Зығыр талшығының жалпы сипаттамасы
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі:
Қорғаныс антисептикалық қасиеттері бар өнімдердің заманауи нарығын талдау қазіргі кезде медициналық мекемелерде, армияда және т.б. бірінші кезектегі маңызы бар қайталанатын жууға төзімді табиғи матадан жасалған бұйымдарға сұраныс жоғары екендігін көрсетті. Микробтық дақылдардың қолайсыз факторларға тез бейімделуін, қолданыстағы көптеген дәрі-дәрмектердің уыттылығы мен аллергенділігін ескере отырып, тоқыма материалдарын модификациялаудың жаңа әдістерін, оларды қолданудың ұтымды технологияларын іздеу және әзірлеу, сондай-ақ олардың тоқыма бұйымдарының пайдалану қауіпсіздігіне әсерін бағалау қажет.
Зерттеу жаңалығы:
1. биоцидтік қасиет беру үшін металл нанобөлшектері бар зығыр тоқыма материалдарын өзгертудің жаңа әдісін жасау;
2. өзгертілген зығыр тоқыма материалдарының беттік морфологиясының өзгеруін зерттеу;
3. түрлендірілген зығыр тоқыма материалдарының биоцидтік және физикалық-механикалық қасиеттерін зерттеу
4. металл нанобөлшектерімен модификацияланған зығыр материалдарының қауіпсіздігін бағалау.
Тақырыптың мақсаты:
Металл нанобөлшектерімен модификацияланған зығыр тоқыма материалдарының қауіпсіздігін бағалау.
Жұмыстың міндеті:
1. зығыр материалы үшін металл нанобөлшектерімен модификациялау әдісін әзірлеу;
2. модификацияланған зығыр тоқыма материалдарының беттік морфологиясының өзгеруін зерттеу;
3. модификацияланған зығыр тоқыма материалдарының биоцидтік және физикалық-механикалық қасиеттерін зерттеу;
4. металл нанобөлшектерімен модификацияланған зығыр материалдарының қауіпсіздігін бағалау.
Зерттеу әдістері:
1. талшық бетінің морфологиясын және элементтік анализін зерттеу далалық эмиссияны сканерлеу JEOL электронды микроскопты INCA жүйесімен (Жапония) қолдану арқылы жүзеге асырылады;
2. физикалық-механикалық - өңделген тоқыма материалдарының беріктік сипаттамаларын, ауа өткізгіштігін және қаттылығын анықтау үшін МТ-150, МТ-160, МТ-367 құрылғыларын қолдану;
3. микробиологиялық - тоқыма материалдарының биотұрақтылығын зерттеу;
4. токсикологиялық - биоцидтік тоқыма материалдарының қауіпсіздігін зерттеу.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы:
Зығыр тоқыма материалдарын модификациялаудың қауіпсіз микробқа қарсы әсерін қамтамасыз ететін, физикалық, механикалық және гигиеналық оңтайлы қасиеттерін әзірлеу
Зерттеудің күтілетін нәтижелері :
Салыстырмалы түрде арзан, экологиялық және токсикологиялық қауіпсіз биоцидті зығыр тоқыма материалдарын әзірлеу. Оларды пайдалану әртүрлі мақсаттар үшін бәсекеге қабілетті, экологиялық таза, биоцидті зығыр материалдардың кең спектрін өндіруге жол ашады.
Әдеби шолу
1.1 Зығыр талшығының жалпы сипаттамасы
Зығыр өсімдігінің сабағының қабығының қабатынан алынатын талшық зығыр талшығы деп аталады. Бұл бір жылдық шөптік өсімдік. Сабақта талшықтық қабат көлбеу жата орналасады. Оның биіктігі 1 метрге дейін жетеді. Зығырдың екі түрі өседі, талшық алынатын салалы зығыр, тұқым алынатын бұйра шашты зығыр. Зығыр талшығы сабақта қабықшамен, ағашпен, өзара жабысқа қабықты шоғыр көлденең жата орналасады. Сабақтың қабықты қабатынан бөлінген зығырлы техникалык талшықтар қарапайым талшықтармен (өте ұсаққа бөлінбейтін даралық) бірге жабысқан жұқа будалы болып келеді[1]. Қарапайым талшықтардың ұштары бойлық, жұқа, үшкірленген пішінді, жабық құбырлы және иілген қалың түрімен сипатталады.
Техникалық талшықтар иірімжіп иіретін және мата өндіретін талшық болып табылады. Зығыр мақта сияқты негізінен целлюлозадан (80 %) тұрады. Бұдан басқа техникалық зығыр талшықты дөрекілендіретін, ауырлататын және оған тұрақты ашық сұр немесе тұнық сұр түс беретін жабысқақтан тұрады. Техникалық зығыр талшығының ұзындыгы 400-700мм шекте, ал қарапайым талшықтың ұзындығы-20-30мм ауытқиды. Техникалық талшықтың жіңішкелілігі өте әртүрлі, ол қарапайым талшықтың жіңішкелігіне және олардың бумадағы санына байланысты. Қарапайым талшықтың жіңішкелігі мақта талшығына жақын, 015-0,025 мм болып келеді. Зығырдың қарапайым талшығының мықтылыгы 10г үзілу күшімен анықталады. Оның үзілу ұзындығы-60-62км және мықтылық шегі 80-120кгмм2. Техникалық талшықтың мықтылығы 200г үзілмелі жүктемемен анықталады, оның үзілу ұзындығы - 40 км, ал беріктік шегі - 50-60кгмм2 Үзілу кезіндегі зығыр талшығының ұзаруы - 1,5-2,5%. Ылғал тартқыштығы - зығыр талшығының бағалы қасиеті. Ол үшін қалыпты ылғалдылық 12 %. Зығыр талшығы ылғалды тез сіңдіреді. Ылғалды жағдайда зығырдың қарапайым талшығының мықтылығы мақта талшығынікі секілді болады. Бұл судың әсерімен жабысқақ пектиналық заттар бумада жұмсарады және қарапайым талшықтардың арасындағы байланыстар әлсірейді, буманың беріктігінің әлсіреуін тудырады. Зығыр талшықтары мақта талшығы секілді қызу температурасын көтере алады және сілтіге тұрақты, ал қышқылдарға тұрақсыз болып келеді. Зығыр талшықтары мақта талшықтарына қарағанда күн сәулесінің әсеріне төзімдірек болады. Өңделмеген матадағы зығыр талшығының мықтылығы 990сағат бойы тікелей күн сәулесінің жарығын түсірген кезде 50 % төмендейді[1-2].
Жаққан кезде зығыр талшығы мақта секілді жанады. Зығыр қалың қабырғалы, тар құбырлы, жабық ұшты болып келеді, талшықтың беттігі біркелкі және тегіс, нәтижесінде мақта матасына қарағанда зығыр матасы аз кірленеді және жеңіл жуылады. Зығырдың бұл қасиеті ішкиімдік жаймалар үшін өте құнды. Зығыр талшықтары ылғалды тарту кезінде басқа тоқыма талшықтарына қарағанда, ылғалды тез сіңіреді және береді, ол - мақта матасына қарағанда мықты, салыстырмалы үзілу күші 60 сНтекс, үзілу кезінде ұзаруы 2-3 % құрайды. Зығыр талшығында лингиннің құрамы оны жарықтың, ауа райының, микроорганизмдердің әсеріне төзімдірек етеді. Талшықтың термиялық бұзылуы 160°С температурага дейін болмайды. Зығыр матасының табиғи әдемі, жібекті жылтырлы сыртқы түріне байланысты мерсерлеуге ұшырамайды[3].
Бір жағынан төмен серпімділігіне бола зығыр талшығы тез мыжылады, ағартылуы және боялуы қиындайды. Жоғары гигиеналық және мықтылық қасиетінің арқасында зығыр талшығынан іш киімдік, жаймалық мата (дене іш киімі, төсек, дастархан жаймасы), жаздық костюмдік-көйлектік маталар алынады. Зығыр матасының жартысы басқа талшықтардың қоспасынан өндіріледі, көптеген бөлігі негізі бойынша мақта иірімжіпті жартылай зығырлы жаймалық маталарда қолданылады. Зығыр талшығынан кенептен тоқылған мата, өртке арналған қолғаптар, баулар, аяқ киімдік жіптер, ал зығырдың қалдығынан өте дөрекі маталар, ол - қаптық, брезенттер, жайғақтар өндіріледі[2-3]
1.1.1 Зығырды өңдеудің экологиялық аспектілері
Қазіргі кезде зығыр талшықтарын жеңіл өнеркәсіпте ғана емес, целлюлоза қағаздық, медицинада, химияда, қарулы күштерде, автомобильдік және т.б. өндірістерде қолдануда. Ауыл шаруашылығының көптеген салалары зығырды мол өнім алу үшін және кіріс көзі ретінде қолдануда.
Қазіргі уақытта негізгі зығыр өндіруші елдер: Ресей, Польша, Франция, Бельгия және Нидерланды. Бұл елдер талшықтардан текстиль материалдарымен қатар шпагат, брезент, қап және т.б. бұйымдар алады.
Зығыр шөптекті немесе бұталар тұқымдасына жататын бір жылдық өсімдік. Біздің елімізде зығыр негізінен техникалық дақыл ретінде өсіріледі. Зығырдың көп салалы зығыр және бұйра зығыр секілді түрлері өсіріліп, өңделіп, қолданысқа түседі. Өндірісте салалы зығырды талшық алу үшін қолданса, бұйра зығырды майлы дақыл алу үшін қолданылады. Өсімдік сабағынан алынатын зығырдың құндылығы - олардың төзімді, майысқақ болуында. Сабағының ұзындығы 90см. болатын техникалық дақыл зығыр егістік алқабына егілгеннен кейін он екі аптадан кейін орылады. Зығырдың мақтадан айырмашылығы, оның төзімділігінде.
Зығыр сабағының мүк қабаты 2 түрлі клеткадан орналасқан: паренхимды және прозенхимды. Зығырдың паренхимді клеткасы қоректік заттарды ұстанады және барлық қабық элементтерімен байланысына қызмет етеді. Ал, прозенхимді клеткасы зығырдың өсімінде маңызды үлкеуі қабілетін иемденеді, олар сабақтың жанында орналасады және элементарлы зығыр талшығы болып табылады.
Зығыр талшығының негізгі полимері α - целлюлоза (80%) болып табылады. Төменгі молекулалық фракциясы - 8.5%, лигнині - 5.2%, майлы балауыз заттары - 2.7%, ақуызы және күйі - 3.2% құрайды. Сондықтан мақтамен салыстырғанда зығыр талшығы көп мөлшерде ілеспелі заттарды иеленеді. Талшық құрамында лигниннің қатысу қаттылық, сынғыштық, күйрегіштік қасиет береді.[3]
Қабықты талшық. Қабықты талшықтар бірінші, екінші, үшінші қабырғаларды иеленеді. Бірінші қабырғалы зығыр талшығы фибрилдан тұрады. Винт сызығы бағыты S, шеңбер осіне 8 - 12֩0 спираль тәрізді қисайып орналасқан. Екінші қабырғаның қабаты каналға жақын фибриал ылди жерінде кішірейеді және 00 дейін баруы мүмкін. Бұл қабырғада фибрил Z винт сызығымен орналасқан. Талшықтың қатпарлы қабырғасының құрылымы күнделікті целлюлозаның бөлініп шығуынан құрылады. Талшық каналы қатал, дөрекі түрге жақын, зығыр талшығының ерекше морфологиясы талшық бойынын көлденең штрих қозғалысы болып табылады, өсуінде сынық іздер немесе бұрылыстарды көрсетеді. Механикалық өңдеуде канал ені тұрақты. Элементарлы талшықтардың ұзындығы 10-38мм, көлденеңдігі 12-37мкм. Талшық сабағының орналасу жеріне байланысты әбден толық және қысқа негізгі сабағында орналасады, ал жоғарғы жағына қарай жіңішке және ұзын болады. Элементарлы талшықтар бір-біріменен буда пластина арқылы байланысады. Лингинадан және пектинді заттардан тұрады. Шоқтарында 45-50 талшық, сабағында 20-25 шоқтар болады.
Бір буда талшық сабақ ұзындығымен ширатылған және бір-бірімен жан бұтағымен байланысады, сабақта каркас талшығымен түйісе отырып зығырдан жыйналған бірнші өңделген механикалық процесс, физикалық және химиялық жадайлар мақсатымен сабақтан бір бума талшық бөледі. Бөлінген талшықтар еспеге ұшырап, шешімінде ұзын таза комплексті түтілген зығыр талшығын және қысқа талшық қалдығын алады. Түтілген зығырдың еспе иірімі үлкен сапалы тұрмыстық маталар дайындау үшін алынады. Қысқа талшық қалдықпен трепанция кезінде пайда болады, қалдық жіптерді алу үшін немесе мақта тектес зығыр талшығының-котонина алуда барлық котонизация бума қалдығының ұзындығының қысқаруымен және элементарлы талшық дәрежесіне дейін бөлінуі. Осы уақытта көптеген котонизацияның химиялық, механикалық және биологиялық түрлері қолданылады. Егер комплексті түтілген зығыр талшығының ұзындығы 170-250мм6, көлденеңдігі 150-250мкм болса онда котонизированды талшық ұзындығы 25-45мм, жіңішкелілігі 14-15мкм. Бұл жағдайды мақтамен, вискозамен, жүнмен және басқада талшықтарға колдануға болады. Техникалық бағыттағы бұйымды дайындауда басқа да целлюлоза талшықтарының түрлері қолданылады.
Табиғи целлюлозалық талшықтың физика-механикалық және химиялық қасиеттерін химиялық құрамымен және молекулалық құрылымымен анықтайды. Мақта және зығыр талшықтарының қасиеті ұқсас, химиялық құрамы жағынан бірдей, көп ұқсастыққа ие. Сонымен бірге бұл талшықтардың молекулаішілік құрылымы ерекше қасиет көрсетеді.
Целлюлоза ташығының көп бөлігі жарылған күші және аз жарылған ұзару бар элементарлы зығыр талшығы иеленеді. Мақтамен салыстырғанда зығыр өте тығыз. Зығыр талшығының комплекстісі элементарлы талшықтан жарылыс күші өте төмен, бірінші құрамында орташа пластинкада беріктігі аз, элементарлы талшықпен байланысқан. Целлюлозалық талшықтар 1500С температура жылуда практика жүзінде өзінің қасиетін өзгертпейді, 1500С температурадан жоғары болса жай процесс басталады, содан кейін талшықтың тез бұзылуынан целлюлозаның ыдырауы және көмірленуі қатысады. Олар жай тұтанады және тез жануын жалғастырады. Зығыр талшығының қабықты өсімдігінің сабағы тура иірімге жарамсыз. Қабық байламын бөліп алу үшін өзімен техникалық талшықтарды көрсетпейтіндей етіп оны алдын ала бірінші өңдеуге салу керек.[4]
Қабықты байлам. Қабықты байламдар мүк паренхимиясының бөлек ұясы түрінде сабақ айналасыда сақина тәрізді орналасқан. Олар бірлік талшық қатарынан тұрып, бір-бірімен орташа ластинкаларменбайланысады. Элементарлы талшықтар толық қабырғалы естілмейтін клеткалары ұшында қалың ұршық тәрізді форма көрсетеді. Клетканың ішінде тар каналдар бар. Элементарлы талшықтардың қабықты байламының саны 30-50ге жетеді. Шайқалу ұзындығы 4-70мм, орташа ұзындығы 25мм тең, орташа жуандығы 15-17мк. Сол уақытта мақта талшығы сияқты орташа жүктің қозғалысының массасы 5г шамасында бөлінеді. Элементарлы зығыр талшығының төзімділігі 15г құрайды. Оның қабырғаларының жуандығын және элементарлы талшық түрінде целлюлозаның үлкен макромолекуласына салады. Қабықты байлам сабақтың барлық ұзындығында орналасқан және олардың ұзындығы өсімдіктің биіктігіне тең.
Зығырдан технологиясы мен өңдеуіне байланысты көптеген мата түрлерін, тіпті брезенттен бастап жұп-жұқа батистке дейін алуға болады. Дегенмен зығырды алудың өзінің технологиясы ауыр, одан алынатын талшықтар өте қымбат тұрады, сондықтан да қазіргі күндері зығырдан жасалынған маталар жоғарғы санатты болып саналады.
Қазіргі уақытта, зығыр өсіруден алғашқы орында Канада елі, дүниежүзілік тауар айналымы бойынша 35 % зығыр экспорттайды.
Зығырдың сабағының жоғарғы ұшы бірнеше бұтақшалармен жалғасады, ал оларда көп жағдайда көгілдір түсті гулдері болады, кейбір жағдайда сары, қызғылт түсті де болады. Гүлдер отырғызылғаннан кейін 1,5-2айдан кейін пайда болады. Содан соң олардың орнына тұқымдық қорапшалар өсіп шығады да олар баяулап сарғая бастайды, бұнымен қоса зығырдың сабағы да сарғайып жапырақтары түсе бастайды. Бұл кезеңді - ерте сарғаю деп атайды. Және дәл осы кезеңде талшық жасауға арналған зығыр тұқымдарын жинап алады. Егер бұл кезеңді кешіктіріп немесе өткізіп алса талшықтар ағаштың қасиетіне ұқсап қатты және сынғыш болып кетеді.
Зығыр талшықтарын тұқымдық қорапшадан шығарып алу өте қиын, себебі мақта сияқты сабақтары өзара және ағаштық бөлігімен де өте қатты жабысып қалған. Дегенмен зығырды өңдеу технологиясы жалпы дәстүрлі түрде қалып отыр. Бұған себеп болған зығырдың сабақтарының құрылысы мен физика-математикалық және химиялық қасиеттері. Зығыр сабағының қабығының астында астары бар екенін көруге болады.
Зығырдың элементарлы талшықтары деп - жуан қабырғалы жіне жіңішке каналды бір өскіш клетканы айтамыз. Талшықтың ұшы өте өткір ал канал тұйықталады. Ұзындығы 10-26 мм.
Зығырдың техникалық талшықтары деп - 15-30 шт элементарлы талшықтардан құралған және бір бумаға қосылған. Зығырдың бір сабағында 25-30 техникалық талшық болады. Ұзындығы: 170-250 мм.
Талшықттарыдың сыртқы түрі: тегіс, ұзын, тік, ашық сұрдан бастап қанық сұрға дейін түс ауыстырады және тегіс болғандықтан жылтырлайды.
Жанғандағы ерекшеліктері: жалыны сары,толық жанып кетеді, күлі сұр, иісі жандырылған қағазға ұқсайды. Жанудағы ерекшеліктері мақта сияқты, себебі зығыр мақта ие болатын дәл сондай химиялық қасиеттерге ие.
Химиялық құрамы: 80% целлюлоза және 20 % қоспалар: майдың, бояғыш,және минералды жоғары молеклалы лигниндер.Лигниннің арқасында талшықтар қатты қасиетке ие болады. Зығыр талшықтары 5 % лигниннен тұрады,бұл көрсеткіш мақтаға қарғанда зығып талшықтарының қаттылығы байқалады.
Элементарлы талшықтардың төзімділігі бөлшектерге түсетін ауырлықпен түсіндіріледі, мысалы элементарлы талшықтарда мәні 0,98 - 24,52 сНтең, бұл дегеніміз мақтанын төзімділігінен 3-5 есе асып түседі деген сөз.
Зығырдың гигроскопиясы қалыпты жағдайда 12 % тең. Зығыр ылғалды өте тез шығарып және өте тез сіңіріп алады.[2]
Ылғал жағдайдағы төзімділігінің өзгеруі. Судың әсер етуінен элементарлы талшықтардың төзімділігі ұлғаяды, ал техникалық талшықтардың төзімділігі кішірейеді, себебі: бөлек-бөлек бумалардың арасындағы байланыс әлсірейді.
Химиялық реагенттердің талшықтарға әсері. Тұз қышқылы мен күкірт қышқылының ерітіндісінде қыздыру жағдайында ериді. Азот қышқылында салқын күйінде де ери береді. Сілтілердің қатысында ерімейді. Әлсіз қышқылдың қатысында қыздырса пектинді заттардың еруі жүреді.Бұндай процессте талшықтар ашық түсті,жұмсақ, және әрі техникалық талшықтардың төзімділігін әлсіретеді. Зығыр талшықтары маұта талшықтарының боялуына қарағанда қиын боялады.Бұл құбылыс:табиғи бояудың қарқынды ндылығына және жуан қабырғасы және тар каналдары бар структурасының ерекшелігіне байланысты.
Тікелей күн сәулелерінің әсері. Үздіксіз күн сәулеснің түсуінде төзімділік 50 % әлсірейді.Мақтаға қарағандағы зығырдың жарққы төзімділігі жоғары.
Элементарлы зығыр талшығы негізінен α-целлюлозадан тұрады ал орташа пластинкалары - пектинді заттардан, кейбір пластинкаларында лигнин бар, микраскоппен қарағанда лигнин флороглюцинің боялғынын және тұз қышқылының көлденең кесілгендігі көрінеді.
Лигнин аз мөлшерде болса да зығыр талшығында болады. Сабақтың ішкі жағында орналасқан. Талшықты және сабақты микрохимиялық реакциялар мен илюминесцнтті анализ қатарын зерттеу жолыменкөлденең кесу енгізілген. Элементарлы зығыр талшығының жоғарғы жүктерінің құрылымы өте характерлі қозғалыс немесе жарылу. Бұл қабықты байламдар өндірістік процеске ұшырайтын қозғалыстар көп санды деформацияның нәтижесінде зығыр сабағының алыну кезімен басталуы болып табылады.
Мыс-аммиакты еріткіште элементарлы зығыр талшығы формаға келеді, сол уақытта мақта талшығы сияқты тез өзгереді. Зығыр талшығы мыс-аммиакты еріткіште ісінеді, мақтамен салыстырғанда, ұзындығы бойынша жеткілікті біркелкі, ішкі каналын иіріп бірен-саран ширату жіпті алады. Мыс-аммиакты еріткіштегі созылу қозғалысы еріткішке өтіп, соның ішінде мүк қалдықтарының жүзіп жүргенін байқауға болады. Оның іші ақуыздық заттардан тұрады. Мыс-аммиакты ерітіндіде қозғалыс қиын беріледі. Зығыр талшығында 80 % целлюлозада, 20% қоспа, яғни майлы,балауыз тектес, бояғыш, минералды заттар лигнин (клетканың қатаюна қажет зат). Лигнин талшықтарға қаттылық береді. Зығыр талшығында 5 % лигнин бар, мақтаға қарағанда зығырдың қаттылығы сондықтан. Зығырдың қарапайым талшықтарының жуандығы мақта талшықтарінікідей, ұзындығы 15 - 26 мм.[6]
Техникалық талшықтарының жуандығы қарапайым талшықтардың жуандығына және олардың бір шоқтағы санына байланысты. Жіп иіруге қолданылатын техникалық талшықтардың орташша ұзындығы 35 - 90см. Қарапайым талшықтардың мықтылығы 0,98 - 24,52 cН - ге тең үзу күшімен спатталады, яғни зығыр талшығы мақта талшығынан 3 - 5 есе мықты.
Физико - химиялық қасиеттері жағынан зығыр мақтаға жақын. Қалыпты жағдайда зығырдың гигроскопиялығы 12 % - ке тең, ылғалды тез сіңіріп шығарады. Зығырдың бір ерекшелігі оның жылу өткізгіштігі, сондықтан ол қолға әрқашан салқын болып сезіледі. Зығырдың гигроскопиялық қасиеті ылғалды бойына тез тартып, тез шығарады
Зығыр талшығында 20% шамасында қабық талшығы бар. Олар байламдарын биологиялық жолмен сабақтан бөледі, мирооганизмдердің қозғалысына ұшырайды.Сол үшін құрғақ сабақтар немесе жайылымда жайылады (зығыр-төсем), суға сулау (салқын немесе жылы зығырды жібіту). Осы өңдеу нәтижесінде пектинді заттар таралады, жабысқақ қабықты талшықтар басқада сабақтардың бөлігімен, байламдар жаңіл бөлінеді, кезекті өңдеуде жұмсартатын және түтетін машиналар қолданылады. Сол кезде егер сабақтар жеткіліксіз болса биохимиялық өңдеумен қопсытқанда ағаш механикалық операция кезінде қабықты байлам жаман бөлінеді. Сонымен қатар биохимиялық қозғалыспен пластинаны әлсіретуге болады. Элементарлы талшықтар бір-бірімен байланысқан. Онда техникалық талшықтар элементарлы талшықтаға ыдырайды және мақтатектес зығыр талшығы алынады.
Кесте 1 - Қатты зығыр иірімінің химиялық құрамы.(құрғақ заттарға арналған, %)
Иірім жуандығы. Текс (номер)
Цел-
люлоза
Балауыз тектес заттар
Лигнин
Ақуыз
Пептинді заттар
Зольді заттар
Зерттелме-ген бөлім
68(14,5)
73,93
2,39
2.88
2.29
2.04
1.06
15.41
56(18)
75,80
2,90
2,70
2.52
2,34
0,86
12.88
36(28)
78,82
1.68
2.05
2,10
1,86
0.71
12.78
Зығыр талшықтары матада мақтамен бірге аралас күйінде кездеседі. Матада мақта жібін негізі ретінде, ал зығыр жібін желісіне алады. Ал химиялық талшықтардан көбінесе вискоза мен лавсанды қолданылады.Кейбір маталарға зығыр лавсан жібімен бірге иірілген комплексті лавсан немесе вискоза жібі қолданылады.
Егер мата зығыр мен мақта жібінен жасалса, онда азот қышқылымен тексереді, мұнда олар қара түске ие болады. Келесі өңдеуде оларды әлсіз азот қышқылымен өңдегенде мақта ағарады, ал зығыр қара болып қала береді. Ал вискозаны комнаталық температурада 37% тік тұз қышқылымен өңдегенде, ол бұзылады. Мақта, зығыр және лавсан талықтары осы қышқылда өзгеріске ұшырамайды.[1-2]
Пенька талшығы. Пенька деп зығырдың құрамында болатын конопля талшығын айтады. Пенька өте ерте заманнан келе жатқан және экономикалық жағынан пайдалырақ бірден - бір өсімдік. Археологтар пеньканың он мың жыл болған талшықтарының түрін тапты. Қытай медицинасы пеньканың төрт мың жыл бұрын емдік қасиетін тапты,олар пеньканы жүрек айналғанда, безгекке, айық жаралар және т.б. үшін пайдаланады.1927 жылы Марко Полоның саяхатынан оралуынан кейін Европа пеньканы этап бойынша ашты, кешірек престностар Таяу Шығыс елдерінен пеньканың дәнін әкелді. Пенька 1545 жылы испаниядан Оңтүстік Америкаға әкелінді.Қазіргі кезде пенька әлемнің ең ыстық аудандарында шығарылады.
Пенька - зығыр тобына жататын биіктігі 3 м немесе одан жоғары, диаметрі 2,5 - 20 мм болатын бір жылдық өсімдік.Әр елде пенька әр түрлі атауға ие : конопля, марихуана, банг, ганджей және т.б.
1.1.2 Зығыр талшығының тігін өндірісіндегі пайдаланылуы
Зығырды өңдеу технологиясы ғасырлар бойы өзгеріссіз болып келді. Алдымен зығырды жерден тамырымен бірге жұлып алады. Осыдан кейін оны
шөмеле қылып кептіреді, басындағы тұқымдарын алып, тастайды, сосын оларды қайта себеді.
Осы процедуралардан кейін сабақтары таңғы шықпен ылғалдандыру үшін зығырды шөпке жаяды. Шық зығырдың сабағында өмір сүретін микроорганизмдердің белсенділігін арттырады. Микроорганизмдер өсімдіктің ішіндегі жабысқақ заттарды жояды, ол талшықты сабақтағы ағаштардан айыруға көмектеседі.
Зығырды шықпен ылғалдандыру процесі ауа райына байланысты бірнеше апталарға дейін созылуы мүмкін. Шықпен ылғалдандыру процесі бірдей жүру үшін зығырдың сабақтарын аударыстырып отыру керек.
Дайын болған талшықтарды көтереді, кептіреді, сосын сабақтың ағаш болып қалған бөлігінен арылтып таратады.
Түтілген зығырды тарайды және одан жіңішке шиырылып қалған тузу лентаны суырып алады. Енді одан зығыр жібін иіруге болады. Соңында одан матаны тоқып дайындау ғана қалады.
Зығыр матасы өте берік болып келеді, сондықтан ондай матадан жасалған киім көпке дейін тозбайды, жылдам кебеді, суды тез сіңіреді. Жуғаннан кейін отырып қалатынына қарамастан, зығыр матадан жасалған киімді өте жоғары температурада, тіпті қайнап тұрған суда жуады. Оны ыстық, дымқылдандырғыш үтікпен тегістеу керек. Зығыр матасы кіркөтергіш, берік, ылғал тартқыш, жаздық киімдер үшін қолайлы. Ал мата қатты мыжылып, жапырылып қалмауы үшін зығырды мақтамен, полиэстермен немесе жүнмен араластырады.
Зығыр матасы үй шаруашылығында да қолданылады. Оның гигиеналық қасиеті жақсы, жайлылықты қамтамасыз етеді және адамның денсаулығын сақтайды. Адамның денесіне ауа кіргізіп тұрады.
Зығыр матасы таза, ылғалды және ауа өткізгіш, жақсы жуылады, жұмсақ, әр түрлі безендірілген, ерекше илемділікке ие. Бірақ бұл маталар мобилизацияланған және тез отырып қалады. Сондықтан олармен жұмысты бастамай тұрып, оларды сулап, толық кептіру керек, содан кейін оны дымдап, оны жақсылап үтіктеу керек. Зығыр матасынан жасалған киімдерді жиі үтіктеуге болмайды.
Зығыр матасы басқа талшықтарды қоспай ақ әрқашан жарқырап тұрады. Қосымшалармен ол жеңіл және жұмсақ болады. Лавсанмен бірге ол аз отырады, жеңіл жуылады, бірақ оны үтіктеу қиынға соғады.
Зығыр матасының жақсы қасиеті - жоғары беріктігі және салыстырмалы ауа және жылу өткізгіштік кезінде ылғал сіңіру қабілеті, сондай-ақ, шіруге қарсы тұра алуы. Зығыр матасы өзінің төзімділігімен, қаттылығымен ерекшеленеді. Зығыр матасы тез тозбайды және суға салғанда кішкене отырады. Зығыр матасын іш киімдер, техникалық, астарлы және басқа бұйымдар жасау үшін қолданады. Мақсатына және құрылымына қарай зығыр матасын мынандай түрлерге бөледі: асханалық-камшатты(дастархан, майлық); сүлгі-камшатты және түкті; кенеп және жұмсақ орамалдар; костюм-көйлектік маталар; ақ жаймалық маталар; жұқа(іш киімдік), террассалық; техникалық, брезентті кенептер, буып-түйетін және қап тігетін мата, сондай-ақ, өрт сөндіру немесе қауырт кездерде керек болатын қолғаптар және тағы басқа бұйымдар. Зығыр матасын кендір жіп ретінде, ақшыл, ақ және боялған қалпымен шығарады.
Зығыр матасы қатып калмайды, суды жақсы сіңіреді және тез кебеді. Қатты ыстық уақыттарда бұл ғажап-мата тіпті ыстықты салқындата алады - зығыр киімдегі адам өзін ауа температурасы 4-5 градусқа төмен сияқты сезінеді.
Зығыр барлық өсімдік қылдарының ішінде ең берік болып келеді.Зығыр өнімі көбірек жууға мүмкіндік береді. Мата формасын өзгертпейді, ғажап қайталанбас жылтыр түске ие.
Зығыр емді мата болып табылады.Зығырдан жасалған таңғыштар қанды тоқтатуға өте кең қолданылады.Зығыр матасы сонымен қатар ауру жұқтыруға қарсы тұра алады.Зығыр мақта дәке өнімі және таңу құралы емдеп жазу қасиетіне ие. ХІХ ғасырда зығырдан жасалған таңғыштармен безгек ауруын емдеген.Зығыр - хирургияда бірден бір өсімдікті тігін матасы.
Зығыр матасы үнемдеу үшін химиялық қылмен мақтаны араластырады. Мақта иірілген жіпті қолданған кезде тұрақтылығы төмендейді және матаның сыртқы келбеті жақсарады. Мақта иірілген жібі тегіс болғандықтан жақсы боялады.Арқау жіптері айтарлықтай жіңішке болып келеді, қатысты тығыздығының мақта бөлігі жоғары.Сондықтан матаның сыртқы келбеті және қасиеті арқау жіптен анықталады.
Зығыр матасы вискозалық қылмен өте тегіс, шырынды бояумен,жақсы сыртқы келбетімен ерекшелінеді.Вискозалық жіпті мақсатқа лайықты иірілген жіппен ширату керек. Жіңішке жіп матаның физика механикалық қасиетіне елеулі әсер етпейді.Вискозалық иірілген жіпті қолданғанда жуып тұруға беріктілігі төмендейді. Иірілген жіп жоғарғы модульді қылды қолданғанда айтарлықтай т төзімділігі жоғары болады.
Зығыр матасының бес түрлі артикулы болады. Алғашқы екі саны матаның тобын білдіреді, үшінші саны шағын топтарды, төртінші және бесінші саны шағын топтың ішіндегі нөмір артикулын білдіреді. Мысалы, арт. 01101 айырып жазғанда 01 - кең таралған мата тобы, 1-Зығырдың тазалылығы, 01- топтың ішіндегі реттік нөмірі.[7]
1.2 Тоқыма материалдарын зақымдайтын микроорганизмдер
Микро - гректің μικρός (mikrós) сөзінен шыққан сөз, кішкентай дегенді білдіреді. Орташа мәннен жоғары масштабты көрсету үшін пайдаланылуы мүмкін мега және макро префикстерінен айырмашылығы, оны орташа мәннен төмен шкаланың көрсеткіші ретінде пайдалануға болады. Микробиология ең ұсақ микробтардың құрылысын және олардың морфологиясы мен физиологиясын, қазіргі циклдері мен систематикасын, тұқымқуалаушылық пен өзгергіштікті, адам ағзасы мен сыртқы ортаның байланысын, сонымен қатар микроорганизмдердің жануар тектілігін зерттейді.
Микроорганизм немесе микроб - бұл бір жасушалы түрінде немесе жасушалар колониясында болуы мүмкін микроскопиялық организм.
Ең ұсақ организмдерге барлық біржасушалы организмдер жатады. Карл Возе көрсеткен өмірдің 3 аймағының барлығы архейлер мен бактериялар, микробтар болып саналады. Бұрын олар прокариоттар ретінде екі доменді жүйеге топтастырылған, ал басқалары эукариоттар болған.Эукариоттық 3-домен барлық көпжасушалы организмдерді және көптеген бір жасушалы қарапайымдарды байланыстырады. Кейбір протистер жануарлармен, ал кейбіреулері жасыл түсті өсімдіктермен байланысты. Көп жасушалы организмдердің барлығы дерлік микроскопиялық болып саналады.
Көзге көрінбейтін микробтар өмірінің болуы мүмкін екендігі туралы ерте заманнан күдіктенген, мысалы, біздің эрамызға дейінгі 6 ғасырда Үндістандағы Джайн жазбалары және б.з.б. 1 ғасырда Маркус Терентий Варроның Ауыл шаруашылығы туралы кітабында жазылған. Микроорганизмдерді ғылыми зерттеу оларды 1670 жылдары Антони ван Левенгуктың микроскоппен бақылауынан басталды. 1850 жылдары Луи Пастер микроорганизмдердің тағамның бұзылуына әкелетінін анықтап, өздігінен түзілу теориясын жоққа шығарды. 1880 жылдары Роберт Кох микроорганизмдер туберкулез, тырысқақ және сібір жарасы ауруларын қоздыратынын анықтады.
Микробтар мәдениет пен адам денсаулығында ерекше маңызды рөл атқарады, олар тағамды ашыту, ағынды суларды тазарту, отын, ферменттер және басқа да биологиялықт интенсивті қосылыстар жасау үшін жұмыс істейді. Олар үлгі организмдер ретінде биологиядағы өзекті құралдар болып саналады және биосоғыс пен биотерроризмде қолданылады. Олар дәнді дақылдардың негізгі құрамдас бөлігі болып саналады. Адам ағзасында ең кішкентай организмдер адамның микробиотасын құрайды, ол ас қорыту флорасына қажетті мөлшерде. Олар патогенді микробтар болып саналады, барлық жұқпалы аурулар үшін ауыр және соның салдарынан гигиеналық оқиғалардың объектісі болып саналады.
Жасушалық ұйымы бар және эукариоттарға немесе прокариоттарға жататын жасушалық түзіліс бар микроорганизмдер: бірінші орында саңырауқұлақтар (соның ішінде паразиттік саңырауқұлақтар) және өсу, ал екінші топқа бактериялар жатады. Микроорганизмдерді тіршіліктің жасушалық емес формаларына жатқызуға болады.
Микроорганизмдер тіршілік үшін көптеген пайдалы және қажетті қызметтерді орындайды. Жұмыс процесінде өз тіршілігі бар микроорганизмдер топырақтағы бейорганикалық заттардың құрамын үздіксіз толықтырып отырады. Микроорганизмдер жануарлардың саңылауларын, сондай-ақ өлген жануарлар мен өсімдіктердің ұлпаларын ыдыратады. Микроорганизмдер өсімдіктер мен жануарлардың күрделі органикалық заттарының ыдырау процесінде топыраққа қайта оралатын қарапайым бейорганикалық заттарға дейін ыдырайды және осы процестердің барлығынан кейін оларды жасыл өсімдіктер сіңіреді. Барлық тірі ағзалардың ішінен хлорофилл бар жасыл өсімдіктер ғана микроорганизмдер түзетін бейорганикалық заттарды сіңіріп, оларды жасушалар мен ұлпаларға құрылыс материалы ретінде пайдалана алады. Фотосинтез арқылы жасыл өсімдіктер күн энергиясын және ауадағы көмірқышқыл газын сумен және топырақтағы минералды тұздармен біріктіріп, органикалық заттарды (көміртек негізінде) жасайды. Мұндай заттар барлық жануарларға, құрамында хлорофилл жоқ басқа өсімдіктерге, тіршілік пен дамуға азық (энергия көзі) қызметін атқара алады. Көптеген микроорганизмдер жер бетіндегі тіршілік үшін қажет болғанымен, кейбір микроорганизмдердің құрамында денсаулыққа аса қауіпті улы заттар (токсиндер) болады. Мұндай микроорганизмдер уланумен қатар олардың ауруы мен өліміне де себеп болады.
Киімді, іш киімді, аяқ киімді және басқа бұйымдарды гигиеналық бағалау кезінде оларда микроағзалардың жинақталу дәрежесі анықталады. Жұмыс кезінде зығыр мата мен аяқ киімнің ішкі кеңістігінде (шұлық, шұлық, табан) микроорганизмдер неғұрлым көп жиналса, тұтынушының терісінің бетінде соғұрлым аз қалады деп есептеледі. Нейлоннан жасалған іш киімді пайдалану кезінде адам терісінің ластануы анықталды.
Сонымен биозиян өнім сапасының сенімділігі, функционалдығы, эргономикасы сияқты күрделі көрсеткіштерімен тығыз байланысты.
Биологиялық зақымдану объектілері болып тірі организмдерге әсер ету процесінде олардың қасиеттерін өзгертетін шикізат, материалдар, бұйымдар мен құрылымдар табылады. Биологиялық зақымдану агенттері - бұл объектілерге шабуыл жасайтын және олардың қасиеттерінің өзгеруіне әкелетін тірі организмдер.
Сақтау мен пайдаланудың нақты жағдайында азық-түлік емес шикізат, материалдар мен өнімдер микроорганизмдер (бактериялар, микроскопиялық саңырауқұлақтар), жәндіктер (көбелектер, былғары қоңыздар, ұнтақтағыш қоңыздар, термиттер, тарақандар) және жануарлар (кеміргіштер: егеуқұйрықтар мен тышқандар) әсерінен зақымдалады. ). Тірі организмдердің материалдардың зақымдалуын екі түрге бөлуге болады:
- материалдарды энергия және қоректену көзі ретінде пайдалану: микроорганизмдер жағдайында бұл ассимиляция; жәндіктер мен кеміргіштер жағдайында бұл тағамның зақымдануы;
- материалға оның механикалық немесе химиялық бұзылуымен әсер ету: микроорганизмдер жағдайында бұл бұзылу; жәндіктер мен кеміргіштер жағдайында бұл тағамның зақымдануы.
Ең кішкентай организмдер салыстырмалы түрде тез дамиды. Микробтардың негізгі бөлігі тез көбейеді, сонымен қатар бактериялар конъюгация, трансформация және трансдукция арқылы, тіпті әртүрлі түрлер арасында да гендермен еркін алмаса алады. Гендердің бұл көлденең тасымалдануы жоғары мутация жылдамдығымен және басқа түрлендіру құралдарымен үйлеседі, микробтарға жаңа ортаның қиындықтарына төтеп беру және қоршаған ортаның жағымсыз әсерлеріне жауап беру үшін жылдам (табиғи сұрыптау арқылы) эволюцияға мүмкіндік береді. Бұл жылдам эволюция медицинада іргелі болып табылады, мысалы, көптеген фармацевтикалық тұрақтылығы бар патогендік микробтардың дамуына әкелді.
Микроорганизм терминологиясы микроскопиялық, субмикроскопиялық өлшемдегі өсімдіктер мен жануарлар тобына қолданылады.
Көптеген микроорганизмдер жер бетінде тіршілік ету үшін қажет, кейбір микроорганизмдердің құрамында денсаулыққа аса қауіпті улы заттар (токсиндер) болады. Мұндай микроорганизмдер улануды, сондай-ақ олардың ауруын және өлімін тудырады.
Микроорганизмдер сыртқы орта факторларының әсеріне жақсы бейімделуімен сипатталады. Әртүрлі микроорганизмдер -6°-тан + 50-75°-қа дейінгі температурада (архебактериялар - шамамен 300° температурада, мұхит үстіндегі ыстық бұлақтарда қысым астында пайда болған), иондаушы сәулелену деңгейінің жоғарылауында, кез келген рН мәнінде өсе алады. 25% натрий хлоридінің концентрациясы, оттегінің әртүрлі мөлшері жағдайында (толық болмағанға дейін)
Вирустарды болжап, сипаттай алған бірінші адам голландиялық А.Ливенгук болды. Ол 17 ғасырда суретті 200 есе үлкейтетін жарқыраған линзаларды жасады. Ол олар арқылы шынымен байқағанына қатты таң қалды, шын мәнінде, вирустар өмір сүрудің өзіндік ерекшеліктері бар үлкен ғалам. Осының барлығының нәтижесінде іс микробиология деп аталатын жаңа ғылымның негізін қалады. А.Левенгук әртүрлі бактерияларды сипаттады. Иристің фотосуреттері, олардың теклеттердің кескіні - микроскоп арқылы пленкаға түсірілген ұзартулар .
Микробтар. Микробтар көзге көрінбейтін және кішкентай тірі, негізінен бір жасушалы организмдер және оларды тек дәл микроскоп арқылы көруге болады. Микробтардың мөлшері өте кішкентай, ол микрометрмен (1 мкм = 11000 мм) немесе тіпті нанометрмен (1 нм = 11000 мкм) өлшенеді [8].
Микроорганизмдердің көптеген түрлері бар және бұл таңқаларлық. Микробтар - бұл жүздеген әртүрлі сөздердің қысқаша мазмұны. Микробтар бір-бірінен сыртқы түріне, құрылысына, тіршілік ету жағдайларына, көбею қабілетіне қарай ажыратылады. Оларды жасушасыз, көп жасушалы және бір жасушалы микробтар деп ажыратуға болады. Визуализациясы бар фотосуреттер микроорганизмдердің әрбір түріне жатқызуды жеңілдетеді. Микробтар өзара бөлінеді: бактериялар; вирустар;
бактериялар. Бактериология деп аталатын микробиологияның тұтас спектрі бізге бактериялардың - прокариоттық организмдердің үлкен, тұтас әлемін ашады.
Бактериялар бір жасуша ретінде қызмет етеді және көбейеді, бірақ олар көп жасушалы колонияларға жиі жинала алады. Кейбір түрлер, мысалы, миксобактериялар, күрделі үйінді құрылымдарға қосылып, олардың өмірлік циклі кезінде көп жасушалы топтардың рөлін атқарады немесе E. coli сияқты бактериялардың колонияларында кластерлер құра алады.
Олардың геномы әдетте радиалды бактериялық хромосомадан тұрады - ДНҚ-ның бір тізбегі - бірақ олар әлі де плазмидалар деп аталатын ДНҚ-ның кішкене бөліктерін ұстауға жақсы мүмкіндіктерге ие. Бұл плазмидалардың бактериялық конъюгация көмегімен жасушааралық кеңістіктерді кесіп өтуге барлық мүмкіндіктері бар. Бактериялардың айналасында жасуша қабырғасы бар, бұл олардың жасушаларының беріктігі мен қаттылығына кепілдік береді. Олар екілік бөліну арқылы немесе кейде бүршіктену арқылы көбейеді, бірақ мейоздық жыныстық көбеюден өтпейді. Соңғысы, бірақ кем дегенде, микробтардың барлық дерлік түрлері табиғи модификация деп аталатын көлденең генді тасымалдау процесін қолдайтын жеке жасушалар арасында ДНҚ-ны тасымалдау мүмкіндігіне ие. Кейбір пішіндер өте төзімді пікірталастарды құрайды, бірақ микробтар үшін бұл көбею құрылғысы емес, тірі қалу құралы. Қолайлы жағдайларда бактериялардың тез өсу мүмкіндігі бар және олардың саны, мысалы, кез келген 20 минутта тез көбейе алады.
Олар эукариоттардан (көпжасушалы, қарапайымдылар, балдырлар, саңырауқұлақтар) хлорофиллдің, генетикалық материалы бар түзілген ядроның және органеллалардың болмауымен ерекшеленеді. Бактерия мөлшері өзгермелі, олар сыртқы ортаға байланысты өзгеруі мүмкін (0,1-ден 28 мкм-ге дейін).
Ересектер түрінде жай көзге көрінетін тірі тіршілік иелерінің негізгі бөлігі адамдарды қамтитын эукариоттар болып саналады. Дегенмен, эукариоттардың барлығы дерлік әлі де микробтар болып саналады. Микробтар мен архейлерден айырмашылығы, эукариоттар бұл органоидтарды өздерінің жасушаларында, мысалы, жасуша ядросында, Гольджи аппаратында және митохондрияларда қамтиды. Ядро - бұл жасуша геномы жасалатын ДНҚ-ны қамтитын органоид. ДНҚ-ның өзі (дезоксирибонуклеин қышқылы) қиын хромосомаларда орналасады.
Митохондриялар метаболизмге қатысы бар органеллалар болып саналады, мысалы, олар лимон қышқылының айналымы және тотығу фосфоры немесе ионизациясы үшін кеңістік болып саналады. Олар симбиотикалық микробтардан дамып, қалдық геномды қорғайды. Бактериялар сияқты өсімдік жасушаларында да жасуша қабырғалары болады және эукариоттардың органоидтарынан басқа хлоропластар сияқты органеллалар болады. Хлоропластар фотосинтез арқылы жарық энергиясын шығарады және бастапқыда симбиотикалық микробтар болды.
Бір жасушалы эукариоттар бүкіл өмірлік циклі бойына бір жасушадан тұрады. Бұл біліктілік іргелі, өйткені көп жасушалы эукариоттардың негізгі бөлігі өздерінің нақты циклінің басында ғана зигота деп аталатын бір жасушадан тұрады. Микробтық эукариоттардың гаплоидты немесе диплоидты болу мүмкіндігі бар, ал басқа организмдерде көптеген жасуша ядролары болады.
Бір жасушалы эукариоттар әдетте қолайлы критерийлер бойынша жыныссыз митоз жолымен көбейеді. Басқа стресстік жағдайларда, мысалы, калориялық препараттарды шектеу және ДНҚ зақымдалуымен байланысты басқа жағдайларда, олар мейоз және сингамия кезінде жыныстық жолмен көбеюге бейім.
Бактериялар - пішіні бойынша олар әртүрлі, көп және алуан түрлі организмдер.
Біздің денемізде триллиондаған әртүрлі микробтар өмір сүреді, оларда, мысалы, адамға зиянды және қажетті болу мүмкіндігі бар. Бактериялар бар және олар біздің денеміздің қалыпты жұмыс істеуі үшін қажет. Ересек адамдағы микробтардың жалпы массасы 4 кг-ға жетуі мүмкін, ал олардың (34) бөлігі біздің ішек жолымызда тұрады. Басқалары урогенитальды жасушада, терінің және шырышты қабаттардың жазықтығында жақсы сезінеді. Нәрестенің мәйіті туылу кезінде микробтарға толы, ал 10 жасқа таяғанда ас қорыту микрофлорасы толығымен қалыптаса бастағаны өте әсерлі. Кейбір вирустар бала үшін қауіпсіз емес, өйткені өмірдің осы 1-ші жылы нәрестенің дене гигиенасы өте ұқыпты және мұқият болуы керек. Ішек жолдарында тіршілік ететін вирустар: лактобактериялар; бифидобактериялар; стрептококктар; энтеробактериялар; саңырауқұлақтар; қарапайымдылар; микробтар[9].
Вирустар. Вирустар - бұл микробтардың үлкен қауымдастығы, олар басқалардан жасушалық құрылымның кемшіліктерімен ерекшеленеді. Олардың өлшемдері бактерияларға қарағанда әлдеқайда аз: 5-тен 150 нм-ге дейін. Оларды көру үшін электронды микроскопты дәлдіктің ең жақсы деңгейіне келтіру керек. Вирустық микроорганизмдердің көптеген өкілдері тек ақуыз және нуклеин қышқылынан (РНҚ, ДНҚ) тұрады.
Вирустар жасушалық емес тіршілік формалары болып табылады және олар міндетті (міндетті) жасушаішілік паразиттер болып саналады, яғни микробтар бактериялық немесе эукариоттық жасушаның ішіне енді ғана еніп, жұмыс істеу қабілетіне ие.
Вирустар - бұл организмнің тірі жасушаларының ішінен ғана көбейетін субмикроскопиялық инфекциялық барлаушы. Вирустардың жануарлар мен өсімдіктерден бастап микробтарға, соның ішінде бактериялар мен археяларға дейінгі нақты формалардың барлық түрлерін жұқтыруға барлық мүмкіндіктері бар. 1892 жылы Дмитрий Ивановский темекі өсімдіктерін жұқтыратын бактериялық емес патогенді сипаттайтын және 1898 жылы Мартин Бейжеринк темекі мозаикалық микробын ашқаннан бері миллиондаған микробтық үлгілердің 6000-нан астам микробтық үлгілері егжей-тегжейлі сипатталған. қоршаған орта. Вирустар жер бетіндегі әрбір экожүйеде кездеседі және биологиялық нысанның бірнеше түрі болып саналады. Микробтарды зерттеу вирусология, микробиологияның жеке басы[10] деп аталады.
Құрылымы күрделірек вирустар бар. Кейбір фагтарда генетикалық материалы бар икосаэдрлік басынан басқа, қуыс цилиндрлік процесс бар және жиырылғыш белоктардың қабығымен қоршалған, сонымен қатар алты қысқа өсінділермен және алты ұзын фибрилдермен - жіптермен аяқталатын платформамен аяқталады (3-сурет). Мұндай күрделі дизайн генетикалық материалды бактерия жасушасына енгізуді қамтамасыз етеді.
Протеин капсидінен басқа сансыз микробтардың да сыртқы қабығы болады. Вирустық протеиндер мен гликопротеиндерден басқа (көмірсулармен байланысты белоктар) оның құрамында липидтер де бар және иесі жасушаның плазмалық мембранасынан алынған. Тұмау микробы нағыз көпбұрыш тәрізді қабығы бар спираль тәрізді вирионның мысалы болып табылады. Оның геномы бір тізбекті РНҚ-ның 8 түрлі фрагментінен тұрады.
Біз зең саңырауқұлақтарын барлық жерде және өте жиі кездестіре аламыз, оларды бүлінген тамақ өнімдерінде қарапайым көзбен оңай көруге болады. Зең саңырауқұлақтары біркелкі емес түсті сүзілген жабынға ұқсайды. Саңырауқұлақтардың кейбір түрлері бар, олар тағамды бұзып қана қоймайды, сонымен қатар адамдар мен жануарларға улы митоксин шығарады, мысалы, Aspergillus немесе Fusarium.
Дегенмен, саңырауқұлақтар әрқашан бізге зиян тигізбейді, бірақ олардың көптеген пайдалы қасиеттерін дәрі-дәрмек өндірушілері сәтті пайдаланады. Ең тиімді және танымал антибиотик пенициллин пенициллин түрінен саңырауқұлақтарға байланысты жасалады. Актиномицеттер микроорганизмдердің ерекше түрі болып табылады және олар бактериялардың құрылымы мен қасиеттеріне және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыптың өзектілігі:
Қорғаныс антисептикалық қасиеттері бар өнімдердің заманауи нарығын талдау қазіргі кезде медициналық мекемелерде, армияда және т.б. бірінші кезектегі маңызы бар қайталанатын жууға төзімді табиғи матадан жасалған бұйымдарға сұраныс жоғары екендігін көрсетті. Микробтық дақылдардың қолайсыз факторларға тез бейімделуін, қолданыстағы көптеген дәрі-дәрмектердің уыттылығы мен аллергенділігін ескере отырып, тоқыма материалдарын модификациялаудың жаңа әдістерін, оларды қолданудың ұтымды технологияларын іздеу және әзірлеу, сондай-ақ олардың тоқыма бұйымдарының пайдалану қауіпсіздігіне әсерін бағалау қажет.
Зерттеу жаңалығы:
1. биоцидтік қасиет беру үшін металл нанобөлшектері бар зығыр тоқыма материалдарын өзгертудің жаңа әдісін жасау;
2. өзгертілген зығыр тоқыма материалдарының беттік морфологиясының өзгеруін зерттеу;
3. түрлендірілген зығыр тоқыма материалдарының биоцидтік және физикалық-механикалық қасиеттерін зерттеу
4. металл нанобөлшектерімен модификацияланған зығыр материалдарының қауіпсіздігін бағалау.
Тақырыптың мақсаты:
Металл нанобөлшектерімен модификацияланған зығыр тоқыма материалдарының қауіпсіздігін бағалау.
Жұмыстың міндеті:
1. зығыр материалы үшін металл нанобөлшектерімен модификациялау әдісін әзірлеу;
2. модификацияланған зығыр тоқыма материалдарының беттік морфологиясының өзгеруін зерттеу;
3. модификацияланған зығыр тоқыма материалдарының биоцидтік және физикалық-механикалық қасиеттерін зерттеу;
4. металл нанобөлшектерімен модификацияланған зығыр материалдарының қауіпсіздігін бағалау.
Зерттеу әдістері:
1. талшық бетінің морфологиясын және элементтік анализін зерттеу далалық эмиссияны сканерлеу JEOL электронды микроскопты INCA жүйесімен (Жапония) қолдану арқылы жүзеге асырылады;
2. физикалық-механикалық - өңделген тоқыма материалдарының беріктік сипаттамаларын, ауа өткізгіштігін және қаттылығын анықтау үшін МТ-150, МТ-160, МТ-367 құрылғыларын қолдану;
3. микробиологиялық - тоқыма материалдарының биотұрақтылығын зерттеу;
4. токсикологиялық - биоцидтік тоқыма материалдарының қауіпсіздігін зерттеу.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы:
Зығыр тоқыма материалдарын модификациялаудың қауіпсіз микробқа қарсы әсерін қамтамасыз ететін, физикалық, механикалық және гигиеналық оңтайлы қасиеттерін әзірлеу
Зерттеудің күтілетін нәтижелері :
Салыстырмалы түрде арзан, экологиялық және токсикологиялық қауіпсіз биоцидті зығыр тоқыма материалдарын әзірлеу. Оларды пайдалану әртүрлі мақсаттар үшін бәсекеге қабілетті, экологиялық таза, биоцидті зығыр материалдардың кең спектрін өндіруге жол ашады.
Әдеби шолу
1.1 Зығыр талшығының жалпы сипаттамасы
Зығыр өсімдігінің сабағының қабығының қабатынан алынатын талшық зығыр талшығы деп аталады. Бұл бір жылдық шөптік өсімдік. Сабақта талшықтық қабат көлбеу жата орналасады. Оның биіктігі 1 метрге дейін жетеді. Зығырдың екі түрі өседі, талшық алынатын салалы зығыр, тұқым алынатын бұйра шашты зығыр. Зығыр талшығы сабақта қабықшамен, ағашпен, өзара жабысқа қабықты шоғыр көлденең жата орналасады. Сабақтың қабықты қабатынан бөлінген зығырлы техникалык талшықтар қарапайым талшықтармен (өте ұсаққа бөлінбейтін даралық) бірге жабысқан жұқа будалы болып келеді[1]. Қарапайым талшықтардың ұштары бойлық, жұқа, үшкірленген пішінді, жабық құбырлы және иілген қалың түрімен сипатталады.
Техникалық талшықтар иірімжіп иіретін және мата өндіретін талшық болып табылады. Зығыр мақта сияқты негізінен целлюлозадан (80 %) тұрады. Бұдан басқа техникалық зығыр талшықты дөрекілендіретін, ауырлататын және оған тұрақты ашық сұр немесе тұнық сұр түс беретін жабысқақтан тұрады. Техникалық зығыр талшығының ұзындыгы 400-700мм шекте, ал қарапайым талшықтың ұзындығы-20-30мм ауытқиды. Техникалық талшықтың жіңішкелілігі өте әртүрлі, ол қарапайым талшықтың жіңішкелігіне және олардың бумадағы санына байланысты. Қарапайым талшықтың жіңішкелігі мақта талшығына жақын, 015-0,025 мм болып келеді. Зығырдың қарапайым талшығының мықтылыгы 10г үзілу күшімен анықталады. Оның үзілу ұзындығы-60-62км және мықтылық шегі 80-120кгмм2. Техникалық талшықтың мықтылығы 200г үзілмелі жүктемемен анықталады, оның үзілу ұзындығы - 40 км, ал беріктік шегі - 50-60кгмм2 Үзілу кезіндегі зығыр талшығының ұзаруы - 1,5-2,5%. Ылғал тартқыштығы - зығыр талшығының бағалы қасиеті. Ол үшін қалыпты ылғалдылық 12 %. Зығыр талшығы ылғалды тез сіңдіреді. Ылғалды жағдайда зығырдың қарапайым талшығының мықтылығы мақта талшығынікі секілді болады. Бұл судың әсерімен жабысқақ пектиналық заттар бумада жұмсарады және қарапайым талшықтардың арасындағы байланыстар әлсірейді, буманың беріктігінің әлсіреуін тудырады. Зығыр талшықтары мақта талшығы секілді қызу температурасын көтере алады және сілтіге тұрақты, ал қышқылдарға тұрақсыз болып келеді. Зығыр талшықтары мақта талшықтарына қарағанда күн сәулесінің әсеріне төзімдірек болады. Өңделмеген матадағы зығыр талшығының мықтылығы 990сағат бойы тікелей күн сәулесінің жарығын түсірген кезде 50 % төмендейді[1-2].
Жаққан кезде зығыр талшығы мақта секілді жанады. Зығыр қалың қабырғалы, тар құбырлы, жабық ұшты болып келеді, талшықтың беттігі біркелкі және тегіс, нәтижесінде мақта матасына қарағанда зығыр матасы аз кірленеді және жеңіл жуылады. Зығырдың бұл қасиеті ішкиімдік жаймалар үшін өте құнды. Зығыр талшықтары ылғалды тарту кезінде басқа тоқыма талшықтарына қарағанда, ылғалды тез сіңіреді және береді, ол - мақта матасына қарағанда мықты, салыстырмалы үзілу күші 60 сНтекс, үзілу кезінде ұзаруы 2-3 % құрайды. Зығыр талшығында лингиннің құрамы оны жарықтың, ауа райының, микроорганизмдердің әсеріне төзімдірек етеді. Талшықтың термиялық бұзылуы 160°С температурага дейін болмайды. Зығыр матасының табиғи әдемі, жібекті жылтырлы сыртқы түріне байланысты мерсерлеуге ұшырамайды[3].
Бір жағынан төмен серпімділігіне бола зығыр талшығы тез мыжылады, ағартылуы және боялуы қиындайды. Жоғары гигиеналық және мықтылық қасиетінің арқасында зығыр талшығынан іш киімдік, жаймалық мата (дене іш киімі, төсек, дастархан жаймасы), жаздық костюмдік-көйлектік маталар алынады. Зығыр матасының жартысы басқа талшықтардың қоспасынан өндіріледі, көптеген бөлігі негізі бойынша мақта иірімжіпті жартылай зығырлы жаймалық маталарда қолданылады. Зығыр талшығынан кенептен тоқылған мата, өртке арналған қолғаптар, баулар, аяқ киімдік жіптер, ал зығырдың қалдығынан өте дөрекі маталар, ол - қаптық, брезенттер, жайғақтар өндіріледі[2-3]
1.1.1 Зығырды өңдеудің экологиялық аспектілері
Қазіргі кезде зығыр талшықтарын жеңіл өнеркәсіпте ғана емес, целлюлоза қағаздық, медицинада, химияда, қарулы күштерде, автомобильдік және т.б. өндірістерде қолдануда. Ауыл шаруашылығының көптеген салалары зығырды мол өнім алу үшін және кіріс көзі ретінде қолдануда.
Қазіргі уақытта негізгі зығыр өндіруші елдер: Ресей, Польша, Франция, Бельгия және Нидерланды. Бұл елдер талшықтардан текстиль материалдарымен қатар шпагат, брезент, қап және т.б. бұйымдар алады.
Зығыр шөптекті немесе бұталар тұқымдасына жататын бір жылдық өсімдік. Біздің елімізде зығыр негізінен техникалық дақыл ретінде өсіріледі. Зығырдың көп салалы зығыр және бұйра зығыр секілді түрлері өсіріліп, өңделіп, қолданысқа түседі. Өндірісте салалы зығырды талшық алу үшін қолданса, бұйра зығырды майлы дақыл алу үшін қолданылады. Өсімдік сабағынан алынатын зығырдың құндылығы - олардың төзімді, майысқақ болуында. Сабағының ұзындығы 90см. болатын техникалық дақыл зығыр егістік алқабына егілгеннен кейін он екі аптадан кейін орылады. Зығырдың мақтадан айырмашылығы, оның төзімділігінде.
Зығыр сабағының мүк қабаты 2 түрлі клеткадан орналасқан: паренхимды және прозенхимды. Зығырдың паренхимді клеткасы қоректік заттарды ұстанады және барлық қабық элементтерімен байланысына қызмет етеді. Ал, прозенхимді клеткасы зығырдың өсімінде маңызды үлкеуі қабілетін иемденеді, олар сабақтың жанында орналасады және элементарлы зығыр талшығы болып табылады.
Зығыр талшығының негізгі полимері α - целлюлоза (80%) болып табылады. Төменгі молекулалық фракциясы - 8.5%, лигнині - 5.2%, майлы балауыз заттары - 2.7%, ақуызы және күйі - 3.2% құрайды. Сондықтан мақтамен салыстырғанда зығыр талшығы көп мөлшерде ілеспелі заттарды иеленеді. Талшық құрамында лигниннің қатысу қаттылық, сынғыштық, күйрегіштік қасиет береді.[3]
Қабықты талшық. Қабықты талшықтар бірінші, екінші, үшінші қабырғаларды иеленеді. Бірінші қабырғалы зығыр талшығы фибрилдан тұрады. Винт сызығы бағыты S, шеңбер осіне 8 - 12֩0 спираль тәрізді қисайып орналасқан. Екінші қабырғаның қабаты каналға жақын фибриал ылди жерінде кішірейеді және 00 дейін баруы мүмкін. Бұл қабырғада фибрил Z винт сызығымен орналасқан. Талшықтың қатпарлы қабырғасының құрылымы күнделікті целлюлозаның бөлініп шығуынан құрылады. Талшық каналы қатал, дөрекі түрге жақын, зығыр талшығының ерекше морфологиясы талшық бойынын көлденең штрих қозғалысы болып табылады, өсуінде сынық іздер немесе бұрылыстарды көрсетеді. Механикалық өңдеуде канал ені тұрақты. Элементарлы талшықтардың ұзындығы 10-38мм, көлденеңдігі 12-37мкм. Талшық сабағының орналасу жеріне байланысты әбден толық және қысқа негізгі сабағында орналасады, ал жоғарғы жағына қарай жіңішке және ұзын болады. Элементарлы талшықтар бір-біріменен буда пластина арқылы байланысады. Лингинадан және пектинді заттардан тұрады. Шоқтарында 45-50 талшық, сабағында 20-25 шоқтар болады.
Бір буда талшық сабақ ұзындығымен ширатылған және бір-бірімен жан бұтағымен байланысады, сабақта каркас талшығымен түйісе отырып зығырдан жыйналған бірнші өңделген механикалық процесс, физикалық және химиялық жадайлар мақсатымен сабақтан бір бума талшық бөледі. Бөлінген талшықтар еспеге ұшырап, шешімінде ұзын таза комплексті түтілген зығыр талшығын және қысқа талшық қалдығын алады. Түтілген зығырдың еспе иірімі үлкен сапалы тұрмыстық маталар дайындау үшін алынады. Қысқа талшық қалдықпен трепанция кезінде пайда болады, қалдық жіптерді алу үшін немесе мақта тектес зығыр талшығының-котонина алуда барлық котонизация бума қалдығының ұзындығының қысқаруымен және элементарлы талшық дәрежесіне дейін бөлінуі. Осы уақытта көптеген котонизацияның химиялық, механикалық және биологиялық түрлері қолданылады. Егер комплексті түтілген зығыр талшығының ұзындығы 170-250мм6, көлденеңдігі 150-250мкм болса онда котонизированды талшық ұзындығы 25-45мм, жіңішкелілігі 14-15мкм. Бұл жағдайды мақтамен, вискозамен, жүнмен және басқада талшықтарға колдануға болады. Техникалық бағыттағы бұйымды дайындауда басқа да целлюлоза талшықтарының түрлері қолданылады.
Табиғи целлюлозалық талшықтың физика-механикалық және химиялық қасиеттерін химиялық құрамымен және молекулалық құрылымымен анықтайды. Мақта және зығыр талшықтарының қасиеті ұқсас, химиялық құрамы жағынан бірдей, көп ұқсастыққа ие. Сонымен бірге бұл талшықтардың молекулаішілік құрылымы ерекше қасиет көрсетеді.
Целлюлоза ташығының көп бөлігі жарылған күші және аз жарылған ұзару бар элементарлы зығыр талшығы иеленеді. Мақтамен салыстырғанда зығыр өте тығыз. Зығыр талшығының комплекстісі элементарлы талшықтан жарылыс күші өте төмен, бірінші құрамында орташа пластинкада беріктігі аз, элементарлы талшықпен байланысқан. Целлюлозалық талшықтар 1500С температура жылуда практика жүзінде өзінің қасиетін өзгертпейді, 1500С температурадан жоғары болса жай процесс басталады, содан кейін талшықтың тез бұзылуынан целлюлозаның ыдырауы және көмірленуі қатысады. Олар жай тұтанады және тез жануын жалғастырады. Зығыр талшығының қабықты өсімдігінің сабағы тура иірімге жарамсыз. Қабық байламын бөліп алу үшін өзімен техникалық талшықтарды көрсетпейтіндей етіп оны алдын ала бірінші өңдеуге салу керек.[4]
Қабықты байлам. Қабықты байламдар мүк паренхимиясының бөлек ұясы түрінде сабақ айналасыда сақина тәрізді орналасқан. Олар бірлік талшық қатарынан тұрып, бір-бірімен орташа ластинкаларменбайланысады. Элементарлы талшықтар толық қабырғалы естілмейтін клеткалары ұшында қалың ұршық тәрізді форма көрсетеді. Клетканың ішінде тар каналдар бар. Элементарлы талшықтардың қабықты байламының саны 30-50ге жетеді. Шайқалу ұзындығы 4-70мм, орташа ұзындығы 25мм тең, орташа жуандығы 15-17мк. Сол уақытта мақта талшығы сияқты орташа жүктің қозғалысының массасы 5г шамасында бөлінеді. Элементарлы зығыр талшығының төзімділігі 15г құрайды. Оның қабырғаларының жуандығын және элементарлы талшық түрінде целлюлозаның үлкен макромолекуласына салады. Қабықты байлам сабақтың барлық ұзындығында орналасқан және олардың ұзындығы өсімдіктің биіктігіне тең.
Зығырдан технологиясы мен өңдеуіне байланысты көптеген мата түрлерін, тіпті брезенттен бастап жұп-жұқа батистке дейін алуға болады. Дегенмен зығырды алудың өзінің технологиясы ауыр, одан алынатын талшықтар өте қымбат тұрады, сондықтан да қазіргі күндері зығырдан жасалынған маталар жоғарғы санатты болып саналады.
Қазіргі уақытта, зығыр өсіруден алғашқы орында Канада елі, дүниежүзілік тауар айналымы бойынша 35 % зығыр экспорттайды.
Зығырдың сабағының жоғарғы ұшы бірнеше бұтақшалармен жалғасады, ал оларда көп жағдайда көгілдір түсті гулдері болады, кейбір жағдайда сары, қызғылт түсті де болады. Гүлдер отырғызылғаннан кейін 1,5-2айдан кейін пайда болады. Содан соң олардың орнына тұқымдық қорапшалар өсіп шығады да олар баяулап сарғая бастайды, бұнымен қоса зығырдың сабағы да сарғайып жапырақтары түсе бастайды. Бұл кезеңді - ерте сарғаю деп атайды. Және дәл осы кезеңде талшық жасауға арналған зығыр тұқымдарын жинап алады. Егер бұл кезеңді кешіктіріп немесе өткізіп алса талшықтар ағаштың қасиетіне ұқсап қатты және сынғыш болып кетеді.
Зығыр талшықтарын тұқымдық қорапшадан шығарып алу өте қиын, себебі мақта сияқты сабақтары өзара және ағаштық бөлігімен де өте қатты жабысып қалған. Дегенмен зығырды өңдеу технологиясы жалпы дәстүрлі түрде қалып отыр. Бұған себеп болған зығырдың сабақтарының құрылысы мен физика-математикалық және химиялық қасиеттері. Зығыр сабағының қабығының астында астары бар екенін көруге болады.
Зығырдың элементарлы талшықтары деп - жуан қабырғалы жіне жіңішке каналды бір өскіш клетканы айтамыз. Талшықтың ұшы өте өткір ал канал тұйықталады. Ұзындығы 10-26 мм.
Зығырдың техникалық талшықтары деп - 15-30 шт элементарлы талшықтардан құралған және бір бумаға қосылған. Зығырдың бір сабағында 25-30 техникалық талшық болады. Ұзындығы: 170-250 мм.
Талшықттарыдың сыртқы түрі: тегіс, ұзын, тік, ашық сұрдан бастап қанық сұрға дейін түс ауыстырады және тегіс болғандықтан жылтырлайды.
Жанғандағы ерекшеліктері: жалыны сары,толық жанып кетеді, күлі сұр, иісі жандырылған қағазға ұқсайды. Жанудағы ерекшеліктері мақта сияқты, себебі зығыр мақта ие болатын дәл сондай химиялық қасиеттерге ие.
Химиялық құрамы: 80% целлюлоза және 20 % қоспалар: майдың, бояғыш,және минералды жоғары молеклалы лигниндер.Лигниннің арқасында талшықтар қатты қасиетке ие болады. Зығыр талшықтары 5 % лигниннен тұрады,бұл көрсеткіш мақтаға қарғанда зығып талшықтарының қаттылығы байқалады.
Элементарлы талшықтардың төзімділігі бөлшектерге түсетін ауырлықпен түсіндіріледі, мысалы элементарлы талшықтарда мәні 0,98 - 24,52 сНтең, бұл дегеніміз мақтанын төзімділігінен 3-5 есе асып түседі деген сөз.
Зығырдың гигроскопиясы қалыпты жағдайда 12 % тең. Зығыр ылғалды өте тез шығарып және өте тез сіңіріп алады.[2]
Ылғал жағдайдағы төзімділігінің өзгеруі. Судың әсер етуінен элементарлы талшықтардың төзімділігі ұлғаяды, ал техникалық талшықтардың төзімділігі кішірейеді, себебі: бөлек-бөлек бумалардың арасындағы байланыс әлсірейді.
Химиялық реагенттердің талшықтарға әсері. Тұз қышқылы мен күкірт қышқылының ерітіндісінде қыздыру жағдайында ериді. Азот қышқылында салқын күйінде де ери береді. Сілтілердің қатысында ерімейді. Әлсіз қышқылдың қатысында қыздырса пектинді заттардың еруі жүреді.Бұндай процессте талшықтар ашық түсті,жұмсақ, және әрі техникалық талшықтардың төзімділігін әлсіретеді. Зығыр талшықтары маұта талшықтарының боялуына қарағанда қиын боялады.Бұл құбылыс:табиғи бояудың қарқынды ндылығына және жуан қабырғасы және тар каналдары бар структурасының ерекшелігіне байланысты.
Тікелей күн сәулелерінің әсері. Үздіксіз күн сәулеснің түсуінде төзімділік 50 % әлсірейді.Мақтаға қарағандағы зығырдың жарққы төзімділігі жоғары.
Элементарлы зығыр талшығы негізінен α-целлюлозадан тұрады ал орташа пластинкалары - пектинді заттардан, кейбір пластинкаларында лигнин бар, микраскоппен қарағанда лигнин флороглюцинің боялғынын және тұз қышқылының көлденең кесілгендігі көрінеді.
Лигнин аз мөлшерде болса да зығыр талшығында болады. Сабақтың ішкі жағында орналасқан. Талшықты және сабақты микрохимиялық реакциялар мен илюминесцнтті анализ қатарын зерттеу жолыменкөлденең кесу енгізілген. Элементарлы зығыр талшығының жоғарғы жүктерінің құрылымы өте характерлі қозғалыс немесе жарылу. Бұл қабықты байламдар өндірістік процеске ұшырайтын қозғалыстар көп санды деформацияның нәтижесінде зығыр сабағының алыну кезімен басталуы болып табылады.
Мыс-аммиакты еріткіште элементарлы зығыр талшығы формаға келеді, сол уақытта мақта талшығы сияқты тез өзгереді. Зығыр талшығы мыс-аммиакты еріткіште ісінеді, мақтамен салыстырғанда, ұзындығы бойынша жеткілікті біркелкі, ішкі каналын иіріп бірен-саран ширату жіпті алады. Мыс-аммиакты еріткіштегі созылу қозғалысы еріткішке өтіп, соның ішінде мүк қалдықтарының жүзіп жүргенін байқауға болады. Оның іші ақуыздық заттардан тұрады. Мыс-аммиакты ерітіндіде қозғалыс қиын беріледі. Зығыр талшығында 80 % целлюлозада, 20% қоспа, яғни майлы,балауыз тектес, бояғыш, минералды заттар лигнин (клетканың қатаюна қажет зат). Лигнин талшықтарға қаттылық береді. Зығыр талшығында 5 % лигнин бар, мақтаға қарағанда зығырдың қаттылығы сондықтан. Зығырдың қарапайым талшықтарының жуандығы мақта талшықтарінікідей, ұзындығы 15 - 26 мм.[6]
Техникалық талшықтарының жуандығы қарапайым талшықтардың жуандығына және олардың бір шоқтағы санына байланысты. Жіп иіруге қолданылатын техникалық талшықтардың орташша ұзындығы 35 - 90см. Қарапайым талшықтардың мықтылығы 0,98 - 24,52 cН - ге тең үзу күшімен спатталады, яғни зығыр талшығы мақта талшығынан 3 - 5 есе мықты.
Физико - химиялық қасиеттері жағынан зығыр мақтаға жақын. Қалыпты жағдайда зығырдың гигроскопиялығы 12 % - ке тең, ылғалды тез сіңіріп шығарады. Зығырдың бір ерекшелігі оның жылу өткізгіштігі, сондықтан ол қолға әрқашан салқын болып сезіледі. Зығырдың гигроскопиялық қасиеті ылғалды бойына тез тартып, тез шығарады
Зығыр талшығында 20% шамасында қабық талшығы бар. Олар байламдарын биологиялық жолмен сабақтан бөледі, мирооганизмдердің қозғалысына ұшырайды.Сол үшін құрғақ сабақтар немесе жайылымда жайылады (зығыр-төсем), суға сулау (салқын немесе жылы зығырды жібіту). Осы өңдеу нәтижесінде пектинді заттар таралады, жабысқақ қабықты талшықтар басқада сабақтардың бөлігімен, байламдар жаңіл бөлінеді, кезекті өңдеуде жұмсартатын және түтетін машиналар қолданылады. Сол кезде егер сабақтар жеткіліксіз болса биохимиялық өңдеумен қопсытқанда ағаш механикалық операция кезінде қабықты байлам жаман бөлінеді. Сонымен қатар биохимиялық қозғалыспен пластинаны әлсіретуге болады. Элементарлы талшықтар бір-бірімен байланысқан. Онда техникалық талшықтар элементарлы талшықтаға ыдырайды және мақтатектес зығыр талшығы алынады.
Кесте 1 - Қатты зығыр иірімінің химиялық құрамы.(құрғақ заттарға арналған, %)
Иірім жуандығы. Текс (номер)
Цел-
люлоза
Балауыз тектес заттар
Лигнин
Ақуыз
Пептинді заттар
Зольді заттар
Зерттелме-ген бөлім
68(14,5)
73,93
2,39
2.88
2.29
2.04
1.06
15.41
56(18)
75,80
2,90
2,70
2.52
2,34
0,86
12.88
36(28)
78,82
1.68
2.05
2,10
1,86
0.71
12.78
Зығыр талшықтары матада мақтамен бірге аралас күйінде кездеседі. Матада мақта жібін негізі ретінде, ал зығыр жібін желісіне алады. Ал химиялық талшықтардан көбінесе вискоза мен лавсанды қолданылады.Кейбір маталарға зығыр лавсан жібімен бірге иірілген комплексті лавсан немесе вискоза жібі қолданылады.
Егер мата зығыр мен мақта жібінен жасалса, онда азот қышқылымен тексереді, мұнда олар қара түске ие болады. Келесі өңдеуде оларды әлсіз азот қышқылымен өңдегенде мақта ағарады, ал зығыр қара болып қала береді. Ал вискозаны комнаталық температурада 37% тік тұз қышқылымен өңдегенде, ол бұзылады. Мақта, зығыр және лавсан талықтары осы қышқылда өзгеріске ұшырамайды.[1-2]
Пенька талшығы. Пенька деп зығырдың құрамында болатын конопля талшығын айтады. Пенька өте ерте заманнан келе жатқан және экономикалық жағынан пайдалырақ бірден - бір өсімдік. Археологтар пеньканың он мың жыл болған талшықтарының түрін тапты. Қытай медицинасы пеньканың төрт мың жыл бұрын емдік қасиетін тапты,олар пеньканы жүрек айналғанда, безгекке, айық жаралар және т.б. үшін пайдаланады.1927 жылы Марко Полоның саяхатынан оралуынан кейін Европа пеньканы этап бойынша ашты, кешірек престностар Таяу Шығыс елдерінен пеньканың дәнін әкелді. Пенька 1545 жылы испаниядан Оңтүстік Америкаға әкелінді.Қазіргі кезде пенька әлемнің ең ыстық аудандарында шығарылады.
Пенька - зығыр тобына жататын биіктігі 3 м немесе одан жоғары, диаметрі 2,5 - 20 мм болатын бір жылдық өсімдік.Әр елде пенька әр түрлі атауға ие : конопля, марихуана, банг, ганджей және т.б.
1.1.2 Зығыр талшығының тігін өндірісіндегі пайдаланылуы
Зығырды өңдеу технологиясы ғасырлар бойы өзгеріссіз болып келді. Алдымен зығырды жерден тамырымен бірге жұлып алады. Осыдан кейін оны
шөмеле қылып кептіреді, басындағы тұқымдарын алып, тастайды, сосын оларды қайта себеді.
Осы процедуралардан кейін сабақтары таңғы шықпен ылғалдандыру үшін зығырды шөпке жаяды. Шық зығырдың сабағында өмір сүретін микроорганизмдердің белсенділігін арттырады. Микроорганизмдер өсімдіктің ішіндегі жабысқақ заттарды жояды, ол талшықты сабақтағы ағаштардан айыруға көмектеседі.
Зығырды шықпен ылғалдандыру процесі ауа райына байланысты бірнеше апталарға дейін созылуы мүмкін. Шықпен ылғалдандыру процесі бірдей жүру үшін зығырдың сабақтарын аударыстырып отыру керек.
Дайын болған талшықтарды көтереді, кептіреді, сосын сабақтың ағаш болып қалған бөлігінен арылтып таратады.
Түтілген зығырды тарайды және одан жіңішке шиырылып қалған тузу лентаны суырып алады. Енді одан зығыр жібін иіруге болады. Соңында одан матаны тоқып дайындау ғана қалады.
Зығыр матасы өте берік болып келеді, сондықтан ондай матадан жасалған киім көпке дейін тозбайды, жылдам кебеді, суды тез сіңіреді. Жуғаннан кейін отырып қалатынына қарамастан, зығыр матадан жасалған киімді өте жоғары температурада, тіпті қайнап тұрған суда жуады. Оны ыстық, дымқылдандырғыш үтікпен тегістеу керек. Зығыр матасы кіркөтергіш, берік, ылғал тартқыш, жаздық киімдер үшін қолайлы. Ал мата қатты мыжылып, жапырылып қалмауы үшін зығырды мақтамен, полиэстермен немесе жүнмен араластырады.
Зығыр матасы үй шаруашылығында да қолданылады. Оның гигиеналық қасиеті жақсы, жайлылықты қамтамасыз етеді және адамның денсаулығын сақтайды. Адамның денесіне ауа кіргізіп тұрады.
Зығыр матасы таза, ылғалды және ауа өткізгіш, жақсы жуылады, жұмсақ, әр түрлі безендірілген, ерекше илемділікке ие. Бірақ бұл маталар мобилизацияланған және тез отырып қалады. Сондықтан олармен жұмысты бастамай тұрып, оларды сулап, толық кептіру керек, содан кейін оны дымдап, оны жақсылап үтіктеу керек. Зығыр матасынан жасалған киімдерді жиі үтіктеуге болмайды.
Зығыр матасы басқа талшықтарды қоспай ақ әрқашан жарқырап тұрады. Қосымшалармен ол жеңіл және жұмсақ болады. Лавсанмен бірге ол аз отырады, жеңіл жуылады, бірақ оны үтіктеу қиынға соғады.
Зығыр матасының жақсы қасиеті - жоғары беріктігі және салыстырмалы ауа және жылу өткізгіштік кезінде ылғал сіңіру қабілеті, сондай-ақ, шіруге қарсы тұра алуы. Зығыр матасы өзінің төзімділігімен, қаттылығымен ерекшеленеді. Зығыр матасы тез тозбайды және суға салғанда кішкене отырады. Зығыр матасын іш киімдер, техникалық, астарлы және басқа бұйымдар жасау үшін қолданады. Мақсатына және құрылымына қарай зығыр матасын мынандай түрлерге бөледі: асханалық-камшатты(дастархан, майлық); сүлгі-камшатты және түкті; кенеп және жұмсақ орамалдар; костюм-көйлектік маталар; ақ жаймалық маталар; жұқа(іш киімдік), террассалық; техникалық, брезентті кенептер, буып-түйетін және қап тігетін мата, сондай-ақ, өрт сөндіру немесе қауырт кездерде керек болатын қолғаптар және тағы басқа бұйымдар. Зығыр матасын кендір жіп ретінде, ақшыл, ақ және боялған қалпымен шығарады.
Зығыр матасы қатып калмайды, суды жақсы сіңіреді және тез кебеді. Қатты ыстық уақыттарда бұл ғажап-мата тіпті ыстықты салқындата алады - зығыр киімдегі адам өзін ауа температурасы 4-5 градусқа төмен сияқты сезінеді.
Зығыр барлық өсімдік қылдарының ішінде ең берік болып келеді.Зығыр өнімі көбірек жууға мүмкіндік береді. Мата формасын өзгертпейді, ғажап қайталанбас жылтыр түске ие.
Зығыр емді мата болып табылады.Зығырдан жасалған таңғыштар қанды тоқтатуға өте кең қолданылады.Зығыр матасы сонымен қатар ауру жұқтыруға қарсы тұра алады.Зығыр мақта дәке өнімі және таңу құралы емдеп жазу қасиетіне ие. ХІХ ғасырда зығырдан жасалған таңғыштармен безгек ауруын емдеген.Зығыр - хирургияда бірден бір өсімдікті тігін матасы.
Зығыр матасы үнемдеу үшін химиялық қылмен мақтаны араластырады. Мақта иірілген жіпті қолданған кезде тұрақтылығы төмендейді және матаның сыртқы келбеті жақсарады. Мақта иірілген жібі тегіс болғандықтан жақсы боялады.Арқау жіптері айтарлықтай жіңішке болып келеді, қатысты тығыздығының мақта бөлігі жоғары.Сондықтан матаның сыртқы келбеті және қасиеті арқау жіптен анықталады.
Зығыр матасы вискозалық қылмен өте тегіс, шырынды бояумен,жақсы сыртқы келбетімен ерекшелінеді.Вискозалық жіпті мақсатқа лайықты иірілген жіппен ширату керек. Жіңішке жіп матаның физика механикалық қасиетіне елеулі әсер етпейді.Вискозалық иірілген жіпті қолданғанда жуып тұруға беріктілігі төмендейді. Иірілген жіп жоғарғы модульді қылды қолданғанда айтарлықтай т төзімділігі жоғары болады.
Зығыр матасының бес түрлі артикулы болады. Алғашқы екі саны матаның тобын білдіреді, үшінші саны шағын топтарды, төртінші және бесінші саны шағын топтың ішіндегі нөмір артикулын білдіреді. Мысалы, арт. 01101 айырып жазғанда 01 - кең таралған мата тобы, 1-Зығырдың тазалылығы, 01- топтың ішіндегі реттік нөмірі.[7]
1.2 Тоқыма материалдарын зақымдайтын микроорганизмдер
Микро - гректің μικρός (mikrós) сөзінен шыққан сөз, кішкентай дегенді білдіреді. Орташа мәннен жоғары масштабты көрсету үшін пайдаланылуы мүмкін мега және макро префикстерінен айырмашылығы, оны орташа мәннен төмен шкаланың көрсеткіші ретінде пайдалануға болады. Микробиология ең ұсақ микробтардың құрылысын және олардың морфологиясы мен физиологиясын, қазіргі циклдері мен систематикасын, тұқымқуалаушылық пен өзгергіштікті, адам ағзасы мен сыртқы ортаның байланысын, сонымен қатар микроорганизмдердің жануар тектілігін зерттейді.
Микроорганизм немесе микроб - бұл бір жасушалы түрінде немесе жасушалар колониясында болуы мүмкін микроскопиялық организм.
Ең ұсақ организмдерге барлық біржасушалы организмдер жатады. Карл Возе көрсеткен өмірдің 3 аймағының барлығы архейлер мен бактериялар, микробтар болып саналады. Бұрын олар прокариоттар ретінде екі доменді жүйеге топтастырылған, ал басқалары эукариоттар болған.Эукариоттық 3-домен барлық көпжасушалы организмдерді және көптеген бір жасушалы қарапайымдарды байланыстырады. Кейбір протистер жануарлармен, ал кейбіреулері жасыл түсті өсімдіктермен байланысты. Көп жасушалы организмдердің барлығы дерлік микроскопиялық болып саналады.
Көзге көрінбейтін микробтар өмірінің болуы мүмкін екендігі туралы ерте заманнан күдіктенген, мысалы, біздің эрамызға дейінгі 6 ғасырда Үндістандағы Джайн жазбалары және б.з.б. 1 ғасырда Маркус Терентий Варроның Ауыл шаруашылығы туралы кітабында жазылған. Микроорганизмдерді ғылыми зерттеу оларды 1670 жылдары Антони ван Левенгуктың микроскоппен бақылауынан басталды. 1850 жылдары Луи Пастер микроорганизмдердің тағамның бұзылуына әкелетінін анықтап, өздігінен түзілу теориясын жоққа шығарды. 1880 жылдары Роберт Кох микроорганизмдер туберкулез, тырысқақ және сібір жарасы ауруларын қоздыратынын анықтады.
Микробтар мәдениет пен адам денсаулығында ерекше маңызды рөл атқарады, олар тағамды ашыту, ағынды суларды тазарту, отын, ферменттер және басқа да биологиялықт интенсивті қосылыстар жасау үшін жұмыс істейді. Олар үлгі организмдер ретінде биологиядағы өзекті құралдар болып саналады және биосоғыс пен биотерроризмде қолданылады. Олар дәнді дақылдардың негізгі құрамдас бөлігі болып саналады. Адам ағзасында ең кішкентай организмдер адамның микробиотасын құрайды, ол ас қорыту флорасына қажетті мөлшерде. Олар патогенді микробтар болып саналады, барлық жұқпалы аурулар үшін ауыр және соның салдарынан гигиеналық оқиғалардың объектісі болып саналады.
Жасушалық ұйымы бар және эукариоттарға немесе прокариоттарға жататын жасушалық түзіліс бар микроорганизмдер: бірінші орында саңырауқұлақтар (соның ішінде паразиттік саңырауқұлақтар) және өсу, ал екінші топқа бактериялар жатады. Микроорганизмдерді тіршіліктің жасушалық емес формаларына жатқызуға болады.
Микроорганизмдер тіршілік үшін көптеген пайдалы және қажетті қызметтерді орындайды. Жұмыс процесінде өз тіршілігі бар микроорганизмдер топырақтағы бейорганикалық заттардың құрамын үздіксіз толықтырып отырады. Микроорганизмдер жануарлардың саңылауларын, сондай-ақ өлген жануарлар мен өсімдіктердің ұлпаларын ыдыратады. Микроорганизмдер өсімдіктер мен жануарлардың күрделі органикалық заттарының ыдырау процесінде топыраққа қайта оралатын қарапайым бейорганикалық заттарға дейін ыдырайды және осы процестердің барлығынан кейін оларды жасыл өсімдіктер сіңіреді. Барлық тірі ағзалардың ішінен хлорофилл бар жасыл өсімдіктер ғана микроорганизмдер түзетін бейорганикалық заттарды сіңіріп, оларды жасушалар мен ұлпаларға құрылыс материалы ретінде пайдалана алады. Фотосинтез арқылы жасыл өсімдіктер күн энергиясын және ауадағы көмірқышқыл газын сумен және топырақтағы минералды тұздармен біріктіріп, органикалық заттарды (көміртек негізінде) жасайды. Мұндай заттар барлық жануарларға, құрамында хлорофилл жоқ басқа өсімдіктерге, тіршілік пен дамуға азық (энергия көзі) қызметін атқара алады. Көптеген микроорганизмдер жер бетіндегі тіршілік үшін қажет болғанымен, кейбір микроорганизмдердің құрамында денсаулыққа аса қауіпті улы заттар (токсиндер) болады. Мұндай микроорганизмдер уланумен қатар олардың ауруы мен өліміне де себеп болады.
Киімді, іш киімді, аяқ киімді және басқа бұйымдарды гигиеналық бағалау кезінде оларда микроағзалардың жинақталу дәрежесі анықталады. Жұмыс кезінде зығыр мата мен аяқ киімнің ішкі кеңістігінде (шұлық, шұлық, табан) микроорганизмдер неғұрлым көп жиналса, тұтынушының терісінің бетінде соғұрлым аз қалады деп есептеледі. Нейлоннан жасалған іш киімді пайдалану кезінде адам терісінің ластануы анықталды.
Сонымен биозиян өнім сапасының сенімділігі, функционалдығы, эргономикасы сияқты күрделі көрсеткіштерімен тығыз байланысты.
Биологиялық зақымдану объектілері болып тірі организмдерге әсер ету процесінде олардың қасиеттерін өзгертетін шикізат, материалдар, бұйымдар мен құрылымдар табылады. Биологиялық зақымдану агенттері - бұл объектілерге шабуыл жасайтын және олардың қасиеттерінің өзгеруіне әкелетін тірі организмдер.
Сақтау мен пайдаланудың нақты жағдайында азық-түлік емес шикізат, материалдар мен өнімдер микроорганизмдер (бактериялар, микроскопиялық саңырауқұлақтар), жәндіктер (көбелектер, былғары қоңыздар, ұнтақтағыш қоңыздар, термиттер, тарақандар) және жануарлар (кеміргіштер: егеуқұйрықтар мен тышқандар) әсерінен зақымдалады. ). Тірі организмдердің материалдардың зақымдалуын екі түрге бөлуге болады:
- материалдарды энергия және қоректену көзі ретінде пайдалану: микроорганизмдер жағдайында бұл ассимиляция; жәндіктер мен кеміргіштер жағдайында бұл тағамның зақымдануы;
- материалға оның механикалық немесе химиялық бұзылуымен әсер ету: микроорганизмдер жағдайында бұл бұзылу; жәндіктер мен кеміргіштер жағдайында бұл тағамның зақымдануы.
Ең кішкентай организмдер салыстырмалы түрде тез дамиды. Микробтардың негізгі бөлігі тез көбейеді, сонымен қатар бактериялар конъюгация, трансформация және трансдукция арқылы, тіпті әртүрлі түрлер арасында да гендермен еркін алмаса алады. Гендердің бұл көлденең тасымалдануы жоғары мутация жылдамдығымен және басқа түрлендіру құралдарымен үйлеседі, микробтарға жаңа ортаның қиындықтарына төтеп беру және қоршаған ортаның жағымсыз әсерлеріне жауап беру үшін жылдам (табиғи сұрыптау арқылы) эволюцияға мүмкіндік береді. Бұл жылдам эволюция медицинада іргелі болып табылады, мысалы, көптеген фармацевтикалық тұрақтылығы бар патогендік микробтардың дамуына әкелді.
Микроорганизм терминологиясы микроскопиялық, субмикроскопиялық өлшемдегі өсімдіктер мен жануарлар тобына қолданылады.
Көптеген микроорганизмдер жер бетінде тіршілік ету үшін қажет, кейбір микроорганизмдердің құрамында денсаулыққа аса қауіпті улы заттар (токсиндер) болады. Мұндай микроорганизмдер улануды, сондай-ақ олардың ауруын және өлімін тудырады.
Микроорганизмдер сыртқы орта факторларының әсеріне жақсы бейімделуімен сипатталады. Әртүрлі микроорганизмдер -6°-тан + 50-75°-қа дейінгі температурада (архебактериялар - шамамен 300° температурада, мұхит үстіндегі ыстық бұлақтарда қысым астында пайда болған), иондаушы сәулелену деңгейінің жоғарылауында, кез келген рН мәнінде өсе алады. 25% натрий хлоридінің концентрациясы, оттегінің әртүрлі мөлшері жағдайында (толық болмағанға дейін)
Вирустарды болжап, сипаттай алған бірінші адам голландиялық А.Ливенгук болды. Ол 17 ғасырда суретті 200 есе үлкейтетін жарқыраған линзаларды жасады. Ол олар арқылы шынымен байқағанына қатты таң қалды, шын мәнінде, вирустар өмір сүрудің өзіндік ерекшеліктері бар үлкен ғалам. Осының барлығының нәтижесінде іс микробиология деп аталатын жаңа ғылымның негізін қалады. А.Левенгук әртүрлі бактерияларды сипаттады. Иристің фотосуреттері, олардың теклеттердің кескіні - микроскоп арқылы пленкаға түсірілген ұзартулар .
Микробтар. Микробтар көзге көрінбейтін және кішкентай тірі, негізінен бір жасушалы организмдер және оларды тек дәл микроскоп арқылы көруге болады. Микробтардың мөлшері өте кішкентай, ол микрометрмен (1 мкм = 11000 мм) немесе тіпті нанометрмен (1 нм = 11000 мкм) өлшенеді [8].
Микроорганизмдердің көптеген түрлері бар және бұл таңқаларлық. Микробтар - бұл жүздеген әртүрлі сөздердің қысқаша мазмұны. Микробтар бір-бірінен сыртқы түріне, құрылысына, тіршілік ету жағдайларына, көбею қабілетіне қарай ажыратылады. Оларды жасушасыз, көп жасушалы және бір жасушалы микробтар деп ажыратуға болады. Визуализациясы бар фотосуреттер микроорганизмдердің әрбір түріне жатқызуды жеңілдетеді. Микробтар өзара бөлінеді: бактериялар; вирустар;
бактериялар. Бактериология деп аталатын микробиологияның тұтас спектрі бізге бактериялардың - прокариоттық организмдердің үлкен, тұтас әлемін ашады.
Бактериялар бір жасуша ретінде қызмет етеді және көбейеді, бірақ олар көп жасушалы колонияларға жиі жинала алады. Кейбір түрлер, мысалы, миксобактериялар, күрделі үйінді құрылымдарға қосылып, олардың өмірлік циклі кезінде көп жасушалы топтардың рөлін атқарады немесе E. coli сияқты бактериялардың колонияларында кластерлер құра алады.
Олардың геномы әдетте радиалды бактериялық хромосомадан тұрады - ДНҚ-ның бір тізбегі - бірақ олар әлі де плазмидалар деп аталатын ДНҚ-ның кішкене бөліктерін ұстауға жақсы мүмкіндіктерге ие. Бұл плазмидалардың бактериялық конъюгация көмегімен жасушааралық кеңістіктерді кесіп өтуге барлық мүмкіндіктері бар. Бактериялардың айналасында жасуша қабырғасы бар, бұл олардың жасушаларының беріктігі мен қаттылығына кепілдік береді. Олар екілік бөліну арқылы немесе кейде бүршіктену арқылы көбейеді, бірақ мейоздық жыныстық көбеюден өтпейді. Соңғысы, бірақ кем дегенде, микробтардың барлық дерлік түрлері табиғи модификация деп аталатын көлденең генді тасымалдау процесін қолдайтын жеке жасушалар арасында ДНҚ-ны тасымалдау мүмкіндігіне ие. Кейбір пішіндер өте төзімді пікірталастарды құрайды, бірақ микробтар үшін бұл көбею құрылғысы емес, тірі қалу құралы. Қолайлы жағдайларда бактериялардың тез өсу мүмкіндігі бар және олардың саны, мысалы, кез келген 20 минутта тез көбейе алады.
Олар эукариоттардан (көпжасушалы, қарапайымдылар, балдырлар, саңырауқұлақтар) хлорофиллдің, генетикалық материалы бар түзілген ядроның және органеллалардың болмауымен ерекшеленеді. Бактерия мөлшері өзгермелі, олар сыртқы ортаға байланысты өзгеруі мүмкін (0,1-ден 28 мкм-ге дейін).
Ересектер түрінде жай көзге көрінетін тірі тіршілік иелерінің негізгі бөлігі адамдарды қамтитын эукариоттар болып саналады. Дегенмен, эукариоттардың барлығы дерлік әлі де микробтар болып саналады. Микробтар мен архейлерден айырмашылығы, эукариоттар бұл органоидтарды өздерінің жасушаларында, мысалы, жасуша ядросында, Гольджи аппаратында және митохондрияларда қамтиды. Ядро - бұл жасуша геномы жасалатын ДНҚ-ны қамтитын органоид. ДНҚ-ның өзі (дезоксирибонуклеин қышқылы) қиын хромосомаларда орналасады.
Митохондриялар метаболизмге қатысы бар органеллалар болып саналады, мысалы, олар лимон қышқылының айналымы және тотығу фосфоры немесе ионизациясы үшін кеңістік болып саналады. Олар симбиотикалық микробтардан дамып, қалдық геномды қорғайды. Бактериялар сияқты өсімдік жасушаларында да жасуша қабырғалары болады және эукариоттардың органоидтарынан басқа хлоропластар сияқты органеллалар болады. Хлоропластар фотосинтез арқылы жарық энергиясын шығарады және бастапқыда симбиотикалық микробтар болды.
Бір жасушалы эукариоттар бүкіл өмірлік циклі бойына бір жасушадан тұрады. Бұл біліктілік іргелі, өйткені көп жасушалы эукариоттардың негізгі бөлігі өздерінің нақты циклінің басында ғана зигота деп аталатын бір жасушадан тұрады. Микробтық эукариоттардың гаплоидты немесе диплоидты болу мүмкіндігі бар, ал басқа организмдерде көптеген жасуша ядролары болады.
Бір жасушалы эукариоттар әдетте қолайлы критерийлер бойынша жыныссыз митоз жолымен көбейеді. Басқа стресстік жағдайларда, мысалы, калориялық препараттарды шектеу және ДНҚ зақымдалуымен байланысты басқа жағдайларда, олар мейоз және сингамия кезінде жыныстық жолмен көбеюге бейім.
Бактериялар - пішіні бойынша олар әртүрлі, көп және алуан түрлі организмдер.
Біздің денемізде триллиондаған әртүрлі микробтар өмір сүреді, оларда, мысалы, адамға зиянды және қажетті болу мүмкіндігі бар. Бактериялар бар және олар біздің денеміздің қалыпты жұмыс істеуі үшін қажет. Ересек адамдағы микробтардың жалпы массасы 4 кг-ға жетуі мүмкін, ал олардың (34) бөлігі біздің ішек жолымызда тұрады. Басқалары урогенитальды жасушада, терінің және шырышты қабаттардың жазықтығында жақсы сезінеді. Нәрестенің мәйіті туылу кезінде микробтарға толы, ал 10 жасқа таяғанда ас қорыту микрофлорасы толығымен қалыптаса бастағаны өте әсерлі. Кейбір вирустар бала үшін қауіпсіз емес, өйткені өмірдің осы 1-ші жылы нәрестенің дене гигиенасы өте ұқыпты және мұқият болуы керек. Ішек жолдарында тіршілік ететін вирустар: лактобактериялар; бифидобактериялар; стрептококктар; энтеробактериялар; саңырауқұлақтар; қарапайымдылар; микробтар[9].
Вирустар. Вирустар - бұл микробтардың үлкен қауымдастығы, олар басқалардан жасушалық құрылымның кемшіліктерімен ерекшеленеді. Олардың өлшемдері бактерияларға қарағанда әлдеқайда аз: 5-тен 150 нм-ге дейін. Оларды көру үшін электронды микроскопты дәлдіктің ең жақсы деңгейіне келтіру керек. Вирустық микроорганизмдердің көптеген өкілдері тек ақуыз және нуклеин қышқылынан (РНҚ, ДНҚ) тұрады.
Вирустар жасушалық емес тіршілік формалары болып табылады және олар міндетті (міндетті) жасушаішілік паразиттер болып саналады, яғни микробтар бактериялық немесе эукариоттық жасушаның ішіне енді ғана еніп, жұмыс істеу қабілетіне ие.
Вирустар - бұл организмнің тірі жасушаларының ішінен ғана көбейетін субмикроскопиялық инфекциялық барлаушы. Вирустардың жануарлар мен өсімдіктерден бастап микробтарға, соның ішінде бактериялар мен археяларға дейінгі нақты формалардың барлық түрлерін жұқтыруға барлық мүмкіндіктері бар. 1892 жылы Дмитрий Ивановский темекі өсімдіктерін жұқтыратын бактериялық емес патогенді сипаттайтын және 1898 жылы Мартин Бейжеринк темекі мозаикалық микробын ашқаннан бері миллиондаған микробтық үлгілердің 6000-нан астам микробтық үлгілері егжей-тегжейлі сипатталған. қоршаған орта. Вирустар жер бетіндегі әрбір экожүйеде кездеседі және биологиялық нысанның бірнеше түрі болып саналады. Микробтарды зерттеу вирусология, микробиологияның жеке басы[10] деп аталады.
Құрылымы күрделірек вирустар бар. Кейбір фагтарда генетикалық материалы бар икосаэдрлік басынан басқа, қуыс цилиндрлік процесс бар және жиырылғыш белоктардың қабығымен қоршалған, сонымен қатар алты қысқа өсінділермен және алты ұзын фибрилдермен - жіптермен аяқталатын платформамен аяқталады (3-сурет). Мұндай күрделі дизайн генетикалық материалды бактерия жасушасына енгізуді қамтамасыз етеді.
Протеин капсидінен басқа сансыз микробтардың да сыртқы қабығы болады. Вирустық протеиндер мен гликопротеиндерден басқа (көмірсулармен байланысты белоктар) оның құрамында липидтер де бар және иесі жасушаның плазмалық мембранасынан алынған. Тұмау микробы нағыз көпбұрыш тәрізді қабығы бар спираль тәрізді вирионның мысалы болып табылады. Оның геномы бір тізбекті РНҚ-ның 8 түрлі фрагментінен тұрады.
Біз зең саңырауқұлақтарын барлық жерде және өте жиі кездестіре аламыз, оларды бүлінген тамақ өнімдерінде қарапайым көзбен оңай көруге болады. Зең саңырауқұлақтары біркелкі емес түсті сүзілген жабынға ұқсайды. Саңырауқұлақтардың кейбір түрлері бар, олар тағамды бұзып қана қоймайды, сонымен қатар адамдар мен жануарларға улы митоксин шығарады, мысалы, Aspergillus немесе Fusarium.
Дегенмен, саңырауқұлақтар әрқашан бізге зиян тигізбейді, бірақ олардың көптеген пайдалы қасиеттерін дәрі-дәрмек өндірушілері сәтті пайдаланады. Ең тиімді және танымал антибиотик пенициллин пенициллин түрінен саңырауқұлақтарға байланысты жасалады. Актиномицеттер микроорганизмдердің ерекше түрі болып табылады және олар бактериялардың құрылымы мен қасиеттеріне және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz