Химияны оқытудың екілік әдістері
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Төлеген Сымбат Әкімжанқызы
Пәнді оқыту әдістемесі курсы барысында өзекті білім беру тиімділігін зерттеу
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В012500 - Химия мамандығы бойынша 125-28а
Шымкент 2022
Ф.7.06-02
Қазақстан республикасының білім және ғылым минстрлігі
Оңтүстік қазақстан мемлекеттік педагогикалық университеті
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________ Шағраева Б.Б.
_________2022 ж
Пәнді оқыту әдістемесі курсы барысында өзекті білім беру тиімділігін зерттеу
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы 5В012500 - Химия
Орындаған Төлеген С. Ә.
Ғылыми жетекші Дуйсембиев М.Ж. х.ғ.к.,доцент
Норма бақылаушы Серикбаева А.М.
Шымкент 2022
Ф.7.06-02
МАЗМҰНЫ
І КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
І ӘДЕБИ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
0.1 Химияны оқыту әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
0.2 Оқыту әдістемесінің педагогикалық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .9
1.3 Химияны оқыту әдістемесінің жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.4 Химиялық білім беру әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.5 Дамыта оқыту технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
1.7 Модульдік оқыту технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
1.8 Дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
1.9 Ақпараттық технологиялар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 24
1.10 Технологиялық картаны химия сабағында пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... 25
ІІ ЭКСПЕРИМЕНТТІК БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
2.1 Химия пәнін тиімді әдістер арқылы оқыту ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 30
2.2 Химия сабағында технологиялық картаны пайдалану тиімділігі ... ... ... ... ..33
2.3 8 және 9-сыныптарға химия сабақтарында технологиялық картаны қолданып сабақ өту. Дидактикалық материалдарын дайындау (өздік жұмыстарға, жеке жұмыстарға арналған карточкалар) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
ІІІ ҚОРЫТЫНДЫ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
3
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі. Әлемдік қоғамдастықта елдің рейтингісі мемлекеттердің өркениеттілігі мен қуат көзі шикізат байлықтарымен, көне тарихи - мәдени мұраларымен ғана емес, сол ел тұрғындарының ақпараттандырылу деңгейімен және білімділігі мен интеллектуалдық әлеуметтілігімен көрінеді. Білім сапалығы, қазіргі өркениеттегі адамның байлыққа және ресурстарға қол жеткізуін кеңейте түсетін әлемдік ауқымдағы маманның бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуші әлеуметтік әділеттік құралы санатында қарастырыла бастады
Қазақстандағы жоғары білім беру соңғы жылдар аясында үздіксіз жетілдіру мен модернизациялану жағдайын бастан өткеріп келеді. Экономикалық және қоғамдық жаңару қажеттіліктеріне сай келетін осы заманғы білім жүйесін қалыптастыру мақсатында жұмыстар істелініп жатыр. Білім - интеллектуалды капиталдың стратегиялық факторы болғандықтан, оны игерудің сапалы әрі тиімді жолдарын іздестіруіміз өте дұрыс. Жоғары оқу орнында оқыту процесін дұрыс басқару үшін, оның заңдылықтарын, оқыту барысында туатын негізгі талаптарын, жалпы ережелерін біліп, ескеріп отыру керек. Мамaндарды дайындау міндеттерінің жылдам шешілуі үшін әсіресе оқу-әдістемелік жағына көбірек көңіл бөліп, оқу -тәрбие процесін жан-жақты етуіміз керек.
Қазіргі кезде нарықтық қатынастарға негізделген кәсіпкерлік қоғам құрудамыз. Қоғамдық әлеуметтік құндылықтар ерекше өзгерістерге ұшырады. Адамдар жекеменшік иесі болып, саяси-экономикалық еркіндік алды. Кәсіпкерлік әр үйдің күнделікті тіршілік тірегіне айналды. Білім ең негізгі факторға айналды. Сол себепті мемлекеттердің бәсекеге қабілеттілік деңгейі қоғам мүшелерінің шығармашылық қыры қарым-қатынастарына байланысты анықталатын болды. Білім берудің мұндай жаңа парадигмасының алғышарттарын құруға Қазақстан Республикасы Конституциясының заңдары, бағдарламалары негіз болды. Мұндай ресми құжаттарда жекеменшік бостандықпен кәсіпкерлік еркіндікке жол ашылған, нарықтық білім негіздерімен жастарды мектептен бастап таныстырудың, инновациялық білім экономикасына көшудің қажеттіліктері көрсетілген [1,2].
Қазақстан Республикасының білімді дамытудың мемлекеттік бағдарламасында "...басты нәрсе білім, білік дағдыларды механикалық түрде беру емес, ақпараттық-интеллектуалды ресурстарды өз бетімен ала алатын, талдай білетін, идея бере алатын, ылғи даму үстінде болатын және жылдам өзгерістегі әлем жағдайында іске асыратын тұлға қалыптастыру болып саналады" - деп көрсетілген [2,3].
Жалпы, білім мазмұнын жаңартудың ғылыми негізіне мектеп оқушысын белгілі бір қажетті біліктілер мен дағдылардың иесі, жас ерекшелігіне байланысты өз жасын қалыптастыруға күш жұмсап, еңбектенетін бала деп қарастыратын. Осыған орай көпқырлы білім мен тәрбие құрылымды мазмұнды анықтап, құруға көмектесетін қазіргі заманғы дамыта оқыту идеясы арқау болды. Сонымен қатар, қай мемлекетті атар болсақ, негізгі тірегі-білікті, білімді, іскер, белсенді адамдар екенін көреміз. Сондықтан, қоғам талабына сай ол қоғамды көркейтетін, дамытатын жастар тәрбиелеу ең маңызды мәселе екені даусыз [4].
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында мемлекеттік саясат негізінде ең алғаш рет әр баланың жеке қабілетіне қарай, интеллектуалды дамуы, жеке адамның дарындылығын дамыту сияқты өзекті мәселелер енгізіліп отырғаны белгілі. Біздің қазіргі мектептің маңызды мәселелерінің бірі: оқушылардың шығармашылық белсенділігін арттыру және білімді өз бетінше алуы және оны қолдана білуі. Оқушының белсенділігін, қызығушылығын арттыруда сыныптан тыс жұмыстың сабақтан бос кезінде жүргізілетін, тәрбие мен білім беру сипатында ұйымдастыра білсе маңызы зор [1].
Тақырыптың өзектілігі: Қазіргі таңда мектептерде химия пәнін тереңдетіп оқытады. Осыған байланысты мұғалімдер де үлкен дайындықпен әр сабаққа кіру керек. Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру үшін өзекті білім беру тиімділігін қарастырып оқытады.
Жұмыстың мақсаты: Химиядан сабақ беру барысында баланың тұлғалық дамуына бағытталған оқытудың өзекті білім беру әдістерді меңгеру. Техналогиялық карта жасау және оның көмегімен әр оқушының білім деңгейін анықтау.
Жұмыстың міндеті:
- Сабақ мазмұнын ашады.
-Оқушының пәнге деген қызығушылығын арттырады.
-Оқушылардың жылдам әрі тез ойланады.
- Оқушылар бір-бірімен пікірлесе отырып, ортақ қорытынды шығарады.
- Тақырыптық түсініксіз жерлерін айқындайды.
- Қорытынды шығарады, өз пікірін дәлелдейді.
-Оқытудың белсенді әдістерін, атап айтқанда сабақта қолданылатын проблемалық оқыту әдісін сипаттайды
-Әдістемелік әзірлемені пайдалану тиімділігінің шарттарын сипаттау.
Зерттеу гипотезасы: Пәнді оқыту әдістемесі курсы барысында өзекті білім беру тиімділігін зерттеу Егер:
-мектеп - гимназиясының оқу процесіне педагогикалық техналогия элементтерінің оқыту әдістемесі құрасытырылып енгізілген болса;
-оқу процесіне тиімді технологиялық карта таңдап алып қолданса;
-оқушылардың білім алуы, біліктілігі мен дағдысын бақылаудың түрлері мен әдіс - тәсілдері тиімді қолданылатын болса.
Алға қойған мақсат пен гипотеза зерттеудің міндеттерін анықтап берді;
* оқу тәрбие үрдісіне енгізу жолдарын қарастыру;
* шығармашылықпен жұмыс істеуіне жол ашу;
* оқушылардың білім сапасын арттыруға өз үлесін қосу;
технологиялық карта жасау және оның химия сабағына қолдану тиімділігін көрсету.
Жұмыстың жаңалығы: Жалпы білім беретін орта мектепте химия сабағында өзекті білім беру арқылы оқушыларды химия сабағына деген ынтасын жоғарылату.
Жұмыстың зерттеу нысаны: Шымкент қаласы, №133-жалпы орта мектебі.
Зерттеу әдістері: анонимді анкеталау, әңгімелесу, тестілеу, бақылау, педагогикалық эксперимент.
Теориялық мәні мен ғылыми жаңалығы: Заман ағымына сай білім беруді дамыту, білім сапасын әлемдік деңгейге көтеру - кез келген оқу орнының, оқытушының басты міндеті.
ӘДЕБИ ШОЛУ
2.1 Химияны оқыту әдістемесі
Химияны оқыту әдістемесі - мұғалімдер дайындайтын ЖОО оқу жоспарындағы негізгі пәндердің бірі. Ол болашақ мұғалімдерді химияны оқыту теориясымен қаруландырып, іс жүзінде күнделікті туындап отыратын жеке әдістемелік мәселелерді ғылыми тұрғыдан шеше білуге әзірлейді.
Қазірге дейін химияны оқыту әдістемесі - ғылым ретінде танылып келеді. Химияны оқыту әдістемесі педагогикалық ғылым және оқу пәні. Химия - заттардың бір - біріне өзгеруін зертейтін ғылым. Сондықтан, химияны оқыту әдістемесі мектептің химия курсындағы осындай заңдылықтарды оқушыларға үйрету жолдарын, түсіндіру тәсілдерін зерттейтін педагогикалық ғылым ретінде түсіну қажет[17,22].
Кейбір оқу құралдарында химияны оқыту әдістемесіне (ХОӘ) ғылыми тұрғыдан келесідей анықтама берілген: бұл - жасөспірімдерге химия ғылымың үйретудің қоғамдық әрекеті және оларды білім алуға тәрбиелеп, дамыту, мектептегі химия курсының мазмұнын оқушыларға игерту заңдылықтары туралы педагогикалық ғылым.
ХОӘ әрі ғылым, әрі оқу пәніне ретінде оқытудың мазмұнын, оқыту әдістерін тәрбие жұмысымен тығыз байланыста зерттейді. Оқытудың заңдылықтарын ашумен қатар, оқытудың мазмұн-мақсатын, әдістерін, оқыту түрлері мен құралдарын, оқыту мен оқушының іс-әрекетін бір-бірінен ажыратпай біртұтас қарастырады.
Химияны оқыту әдістемесінің зерттейтін объектісі -- сол пәнді оқыту әрекеті. Оқыту педагогика, дидактика және методика ғылымы тұрғысынан түсінуге болатын күрделі әрекет болып табылады. Педагогикалық тұрғыдан қарастырғанда оқыту дегеніміз -- жасөспірімнің бойына ұжымдық, тәжірибені сіңіру. Дидактикалық жағынан алғанда, оқыту -- білім берудің мазмүнын жасөспірімге жеткізу ісіндегі сабақ беру (мұғалімнің қызметі) мен оқудың (оқушының таным әрекеті) бірлігі. Әдістемелік тұрғыдан алғанда оқыту -- нақтылы оқу пәнінің материалын жасөспірімге жеткізу ісіндегі сабақ беру мен оқудың бірлігі.
Оқыту әрекетіне мұғалім -- оқушы, оқушы -- оқу пәні, оқушы -- оқушы қатысады. Осылардың ішіндегі ең негізгісі -- мұғалім мен оқушы қарым-қатынасының бірлігі мен үйлесуі, оқытудың мақсаттары мен міндеттері, мазмұны, ұйымдастыру формалары, құралдары мен әдістері арқылы жүзеге асады.
Оқыту әрекетін тұтасынан алғанда, дидактика зерттейді. Ол оқыту әрекетінің мәнін ашып береді, заңдылықтары мен негіздерін саралайды. Дидактика, бір жағынан, оқытудың теориясын жасайды, екінші жағынан, сол теорияны қолдану арқылы оқытудың сарамандығын жетілдіреді. Барлық жеке пәндерді оқыту, солардың, ішінде химияны оқыту методикасы дидактиканың ашқан жаңалықтарына сүйенеді, оларды өзінің методологиялық негізі ретінде пайдаланады[33].
Химияны оқыту әдістемесі ғылымы оқыту әрекетін әдістемелік деңгейде зерттейді (1-ші сызбаңұсқа).
Химияны оқыту
Химияны оқыту
Мақсаттары мен міндеттері
Мақсаттары мен міндеттері
Мазмұны
Мазмұны
Оқыту формалары
Оқыту формалары
Сабақ
беру
Сабақ
беру
Оқу
Оқу
Құралдары
Құралдары
Әдістері
Әдістері
Нәтижесі
Нәтижесі
1-cызбанұсқа.Оқыту әрекетінің жеке бөліктері
Жалпы педагогикалық және дидактикалық заңдылықтарға сүйеніп, химияны оқыту методикасы орта мектептегі химия пәнінің мақсаттары мен міндеттерін анықтайды. Соларға сәйкес мектептегі химия курсының мазмұны таңдап алынады. Ол мазмұн бағдарламаларда, окулықтар мен оқу кұралдарында баяндалады[18,23].
Елімізде қолға алынған әлеуметтік қайта құру әрекеті халыққа білім беру саласын терең қамтып, мектеп реформасын жүзеге асыру тұжырымдамаларын тудырды. Осыған орай мектептегі химия пәнінің мазмұнын жіктеп, түрлендіру міндеті қойылды. Қазірдің өзінде жалпы білім беретін мектептерге және химияны тереңдетіп оқытатын кластар мен мектептерге арналған бағдарламалар жарық көрді. Орта мектептерімізге ізгілік сипат беру және демократияландыру кезінде бұл бастама жалғасын тауып, оқыту мазмұнының түрленуі арта түспекші. Солардың әрқайсысын саралап, ғылыми жағынан негіздеу -- химияны оқыту әдістемесінің зерттейтін негізгі мәселелерінің бірі.
1.2 Оқыту әдістемесінің педагогикалық негіздері
Қоғамның даму формацияларының әр кезеңінде педагогика сөзі (ұғымы) кең, жалпы мағынады қолданыла бастады. Педагогика гректің пайс - балалар, эгейн - баланы басқару, тәрбиелеу, жетектеу ұғымдарынын шыққан. Ертедегі Грецияда өзінің қожайындарының баласын қолынан ұстап, жетектеп, мектепке ертіп апаратын құлдарды педагогтар деп атаған.
Білімнің жетілуіне байланысты балалардың тәрбиесі туралы ғылым пайда болды. Педагогика оқулықтарында, жекеленген ғылымдардың зерттеу жұмыстарында, сөздіктер мен анықтамаларда педагогика берілген анықтамалар көп және әр түрлі. Соларды жалпылай келе, қорытындылайтын болсақ, педагогика тәрбие туралы ғылым. [17,21].
Педагогиканың ғылыми таным саласы - тәрбие. Педагогика қоғамдық өмірдегі тәрбиенің мәні мен рөлін анықтайды. Әрбір ғылымның өзіне тән тану саласы және ғылыми ұғымдар бар.
Педагогика ғылымының негізгі ұғымдары:
1. Тәрбие - аға ұрпақтың жаңа ұрпаққа қоғамдық - тарихи тәжірибені беру процесі. Тәрбие белгілі бір мақсатқа бағытталған процесс: жас ұрпақтың рухани, дене күштерін дамыту. Тәрбие - қоғамдық тарихи құбылыс, жалпы және мәңгілік категория.
2. Білім беру - ғылымдар жүйесінен білім алу және танымдық іскерлік пен дағдыны қалыптастыру, соның негізінде жеке бастың көзқарасын, адамгершілік және т.б. жағымды қасиеттерді қалыптастырып жеке адамның шығармашылық қабілетін дамыту. Білім - адамның дамуына жағдай тудыратын арнайы ұйымдастырылған ішкі жағдайлар жүйесі.
3. Оқыту - оқушы мен мұғалімнің мақсатты түрде өзара әрекет жасау процесі, білім берудің негізгі жолы.
4. Даму - адамның физикалық және рухани күш - жігерінің сандық және сапалы жағынан тізбектеле, яғни бірізді өзгеруінің обьективті процесі.
1-ші кестеде педагогика ғылымының негізгі ұғымдары келтірілген.
Кесте 1
Педагогика ғылымының негізгі ұғымдары
Тәрбие
қарым - қатынас
дүниетаным
мінез - құлық
Білім беру
білім
іскерлік
дағды
Оқыту
сабақ
білім беру
үйрету
Педагогика ғылымының міндеті - зерттеу жүргізу, ал мектептің , жоғары мектептің міндеті - оқушылар мен студенттерге тәрбие мен білім беру. Сонымен қатар педагогика ғылымының басты міндеті - білім, тәрбие беру мен сол жүйелердің заңдылықтарын ашу, анықтау, инновациялық процестердің теориялық, әдіснамалық негіздерін айқындау, жасап шығару және іс-тәжірибе мен зерттеу жұмыстарының байланыста болуын қадағалау.
Педагогика ғылымы әркез оқытудың жетілген жаңа моделдерін жасай отыра, үнемі оларды зерттеумен айналысады, білім беру мен оқытудың, болашақта құрылымдарына болжам жасайды. Ғылым мен іс-тәжірибенің талабына сай туындайтын міндеттер өзінің әртүрлі мазмұнымен ерекшеленеді. Олардың көбісі болжамнан гөрі тез шешімін табуды талап етеді. Мысалы, электрондық оқулықтардың қорын жасау, педагогикалық мамандықтардың мемлекеттік білім стандартын жасау, мектеп бітірушілерге мамандық таңдауда әсер ететін факторларды анықтау, оқушы - мұғалім арасында, қарым-қатынасында болатын әртүрлі педагогикалық талдау жасау және т.б. [15]
Педагогика ғылымының зерттеу әдістері. Ғылымның міндеті - зерттеу жұмыстарын жүргізу. Педагогикалық процесс өзінің қайталанбауымен ерекшеленеді. Зерттеу жұмыстарында, осыған байланысты, басқа ғылымдарға қарағанда өзіндік ерекшеліктері бар. Атап айтсақ, физика немесе химия жасаған зерттеу жұмысын бірнеше рет қайталап жасаса да, белгілі бір нәтижені алуы мүмкін, алады да [17,27]. Ал педагог - зерттеуші бір алған мәліметті өзінің зерттеу жұмысында ешқашан ала алмайды. Зерттеу жұмыстарын жүргізгенде бірқатар шарттар орындалуы тиіс: белгілі бір қолайлы жағдайдың болуы; белгілі бір жоспармен, жүйелі түрде жүргізілуі; зерттелінушінің ынта-ықыласымен қызығушылығын ескеру. Педагогиканың дәстүрлі зерттеу әдістері бар. Оларды кезінде Платон, Квитилиан, Коменский және Песталоцийлар қолданған. Оларға жататындар: байқау (бақылау); тәжірибені зерттеу; мектеп құжаттарына талдау жасау; әңгіме; оқушылардың шығармашылық жұмыстарымен танысып, зерттеу; педагогикалық эксперимент; педагогикалық тест және т.б.
1.3 Химияны оқыту әдістемесінің жіктелуі
Химияны оқыту әдістемесін зерттеуді үш мәселеге топтастыруға болады:
1.Химия не үшін оқылады ?
2.Химия нені оқытады?
3. Химияны қалай оқытады және оқытудың нәтижесі қандай ?
Бірінші сұрақтың жауабы мектеп химия курсындағы материалдарды іріктеп алу арқылы анықталады. Ол үшін химия ғылымының даму логикасы мен тарихы, теориялық және нақты материалдардың өзара қатынасы ескеріледі.
Екінші сұраққа былай жауап беруге болады:
1) химияны оқыту әдістемесі оқушының жас ерекшіліктеріне қарай оқу материалдарынның мазмұнына сай қарастыруға нұсқау береді;
2) оқу құралдарын қалай қолдану жөнінде ұсыныс жасайды;
3) оқушылардың өздігінен орындайтын жұмыстары мен жаттығуларына бағыт сілтейді.
Бұл мәселелерді шешу үшін химияны оқыту әдістемесі педагогикалық зерттеулерде кеңінен қолданылатын мына әдістерді пайдаланады: бақылау, жорамал жасау, педагогикалық эксперимент, оқу-тәрбие құжаттарын, оқушылардың жазбаша, графикалық, техникалық және т.б. жұмыстарын талдау, мұғаліммен және оқушымен әңгімелесу, анкета алу, дидактикалық материалдарды пайдалану және т.б. 2-ші кестеде оқыту әдістемелерінің жіктелуі көрсетілген.
Кесте 2
Оқыту әдістемесінің жіктелуі
Жіктелудің негізі
Біліктіліктің мінездемесі (жалпы әдістемесі)
Білім алу түрлері (жеке қолданылатын әдістер)
Мұғалім- оқушы арасындағы жұмыс түрлері (белгілі әдістер)
Иллюстративті-түсіндірмелік
Эвристикалық
Ғылыми зерттеушілік
Сөздік
Сөздік-көрнекілік
Сөздік-көрнекілік
Тәжірибелік
Лекция, әңгіме, түсінік-теме, зертханалық және практикалық жұмыстар, есептер шығару, бақылау жұмыстарды орындау, кеспе, тест, есеп, емтихан және т.б.
Химия оқыту барысында сан алуан өзгерістер болып тұрады. Зерттеуші өзі ықпал жасамай, табиғи құбылыстарды өз қалпында, єр құбылыстың жеке бөліктері арасындағы байланыстарды, олардың өзге құбылыстармен байланысын, өзара қатынасып ашып береді[28].
1.4 " Химиялық білім беру әдістері"
Әдістемелік әдебиеттерде кейбір авторлар (и. Н.Борисов) химияны оқыту әдістерін мұғалімнің оқушылардың білімін, іскерлігін және дүниетанымын қалыптастыратын құралдар мен әдістердің жиынтығы ретінде қарастырады; басқалары (Д. М. Кирюшкин, В. С. Полосин) - кез-келген оқу мақсатына жетуге бағытталған мұғалім мен оқушылардың іс-әрекетін біріктіру нысаны ретінде; басқалары с. Г. Шаповаленко) - мазмұнды өзін-өзі дамытудың ішкі формасы ретінде. В. П. Гаркуновтың пікірінше, химияны оқыту әдістері тек мазмұнды ғана емес, сонымен қатар бүкіл оқу процесін, соның ішінде химияны оқыту құралдарын, оқушылардың химиялық білім, білік және дағды жүйесін қалыптастыруға бағытталған мұғалімнің қызметін, сонымен қатар оқушылардың қызметін қамтиды. Білімді игеруге, дағдыларды игеруге байланысты. Г. М. Чернобельская оқыту әдісін мұғалім мен ол басқаратын оқушылардың мақсатты бірлескен іс-әрекетінің түрі (тәсілі) ретінде анықтайды. Көріп отырғаныңыздай, химияны оқыту әдістерінің әр анықтамасының өзіндік артықшылықтары бар. Химияны оқыту әдістерінің мәнін сипаттауға жан-жақты және көп өлшемді көзқарас айқын көрсетілген. Химияны оқыту әдістері-бұл мұғалім мен оқушылардың өзара әрекеттестігі арқылы химияны оқытудың мақсаттары мен міндеттеріне қол жеткізу тәсілдері (М.С. Пак). Химиялық білім беру әдістері-бұл мұғалім мен оқушылардың реттелген және өзара байланысты білім беру қызметі арқылы химиялық білім берудің мақсаттары мен міндеттеріне қол жеткізу тәсілдері. Бұл анықтама бұрынғыға қарағанда кеңірек, өйткені білім беру-бұл оқыту, тәрбиелеу және дамытудың тұтас процесі. Сондықтан химиялық білім беру әдістері деп тұтас өзара байланыста жұмыс істейтін оқыту әдістерін, білім беру әдістері мен даму әдістерін түсіну керек. Әдістер-бұл жиынтық емес, түрі де, формасы да емес әдістер. Мұғалім мен оқушылардың ретке келтірілген іс-әрекеті деп, ең алдымен, білім беру процесі субъектілерінің (мұғалімдер мен оқушылардың) мақсатты бірлескен іс-әрекеті, олардың белсенді өзара іс-қимылы, оқушылардың оқу процесінің оқу процесіне сәйкестігі және керісінше (Оқу процесі оқу процесіне), оқу іс-әрекетінің технологияларының, нысандарының, құралдарының, мазмұны мен әдістерінің химиялық білім берудің мақсаттары мен міндеттеріне сәйкестігі түсініледі.
Химиялық білім беру әдістерінің жіктелуі
Химия пәнінің мұғалімі (жаңадан бастаушы немесе тәжірибеші) химиялық білім берудің оңтайлы әдістерін таңдау және жүзеге асыру процесінде алдымен олардың жұмыс істеу деңгейлерін ескеруі керек:
1. әдістемелік деңгей. Әдіснамалық деңгейде, мысалы, интегративті тәсіл жұмыс істейді. Бұл тәсіл жалпыға ортақ байланыс пен химиялық және танымның басқа да объектілерінің өзара тәуелділігі туралы жетекші идеяны, материяның, қозғалыс пен энергияның (атап айтқанда, химиялық) әртүрлі нысандарын үздіксіз интеграциялау және саралау идеясын жүзеге асыру, жаратылыстану және гуманитарлық білім беру мәселелерін, химиялық және басқа ғылымдардың өзара байланысын тұтас шешу үшін дидактика мен химияны оқыту әдістемесіне сәйкес келеді.
2. Жалпы логикалық деңгейі. Дидактиканың осы әдіснамалық деңгейінде және химияны оқыту әдістемесінде индукция, дедукция, ұқсастық, талдау, синтез, салыстыру, салыстыру, нақтылау, абстракция, жалпылау, жүйелеу, модельдеу, болжау, интеграция әдістері кеңінен жұмыс істейді
3. Жалпы педагогикалық деңгейі. Бұл деңгейде химияны оқытуда (және химиялық білім беруде) презентация әдістері (дәріс, әңгіме, сипаттама, баяндау және т.б.), әңгіме, өзіндік жұмыс қолданылады.
4. Дидактикалық-әдістемелік деңгей. Бұл деңгейде химияны оқытудың нақты әдістері, химиялық зерттеу әдістері жұмыс істейді (В.П. Гаркунов). Оларға: химиялық объектілерді және олардың бейнелерін бақылау; Химиялық эксперимент; химиялық объектілерді модельдеу (статикалық және динамикалық, құрылымдық-ұқсас және функционалдық-ұқсас, аналогтық және символикалық-графикалық); химиялық объектілерді сипаттау; химиялық фактілер мен құбылыстарды түсіндіру; химиялық объектілерді болжау жатады. Білім беру тәжірибесінде әдістердің жұмыс істеуінің 3 деңгейін ескеру қажет (1-схеманы қараңыз).
барлығы пайдаланады
Жалпы логикалық
педагогтер, дидактілер, әдіскерлер
Жалпы педагогикалық
тек химияны оқыту кезінде
Ерекше химиялық
2-cызбанұсқа. Химиялық білім берудегі әдістер деңгейлері
Жоғарыда аталған әдістердің жұмыс істеу деңгейлерімен қатар, олар орындайтын білім беру функцияларының сипаты бойынша химиялық білім беру әдістерінің маңызды кластарын ажырату қажет: оқыту әдістері, тәрбиелеу әдістері, даму әдістері (1-схеманы қараңыз).
Даму әдістері
Оқыту әдістері
Тәрбие әдістері
Химиялық білім беру әдістері
3-cызбанұсқа. Химиялық білім беру әдістерінің кластары
М. И. Махмутовтың ұсынған бинарлы әдістер назар аударуға тұрарлық. Оқыту әдістерін осы жіктеудің ерекшелігі мен артықшылығы-химияны оқытудың әр әдісі тиісті оқыту әдістеріне сәйкес келеді. Оқытудың ақпараттық-хабарлама әдісіне оқытудың орындаушылық әдісі және т.б. сәйкес келеді (1-ші кестені қараңыз. ).
Кесте 3
Химияны оқытудың екілік әдістері
Сабақ беру әдістері
Әдістері оқу-жаттығу
Ақпараттық-хабарлаушы
Орындаушылық
Түсіндірме-иллюстрациялық
Репродуктивті
Нұсқаулық
Практикалық
Түсіндіру-ынталандыру
Ішінара іздеу
Ынталандыру
Іздеу
Химияны оқыту әдістерін олардың негізгі дидактикалық мақсаты негізінде топтарға біріктіруді ұсынамыз):
1) ұйымдастыру-басқару (ОУ);
2) мотивациялық-ынталандыру (МС);
3) бақылау-бағалау (КО).
Әдістерді жіктеу үшін негіз болатын критерийлер, сондай-ақ химияны оқыту әдістерінің түрлері, нысандары мен түрлері 5.3.2-кестеде келтірілген.
Кесте 4
Химияны оқыту әдістерін жіктеу
Топтар
Жіктеу критерийлері
Типтері, формалары, түрлері
ҰБ
Ақпарат көзі
Басым дидактикалық мақсат
Ақпаратты іске асыру логикасы
Таным (ойлау)сипаты
Дербестік дәрежесі
Екіжақтылық
оқыту процесі
Жұмыс істеу деңгейі
Орындалатын әрекеттер
Іске асырылатын функциялар
Ауызша (әңгіме, дәріс және т. б.), көрнекі
(суреттер, модельдер және т. б.), практикалық (химиялық тәжірибелер және т. б.)
Жаңа материалды зерттеу әдістері, әдістері
білім мен дағдыларды қолдану және т. б.
Индукция, дедукция, ұқсастық, синтез, талдау, салыстыру және т. б.
Репродуктивті, эвристикалық, зерттеу
Өзіндік жұмыс, мұғалімнің басшылығымен жұмыс
Екілік әдістер (оқыту және адек әдістері-
оларды оқытудың мақта әдістері)
Жалпы логикалық, жалпы педагогикалық және арнайы
Химиялық есептерді шешу, химиялық жұмбақтарды құрастыру, аспаптарды құрастыру және т. б.
Ұйымдастырушылық-басқарушылық, ОМ, ББ
МЫ
Уәждерді, борышты, жауапкершілікті ынталандыру
Дидактикалық ойындар, оқу пікірталастары, білімнің маңыздылығына сендіру, талап қою және т. б.
ББ
Ауызша бақылау және өзін-өзі бақылау жазбаша бақылау және өзін-өзі бақылау практикалық бақылау және өзін-өзі бақылау компьютерлік бақылау
Жеке сауалнама, сынақ, түсініктеме
жолдастың жауаптары, өзін-өзі бағалау. Жазбаша тест, түрлі диктанттар, тесттер
Химиялық эксперимент, құрастыру, модельдеу. Тестілеу, қашықтан бақылау
Ескерту: ҰБ-ұйымдастыру-басқару, МЫ - мотивациялық-ынталандыру, ББ - бақылау-бағалау әдістері
Химиялық білім берудег әдістер
Нақты әдістерге оқытудың пәндік (химиялық) мазмұнының жұмыс істеуін анықтайтын әдістер жатады, атап айтқанда:
* химиялық заттар мен олардың бейнелерін бақылау.
* Химиялық нысандарды модельдеу.
* Химиялық заттардың сипаттамасы.
* Химиялық фактілер мен құбылыстарды түсіндіру.
* Химиялық фактілер мен құбылыстарды болжау.
* Химиялық эксперимент.
* Химиялық есептерді шешу.
Химиялық объектілерді және олардың кескіндерін бақылау, химиялық объектілерді немесе олардың кескіндерін (білім беру міндеттерін шешу үшін арнайы дайындалған) мақсатты қабылдау әдісі.
Байқауға қойылатын негізгі талаптар:
1) Саналы(белгілі бір, нақты қойылған дидактикалық міндетті шешу);
2) Мақсаттылық (берілген құбылыстарға және химиялық объектінің жекелеген жақтарына назар аудару);
3) Жоспарлы (алдын ала белгіленген жоспар бойынша басты, маңыздысын бөліп көрсету);
4) Бақылау белсенділігі (тек қабылдауды емес, білімді пайдалану негізінде қажетті нәрсені іздеу);
5) жүйелілік (белгілі бір жүйе бойынша әртүрлі жағдайларда);
6) Бақылау құралдарын пайдалану (айна, графопроектор, электрондық оқыту құралдары, лупа және т.б.);
7) Бақыланатын объект пен фон түсінің қарама-қайшылығы (мысалы, қызыл фонда сары тұнба, көк фонда қызғылт тұнба, жасыл фонда қызыл тұнба, қара фонда ақ тұнба).
Химиялық нысандарды модельдеу-бұл химиялық заттарды олардың маңызды қасиеттерін көрсететін модельдерді қолдана отырып зерттеу әдісі. Модель (франц. үлгі) - түпнұсқаның (химиялық объектінің) маңызды қасиеттерін көрсететін немесе жаңғыртатын үлгі. Модельдердің екі тобы бар: материалдық немесе идеал. Материалдық модельдер құрылымдық жағынан ұқсас (заттардың кристалдық торлары, химиялық өндірістің макеттері) және функционалды жағынан ұқсас (химиялық өндірістің қолданыстағы модельдері) болып бөлінеді. Идеал модельдер таңбалық модельдерге (химиялық таңбалар, формулалар, теңдеулер арқылы) және аналогтық модельдерге (мысалы, микро сызықтағы электронды бұлт түріндегі модельдік көріністер) бөлінеді.
Химиялық объектілердің сипаттамасы-химиялық объектілер мен құбылыстардың белгілерін, ерекшеліктерін дәйекті түрде ашу әдісі. Сипаттамалық әдіс қолданылады , егер:
* химиялық тәжірибе құбылыстың ішкі мәнін ашпаса;
* химия тарихына экскурсия жүзеге асырылады;
* қатысу әсерін жасау қажет;
* зерттелетін объектіні динамикада, уақыт пен кеңістікте ұсынған жөн. Мысал келтірейік. Оқушылар химия сабағында гипс сынағын "ұстап", бүкіл процесті толығымен елестете алмайды. Бұл "тест" ішінде не болады? В. П. Гаркунов сипаттау әдісін белгілі бір динамикалық (психикалық) модель түрінде қолдануды ұсынады: "жартылай сулы гипсті сумен араластырған кезде оның ылғалдануы жүреді. Ылғалдандыру процесі жылу шығарумен бірге жүреді. Қызған кезде екі су гипсінің ерігіштігі төмендейді және ол кристалдануды бастайды. Жұмсақ пластикалық гипс қамыры кристалдармен кесіліп, көп ұзамай тас монолитке айналады. Гипстің кристалдану процесі масса көлемінің ұлғаюымен бірге жүреді. Масса гипс қамыры кристалданғанға дейін орналастырылған пішінді тығыз толтырады". Сипаттама-Бұл химиялық объектінің маңызды белгілері мен сипаттамаларын сипаттау нысаны. Мысал келтірейік. Н. П.Гаврусейко ұсынған химиялық элементті сипаттау жоспарын қолдана отырып, периодтық жүйеде Д. И. Менделеевтің жағдайына негізделген азоттың сипаттамасы.
1. периодтық жүйеде орналасуы, атом құрылысы:
1) реттік нөмірі, атом ядросының заряды, ядродағы протондар мен нейтрондар саны, атомдағы электрондар;
2) элемент орналасқан кезең нөмірі, атомдағы электрондық қабықтардың (қабаттардың, деңгейлердің) саны;
3) топ нөмірі, атомдағы валенттік электрондар саны;
4) элементтің негізгі немесе жанама кіші топтағы орны, атомның сыртқы электрондық қабығындағы электрондар саны;
5) атом құрылысының схемасы, электрондардың деңгейлер бойынша, кіші деңгейлер бойынша таралуы (электрондық формула), кіші деңгейлер бойынша электрондардың шартты-жасушалық таралу схемасы (олардың айналу бағытын ескере отырып).
2. атом құрылысы негізіндегі элементтің қасиеттері туралы қорытынды (металл, металл емес, өтпелі, инертті газ); қосылыстардағы валенттілік, тотығу дәрежесі.
3. маңызды қосылыстар:
1) оксидтер, олардың құрамы, сипаты (негізгі, қышқыл, амфотериялық), байланыс түрі;
2) гидроксидтер, олардың сипаты (негізгі, қышқыл, амфотериялық);
3) сутекті газ тәрізді қосылыстар, олардың құрамы, Байланыс түрі, су қосылысының сипаты (бейтарап, сілтілі, қышқыл).
Түсіндіру-бұл химиялық заттардың мәнін, зерттелетін Оқу материалы
мен ақиқаты дәлелденген теориялық ұстанымдар арасындағы байланысты ашатын презентация әдісі. Түсіндіру әдісі қажет болған жағдайда қолданылады: * себеп-салдарлық байланыстарды, * функционалдық тәуелділіктерді, * генетикалық байланыстарды орнату. Егер " Неге? егер сіз "сұраққа жауап беруіңіз керек болса, бұл әдіс" жұмысқа"кіреді."
Мысал келтірейік. Судың салыстырмалы молекулалық салмағы-18, күкіртсутегі-34. Неліктен қалыпты жағдайда" жеңіл " молекулалары бар су сұйық күйде, ал "ауыр" молекулалары бар күкірт сутегі газ түрінде болады? (Бұл су молекулалары арасында сутегі байланысының болуына байланысты). Болжау-болжау функциясын орындайтын әдіс (маңызды химиялық ұғымдар, заңдар, химиялық теориялар және жетекші идеялар негізінде). Сонымен, маңызды химиялық ұғымдарды, заңдар мен теорияларды білу негізінде мыналарды болжауға болады:
1) заттардың құрамы, құрылымы, құрылымы, қасиеттері;
2) заттардың белгілі бір сыныптарға тиесілілігі;
3) олардың табиғатта болу және таралу нысандары;
4) химиялық объектілердің қолданылу саласы;
5) заттар мен материалдарды алу әдістері
6) химиялық реакциялардың бағыттары мен жүру шарттары;
7) химиялық-технологиялық процестер іске асырылатын аппараттардың құрылысы мен жұмыс қағидаттары;
8) химиялық заттардың болуы жаңа химиялық элементтер және т. б.
Химиялық эксперимент химияны оқытудың нақты әдісі
Химияның оқу пәні ретіндегі ерекшелігі, бірегейлігі, " бейнесі" химиялық экспериментті қамтамасыз етеді.
Химиялық эксперименттің функциялары, формалары мен түрлері химиялық эксперимент үш бірдей білім беру функциясын орындайды (студенттерді оқыту, тәрбиелеу және дамыту). Оқыту процесінде Химиялық эксперимент таным көзі болып табылады, әдіс функциясын (химиялық объектілерді тану, оқу проблемаларын шешу, оқу гипотезаларын тексеру), оқыту құралының функциясын (иллюстрациялар, зерттеулер және т.б.), сондай-ақ білім алушыларды тәрбиелеу және дамыту құралдарын орындайды. Химиялық эксперименттің (he) 3 негізгі формасы бар: * .Табиғи ХЭ(артықшылық беру ұсынылады); * табиғи ХЭ электронды нұсқасы (мысалы, ММУ профессорының басшылығымен жасалған. * Виртуалды ХЭ (әрі қарай жетілдіруді қажет етеді). Дәстүрлі түрде мектептегі химиялық эксперименттің келесі түрлері бөлінеді:
1.демонстрациялық Химиялық эксперимент.
2. зертханалық химиялық тәжірибелер.
3. зертханалық жұмыс.
4. практикалық жұмыс.
5. зертханалық семинар.
6. Үйдегі Химиялық эксперимент.
7. бейнедегі табиғи химиялық эксперимент.
8. виртуалды
Химиялық эксперимент мектептегі химиялық эксперименттің маңызды түрлері және олардың дидактикалық ерекшеліктері кестеде келтірілген.5.7.1.
Кесте 4
Демонстрациялық
Лабораториялық
Практикалық
1. Жаңа материалды зерттеу
2. Туралы көріністер жасау
химиялық объектілерде
3. Жаңа химиялық ұғымдарды қалыптастыру
4. Аспаптарды, операцияларды көрсету,
қауіпсіздік техникасы
5. Зерттеу құралы, иллюстрациялар
1. Жаңа материалды зерттеу
2. Өнімді ассимиляция
жаңа
3.Қалыптастыру және берік
терең білім
4. Тәжірибелік дағдыларды қалыптастыру
5. Зерттеу құралы,
суреттер
1. Зерттелген материалды бекіту, қолдану
2. Білімді практикада қолдану білігін дамыту 3. Тәжірибелік дағдыларды жетілдіру
4. Жалпыланған тәжірибелік дағдыларды қалыптастыру
5. Иллюстрация құралы негізінен
1.5 Дамыта оқыту технологиясы
Бұл технология - күрделі құрылымды, біртұтас педагогикалық жүйе. Оның нәтижесінде әр оқушының өзін - өзі өзгертуші субьект дәрежесінде көтерілуі көзделіп , оқыту барысында соған лайық жағдайлар жасалынады. Дамыта оқытудың дәстүрлі оқытудан айырмашылығы:көздеген мақсатында, мәнінде, мазмұнында, дамытудың негізгі факторында, мұғалімнің рөлі мен атқаратын қызметінде, әдіс - тәсілдерінде, оқушының білім алу белсенділігінің түрінде, оқу үрдісінің мүшелерінің әрекеттестік ерекшеліктерінде, олардың қарым - қатынас сипатында, танып - білу үрдісін ұйымдастыру және ондағы коммуникациялар түрлерінде, т.б [10].
Әлемдік педагогиканың, көбінесе, жүгінетіні - Л.С.Выготскийдің идеяларына негізделген В.В.Давыдов пен Д.В.Эльконин және Л.В.Занковтың дамыта оқыту жүйелері. Л.С.Выготскийдің идеялары Еуропа елдерінің көптеген университеттерінің педагогика факультеттерінде оқытылады. Бұл бағдарлы идеялар бүгінгі білім беру аясында қолдауын табуда. Бірақ оны жалпы білім беретін мектептерде іске асыру көптеген қиындықтар тудыруда. Өйткені, ұсынылған әдістемеліктер мен технологиялар көбіне дербестік сипатта, сондықтан кез келген мектепте әр түрлі ерекшелікті балалар арасында қолдануын таба алмай жүр [11].
Дамыта оқыту - білім беру мекемесінің әрбір сабақта, күнделікті қарым - қатынаста,мектепте және мектептен тыс істе асырылатын өзекті мақсаты, сонымен қатар, болашақты болжаған оқушы тұлғасын өзіндік жетілдіруіне, өзіндік қалыптасуына жеткізетін амал.Оқушы тұлғасының дамуы түсінігіне оның қалыптасуына, біртұтастығына және бөлек бөліктеріне (сезімділік, зерде, ерік, құндылықтар, білімділік және тәжірибе, т.б) поэзитивті өзгерістер енеді Даму дегеніміз - материалдық және идеялық объективтілердің қайтымсыз, нақты бағытталған, жаңа сапаның пайда болуына алып келетін заңды өзгерісі. Егер жаңа сапа қандай да бір қатынаста ескіден озса, онда дамудың прогрестік, ал егер ескіге жол берсе, регрестік түрі келбетінде тұрады [12].
Прфессор Б.Д.Элькониннің пікірі бойынша дамыта оқыту жүйесімен білім алған балалардың дүниеге деген көзқарастары терең және көріп - білудің жаңа тәсілін игергендері көзге түседі, яғни дүниеге және оны тану үрдісі баланың сол үрдіспен толық шұғылдану және қызығу таныту жағдайында пайда болады. Қазіргі заманғы жаңашыл жағдайларда жаңашыл міндеттер туа бастайды, соның негізгісі - дамыта оқыту педагогикасын не қалыптастыру, яғни дамыта оқытудың педагогикалық не балалық психологиясын емес, дамытушы білім берудің жүйесін қалыптастыру. В.С.Лазаре ойы бойынша, дамыта оқыту бөлек бір сыныпта болуы мүмкін емес , ол үшін әбден жаңа типті мектеп қажет, педагогтерді ғана дайындамай басқарушыларды да арнайы даярлау қажет [13].
Дамыта оқыту идеясы бойынша оқушыға оқу мақсаттарын қоюда, шешуде ешқандай дайын үлгі берілмейді. Мақсатты шешу іштей талқылау, сосын жинақтау арқылы жүзеге асады. Мұғалім - сабақ үрдісін ұйымдастырушы, бағыттаушы адам рөлінде. Шешім табылған кезде әркім оның дұрыстығын өзінше дәлелдей білуге үйретіледі. Әр оқушы өз ойын білдіріп, пікір айтуға мүмкіндік беріледі, жауаптар тыңдалады. Әрине, жауаптар барлық жағдайда дұрыс бола бермес. Дегенмен,әр бала жасаған еңбегінің нәтижесін бөлісіп, дәлелдеуге талпыныс жасайды, жеке тәжірибесін қорытындылау үйренеді [14].
Осындай негізде құрылған іс - әрекеттер бір - бірімен тығыз байланысты: Қажеттілікті анықтау, оның мотивін шығару, мақсат қою, мақсатқа жету жолдарын ашу мақстақа жету үрдісі (әрекет, операциялар), нәтижесін шығару. Сонымен, жалпылап айтқандап, оқушы тұлғасының дамуына ықпал жасайтын сабақтар үлгісінің бәріне жүктелетін міндеттер жүйесі төмендегідей:
:: оқушылардың базалық білім, ептілік, дағдыларын (білім беру стандарты бойынша) игеру жүйесін жетілдіру;
:: оқыту үрдісінде оқушының теориялық және өнімділік ой құрастыру әрекеттерін, танымдық қабілеттерін белсендіру;
:: оқушылардың танымдық қызығуларын, оқуға деген мотивациясын дамыту;
:: оқу материалын игеруде және іс - әрекеттерінде жете ұғынуға талпындыру;
:: белгілі бір мәселе шешуде оқушылардың ынтымақтастығын, серіктестігін ұйымдастыру;
:: көбіне оқу жұмысының топтық түрлерін қолдану;
:: оқушылардың өзіндік жұмыстарының ізденісті - зерттеу түрлерін ұйымдастыру;
:: оқу үрдісінде компьютерлік технологияларды қолдану;
:: оқыту барысында әр түрлі шапшаңдықпен және әр түрлі көлемді (стандартқа сейкес) оқу материалын игерудің мүмкіншілігін ашу;
:: дамытушы оқытуға арналған ойындарды қолдану;
:: жаттығу сабақтарын сапалы ұйымдастыру (коммуникациялық жаттығулар, зейін, ес, ойлау жәнеп т.б. дамыту жаттығулары ).
Осы міндеттерге жүгіне отырып, дәстүрлі білім беру жүйесінде де оқушы дамуына жәрдемдесетін кейбір қажетті қасиеттер бар. Олар:
:: мектепте және әрбір сыныпта, оқу тобына мұғалімдер мен оқушылардың күш - жігерлерін біріктіретін оңтайлы жағдай тудыратын тілектестік жұмыс жағдайын қалыптастыру;
:: оқушы мен мұғалімнің қарым - қатынасы (өзара сыйласу, түсіну, әрекеттестік ұстанымымен жеке тұлғалық түсінушілік негізінде іске асырылуы );
:: оқыту үрдісінде репродуктивтік және шығармашылық іс - әрекеттер оқушылардың жеке бас ерекшеліктерімен, уақытша жағдайымен, оқыту материалының деңгейімен анықталуы;
:: оқыту деңгейінің анықталған бірізділікті бірітінділеушіліктің болуы (оқыту жылдарына байланысты, нәтижелеріне байланысты, білім беру стандарттарына сәйкес, т.б. ) ;
:: оқу материалы бөлек - бuлек пәндерге бөлінуі және соған қоса кіріктірілген курстардың да болуы (табиғаттану,әлеуметтік ғылымдар, қоршаған орта және т.б. ) ;
:: оқушылардың шығармашылық мүмкіншілігінп тудырып, қабілеттерінің жан - жақты дамуына ынталандыруы көздеген әр түрлі әдіс - тәсілдерінің кең қолданылуы (диалог - сабақтар, ғылыми жоба қорғау сабақтары, пікірталас, іскерлік ойын сабақтары, т.б. ) ;
:: оқушылар әжептеуір уақыт аралығында мысалы, (бір, не бірнеше жыл) белгіленген бір тұрақты топтарда сабақтасуы. Бұл топтардың ішінде аз санды топтар қалыптасып уақытша (бір, не бірнеше сабаққа) қызыметтесуінің мүмкіндігі және жұппен жұмыс, жеке оқушымен жұмыс жүргізілуі;
:: балалардың эмоционалды - сезімділік және абстрактілігі, логикалық ой құрастырылуын дамытуға ықпал етілуі;
:: үкіметтің білім беру саласындағы стандарттары бәріне бірдей естен шығармай, жалпы білім беруді кемсітпей, оқыту үрдісінде әрбір оқушының қажеттіліктері мен қызығуларының ескерілуі;
:: оқу жоспарларында міндеттелген және таңдап оқитын пәндердің үйлесімді қосылуы;
:: оқушылардың танымдық қызығуын арттырып және білім алу нәтижелерін жүйелі талдаудан өткізіп, бағалауы;
:: оқушыларидың өздерінің жетістіктерін өздеріне талдатып, үздік бағалау әрекеттерінің ұйымдастырылуы [15].
Қазіргі біздің елдің мектептерінде осындай бірталай баптары игерілу үстінде. Олар: мектептерде өзіндік басқару ұйымдары, топтық жұмыс істеу әдістері мен түрлері, таңдап оқитын курстардың санының көбеюі, т.б. Осының барлығын іске асыру үшін кәсіби шеберлігін шыңдауға шаршамайтын, ұсаздықпен жалықпайтын, танымгер, өз ісіне құштар, яғни демократиялық әулеті жете дамыған мұғалім қажет. Бала ұрпақты баулу, тәрбиелеу - аға ұрпақтың мойнына жүктелетін тарихи парыз, игілікті уәзипа - деп, ақылшы ақын М.Әлімбаев айтқандай, әрбір еремек адамның сана - сезіміне салмақты орын алуы тектік қорымызды сақтауға жетелеуші алғы шарт болып табылады [16].
Оқытудың кейбір тәсілдерін қолданғанда мәліметтің
есте сақталуы
( А. Маслоу бойынша)
Лекция 5 %
Оқу 10 %
Аудио - және
видео
құралдары қолдану 15 %
Көрсету
(жобалар, кестелер) 30 %
Пікірталас 50 %
Практикалық іс әрекеттер 5 %
Үйренген білімді дереу қолдану,
басқаларды үйрету 90%
Сурет 2. А. Маслоу бойынша
1.7 Модульдік оқыту технологиясы
Модульдік оқыту - білім мазмұны, білімді игеру қарқыны, өз бетінше жұмыс істей алу мүмкіндігі, оқудың əдісі мен тəсілдері бойынша оқытудың дербестігін қамтамасыз етеді. Модульдік технология дамыта оқыту идеясына негізделген оның мақсаты - оқушының өз бетінше жұмыс істей алу мүмкіндігін дамыту, оқу материалын өңдеудің жекелеген тəсілдері арқылы жұмыс істеуге үйрету. Бұл технологияның ерекшелігі - тұлғаның танымдық үдерісін дамытуға бағытталған. Модульдің көптеген анықтамалары бар: - модуль - біліктілік мінездемесінің талаптарына жауап беріп, мамандық бойынша оқу пəндерінің жиынтығын ұсынатын мемлекеттік білім беру стандарт бірлігінің үлесі; - модуль - пəнаралық əдістемелік ұйымдастыру құрылымы болып, əр түрлі оқу пəндерінің тақырыптық жиынтығы ретінде бір мамандықты меңгеруді жəне оқу үдерісіне пəнаралық қатынасты қамтамасыз етеді; - модуль - бір ғана оқу пəнінің шеңберіндегі ұйымдастыру əдістемелік құрылымының бірлігі. Модульдің құрылысы
Модуль бес бөліктен тұрады:
I бөлігі - тақырыппен таныстыру, негізгі түсініктердің, анықтамаларын беру жəне алған білімдерін бекіту.
II бөлігі - теория бойынша сынақ өткізу.
III бөлігі - сынақ-практикум өткізу (сынақ, бақылау).
IV бөлігі - тереңдетіп білім ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Төлеген Сымбат Әкімжанқызы
Пәнді оқыту әдістемесі курсы барысында өзекті білім беру тиімділігін зерттеу
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В012500 - Химия мамандығы бойынша 125-28а
Шымкент 2022
Ф.7.06-02
Қазақстан республикасының білім және ғылым минстрлігі
Оңтүстік қазақстан мемлекеттік педагогикалық университеті
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________ Шағраева Б.Б.
_________2022 ж
Пәнді оқыту әдістемесі курсы барысында өзекті білім беру тиімділігін зерттеу
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы 5В012500 - Химия
Орындаған Төлеген С. Ә.
Ғылыми жетекші Дуйсембиев М.Ж. х.ғ.к.,доцент
Норма бақылаушы Серикбаева А.М.
Шымкент 2022
Ф.7.06-02
МАЗМҰНЫ
І КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
І ӘДЕБИ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
0.1 Химияны оқыту әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
0.2 Оқыту әдістемесінің педагогикалық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .9
1.3 Химияны оқыту әдістемесінің жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.4 Химиялық білім беру әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.5 Дамыта оқыту технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
1.7 Модульдік оқыту технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
1.8 Дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
1.9 Ақпараттық технологиялар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 24
1.10 Технологиялық картаны химия сабағында пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... 25
ІІ ЭКСПЕРИМЕНТТІК БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
2.1 Химия пәнін тиімді әдістер арқылы оқыту ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 30
2.2 Химия сабағында технологиялық картаны пайдалану тиімділігі ... ... ... ... ..33
2.3 8 және 9-сыныптарға химия сабақтарында технологиялық картаны қолданып сабақ өту. Дидактикалық материалдарын дайындау (өздік жұмыстарға, жеке жұмыстарға арналған карточкалар) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
ІІІ ҚОРЫТЫНДЫ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
3
КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі. Әлемдік қоғамдастықта елдің рейтингісі мемлекеттердің өркениеттілігі мен қуат көзі шикізат байлықтарымен, көне тарихи - мәдени мұраларымен ғана емес, сол ел тұрғындарының ақпараттандырылу деңгейімен және білімділігі мен интеллектуалдық әлеуметтілігімен көрінеді. Білім сапалығы, қазіргі өркениеттегі адамның байлыққа және ресурстарға қол жеткізуін кеңейте түсетін әлемдік ауқымдағы маманның бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуші әлеуметтік әділеттік құралы санатында қарастырыла бастады
Қазақстандағы жоғары білім беру соңғы жылдар аясында үздіксіз жетілдіру мен модернизациялану жағдайын бастан өткеріп келеді. Экономикалық және қоғамдық жаңару қажеттіліктеріне сай келетін осы заманғы білім жүйесін қалыптастыру мақсатында жұмыстар істелініп жатыр. Білім - интеллектуалды капиталдың стратегиялық факторы болғандықтан, оны игерудің сапалы әрі тиімді жолдарын іздестіруіміз өте дұрыс. Жоғары оқу орнында оқыту процесін дұрыс басқару үшін, оның заңдылықтарын, оқыту барысында туатын негізгі талаптарын, жалпы ережелерін біліп, ескеріп отыру керек. Мамaндарды дайындау міндеттерінің жылдам шешілуі үшін әсіресе оқу-әдістемелік жағына көбірек көңіл бөліп, оқу -тәрбие процесін жан-жақты етуіміз керек.
Қазіргі кезде нарықтық қатынастарға негізделген кәсіпкерлік қоғам құрудамыз. Қоғамдық әлеуметтік құндылықтар ерекше өзгерістерге ұшырады. Адамдар жекеменшік иесі болып, саяси-экономикалық еркіндік алды. Кәсіпкерлік әр үйдің күнделікті тіршілік тірегіне айналды. Білім ең негізгі факторға айналды. Сол себепті мемлекеттердің бәсекеге қабілеттілік деңгейі қоғам мүшелерінің шығармашылық қыры қарым-қатынастарына байланысты анықталатын болды. Білім берудің мұндай жаңа парадигмасының алғышарттарын құруға Қазақстан Республикасы Конституциясының заңдары, бағдарламалары негіз болды. Мұндай ресми құжаттарда жекеменшік бостандықпен кәсіпкерлік еркіндікке жол ашылған, нарықтық білім негіздерімен жастарды мектептен бастап таныстырудың, инновациялық білім экономикасына көшудің қажеттіліктері көрсетілген [1,2].
Қазақстан Республикасының білімді дамытудың мемлекеттік бағдарламасында "...басты нәрсе білім, білік дағдыларды механикалық түрде беру емес, ақпараттық-интеллектуалды ресурстарды өз бетімен ала алатын, талдай білетін, идея бере алатын, ылғи даму үстінде болатын және жылдам өзгерістегі әлем жағдайында іске асыратын тұлға қалыптастыру болып саналады" - деп көрсетілген [2,3].
Жалпы, білім мазмұнын жаңартудың ғылыми негізіне мектеп оқушысын белгілі бір қажетті біліктілер мен дағдылардың иесі, жас ерекшелігіне байланысты өз жасын қалыптастыруға күш жұмсап, еңбектенетін бала деп қарастыратын. Осыған орай көпқырлы білім мен тәрбие құрылымды мазмұнды анықтап, құруға көмектесетін қазіргі заманғы дамыта оқыту идеясы арқау болды. Сонымен қатар, қай мемлекетті атар болсақ, негізгі тірегі-білікті, білімді, іскер, белсенді адамдар екенін көреміз. Сондықтан, қоғам талабына сай ол қоғамды көркейтетін, дамытатын жастар тәрбиелеу ең маңызды мәселе екені даусыз [4].
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында мемлекеттік саясат негізінде ең алғаш рет әр баланың жеке қабілетіне қарай, интеллектуалды дамуы, жеке адамның дарындылығын дамыту сияқты өзекті мәселелер енгізіліп отырғаны белгілі. Біздің қазіргі мектептің маңызды мәселелерінің бірі: оқушылардың шығармашылық белсенділігін арттыру және білімді өз бетінше алуы және оны қолдана білуі. Оқушының белсенділігін, қызығушылығын арттыруда сыныптан тыс жұмыстың сабақтан бос кезінде жүргізілетін, тәрбие мен білім беру сипатында ұйымдастыра білсе маңызы зор [1].
Тақырыптың өзектілігі: Қазіргі таңда мектептерде химия пәнін тереңдетіп оқытады. Осыған байланысты мұғалімдер де үлкен дайындықпен әр сабаққа кіру керек. Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру үшін өзекті білім беру тиімділігін қарастырып оқытады.
Жұмыстың мақсаты: Химиядан сабақ беру барысында баланың тұлғалық дамуына бағытталған оқытудың өзекті білім беру әдістерді меңгеру. Техналогиялық карта жасау және оның көмегімен әр оқушының білім деңгейін анықтау.
Жұмыстың міндеті:
- Сабақ мазмұнын ашады.
-Оқушының пәнге деген қызығушылығын арттырады.
-Оқушылардың жылдам әрі тез ойланады.
- Оқушылар бір-бірімен пікірлесе отырып, ортақ қорытынды шығарады.
- Тақырыптық түсініксіз жерлерін айқындайды.
- Қорытынды шығарады, өз пікірін дәлелдейді.
-Оқытудың белсенді әдістерін, атап айтқанда сабақта қолданылатын проблемалық оқыту әдісін сипаттайды
-Әдістемелік әзірлемені пайдалану тиімділігінің шарттарын сипаттау.
Зерттеу гипотезасы: Пәнді оқыту әдістемесі курсы барысында өзекті білім беру тиімділігін зерттеу Егер:
-мектеп - гимназиясының оқу процесіне педагогикалық техналогия элементтерінің оқыту әдістемесі құрасытырылып енгізілген болса;
-оқу процесіне тиімді технологиялық карта таңдап алып қолданса;
-оқушылардың білім алуы, біліктілігі мен дағдысын бақылаудың түрлері мен әдіс - тәсілдері тиімді қолданылатын болса.
Алға қойған мақсат пен гипотеза зерттеудің міндеттерін анықтап берді;
* оқу тәрбие үрдісіне енгізу жолдарын қарастыру;
* шығармашылықпен жұмыс істеуіне жол ашу;
* оқушылардың білім сапасын арттыруға өз үлесін қосу;
технологиялық карта жасау және оның химия сабағына қолдану тиімділігін көрсету.
Жұмыстың жаңалығы: Жалпы білім беретін орта мектепте химия сабағында өзекті білім беру арқылы оқушыларды химия сабағына деген ынтасын жоғарылату.
Жұмыстың зерттеу нысаны: Шымкент қаласы, №133-жалпы орта мектебі.
Зерттеу әдістері: анонимді анкеталау, әңгімелесу, тестілеу, бақылау, педагогикалық эксперимент.
Теориялық мәні мен ғылыми жаңалығы: Заман ағымына сай білім беруді дамыту, білім сапасын әлемдік деңгейге көтеру - кез келген оқу орнының, оқытушының басты міндеті.
ӘДЕБИ ШОЛУ
2.1 Химияны оқыту әдістемесі
Химияны оқыту әдістемесі - мұғалімдер дайындайтын ЖОО оқу жоспарындағы негізгі пәндердің бірі. Ол болашақ мұғалімдерді химияны оқыту теориясымен қаруландырып, іс жүзінде күнделікті туындап отыратын жеке әдістемелік мәселелерді ғылыми тұрғыдан шеше білуге әзірлейді.
Қазірге дейін химияны оқыту әдістемесі - ғылым ретінде танылып келеді. Химияны оқыту әдістемесі педагогикалық ғылым және оқу пәні. Химия - заттардың бір - біріне өзгеруін зертейтін ғылым. Сондықтан, химияны оқыту әдістемесі мектептің химия курсындағы осындай заңдылықтарды оқушыларға үйрету жолдарын, түсіндіру тәсілдерін зерттейтін педагогикалық ғылым ретінде түсіну қажет[17,22].
Кейбір оқу құралдарында химияны оқыту әдістемесіне (ХОӘ) ғылыми тұрғыдан келесідей анықтама берілген: бұл - жасөспірімдерге химия ғылымың үйретудің қоғамдық әрекеті және оларды білім алуға тәрбиелеп, дамыту, мектептегі химия курсының мазмұнын оқушыларға игерту заңдылықтары туралы педагогикалық ғылым.
ХОӘ әрі ғылым, әрі оқу пәніне ретінде оқытудың мазмұнын, оқыту әдістерін тәрбие жұмысымен тығыз байланыста зерттейді. Оқытудың заңдылықтарын ашумен қатар, оқытудың мазмұн-мақсатын, әдістерін, оқыту түрлері мен құралдарын, оқыту мен оқушының іс-әрекетін бір-бірінен ажыратпай біртұтас қарастырады.
Химияны оқыту әдістемесінің зерттейтін объектісі -- сол пәнді оқыту әрекеті. Оқыту педагогика, дидактика және методика ғылымы тұрғысынан түсінуге болатын күрделі әрекет болып табылады. Педагогикалық тұрғыдан қарастырғанда оқыту дегеніміз -- жасөспірімнің бойына ұжымдық, тәжірибені сіңіру. Дидактикалық жағынан алғанда, оқыту -- білім берудің мазмүнын жасөспірімге жеткізу ісіндегі сабақ беру (мұғалімнің қызметі) мен оқудың (оқушының таным әрекеті) бірлігі. Әдістемелік тұрғыдан алғанда оқыту -- нақтылы оқу пәнінің материалын жасөспірімге жеткізу ісіндегі сабақ беру мен оқудың бірлігі.
Оқыту әрекетіне мұғалім -- оқушы, оқушы -- оқу пәні, оқушы -- оқушы қатысады. Осылардың ішіндегі ең негізгісі -- мұғалім мен оқушы қарым-қатынасының бірлігі мен үйлесуі, оқытудың мақсаттары мен міндеттері, мазмұны, ұйымдастыру формалары, құралдары мен әдістері арқылы жүзеге асады.
Оқыту әрекетін тұтасынан алғанда, дидактика зерттейді. Ол оқыту әрекетінің мәнін ашып береді, заңдылықтары мен негіздерін саралайды. Дидактика, бір жағынан, оқытудың теориясын жасайды, екінші жағынан, сол теорияны қолдану арқылы оқытудың сарамандығын жетілдіреді. Барлық жеке пәндерді оқыту, солардың, ішінде химияны оқыту методикасы дидактиканың ашқан жаңалықтарына сүйенеді, оларды өзінің методологиялық негізі ретінде пайдаланады[33].
Химияны оқыту әдістемесі ғылымы оқыту әрекетін әдістемелік деңгейде зерттейді (1-ші сызбаңұсқа).
Химияны оқыту
Химияны оқыту
Мақсаттары мен міндеттері
Мақсаттары мен міндеттері
Мазмұны
Мазмұны
Оқыту формалары
Оқыту формалары
Сабақ
беру
Сабақ
беру
Оқу
Оқу
Құралдары
Құралдары
Әдістері
Әдістері
Нәтижесі
Нәтижесі
1-cызбанұсқа.Оқыту әрекетінің жеке бөліктері
Жалпы педагогикалық және дидактикалық заңдылықтарға сүйеніп, химияны оқыту методикасы орта мектептегі химия пәнінің мақсаттары мен міндеттерін анықтайды. Соларға сәйкес мектептегі химия курсының мазмұны таңдап алынады. Ол мазмұн бағдарламаларда, окулықтар мен оқу кұралдарында баяндалады[18,23].
Елімізде қолға алынған әлеуметтік қайта құру әрекеті халыққа білім беру саласын терең қамтып, мектеп реформасын жүзеге асыру тұжырымдамаларын тудырды. Осыған орай мектептегі химия пәнінің мазмұнын жіктеп, түрлендіру міндеті қойылды. Қазірдің өзінде жалпы білім беретін мектептерге және химияны тереңдетіп оқытатын кластар мен мектептерге арналған бағдарламалар жарық көрді. Орта мектептерімізге ізгілік сипат беру және демократияландыру кезінде бұл бастама жалғасын тауып, оқыту мазмұнының түрленуі арта түспекші. Солардың әрқайсысын саралап, ғылыми жағынан негіздеу -- химияны оқыту әдістемесінің зерттейтін негізгі мәселелерінің бірі.
1.2 Оқыту әдістемесінің педагогикалық негіздері
Қоғамның даму формацияларының әр кезеңінде педагогика сөзі (ұғымы) кең, жалпы мағынады қолданыла бастады. Педагогика гректің пайс - балалар, эгейн - баланы басқару, тәрбиелеу, жетектеу ұғымдарынын шыққан. Ертедегі Грецияда өзінің қожайындарының баласын қолынан ұстап, жетектеп, мектепке ертіп апаратын құлдарды педагогтар деп атаған.
Білімнің жетілуіне байланысты балалардың тәрбиесі туралы ғылым пайда болды. Педагогика оқулықтарында, жекеленген ғылымдардың зерттеу жұмыстарында, сөздіктер мен анықтамаларда педагогика берілген анықтамалар көп және әр түрлі. Соларды жалпылай келе, қорытындылайтын болсақ, педагогика тәрбие туралы ғылым. [17,21].
Педагогиканың ғылыми таным саласы - тәрбие. Педагогика қоғамдық өмірдегі тәрбиенің мәні мен рөлін анықтайды. Әрбір ғылымның өзіне тән тану саласы және ғылыми ұғымдар бар.
Педагогика ғылымының негізгі ұғымдары:
1. Тәрбие - аға ұрпақтың жаңа ұрпаққа қоғамдық - тарихи тәжірибені беру процесі. Тәрбие белгілі бір мақсатқа бағытталған процесс: жас ұрпақтың рухани, дене күштерін дамыту. Тәрбие - қоғамдық тарихи құбылыс, жалпы және мәңгілік категория.
2. Білім беру - ғылымдар жүйесінен білім алу және танымдық іскерлік пен дағдыны қалыптастыру, соның негізінде жеке бастың көзқарасын, адамгершілік және т.б. жағымды қасиеттерді қалыптастырып жеке адамның шығармашылық қабілетін дамыту. Білім - адамның дамуына жағдай тудыратын арнайы ұйымдастырылған ішкі жағдайлар жүйесі.
3. Оқыту - оқушы мен мұғалімнің мақсатты түрде өзара әрекет жасау процесі, білім берудің негізгі жолы.
4. Даму - адамның физикалық және рухани күш - жігерінің сандық және сапалы жағынан тізбектеле, яғни бірізді өзгеруінің обьективті процесі.
1-ші кестеде педагогика ғылымының негізгі ұғымдары келтірілген.
Кесте 1
Педагогика ғылымының негізгі ұғымдары
Тәрбие
қарым - қатынас
дүниетаным
мінез - құлық
Білім беру
білім
іскерлік
дағды
Оқыту
сабақ
білім беру
үйрету
Педагогика ғылымының міндеті - зерттеу жүргізу, ал мектептің , жоғары мектептің міндеті - оқушылар мен студенттерге тәрбие мен білім беру. Сонымен қатар педагогика ғылымының басты міндеті - білім, тәрбие беру мен сол жүйелердің заңдылықтарын ашу, анықтау, инновациялық процестердің теориялық, әдіснамалық негіздерін айқындау, жасап шығару және іс-тәжірибе мен зерттеу жұмыстарының байланыста болуын қадағалау.
Педагогика ғылымы әркез оқытудың жетілген жаңа моделдерін жасай отыра, үнемі оларды зерттеумен айналысады, білім беру мен оқытудың, болашақта құрылымдарына болжам жасайды. Ғылым мен іс-тәжірибенің талабына сай туындайтын міндеттер өзінің әртүрлі мазмұнымен ерекшеленеді. Олардың көбісі болжамнан гөрі тез шешімін табуды талап етеді. Мысалы, электрондық оқулықтардың қорын жасау, педагогикалық мамандықтардың мемлекеттік білім стандартын жасау, мектеп бітірушілерге мамандық таңдауда әсер ететін факторларды анықтау, оқушы - мұғалім арасында, қарым-қатынасында болатын әртүрлі педагогикалық талдау жасау және т.б. [15]
Педагогика ғылымының зерттеу әдістері. Ғылымның міндеті - зерттеу жұмыстарын жүргізу. Педагогикалық процесс өзінің қайталанбауымен ерекшеленеді. Зерттеу жұмыстарында, осыған байланысты, басқа ғылымдарға қарағанда өзіндік ерекшеліктері бар. Атап айтсақ, физика немесе химия жасаған зерттеу жұмысын бірнеше рет қайталап жасаса да, белгілі бір нәтижені алуы мүмкін, алады да [17,27]. Ал педагог - зерттеуші бір алған мәліметті өзінің зерттеу жұмысында ешқашан ала алмайды. Зерттеу жұмыстарын жүргізгенде бірқатар шарттар орындалуы тиіс: белгілі бір қолайлы жағдайдың болуы; белгілі бір жоспармен, жүйелі түрде жүргізілуі; зерттелінушінің ынта-ықыласымен қызығушылығын ескеру. Педагогиканың дәстүрлі зерттеу әдістері бар. Оларды кезінде Платон, Квитилиан, Коменский және Песталоцийлар қолданған. Оларға жататындар: байқау (бақылау); тәжірибені зерттеу; мектеп құжаттарына талдау жасау; әңгіме; оқушылардың шығармашылық жұмыстарымен танысып, зерттеу; педагогикалық эксперимент; педагогикалық тест және т.б.
1.3 Химияны оқыту әдістемесінің жіктелуі
Химияны оқыту әдістемесін зерттеуді үш мәселеге топтастыруға болады:
1.Химия не үшін оқылады ?
2.Химия нені оқытады?
3. Химияны қалай оқытады және оқытудың нәтижесі қандай ?
Бірінші сұрақтың жауабы мектеп химия курсындағы материалдарды іріктеп алу арқылы анықталады. Ол үшін химия ғылымының даму логикасы мен тарихы, теориялық және нақты материалдардың өзара қатынасы ескеріледі.
Екінші сұраққа былай жауап беруге болады:
1) химияны оқыту әдістемесі оқушының жас ерекшіліктеріне қарай оқу материалдарынның мазмұнына сай қарастыруға нұсқау береді;
2) оқу құралдарын қалай қолдану жөнінде ұсыныс жасайды;
3) оқушылардың өздігінен орындайтын жұмыстары мен жаттығуларына бағыт сілтейді.
Бұл мәселелерді шешу үшін химияны оқыту әдістемесі педагогикалық зерттеулерде кеңінен қолданылатын мына әдістерді пайдаланады: бақылау, жорамал жасау, педагогикалық эксперимент, оқу-тәрбие құжаттарын, оқушылардың жазбаша, графикалық, техникалық және т.б. жұмыстарын талдау, мұғаліммен және оқушымен әңгімелесу, анкета алу, дидактикалық материалдарды пайдалану және т.б. 2-ші кестеде оқыту әдістемелерінің жіктелуі көрсетілген.
Кесте 2
Оқыту әдістемесінің жіктелуі
Жіктелудің негізі
Біліктіліктің мінездемесі (жалпы әдістемесі)
Білім алу түрлері (жеке қолданылатын әдістер)
Мұғалім- оқушы арасындағы жұмыс түрлері (белгілі әдістер)
Иллюстративті-түсіндірмелік
Эвристикалық
Ғылыми зерттеушілік
Сөздік
Сөздік-көрнекілік
Сөздік-көрнекілік
Тәжірибелік
Лекция, әңгіме, түсінік-теме, зертханалық және практикалық жұмыстар, есептер шығару, бақылау жұмыстарды орындау, кеспе, тест, есеп, емтихан және т.б.
Химия оқыту барысында сан алуан өзгерістер болып тұрады. Зерттеуші өзі ықпал жасамай, табиғи құбылыстарды өз қалпында, єр құбылыстың жеке бөліктері арасындағы байланыстарды, олардың өзге құбылыстармен байланысын, өзара қатынасып ашып береді[28].
1.4 " Химиялық білім беру әдістері"
Әдістемелік әдебиеттерде кейбір авторлар (и. Н.Борисов) химияны оқыту әдістерін мұғалімнің оқушылардың білімін, іскерлігін және дүниетанымын қалыптастыратын құралдар мен әдістердің жиынтығы ретінде қарастырады; басқалары (Д. М. Кирюшкин, В. С. Полосин) - кез-келген оқу мақсатына жетуге бағытталған мұғалім мен оқушылардың іс-әрекетін біріктіру нысаны ретінде; басқалары с. Г. Шаповаленко) - мазмұнды өзін-өзі дамытудың ішкі формасы ретінде. В. П. Гаркуновтың пікірінше, химияны оқыту әдістері тек мазмұнды ғана емес, сонымен қатар бүкіл оқу процесін, соның ішінде химияны оқыту құралдарын, оқушылардың химиялық білім, білік және дағды жүйесін қалыптастыруға бағытталған мұғалімнің қызметін, сонымен қатар оқушылардың қызметін қамтиды. Білімді игеруге, дағдыларды игеруге байланысты. Г. М. Чернобельская оқыту әдісін мұғалім мен ол басқаратын оқушылардың мақсатты бірлескен іс-әрекетінің түрі (тәсілі) ретінде анықтайды. Көріп отырғаныңыздай, химияны оқыту әдістерінің әр анықтамасының өзіндік артықшылықтары бар. Химияны оқыту әдістерінің мәнін сипаттауға жан-жақты және көп өлшемді көзқарас айқын көрсетілген. Химияны оқыту әдістері-бұл мұғалім мен оқушылардың өзара әрекеттестігі арқылы химияны оқытудың мақсаттары мен міндеттеріне қол жеткізу тәсілдері (М.С. Пак). Химиялық білім беру әдістері-бұл мұғалім мен оқушылардың реттелген және өзара байланысты білім беру қызметі арқылы химиялық білім берудің мақсаттары мен міндеттеріне қол жеткізу тәсілдері. Бұл анықтама бұрынғыға қарағанда кеңірек, өйткені білім беру-бұл оқыту, тәрбиелеу және дамытудың тұтас процесі. Сондықтан химиялық білім беру әдістері деп тұтас өзара байланыста жұмыс істейтін оқыту әдістерін, білім беру әдістері мен даму әдістерін түсіну керек. Әдістер-бұл жиынтық емес, түрі де, формасы да емес әдістер. Мұғалім мен оқушылардың ретке келтірілген іс-әрекеті деп, ең алдымен, білім беру процесі субъектілерінің (мұғалімдер мен оқушылардың) мақсатты бірлескен іс-әрекеті, олардың белсенді өзара іс-қимылы, оқушылардың оқу процесінің оқу процесіне сәйкестігі және керісінше (Оқу процесі оқу процесіне), оқу іс-әрекетінің технологияларының, нысандарының, құралдарының, мазмұны мен әдістерінің химиялық білім берудің мақсаттары мен міндеттеріне сәйкестігі түсініледі.
Химиялық білім беру әдістерінің жіктелуі
Химия пәнінің мұғалімі (жаңадан бастаушы немесе тәжірибеші) химиялық білім берудің оңтайлы әдістерін таңдау және жүзеге асыру процесінде алдымен олардың жұмыс істеу деңгейлерін ескеруі керек:
1. әдістемелік деңгей. Әдіснамалық деңгейде, мысалы, интегративті тәсіл жұмыс істейді. Бұл тәсіл жалпыға ортақ байланыс пен химиялық және танымның басқа да объектілерінің өзара тәуелділігі туралы жетекші идеяны, материяның, қозғалыс пен энергияның (атап айтқанда, химиялық) әртүрлі нысандарын үздіксіз интеграциялау және саралау идеясын жүзеге асыру, жаратылыстану және гуманитарлық білім беру мәселелерін, химиялық және басқа ғылымдардың өзара байланысын тұтас шешу үшін дидактика мен химияны оқыту әдістемесіне сәйкес келеді.
2. Жалпы логикалық деңгейі. Дидактиканың осы әдіснамалық деңгейінде және химияны оқыту әдістемесінде индукция, дедукция, ұқсастық, талдау, синтез, салыстыру, салыстыру, нақтылау, абстракция, жалпылау, жүйелеу, модельдеу, болжау, интеграция әдістері кеңінен жұмыс істейді
3. Жалпы педагогикалық деңгейі. Бұл деңгейде химияны оқытуда (және химиялық білім беруде) презентация әдістері (дәріс, әңгіме, сипаттама, баяндау және т.б.), әңгіме, өзіндік жұмыс қолданылады.
4. Дидактикалық-әдістемелік деңгей. Бұл деңгейде химияны оқытудың нақты әдістері, химиялық зерттеу әдістері жұмыс істейді (В.П. Гаркунов). Оларға: химиялық объектілерді және олардың бейнелерін бақылау; Химиялық эксперимент; химиялық объектілерді модельдеу (статикалық және динамикалық, құрылымдық-ұқсас және функционалдық-ұқсас, аналогтық және символикалық-графикалық); химиялық объектілерді сипаттау; химиялық фактілер мен құбылыстарды түсіндіру; химиялық объектілерді болжау жатады. Білім беру тәжірибесінде әдістердің жұмыс істеуінің 3 деңгейін ескеру қажет (1-схеманы қараңыз).
барлығы пайдаланады
Жалпы логикалық
педагогтер, дидактілер, әдіскерлер
Жалпы педагогикалық
тек химияны оқыту кезінде
Ерекше химиялық
2-cызбанұсқа. Химиялық білім берудегі әдістер деңгейлері
Жоғарыда аталған әдістердің жұмыс істеу деңгейлерімен қатар, олар орындайтын білім беру функцияларының сипаты бойынша химиялық білім беру әдістерінің маңызды кластарын ажырату қажет: оқыту әдістері, тәрбиелеу әдістері, даму әдістері (1-схеманы қараңыз).
Даму әдістері
Оқыту әдістері
Тәрбие әдістері
Химиялық білім беру әдістері
3-cызбанұсқа. Химиялық білім беру әдістерінің кластары
М. И. Махмутовтың ұсынған бинарлы әдістер назар аударуға тұрарлық. Оқыту әдістерін осы жіктеудің ерекшелігі мен артықшылығы-химияны оқытудың әр әдісі тиісті оқыту әдістеріне сәйкес келеді. Оқытудың ақпараттық-хабарлама әдісіне оқытудың орындаушылық әдісі және т.б. сәйкес келеді (1-ші кестені қараңыз. ).
Кесте 3
Химияны оқытудың екілік әдістері
Сабақ беру әдістері
Әдістері оқу-жаттығу
Ақпараттық-хабарлаушы
Орындаушылық
Түсіндірме-иллюстрациялық
Репродуктивті
Нұсқаулық
Практикалық
Түсіндіру-ынталандыру
Ішінара іздеу
Ынталандыру
Іздеу
Химияны оқыту әдістерін олардың негізгі дидактикалық мақсаты негізінде топтарға біріктіруді ұсынамыз):
1) ұйымдастыру-басқару (ОУ);
2) мотивациялық-ынталандыру (МС);
3) бақылау-бағалау (КО).
Әдістерді жіктеу үшін негіз болатын критерийлер, сондай-ақ химияны оқыту әдістерінің түрлері, нысандары мен түрлері 5.3.2-кестеде келтірілген.
Кесте 4
Химияны оқыту әдістерін жіктеу
Топтар
Жіктеу критерийлері
Типтері, формалары, түрлері
ҰБ
Ақпарат көзі
Басым дидактикалық мақсат
Ақпаратты іске асыру логикасы
Таным (ойлау)сипаты
Дербестік дәрежесі
Екіжақтылық
оқыту процесі
Жұмыс істеу деңгейі
Орындалатын әрекеттер
Іске асырылатын функциялар
Ауызша (әңгіме, дәріс және т. б.), көрнекі
(суреттер, модельдер және т. б.), практикалық (химиялық тәжірибелер және т. б.)
Жаңа материалды зерттеу әдістері, әдістері
білім мен дағдыларды қолдану және т. б.
Индукция, дедукция, ұқсастық, синтез, талдау, салыстыру және т. б.
Репродуктивті, эвристикалық, зерттеу
Өзіндік жұмыс, мұғалімнің басшылығымен жұмыс
Екілік әдістер (оқыту және адек әдістері-
оларды оқытудың мақта әдістері)
Жалпы логикалық, жалпы педагогикалық және арнайы
Химиялық есептерді шешу, химиялық жұмбақтарды құрастыру, аспаптарды құрастыру және т. б.
Ұйымдастырушылық-басқарушылық, ОМ, ББ
МЫ
Уәждерді, борышты, жауапкершілікті ынталандыру
Дидактикалық ойындар, оқу пікірталастары, білімнің маңыздылығына сендіру, талап қою және т. б.
ББ
Ауызша бақылау және өзін-өзі бақылау жазбаша бақылау және өзін-өзі бақылау практикалық бақылау және өзін-өзі бақылау компьютерлік бақылау
Жеке сауалнама, сынақ, түсініктеме
жолдастың жауаптары, өзін-өзі бағалау. Жазбаша тест, түрлі диктанттар, тесттер
Химиялық эксперимент, құрастыру, модельдеу. Тестілеу, қашықтан бақылау
Ескерту: ҰБ-ұйымдастыру-басқару, МЫ - мотивациялық-ынталандыру, ББ - бақылау-бағалау әдістері
Химиялық білім берудег әдістер
Нақты әдістерге оқытудың пәндік (химиялық) мазмұнының жұмыс істеуін анықтайтын әдістер жатады, атап айтқанда:
* химиялық заттар мен олардың бейнелерін бақылау.
* Химиялық нысандарды модельдеу.
* Химиялық заттардың сипаттамасы.
* Химиялық фактілер мен құбылыстарды түсіндіру.
* Химиялық фактілер мен құбылыстарды болжау.
* Химиялық эксперимент.
* Химиялық есептерді шешу.
Химиялық объектілерді және олардың кескіндерін бақылау, химиялық объектілерді немесе олардың кескіндерін (білім беру міндеттерін шешу үшін арнайы дайындалған) мақсатты қабылдау әдісі.
Байқауға қойылатын негізгі талаптар:
1) Саналы(белгілі бір, нақты қойылған дидактикалық міндетті шешу);
2) Мақсаттылық (берілген құбылыстарға және химиялық объектінің жекелеген жақтарына назар аудару);
3) Жоспарлы (алдын ала белгіленген жоспар бойынша басты, маңыздысын бөліп көрсету);
4) Бақылау белсенділігі (тек қабылдауды емес, білімді пайдалану негізінде қажетті нәрсені іздеу);
5) жүйелілік (белгілі бір жүйе бойынша әртүрлі жағдайларда);
6) Бақылау құралдарын пайдалану (айна, графопроектор, электрондық оқыту құралдары, лупа және т.б.);
7) Бақыланатын объект пен фон түсінің қарама-қайшылығы (мысалы, қызыл фонда сары тұнба, көк фонда қызғылт тұнба, жасыл фонда қызыл тұнба, қара фонда ақ тұнба).
Химиялық нысандарды модельдеу-бұл химиялық заттарды олардың маңызды қасиеттерін көрсететін модельдерді қолдана отырып зерттеу әдісі. Модель (франц. үлгі) - түпнұсқаның (химиялық объектінің) маңызды қасиеттерін көрсететін немесе жаңғыртатын үлгі. Модельдердің екі тобы бар: материалдық немесе идеал. Материалдық модельдер құрылымдық жағынан ұқсас (заттардың кристалдық торлары, химиялық өндірістің макеттері) және функционалды жағынан ұқсас (химиялық өндірістің қолданыстағы модельдері) болып бөлінеді. Идеал модельдер таңбалық модельдерге (химиялық таңбалар, формулалар, теңдеулер арқылы) және аналогтық модельдерге (мысалы, микро сызықтағы электронды бұлт түріндегі модельдік көріністер) бөлінеді.
Химиялық объектілердің сипаттамасы-химиялық объектілер мен құбылыстардың белгілерін, ерекшеліктерін дәйекті түрде ашу әдісі. Сипаттамалық әдіс қолданылады , егер:
* химиялық тәжірибе құбылыстың ішкі мәнін ашпаса;
* химия тарихына экскурсия жүзеге асырылады;
* қатысу әсерін жасау қажет;
* зерттелетін объектіні динамикада, уақыт пен кеңістікте ұсынған жөн. Мысал келтірейік. Оқушылар химия сабағында гипс сынағын "ұстап", бүкіл процесті толығымен елестете алмайды. Бұл "тест" ішінде не болады? В. П. Гаркунов сипаттау әдісін белгілі бір динамикалық (психикалық) модель түрінде қолдануды ұсынады: "жартылай сулы гипсті сумен араластырған кезде оның ылғалдануы жүреді. Ылғалдандыру процесі жылу шығарумен бірге жүреді. Қызған кезде екі су гипсінің ерігіштігі төмендейді және ол кристалдануды бастайды. Жұмсақ пластикалық гипс қамыры кристалдармен кесіліп, көп ұзамай тас монолитке айналады. Гипстің кристалдану процесі масса көлемінің ұлғаюымен бірге жүреді. Масса гипс қамыры кристалданғанға дейін орналастырылған пішінді тығыз толтырады". Сипаттама-Бұл химиялық объектінің маңызды белгілері мен сипаттамаларын сипаттау нысаны. Мысал келтірейік. Н. П.Гаврусейко ұсынған химиялық элементті сипаттау жоспарын қолдана отырып, периодтық жүйеде Д. И. Менделеевтің жағдайына негізделген азоттың сипаттамасы.
1. периодтық жүйеде орналасуы, атом құрылысы:
1) реттік нөмірі, атом ядросының заряды, ядродағы протондар мен нейтрондар саны, атомдағы электрондар;
2) элемент орналасқан кезең нөмірі, атомдағы электрондық қабықтардың (қабаттардың, деңгейлердің) саны;
3) топ нөмірі, атомдағы валенттік электрондар саны;
4) элементтің негізгі немесе жанама кіші топтағы орны, атомның сыртқы электрондық қабығындағы электрондар саны;
5) атом құрылысының схемасы, электрондардың деңгейлер бойынша, кіші деңгейлер бойынша таралуы (электрондық формула), кіші деңгейлер бойынша электрондардың шартты-жасушалық таралу схемасы (олардың айналу бағытын ескере отырып).
2. атом құрылысы негізіндегі элементтің қасиеттері туралы қорытынды (металл, металл емес, өтпелі, инертті газ); қосылыстардағы валенттілік, тотығу дәрежесі.
3. маңызды қосылыстар:
1) оксидтер, олардың құрамы, сипаты (негізгі, қышқыл, амфотериялық), байланыс түрі;
2) гидроксидтер, олардың сипаты (негізгі, қышқыл, амфотериялық);
3) сутекті газ тәрізді қосылыстар, олардың құрамы, Байланыс түрі, су қосылысының сипаты (бейтарап, сілтілі, қышқыл).
Түсіндіру-бұл химиялық заттардың мәнін, зерттелетін Оқу материалы
мен ақиқаты дәлелденген теориялық ұстанымдар арасындағы байланысты ашатын презентация әдісі. Түсіндіру әдісі қажет болған жағдайда қолданылады: * себеп-салдарлық байланыстарды, * функционалдық тәуелділіктерді, * генетикалық байланыстарды орнату. Егер " Неге? егер сіз "сұраққа жауап беруіңіз керек болса, бұл әдіс" жұмысқа"кіреді."
Мысал келтірейік. Судың салыстырмалы молекулалық салмағы-18, күкіртсутегі-34. Неліктен қалыпты жағдайда" жеңіл " молекулалары бар су сұйық күйде, ал "ауыр" молекулалары бар күкірт сутегі газ түрінде болады? (Бұл су молекулалары арасында сутегі байланысының болуына байланысты). Болжау-болжау функциясын орындайтын әдіс (маңызды химиялық ұғымдар, заңдар, химиялық теориялар және жетекші идеялар негізінде). Сонымен, маңызды химиялық ұғымдарды, заңдар мен теорияларды білу негізінде мыналарды болжауға болады:
1) заттардың құрамы, құрылымы, құрылымы, қасиеттері;
2) заттардың белгілі бір сыныптарға тиесілілігі;
3) олардың табиғатта болу және таралу нысандары;
4) химиялық объектілердің қолданылу саласы;
5) заттар мен материалдарды алу әдістері
6) химиялық реакциялардың бағыттары мен жүру шарттары;
7) химиялық-технологиялық процестер іске асырылатын аппараттардың құрылысы мен жұмыс қағидаттары;
8) химиялық заттардың болуы жаңа химиялық элементтер және т. б.
Химиялық эксперимент химияны оқытудың нақты әдісі
Химияның оқу пәні ретіндегі ерекшелігі, бірегейлігі, " бейнесі" химиялық экспериментті қамтамасыз етеді.
Химиялық эксперименттің функциялары, формалары мен түрлері химиялық эксперимент үш бірдей білім беру функциясын орындайды (студенттерді оқыту, тәрбиелеу және дамыту). Оқыту процесінде Химиялық эксперимент таным көзі болып табылады, әдіс функциясын (химиялық объектілерді тану, оқу проблемаларын шешу, оқу гипотезаларын тексеру), оқыту құралының функциясын (иллюстрациялар, зерттеулер және т.б.), сондай-ақ білім алушыларды тәрбиелеу және дамыту құралдарын орындайды. Химиялық эксперименттің (he) 3 негізгі формасы бар: * .Табиғи ХЭ(артықшылық беру ұсынылады); * табиғи ХЭ электронды нұсқасы (мысалы, ММУ профессорының басшылығымен жасалған. * Виртуалды ХЭ (әрі қарай жетілдіруді қажет етеді). Дәстүрлі түрде мектептегі химиялық эксперименттің келесі түрлері бөлінеді:
1.демонстрациялық Химиялық эксперимент.
2. зертханалық химиялық тәжірибелер.
3. зертханалық жұмыс.
4. практикалық жұмыс.
5. зертханалық семинар.
6. Үйдегі Химиялық эксперимент.
7. бейнедегі табиғи химиялық эксперимент.
8. виртуалды
Химиялық эксперимент мектептегі химиялық эксперименттің маңызды түрлері және олардың дидактикалық ерекшеліктері кестеде келтірілген.5.7.1.
Кесте 4
Демонстрациялық
Лабораториялық
Практикалық
1. Жаңа материалды зерттеу
2. Туралы көріністер жасау
химиялық объектілерде
3. Жаңа химиялық ұғымдарды қалыптастыру
4. Аспаптарды, операцияларды көрсету,
қауіпсіздік техникасы
5. Зерттеу құралы, иллюстрациялар
1. Жаңа материалды зерттеу
2. Өнімді ассимиляция
жаңа
3.Қалыптастыру және берік
терең білім
4. Тәжірибелік дағдыларды қалыптастыру
5. Зерттеу құралы,
суреттер
1. Зерттелген материалды бекіту, қолдану
2. Білімді практикада қолдану білігін дамыту 3. Тәжірибелік дағдыларды жетілдіру
4. Жалпыланған тәжірибелік дағдыларды қалыптастыру
5. Иллюстрация құралы негізінен
1.5 Дамыта оқыту технологиясы
Бұл технология - күрделі құрылымды, біртұтас педагогикалық жүйе. Оның нәтижесінде әр оқушының өзін - өзі өзгертуші субьект дәрежесінде көтерілуі көзделіп , оқыту барысында соған лайық жағдайлар жасалынады. Дамыта оқытудың дәстүрлі оқытудан айырмашылығы:көздеген мақсатында, мәнінде, мазмұнында, дамытудың негізгі факторында, мұғалімнің рөлі мен атқаратын қызметінде, әдіс - тәсілдерінде, оқушының білім алу белсенділігінің түрінде, оқу үрдісінің мүшелерінің әрекеттестік ерекшеліктерінде, олардың қарым - қатынас сипатында, танып - білу үрдісін ұйымдастыру және ондағы коммуникациялар түрлерінде, т.б [10].
Әлемдік педагогиканың, көбінесе, жүгінетіні - Л.С.Выготскийдің идеяларына негізделген В.В.Давыдов пен Д.В.Эльконин және Л.В.Занковтың дамыта оқыту жүйелері. Л.С.Выготскийдің идеялары Еуропа елдерінің көптеген университеттерінің педагогика факультеттерінде оқытылады. Бұл бағдарлы идеялар бүгінгі білім беру аясында қолдауын табуда. Бірақ оны жалпы білім беретін мектептерде іске асыру көптеген қиындықтар тудыруда. Өйткені, ұсынылған әдістемеліктер мен технологиялар көбіне дербестік сипатта, сондықтан кез келген мектепте әр түрлі ерекшелікті балалар арасында қолдануын таба алмай жүр [11].
Дамыта оқыту - білім беру мекемесінің әрбір сабақта, күнделікті қарым - қатынаста,мектепте және мектептен тыс істе асырылатын өзекті мақсаты, сонымен қатар, болашақты болжаған оқушы тұлғасын өзіндік жетілдіруіне, өзіндік қалыптасуына жеткізетін амал.Оқушы тұлғасының дамуы түсінігіне оның қалыптасуына, біртұтастығына және бөлек бөліктеріне (сезімділік, зерде, ерік, құндылықтар, білімділік және тәжірибе, т.б) поэзитивті өзгерістер енеді Даму дегеніміз - материалдық және идеялық объективтілердің қайтымсыз, нақты бағытталған, жаңа сапаның пайда болуына алып келетін заңды өзгерісі. Егер жаңа сапа қандай да бір қатынаста ескіден озса, онда дамудың прогрестік, ал егер ескіге жол берсе, регрестік түрі келбетінде тұрады [12].
Прфессор Б.Д.Элькониннің пікірі бойынша дамыта оқыту жүйесімен білім алған балалардың дүниеге деген көзқарастары терең және көріп - білудің жаңа тәсілін игергендері көзге түседі, яғни дүниеге және оны тану үрдісі баланың сол үрдіспен толық шұғылдану және қызығу таныту жағдайында пайда болады. Қазіргі заманғы жаңашыл жағдайларда жаңашыл міндеттер туа бастайды, соның негізгісі - дамыта оқыту педагогикасын не қалыптастыру, яғни дамыта оқытудың педагогикалық не балалық психологиясын емес, дамытушы білім берудің жүйесін қалыптастыру. В.С.Лазаре ойы бойынша, дамыта оқыту бөлек бір сыныпта болуы мүмкін емес , ол үшін әбден жаңа типті мектеп қажет, педагогтерді ғана дайындамай басқарушыларды да арнайы даярлау қажет [13].
Дамыта оқыту идеясы бойынша оқушыға оқу мақсаттарын қоюда, шешуде ешқандай дайын үлгі берілмейді. Мақсатты шешу іштей талқылау, сосын жинақтау арқылы жүзеге асады. Мұғалім - сабақ үрдісін ұйымдастырушы, бағыттаушы адам рөлінде. Шешім табылған кезде әркім оның дұрыстығын өзінше дәлелдей білуге үйретіледі. Әр оқушы өз ойын білдіріп, пікір айтуға мүмкіндік беріледі, жауаптар тыңдалады. Әрине, жауаптар барлық жағдайда дұрыс бола бермес. Дегенмен,әр бала жасаған еңбегінің нәтижесін бөлісіп, дәлелдеуге талпыныс жасайды, жеке тәжірибесін қорытындылау үйренеді [14].
Осындай негізде құрылған іс - әрекеттер бір - бірімен тығыз байланысты: Қажеттілікті анықтау, оның мотивін шығару, мақсат қою, мақсатқа жету жолдарын ашу мақстақа жету үрдісі (әрекет, операциялар), нәтижесін шығару. Сонымен, жалпылап айтқандап, оқушы тұлғасының дамуына ықпал жасайтын сабақтар үлгісінің бәріне жүктелетін міндеттер жүйесі төмендегідей:
:: оқушылардың базалық білім, ептілік, дағдыларын (білім беру стандарты бойынша) игеру жүйесін жетілдіру;
:: оқыту үрдісінде оқушының теориялық және өнімділік ой құрастыру әрекеттерін, танымдық қабілеттерін белсендіру;
:: оқушылардың танымдық қызығуларын, оқуға деген мотивациясын дамыту;
:: оқу материалын игеруде және іс - әрекеттерінде жете ұғынуға талпындыру;
:: белгілі бір мәселе шешуде оқушылардың ынтымақтастығын, серіктестігін ұйымдастыру;
:: көбіне оқу жұмысының топтық түрлерін қолдану;
:: оқушылардың өзіндік жұмыстарының ізденісті - зерттеу түрлерін ұйымдастыру;
:: оқу үрдісінде компьютерлік технологияларды қолдану;
:: оқыту барысында әр түрлі шапшаңдықпен және әр түрлі көлемді (стандартқа сейкес) оқу материалын игерудің мүмкіншілігін ашу;
:: дамытушы оқытуға арналған ойындарды қолдану;
:: жаттығу сабақтарын сапалы ұйымдастыру (коммуникациялық жаттығулар, зейін, ес, ойлау жәнеп т.б. дамыту жаттығулары ).
Осы міндеттерге жүгіне отырып, дәстүрлі білім беру жүйесінде де оқушы дамуына жәрдемдесетін кейбір қажетті қасиеттер бар. Олар:
:: мектепте және әрбір сыныпта, оқу тобына мұғалімдер мен оқушылардың күш - жігерлерін біріктіретін оңтайлы жағдай тудыратын тілектестік жұмыс жағдайын қалыптастыру;
:: оқушы мен мұғалімнің қарым - қатынасы (өзара сыйласу, түсіну, әрекеттестік ұстанымымен жеке тұлғалық түсінушілік негізінде іске асырылуы );
:: оқыту үрдісінде репродуктивтік және шығармашылық іс - әрекеттер оқушылардың жеке бас ерекшеліктерімен, уақытша жағдайымен, оқыту материалының деңгейімен анықталуы;
:: оқыту деңгейінің анықталған бірізділікті бірітінділеушіліктің болуы (оқыту жылдарына байланысты, нәтижелеріне байланысты, білім беру стандарттарына сәйкес, т.б. ) ;
:: оқу материалы бөлек - бuлек пәндерге бөлінуі және соған қоса кіріктірілген курстардың да болуы (табиғаттану,әлеуметтік ғылымдар, қоршаған орта және т.б. ) ;
:: оқушылардың шығармашылық мүмкіншілігінп тудырып, қабілеттерінің жан - жақты дамуына ынталандыруы көздеген әр түрлі әдіс - тәсілдерінің кең қолданылуы (диалог - сабақтар, ғылыми жоба қорғау сабақтары, пікірталас, іскерлік ойын сабақтары, т.б. ) ;
:: оқушылар әжептеуір уақыт аралығында мысалы, (бір, не бірнеше жыл) белгіленген бір тұрақты топтарда сабақтасуы. Бұл топтардың ішінде аз санды топтар қалыптасып уақытша (бір, не бірнеше сабаққа) қызыметтесуінің мүмкіндігі және жұппен жұмыс, жеке оқушымен жұмыс жүргізілуі;
:: балалардың эмоционалды - сезімділік және абстрактілігі, логикалық ой құрастырылуын дамытуға ықпал етілуі;
:: үкіметтің білім беру саласындағы стандарттары бәріне бірдей естен шығармай, жалпы білім беруді кемсітпей, оқыту үрдісінде әрбір оқушының қажеттіліктері мен қызығуларының ескерілуі;
:: оқу жоспарларында міндеттелген және таңдап оқитын пәндердің үйлесімді қосылуы;
:: оқушылардың танымдық қызығуын арттырып және білім алу нәтижелерін жүйелі талдаудан өткізіп, бағалауы;
:: оқушыларидың өздерінің жетістіктерін өздеріне талдатып, үздік бағалау әрекеттерінің ұйымдастырылуы [15].
Қазіргі біздің елдің мектептерінде осындай бірталай баптары игерілу үстінде. Олар: мектептерде өзіндік басқару ұйымдары, топтық жұмыс істеу әдістері мен түрлері, таңдап оқитын курстардың санының көбеюі, т.б. Осының барлығын іске асыру үшін кәсіби шеберлігін шыңдауға шаршамайтын, ұсаздықпен жалықпайтын, танымгер, өз ісіне құштар, яғни демократиялық әулеті жете дамыған мұғалім қажет. Бала ұрпақты баулу, тәрбиелеу - аға ұрпақтың мойнына жүктелетін тарихи парыз, игілікті уәзипа - деп, ақылшы ақын М.Әлімбаев айтқандай, әрбір еремек адамның сана - сезіміне салмақты орын алуы тектік қорымызды сақтауға жетелеуші алғы шарт болып табылады [16].
Оқытудың кейбір тәсілдерін қолданғанда мәліметтің
есте сақталуы
( А. Маслоу бойынша)
Лекция 5 %
Оқу 10 %
Аудио - және
видео
құралдары қолдану 15 %
Көрсету
(жобалар, кестелер) 30 %
Пікірталас 50 %
Практикалық іс әрекеттер 5 %
Үйренген білімді дереу қолдану,
басқаларды үйрету 90%
Сурет 2. А. Маслоу бойынша
1.7 Модульдік оқыту технологиясы
Модульдік оқыту - білім мазмұны, білімді игеру қарқыны, өз бетінше жұмыс істей алу мүмкіндігі, оқудың əдісі мен тəсілдері бойынша оқытудың дербестігін қамтамасыз етеді. Модульдік технология дамыта оқыту идеясына негізделген оның мақсаты - оқушының өз бетінше жұмыс істей алу мүмкіндігін дамыту, оқу материалын өңдеудің жекелеген тəсілдері арқылы жұмыс істеуге үйрету. Бұл технологияның ерекшелігі - тұлғаның танымдық үдерісін дамытуға бағытталған. Модульдің көптеген анықтамалары бар: - модуль - біліктілік мінездемесінің талаптарына жауап беріп, мамандық бойынша оқу пəндерінің жиынтығын ұсынатын мемлекеттік білім беру стандарт бірлігінің үлесі; - модуль - пəнаралық əдістемелік ұйымдастыру құрылымы болып, əр түрлі оқу пəндерінің тақырыптық жиынтығы ретінде бір мамандықты меңгеруді жəне оқу үдерісіне пəнаралық қатынасты қамтамасыз етеді; - модуль - бір ғана оқу пəнінің шеңберіндегі ұйымдастыру əдістемелік құрылымының бірлігі. Модульдің құрылысы
Модуль бес бөліктен тұрады:
I бөлігі - тақырыппен таныстыру, негізгі түсініктердің, анықтамаларын беру жəне алған білімдерін бекіту.
II бөлігі - теория бойынша сынақ өткізу.
III бөлігі - сынақ-практикум өткізу (сынақ, бақылау).
IV бөлігі - тереңдетіп білім ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz