІСПЕ

Зерттеудің көкейкестілігі. Н. Ә. Назарбаев айтып өткендей: «Қазіргі таңда жеке адам ғана емес, тұтас халықтың өзі бәсекелік қабілетін арттырса ғана та­быс­қа жетуге мүмкіндік алады. Бәсекелік қабілет дегеніміз - ұлттың аймақтық немесе жаһандық нарықта бағасы, я болмаса сапасы жөнінен өзгелерден ұтымды дүние ұсы­на алуы. Бұл материалдық өнім ғана емес, соны­мен бірге, білім, қызмет, зияткерлік өнім немесе сапалы еңбек ресурстары болуы мүмкін. Ұлттық жаңғыру деген ұғымның өзі ұлттық сананың кемелденуін білдіреді. Оның екі қыры бар. Біріншіден, ұлттық сана-сезімнің көкжиегін кеңейту. Екіншден, ұлттық болмыстың өзегін сақтай отырып, оның бірқатар сипаттарын өзгерту. Жаңа тұрпатты жаңғырудың ең басты шарты - сол ұлттық кодыңды сақтай білу. » [1] .

Елбасы Н. Ә. Назарбаев: «Адам өмірінде болып жатқан жағдайлардың барлығы жеке басына сәйкес келеді. Адам өз өмірін өзінің мінез-құлқы арқылы қалыптастырады. Бұл өте күрделі мәселе, әлі толық зерттелмеген және шешілмеген. Менің ойымша, қазақтардың қайталанбас этикалық, психологиялық әлемі әлі жете зерттелмей, зерделенбей жатқан тылсым дүние. » [2] .

Бүгінгі қоғамда болып жатқан әлеуметтік жағдайлар, саясат пен экономикадағы түбегейлі өзгерістер қоғам мүшелерінің мінез-құлқына тікелей әсер етеді және бұл ұлттық сананың бір бөлігі ретінде. Жалпы ұлттық сипат әр халықтың рухани және мәдени ерекшеліктерінің бірлігі ретінде, оның құндылық бағыттары мен ұстанымдары ұлттың тарихи, әлеуметтік, экономикалық өмір салтында көрінеді және адамдарды біртұтас халық ретінде біріктіру шарттарының бірі болып табылады. Әсіресе, қазіргі қазақ халқы үшін маңызды мәселелер мемлекеттік деңгейде өзектендірілген, ғасырлар бойы қанға сіңген ұлттық сипаттағы көрініс ұлтты сақтаудың негізіне айналады. Олай болса, қазақтардың ұлттық сипаты қандай болды? Біз басқалардан қалай ерекшеленеміз? Осындай және басқа да сұрақтар көптеген адамдар үшін алаңдаушылық тудырады.

Қазіргі уақытта әртүрлі этникалық қауымдастықтардың мәдени-биогенетикалық тұрғыдан араласуы мен өзара әрекеттесуіне байланысты этнопсихологиялық тақырыптар өзекті бола түсуде. Сонымен бірге, бүгінгі әлемге тән жаһандану үрдісі тұтастай алғанда этностардың айқындалуының жоғалуына алып келеді. Ал бұл мәселені елемеу әр елдің мемлекеттік мүдделері сияқты тәуелсіз Қазақстанның тұтастығына қауіп төндіреді. Этнопсихологиялық айырмашылықтар тек әлеуметтік-мәдени стереотиптерді ғана емес, сонымен бірге оқыту мен тәрбиелеу процесінде мұра болған белгілерді де анықтайды. Сарапшылар ұлттық сипаттағы биологиялық құрылымның айтарлықтай күшін дәлелдеуге тырысады. Олардың пікірінше, бізге ұнайды ма, жоқ па, әр түрлі ұлттардың балалары бір-бірінен терінің түсі мен бет пішіні бойынша ғана бөлінбейді. Мұнда орталық жүйке жүйесінің туа біткен функционалды ерекшелігі де маңызды, сондықтан оны елеусіз қалдыруға болмайды. Сондықтан генетикалық мұраның қарсыластары мен жақтаушылары арасында әртүрлі этникалық топтардың өкілдеріне тән темперамент, мінез-құлық, қабілет және бағдарлау сипаттамалары туралы пікірталастар бар.

Бұл құбылыстың қазіргі дамуында оны зерттеудің маңызы зор. Ғалымдардың пікірінше, этнопсихология мемлекеттік тілдің қалыптасуындағы басты міндет болып табылады. Біздің халқымыздың бойында тарихи және ұлттық дәстүрлердің, қоғамдық тәртіп пен өмірді түсінудің жиынтығы-тұтастық пен бірегей тәжірибе, оның сапасы барлық халықтарға тән. Мысалы, біз еліміздегі мінез-құлықты, өмір мен мәдениетті, халықтық салт-дәстүрлерді байқай аламыз. Біз ұлттық тілге ұлттық сезіммен көмектесе аламыз, ұлттық жағдай мен көңіл-күйді жеткізе аламыз. Көптеген зерттеулерде әр халықтың бірқатар теңдеулері, метафоралар мен сөз тіркестерін білдіреді. Біз бұған адамдарға тән және оның өмірі мен тарихи даму жолын анықтайтын табиғат пен өмір тұрғысынан қарауға дағдыланғанбыз. Сондай-ақ, ұлттық ерік-жігердің дамуында байқалады.

Адамзат қоғамының даму заңдары диалектикаға негізделген алға жылжитын уақыт оны әрдайым ығыстырады және бұрын этнология ретінде пайда болған алға ұмтылысты іздейді. Әсіресе, бұл процесс ұлтшылдық пен ұлтаралық бағытта болғаннан кейін, адам өзін толықтай біріктіре алады. Дәл сол себептерге байланысты, ұлт идеализацияланған сайын, ол неғұрлым сапалы және жеткілікті көлемдік сипаттамаларға оралу үшін дамудың жоғары сатысына көшеді. Бұл байланыс қазақ халқын терең зерттеумен қатар, ерте кезеңдегі жағымды белгілерді көрсететін мейірімділік, ата-аналарға құрмет, адамгершілік, қонақжайлылық, бауырластық, достық және т. б. сияқты сұлулықты қамтамасыз етеді.

Қазақ халқының халықтық, ұлттық, өзіндік психологиялық қасиеттері А. Байтұрсынов, М. Дулатов, М. Жұмабаев, Ж. Аймауытов, С. Торайғыров ақын-жазушыларымызбен көрнекті қайраткерлеріміздің еңбектерінде де түрлі сипатта қамтылған. Ш. Құдайбердіұлы пікірінше: «Сөзіңді түзе әдетіңе айналады, әдетің мінезіңе айналады. Мінезің сенің тағдырың дегн сөзінде үлкен мәдени мағына, мәдени тәрбие, рухани өнеге жатыр. » [3] .

Ұлтаралық білім эстетикалық тәрбие мен кадрларды даярлау бойынша кешенді дайындықты қамтиды. Этнопсихологиялық білім беру процесі ұлттық тәрбие, салт-дәстүрлер туралы теориялық білімдер беретін сала ретінде қарастырылады. Этникалық даму тәртібі-бұл этнопсихологиялық және олардың оқу-тәрбие процесінің қабілеттерін іс жүзінде қолдану туралы білімдер. Жас ұрпақты ұлттық мәдениетте, этностық мінез-құлық пен тілін тәрбиелеу деп, ұлттық және халықаралық сөздер үйлесімділік диалектикасын табауды айтамыз. Осындай ұлттық тіл мен ұлттық мінез-құлықты қалыптастыру туралы олардың тілі мен дәстүрлері бірін-бірімен байланысты болып келеді. Басқа ұлттардың мінез-құлқына деген жеккөрушілік, менмендік өзге тілде үстемдік етуге дағдылану, бұл ұлттық сананың өзгеруіне әкелетін қарама-қайшылықтар және мінездің өзгеруіне мүмкіндіктер болып табылады. Барлық өркениетті мемлекеттердің мәдени құндылықтарды сақтайтыны секілді, этномәдени өкілдер өздерінің тілінің, мәдениетінің және ұлттық мінез-құлқының психологиялық ерекшелігін сақтаулары қажет екенін есепке ала отырып, зерттеу жұмысының тақырыбын «Тұлғаның ұлттық мінез-құлық ерекшеліктерін дамыту жолдары» деп таңдап алдық.

Зерттеудің мақсаты - тұлғаның ұлттық мінез-құлық дамуына тән ортақ қасиеттерін зерделеп, оның тигізетін әсерін эксперименттік әдістемелермен зерттеу.

Зерттеу обьектісі - тұлғаның ұлттық мінез-құлығын дамыту процесі.

Зерттеу пәні - тұлғаның ұлттық мінез-құлқын психологиялық зерттеудің әдістері мен тәсілдері.

Зерттеу болжамы - егер тұлғаның ұлттық мінез-құлық ерекшеліктерін анықтай отырып, диагностикалық зерттеулерді жүргізу нәтижесінде нақты мәлімет алынып, ұлттық мінез-құлықты нығайтуға мақсатталған психологиялық жұмыстар ұйымдастырылса, онда ұлттық мінез-құлықтың тұлғада үйлесімді дамуына оң әсерін тигізеді, өйткені психологиялық-педагогикалық дамыту бағдарламалары тұлға мінез-құлығын жетілдіруге бағытталған.

Зерттеу міндеттері:

• Тұлғаның ұлттық мінез-құлық ерекшеліктері мен ғылыми теориялық әдістемелік маңыздылығына сипаттама беру.
• Тұлғаның ұлттық мінез-құлық ерекшеліктерін диагностикалауға бағытталған әдістемелерді таңдау және практикада қолдану.

• Тұлғаның ұлттық мінез-құлығының дамыту деңгейлерін өлшеу және көрсеткіштерін саралау. Тұлғаның ұлттық мінез-құлығын дамыту әдістемелерін тәжірибелік жинақтаудан өткізу, нәтижесін шығару.

Зерттеу әдістері:

1. Зерттеу тақырыбының мәселелері бойынша педагогикалық және психологиялық ғылыми еңбектерге анализ жасау.

2. Тұлғаның ұлттық мңнез-құлығының даму деңгейін психодиагностикалауға бағытталған әдістер мен тәсілдерді пайдалану.

3. Зерттеу нәтижелерін талдау, салыстыру әдістемелерін жүргізу.

Зерттеудің теориялық-әдіснамалық негіздері: ұлттық мінез-құлық ерекшеліктерін зерттеуге арналған тұжырымдамаларды Г. М. Андреева және Лабрюер, И. Кант, Г. Гегель, И. Гердер. И. С. Кон, А. Даун идеяларында қарастырылған. Ұлттық мінез мәселесі М. Әуезов, С. Балаубаев, Т. Тәжібаев, Н. Жанділдин, Б. Момышұлы, Қ. Б. Жарықбаев сынды қазақ жазушыларының шығармаларында көрініс тауып, зерттеу мәселесін қарастыруға мүмкіндік алды.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы :

Ұлттық мінез-құлықтың даму жайында көзқарастарға тарихи-психологиялық шолу жасау, олардың ғылыми-теориялық негіздемелерін жан-жақты қарастыру. Тұлғаның ұлттық мінез-құлық ерекшеліктері мәселесінің аясында педагог-психолог мамандарға, ата-аналарға психологиялық-педагогикалық бағыттылығы қарастырылды.

1. Психологиялық-педагогикалық тәжірибеде тұлғаның ұлттық мінез-құлық барысы оның жасалу жолдары анықталды.
2. Тұлғаның ұлттық мінез-құлығын дамыту деңгейі мен көрсеткіштерін анықтау әдістер арқылы өлшеніп, көрсеткіштері сараланды.
3. Тұлғаның ұлттық мінез-құлығының қалыптасуы жетілдіріліп, тәжірибелік тұрғыда сараланған. Мектеп мұғалімдері мен ата-аналар, маман педагог-психологтарға арналған тренингтік жаттығулардан құрастырылған бағдарлама жасалды.

Зерттеудің тәжірибелік мәнділігі - тұлғаның ұлттық мінез-құлығын тәжірибе жүзінде эксперименттік зерттеу жұмысының мазмұны ұйымдастырылды, түзету және дамыту әдістерінің жинағы жасалды, арнайы ұсыныстар қарастырылды. Зерттеу нәтижелері мен қорытындылары ұлттық мінез-құлықтың дамуында, ата-аналардың, мамандардың әдістемелік жұмыстарында пайдалануға тиімді мүмкіндіктер береді.

Зерттеу жұмысының талқылануы мен жариялануы. Зерттеудің нәтижелері республикалық және халықаралық ғылыми-практикалық конференцияларының жинақтарында жарық көрді:

1. Ұлттық бірегейлікті заманауи психологиялық зерттеудің өзекті бағыттары. «Жамбыл Жабаев және жаңа сын-қателер дәуіріндегі ұлттық тәрбие мәселелері» атты Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция. Алматы қ, 2021ж.
2. Ұлттық мінез-құлық ұғымы және оның ерекшеліктері. М. Р. Қасенов 80 жылдығына орай өткізілген «Аймақтық экономиканың бәсекеге қабілеттілік мәселелері: теория және практика» Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция. Тараз қ, 05 қараша 2021ж.

Зерттеу базасы: Тараз қаласы, №25 орта мектеп.

Зерттеу кезеңдері:

Бірінші кезеңде (қыркүйек-ақпан 2020-2021 жж. ) - зерттеудің ғылыми аппараты түзіліп, әдебиеттерден ғылыми-теориялық материалдар жинақталды.

Екінші кезеңде (наурыз-мамыр 2021 жж. ) - зерттеуде теориялық жинақталған материалдар сараланып, зерттеу бағытының эксперименттік кезеңдері мен зерттелу бағыттары анықталды.

Зерттеу нәтижелері білім беру саласындағы ғылыми жарияланымдар ретінде баспаға ұсынылды.

Үшінші кезеңде (қыркүйек-мамыр 2021-2022 жж. ) оқушылардың ұлттық мінез-құлық ерекшеліктерін жетілдіру жұмыстарымен жалғасты. Дамыту бағдарламасы ұйымдастырылып, зерттеулер қарастырылды. Педагогикалық-психологиялық зерттеулер нәтижелері өңделіп тұжырым жасалды. Зерттеу жұмысы қорытындыланып, рәсімделеді және магистрлік диссертация қорғауға ұсынылды.

Зерттеу жұмысының құрылымы: магистрлік диссертация кіріспе, екі бөлім, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімнен тұрады.

1 ТҰЛҒАНЫҢ ҰлттыҚ мІнез-ҚҰЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ МАЗМҰНЫ

1. 1 Тұлғаның ұлттық мінез-құлық дамуының ғылыми көқарастары

Мемлекетіміздің тәуелсіздігін нығайту, жоғары руханият пен тұрақтылықты, шынайы мәдени-этникалық мұраны қалпына келтіру және ұлттық байлықты сақтау ұлттық мінез-құлыұтың қалыптасуымен байланысты. Жаңа мыңжылдықта ғылым мен техниканың, мәдениеттің, адамзат жетістіктерінің шарықтау шегі өркениетті қоғамның негізі болды. Сонымен бірге, адамның одан арғы мақсаты - жер бетінде бейбітшілікті, экологиялық жағдайдың тұтастығын сақтау. Қазақ халқының тарихы мен мәдениеті туралы, ұлттық рух ғасырлар бойы сақталып, ұрпақтарға беріліп келді.

Адам үшін әлемдегі ең жоғары құндылық бұл өмір сүру. Біз қалай қабылдауымыз керек, адамға өмір берілгенін сезінеді және басқаларда әртүрлі болуы мүмкін. Мәселе мынада, біз қоршаған әлемге қалай қараймыз? Бұл сұрақтың айналасындағы адамдар өздерін ересек деп санайды. Біз сізде болуы мүмкін сұрақтарға жауап іздейміз сіз не істейсіз, дұрыс нәрсені жасайсыз ба, қалай болғыңыз келеді.

Қазіргі уақытта біздің халқымыздың ұлттық мінез сипатын зерттеудің ерекше маңызы бар екені белгілі. Бұл қазіргі этнопсихология ғылымының өзгеше дамуымен сабақтасады. Біздің еліміз тәуелсіздік жариялап, тәуелсіздік алғаннан кейін бұл мәселе күн тәртібінде ерекше орын алды.

Ұлттық сипат ұғымы әртүрлі этникалық топтар мен халықтардың психологиялық ерекшеліктерін көрсету үшін қолданылады. Қазақ халқының ұлттық мінезінің қалыптасуы кертартпа кезеңнің ортасында басталды.

Мысалы, ХҮ ғасырларда біздің ұлтымыз ұлт болып, өзінің ұлттық ерекшелігін көрсете алған алғашқы кезең болды. Бұл кезеңді шартты түрде «ат мінезді қазақтар» деп атайды. Ал шындыққа келетін болсақ, бұл біздің халқымыз өзінің «жайсандық мінез-құлқын» көрсеткен уақыт. Ұлттық сипаттағы жазбаша әдебиеттерде бұл туралы әртүрлі көзқарастар бар. И. С. Конның «Ұлттық мінез мәселесі» ұлттық мінезді бір үлкен этникалық топты екіншісінен ерекшелейтін ақыл-ой жиынтығы ретінде бейнелейді, оны соншалықты өзгерту мүмкін емес. «Ұлттық мінез-құлық ұрпақтан-ұрпаққа, әкеден балаға мұра болады», - дейді көптеген ғалымдар. Қазіргі уақытта Украинада, Тәжікстанда, Ресейде, Бурятта ұлттық сипаттағы мәселелер зерттелуде. Орыс ғалымы И. Гетенің айтуынша: «Мінез-құлық бұл әр адамның мінезінің айнасы», қоғамда өзінің қасиеттерімен ерекшеленетін әр адамның ерекше мінез-құлқы бар. Ұлттық тұлғаларды тәрбиелеу мен қалыптастыруға қатысты оқушылардың санасында дүниетаным мен нанымды, оқушылардың талғамы мен идеалдарын қалыптастыру мүмкіндігі пайда болады. Ол үшін көркем әдебиетті, газет және журнал шығармаларын, радио, кино, теледидар және басқаларды пайдалану қажет. Сонымен қатар, еңбек адамның мінезін тәрбиелеуде ерекше орын алады. Шынында да, адамның еңбегімен материалдық тауарлар өндірумен қатар оның психологиялық қасиеттерін дамыту қажет. Еңбек арқылы адамның өзіне-өзі қызмет етуге практикалық және психологиялық дайындығы, тәуелсіздік, мотивация, адамның жұмыстағы тапқырлығы қалыптасады. Адам жұмыс істемесе, ол моральдық тұрғыдан бұзылып, игі істерге барады. Еңбек қызметінің болмауы жалқаулыққа әкеледі, мұндай адамдардың болуы іс жүзінде мүмкін емес және сауатсыздыққа әкеледі.

ҮІ ғасырда Түркі қағанатына айналған үлкен мемлекеттегі халқымыздың саяси-қоғамдық, әдеби өмірі туралы баяндайтын жазба ескерткіштер («Қүлтегін», «Білге қаған», «Тоныкөк» дастандары) мен құлпытас (Орхон-Енисей шығармалары) ұлтын, үлкендерге деген құрметті, даналық пен парасаттылықты, ерлік пен тапқырлыұты дәріптейді. Қорқыт өз шығармаларында жыр дастандарының жағымды және жағымсыз мінез-құлық қасиеттері туралы да айтқан.

Әбу Насыр әл-Фараби «Қайырымды қала тұрғындарының көзқарастары жайлы трактатында» бұл қала тұрғындарының әртүрлі топтарына жеке сипат береді және оларды әлеуметтік психологияның негізгі категориялары ретінде ұсынады. Сондай-ақ, ол осы қаладағы адамдардың жеке басының әртүрлі аспектілерін талдайды және оның себебін түсіндіреді. Әбу Насыр әл-Фараби еңбектерінде: «Адам қоғамның ажырамас бөлігі болып табылады және одан тыс өмір сүре алмайды, өйткені ол белгілі бір топтың мүшесі, - делінген мәлімдемеде адамдардың толық қоғамы үш бөлікке бөлінген. Олар үлкен, орта және кіші қоғам. Ол адамдардың бір-бірімен теңсіздігін, білімсіз, моральдық жетілмегендігін көреді, егер олар білім мен діннің үйлесімін қолданса да, олар дұрыс болады дейді. » [4] .

ХV-ХVІІ ғасырлардағы қазақ ақын-жыраулары Асанқайғы, Қ. Жалайри, М. Дулати, Шалкиіз, Жиембет жыраулардың, ХVІІІ-ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы Ақтамберді, Бұхар жыраулар мен Шал ақын, Дулат, Махамбет т. б. ақындардың этнопсихологиялық ой-пікірлері өскелең ұрпақтың этникалық санасын қалыптастыруда ерекше тәрбиелік мәнді орын алады.

ХІХ ғасырдың екінші жартысында ұлттық психология мәселелеріне бірінші көңіл аударған қазақ ағартушысы Ш. Уәлиханов (1835-1865) болды. Өз еңбектерінде ол халықтың ұлттық сипатын зерттеді. Ғалым өмірдің, тілдің, мәдениеттің ерекшеліктерін жан-жақты зерттеу негізінде психологиялық сипаттамаларды жасады. Ш. Уалиханов қазақ халқының ұлттық сипатында ол сезімталдық пен қайғы сияқты қасиеттерді атады. Ш. Уалиханов пікірінше: «Қазақ халқы баяғыдан бір-біріне қиын жағдайда көмектесіп келеді. Ғалымның кһптеген шығармашылығында оқыту мен тәрбиелеу мәселелері көрініс табады. Оның пікірінше, ұлттық мінез-құлық қасиеттері бұл тәрбиенің нәтижесі. Қоршаған ортаға әсер етудің маңыздылығы туралы айта отырып, адам психикасының қалыптасуындағы географиялық ортаның рөліне көп көңіл бөлінеді. Ол өзінің кейбір ерекшеліктерін туа біткен емес, қалыптастырылған деп санады. »[5] .

Абай Құнанбаев байырғы халықтың әлеуметтік жағдайына, оның әртүрлі топтарының мінез-құлық ерекшеліктеріне назар аударады. Ол өз халқының мінез-құлқын, көңіл-күйін, іс-әрекетін, сезімін, талаптарын, әдет-ғұрпы мен қажеттіліктерін жақсы білген. Оның шығармаларынан адамның мінез-құлқы өз уақытында өзгергенін көруге болады (бай, болыс, атқамінер т. б. ) психологиялық бейнесі керемет көрініс тапқан. Абай өзінің «қара сөздерінде» олардың мансабы, жалқаулық, өзін-өзі сүйеу, қызғаныш, және т. б. дәріптеген. Сондықтан ол балаға жақсы мінезді жөргектен бастап қалыптастыруды меңзейді. А. Құнанбаевтың еңбегінен жақсы байқалатындар баланың ата-аналарының, мұғалімдердің, құрдастар мен достарының тәрбиесі мен үлгісі баланың мінезін қалыптастыруда үлкен маңызға ие екенін тұжырымдайды. Осы нәрселер мен жеке қасиеттерге қатысты психологиялық ойлар олардың ғылыми тереңдігіне байланысты ерекше құнды болды.

Ал Қошке Кемеңгерұлының Мәскеудегі «Күншығыс» баспасынан шыққан «Қазақ тарихынан» атты еңбегі оның өз елінің жанын, мінез-құлқын түсіндіріп көптеген мәліметтердің дәлелі болған. Ол осы еңбектің Ш-тарауындағы «Мінез, құқық жайлы» деген тармақшасында қазақ елінің мінезінің неліктен, қалай өзгергендігінің себебін ашуға тырысады. Сол кездегі қоғамдық-әлеуметтік жағдайдың адамның жеке басының дамуына әсерін сөз етеді.

Көшпелі қазақ елі Ресеймен көршілес мәдениетімен қоян-қолтық қарым-қатынаста: «Заңмен зорлықшыл ұстағаны үшін күрес жүргізіледі. Әділеттілік адамзат аңғарын жасаған заң емес. Қамшы мен қылышты қазақтарда ойнады, кедейлердің қаруы салық үшін алынды, жазықсыз ұстау ісі тексерілмеді, адам ақын таба алмады, бақты сатып алды-мұның бәрі заңның атауы болды», - деді ол алғы сөзді ашып қазақ халқының менезін өзгертуге шақырды. Оның қазіргі психологияда көптеген түрлі көзқарастары әсер етеді деген пікірлері қалыптасқан.

Ұлттық сипаттағы тұжырымдарға байланысты Т. Бекниязов: «Ұлттық шығарманың ерекшеліктері туралы мінез бен әдеби шығармада кейіпкер ұлттық мінезімен ерекшеленеді. Белгілі бір халықты білдіретін мінез-құлық психологиялық және ойлау, сөйлеу және т. б. ұлттық сипат пен тарихи категория. Бұл әлеуметтік, рухани, экономикалық және саяси жағдайларға байланысты Заңдарға сәйкес құрылған. » [6] .

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс