Мектептерде химияның жаратылыстану ғылымдарымен байланысын инновациялық оқыту
Қазақстан республикасының білім және ғылым минстрлігі
Оңтүстік қазақстан мемлекеттік педагогикалық университеті
Қорғауға жіберілді
___________ Кафедра меңгерушісі
Шағраева Б.Б
_________20_ жыл
Химияны жаратылыстану ғылымдарымен байланыстырып оқытудың ерекшеліктері
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы 5В012500 - Химия-Биология
Орындаған ________________ Қуаныш К. Н.
Ғылыми жетекшісі
х.ғ.к., доцент ________________ Кыбраева Н.С
Норма бақылаушы: _____________Серикбаева А.М.
Шымкент 2022
Ф.7.06-02
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Қуаныш Каусар Нурланқызы
Химияны жаратылыстану ғылымдарымен байланыстырып оқытудың ерекшеліктері
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
мамандығы 5В012500 - Химия-Биология
Шымкент 2022
Ф.7.06-02
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
І бөлім. Химияны оқыту әдістемесіндегі жаратылыстану ғылымдарының маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1 Химияны оқыту әдістемесі -- ғылым әрі оқу пәні
1.2 Химияны оқыту әдістемесінің зерттейтін мәселелері ... ... ... ... ... ..
1.3 Химияны оқыту әдістемесінің зерттеу әдістері және оның басқа ғылымдармен байланысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.4 Химияның жаратылыстану жүйесіндегі ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.5 Химия пәні және ақпараттық технологиялар ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
ІІ бөлім. Химияны жаратылыстану ғылымдарымен байланыстыра оқытудың ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Химияны оқытудағы пәнаралық байланыстардың маңызына қысқаша сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Мектептерде химия мен биологияны байланыстыра оқыту ... ... ...
2.3 Оқушыларға химиялық есептерді меңгертудегі математикалық тәсілдердің ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.5 Химияны жаратылыстану ғылымдарымен байланыстыра оқытудағы элективті курстардың маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..
2.6 Мектеп химиясын экологиямен байланыстыра оқыту ... ... ... ... ...
2.7 Мектептерде химияның жаратылыстану ғылымдарымен байланысын инновациялық оқыту ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ
Химия-жаратылысты зерттейтін ғылымдардың бірі.Жаратылыс-бұл бізді қоршаған материалдық әлем. Сондықтан химия жаратылыстану ғылымдарының қатарына жатады. Дипломдық жұмысымда мектепте химияны оқытуда жаратылыстану пәндерінің мәнін "жаратылыстану ғылымдарымен байланысты химияны оқытудың ерекшеліктері"тақырыбы бойынша ашуға тырыстым. Химияны оқытудағы пәнаралық байланыстардың рөлі зерттелді.
Тақырыптың өзектілігі: Білім беру процесінің пәндік құрылымына сүйене отырып, оқытудағы пәнаралық байланыс мәселесін жүзеге асыру арқылы оқушылардың санасында қоршаған ортадағы нақты құбылыстар туралы білім жүйесін беру, оларда әлемнің бірлігі туралы түсінік қалыптастыру мақсаттары жүзеге асырылады.
Орта мектептерде химияны оқытудың артықшылықтарын талдаған авторлар арасында А.П. Крешков, А. А. Ярославцев, К. М. Ольшанова, з. А. Барсукова. Осы ғалымдардың еңбектерінде мен жұмыс барысында тиімді принциптерді қолдануға тырыстым.
Орта мектептерде пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру мұғалімнен ең күрделі әдістемелік мәселелерді шешуді талап етеді. Өйткені, мұғалім тек бір негізгі пәннің мазмұнын, мақсаттарын, әдістерін игеріп қана қоймай, сонымен қатар "Химия", "Физикалық химия", "Биология" және т. б. арнайы пәндерді оқытудың мазмұнын, мақсаттары мен талаптарын білуі керек.
Әдістемелік тұрғыдан алғанда, пәнаралық байланыста химияны оқыту процесін жүзеге асырудағы мұғалімнің қызметі күрделене түседі және келесі кезеңдерді қамтиды:
- Аналитикалық химияның оқу бағдарламасын талдау және оның пәнаралық байланыстарды жүзеге асырудағы мүмкіндіктерін анықтау. Теориялық материал негізінде арнайы пәндер бағдарламаларымен байланысты болуы мүмкін химия бөлімдерін анықтау. Осы байланыстар негізінде алынған білім, білік, дағды көлемін анықтау;
- пәнаралық байланыста тақырыптық сабақ жоспарларын құру;
- нақты тақырыптар бойынша пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру кезінде дидактикалық талаптарды ескере отырып, сабақта қолданылатын құралдарды, танымдық тапсырмаларды, тапсырмаларды тұжырымдау, қосымша әдебиеттерді анықтау, арнайы пәндер бойынша көрнекі және үлестірмелі материалдарды таңдау;
- оқытуды өткізудің кешенді нысандары мен тәсілдерін саралау (пәнаралық байланыстағы қорытынды сабақтар, кешенді семинарлар және т. б.);
- пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру нәтижелерін бақылау және бағалау түрлерін, құралдарын, әдістерін анықтау (пәнаралық байланыстар бойынша алынған білім мен іскерлікті анықтау үшін сұрақтар мен тапсырмалар);
- пәнаралық байланыстарды жүзеге асыруда қолданылатын белсенді технологияларды іріктеу.
Пәнаралық байланыстарға негізделген студенттерді оқытудың алғашқы кезеңдерінде түсіндірме-иллюстрациялық әдіс жиі қолданылады. Мұның себебі-білім алушылардың пәнаралық мазмұндағы материалды оқытушымен түсіндіре отырып, жұмыс түрлерін жүргізуге дайындығын күшейту. Біртіндеп студенттер пәнаралық мазмұндағы материалмен жұмыс істей алады. Осыдан кейін репродуктивті және ішінара іздеу әдістерін қолдануға және шығармашылық белсенділікті дамытуға болады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: химияны жаратылыстану ғылымдарымен байланыстыра оқытудың ерекшеліктерін анықтау, маңызын айқындап беру. Химияның физика, математика, биология секілді жаратылыстану ғылымдарымен байланысына қысқаша сипаттама бере отырып, нақты мысалдармен көрсету.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
* жаратылыстану ғылымдары жүйесіндегі химияның ролін анықтау;
* химияны оқытудағы пәнаралық байланыстарға сипаттама беру;
* тақырыпты қорытындылай отырып, тұжырымдар мен тиімді ұсыныстар жасау.
Зерттеу объектісі: Шымкент қаласы, Қ. Сыпатаев атындағы №7 ІТ мектеп лицейінде химияны оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні: химия сабағында және сыныптан тыс жұмыстарда пәнаралық негізде салауатты өмір салтын қалыптастыру.
Тақырыптың ғылыми жаңалығы:
химияны пәнаралық байланыс арқылы оқытуда салауатты өмір салтын қалыптастырудың ғылыми - теориялық және әдістемелік негіздері айқындалды.
- химия пәні сабақтары мен сыныптан тыс жұмыстарда пәнаралық байланыс арқылы салауаттылық туралы білім беру теориялық тұрғыдан негізделді.
- химия сабақтарын пәнаралық байланыс арқылы оқытуда салауатты өмір салтын қалыптастырудың әдістемесі жасалды.
- орта мектеп химиясын пәнаралық байланыста оқыту арқылы салауатты өмір салтын қалыптастыратын білім мен тәрбие берудің тиімділігі педагогикалық эксперимент барысында дәлелденді.
Құрылымы: дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І БӨЛІМ. Химияны оқыту әдістемесіндегі жаратылыстану ғылымдарының маңызы
1.1 Химияны оқыту әдістемесі -- ғылым әрі оқу пәні
Қазіргі уақытта химияны оқыту әдістемесі - ғылым. Ол Кеңес өкіметі кезіндегі химия жалпы орта білім беретін мектептердің оқу жоспарына міндетті оқу пәні ретінде кіріп, педагогикалық ғылымның дербес саласына айналғаннан кейін дамыды. Химияны оқыту әдістемесі педагогикалық ғылым және оқу пәні бола отырып, еліміздің заманауи дамуы мен қоғамдық мүдделеріне қызмет етеді.
Химия материяны зерттейтін жаратылыстану ғылымдарына жатады. Химия-заттардың бір-біріне өзгеруін зерттейтін ғылым. Химия-заттардың құрамын, құрылымын, қасиеттерін, химиялық өзгерістердің жағдайларын, олардағы әрекеттерді, басқаруға болатын әдістерді зерттейтін ғылым. Демек, химияны оқыту әдістемесі бойынша біз химия мектебінде осы заңдылықтарды түсіндірудің жолдары мен тәсілдерін зерттейтін педагогикалық ғылымды түсінуіміз керек.
Химияны оқыту әдістемесі педагогикалық ғылым және оқу пәні болғандықтан, ол қоғам талаптарына сәйкес педагогикалық ғылым айқындаған жалпы орта білім беру мен тәрбиенің мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес химия пәнінің ерекшелігіне негізделген. Химиялық материалдарды зерттеу барлық пәндер үшін жалпы педагогикалық негіздерге негізделген. Химияны оқыту әдістемесі мұғалімнің оқу материалын оқытудың әдістері мен құралдарын және оқушылардың химиялық білімді саналы меңгеруін, алған білімдерін іс жүзінде қолдану ерекшеліктері мен дағдыларын дамытуды айқын көрсетеді.
Химияны оқыту мұғалім үшін ережелер мен тәлімгерлік жиынтығы емес, химияны оқыту процесінің заңдылықтарын зерттейтін ғылым мұғалімнің шығармашылық ізденісіне бағытталған. Химияны оқыту әдістемесі ғылым және оқу пәні ретінде оқыту негіздерін, оқыту әдістерін тәрбие жұмысымен тығыз бірлікте зерттейді. Оқыту заңдылықтарын ашумен қатар, ол оқытудың мазмұнын - оқытудың мақсатын, әдістерін, нысандары мен құралдарын, оқытушы мен оқушының іс-әрекетін бір-бірінен ажыратпай, біртұтас ретінде қарастырады. Химияны ғылым ретінде оқыту әдістемесі дидактиканың маңызды тұжырымдары мен принциптеріне, заңдылықтарына сәйкес оқыту, тәрбиелеу және дамытудың маңызды міндеттерін шешеді.
Химияны оқытудың әдістемесі: неге оқытады, нені оқытады, қалай оқытады деген сұрақтарды шешуді көздейді. Бірінші сұрақтың жауабы мектеп химия курсындағы материалдарды іріктеп алу арқылы анықталады. Ол үшін химия ғылымының дамулогикасы мен тарихы, теориялық және нақты материалдардың өзара арақатынасы ескеріледі. Екінші сүраққа былай жауап беруге болады: химияны оқыту әдістемесі окушының жас ерекшеліктеріне қарай оқу материалының мазмұнына сай қарастыруға нүсқау береді; оқу құралдарын қалай қолдану жөнінде ұсыныс жасайды; окушылардың өздігінен орындайтын жұмыстары мен жаттығуларына бағыт сілтейді. Оқыту үрдісінде үғымдарды, заңдарды, теорияларды іріктеп алудың жолдарын қарастырады. Үшінші сұрақтың жауабы оқытуға байланысты қарастырылғаны жөн. Оқыту - мұғалімнің қызметі. Мұғалім оқушыларға химиялық білімді меңгертеді, оны ақпараттар берумен байланысты орындатады. Оған оқу үрдісін ұйымдастыру, оқушылардың танымдық іс-әрекетіне басшылық, сарамандық дағдылар мен іскерліктер қалыптастыру, шығармашылық қабілеттер мен ғылыми дүниетанымдық көзқарастарды дамыту жатады[1].
1.2 Химияны оқыту әдістемесінің зерттейтін мәселелері
Осы уақытқа дейін химияны оқыту әдістемесі- ғылым деп танылды. Сондықтан химия мұғалімдерін даярлайтын жоғары оқу орындарының оқу жоспарына химияны оқыту әдістемесі курсы енгізілген.
Химияны оқыту әдістемесі педагогикалық ғылым және оқу пәні. Химия-заттардың бір-біріне өзгеруін зерттейтін ғылым. Демек, химияны оқыту әдістемесі бойынша біз мектеп химия курсында оқушыларға осындай заңдылықтарды түсіндірудің тәсілдерін, зерттейтін педагогикалық ғылымды түсінуіміз керек.
Оларға оқу процесін ұйымдастыру, оқушылардың танымдық іс-әрекетін басқару, практикалық дағдылар мен қабілеттерді қалыптастыру, шығармашылық қабілеттер мен ғылыми дүниетанымды дамыту жатады.
Келесі сұрақ "" қалай оқуға болады?"- сұрақтың жауабына келетін болсақ, ол оқушылардың іс-әрекеттері бойынша анықталады. Химияны оқыту әдістемесіне қандай ғылыми анықтама беруге болады? Бұл әлі толық шешілмеген мәселелердің бірі болып саналады. Кейбір оқулықтарда келесі анықтама берілген: бұл жасөспірімдерге химия пәнін оқытудағы әлеуметтік қызмет және олардың тәрбиесі мен даму заңдылықтары, оқушылардың мектеп химия курсының мазмұнын игеруі туралы педагогикалық ғылым.
Химияны оқыту әдістемесі оқу материалын игеру және оқушылардың химиялық сананы игеруі, алған білімдерін іс жүзінде қолдану ерекшеліктері бойынша мұғалімнің біліктері мен дағдыларын дамытудың әдістері мен құралдарын анықтайды.
Химияны оқыту әдістемесі ғылым және оқу пәні ретінде оқыту мазмұнын, оқыту әдістерін тәрбие жұмысымен бірлікте, өзара байланыста зерттейді. Оқыту заңдылықтарын ашумен қатар, оқыту мазмұны оқытудың мақсатын, әдістерін, нысандары мен құралдарын, оқытушы мен оқушының іс-әрекетін бір-бірінен алшақтамай тұтас қарастырады[2].
Химияны оқыту әдістемесін зерделеу пәні осы пәнді оқыту бойынша қызмет болып табылады. Оқыту-бұл педагогика, дидактика және ғылым әдіснамасы тұрғысынан түсінуге болатын күрделі әрекет. Кезінде педагогикалық қараудан астында оқытумен түсініледі меңгеру жасөспіріммен ұжымдық тәжірибе. Дидактикалық жағынан оқыту-бұл жасөспірімге білім мазмұнын жеткізудегі оқытудың бірлігі. Ал әдістемелік тұрғыдан алғанда, оқыту-бұл белгілі бір оқу пәнінің материалын жасөспірімге жеткізудегі оқыту мен оқытудың бірлігі.
Ғылым химияны оқыту әдістемесі оқыту қызметін әдістемелік деңгейде зерттейді. (1-сызба)
бақылау
бақылау
модельдеу
модельдеу
суреттеу
суреттеу
Химиялық
эксперимент
Химиялық
эксперимент
Теориялық
бақылау
Теориялық
бақылау
Теориялық
түсіндіру
Теориялық
түсіндіру
1-сызбанұсқа
Оқу іс-әрекеті, жалпы дидактика зерттейді. Ол оқу іс-әрекетінің мәнін, заңдылықтары мен негіздерін ашады. Дидактика, бір жағынан, оқыту теориясын жасайды, ал екінші жағынан, осы теорияны үйрету арқылы оқыту тәжірибесін жетілдіреді. Барлық жеке пәндерді, соның ішінде химияны оқыту әдістемесін оқыту дидактиканың ашылуына негізделеді, оларды өзінің әдістемелік негізі ретінде пайдаланады[3].
Жалпы педагогикалық және дидактикалық заңдылықтарға сүйене отырып, химияны оқыту әдістемесі орта мектепте химия пәнінің мақсаттары мен міндеттерін анықтайды. Оларға сәйкес мектептегі химия курсының мазмұны таңдалады. Бұл мазмұн бағдарламаларда, оқулықтарда және оқу құралдарында көрсетілген.
Әдістеменің тағы бір проблемасы-оқытудың ұйымдастырушылық формаларын, құралдары мен әдістерін жетілдіру, мектеп алдында қойылатын жаңа талаптарға сәйкестендіру. Олар мұғалім мен оқушы еңбегінің, оқушының еріктілігі, дәйектілігі мен белсенділігінің өзара байланысын арттыруға бағытталған.
Әдістеме химияны оқыту нәтижелерін, білім сапасына әсерін, оқушылардың тәрбиесі мен адами тұлғасын зерттейді. Химиялық білімді игерудегі оқушылардың танымдық іс-әрекетінің ерекшеліктерін және оны жүзеге асыру жолдарын анықтайды.
Оқушыларды тәрбиелеу және дамыту-орта мектепте оқытылатын бүкіл Пәннің міндеті. Мектепте өткізілетін жиырмадан астам пәндердің бірі ретінде тек химия осы салаға өз үлесін қосады. Сонымен қатар, химия өз міндетін пәннің мазмұны негізінде жүзеге асырады[4].
Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып," химияны оқыту әдістемесі - химия пәні бойынша білім мазмұнын және химияны оқыту барысының заңдылықтарын зерттейтін педагогикалық ғылымның дербес саласы"деген анықтама беруге болады. Оның бірінші бөлімі оқытудың мазмұнын, соңғы бөлігі-әрекетті қамтиды. Мазмұнды қараудың себебі де бар.
Мұғалімдер дайындаған жоғары оқу орындарында химияны оқыту әдістемесінің оқу пәні теориялық және практикалық курстардан тұрады. Теориялық курстың мазмұны орыс тілінде жарық көрген И.Н.Борисов, Д.М.Кирюшкина және В. С. Полосин, Н. Е. Кузнецова және т. б., Г. М. Чернобыльская студенттеріне арналған әдістемелік құралдарда баяндалған.
1.3 Химияны оқыту әдістемесінің зерттеу әдістері және оның басқа ғылымдармен байланысы.
Химияны оқыту барысында сан алуан өзгерістер болып тұрады. Зерттеуші өзі ықпал жасамай, табиғи құбылыстарды қаз-қалпында, әр құбылыстың жеке бөліктері арасындағы байланыстарды, олардың өзге құбалыстармен байланысын, өзара қарым-қатынасын ашып береді.
Бақылаудан алынған мәліметтерге сүйеніп, ғылыми жорамалдар жасалады. Оның дұрыстығын тексеру үшін қосымша бақылаулар жүргізіледі немесе педагогикалық эксперимент қойылады. Эксперимент кезінде құбылыс бақылаудағыдай емес, зерттеушінің жорамалына сәйкес алдын ала жоспарланып, өзгертілген жағдайда жүзеге асады. Зерттеудің мәселесі мен мақсаттарына қарай енгізілетін өзгерістер де әртүрлі болуы мүмкін[5].
Оқушылардың жұмысын талдау, әңгімелесу және анкета алу арқылы білім, білік және дағдының қалыптасу жайын, мұғалім мен оқушының зерттеліп отырған мәселеге көзқарасын анықтайды.
Химиядан оқу материалын іріктегенде, көрнекі көрсетілетін және зертханалық тәжірибелерді жетілдіруде, көрнекі құралдардың жаңа түрлерін жасауда, оқытудың формалары мен әдістері қолданылады. Оларға жататындар: оқу материалын іріктеу, химия ғылымының мазмұнын әдістемелік талдау, бұрыннан қолданылып келе жатқан көрнекіліктерді, зертханалық тәжірибелерді, көрнекі құралдарды жетілдіру және жаңадан ұсыну, оқушылардың өздігінен істейтін жұмыстарының тапсырмаларын жасау, т.б.
Химия жаратылыстану ғылымдары жүйесінде физика, биология, геология ғылымдарымен тығыз байланысты. Қазіргі ғылымдардың көптеген тараулары осы ғылымдардың түйіскен жерінде қалыптасты: Физикалық химия, геохимия, биохимия. Әсіресе химия мен биология арасындағы терең байланыс негізінде медициналық химия, агрохимия сияқты ғылымның жаңа салалары пайда болды. Сонымен қатар, экология, геохимия, ғарыштық медицина сияқты күрделі ғылымдар қалыптасты[6-7].
Химия ғылым ретінде пайда болғаннан бері физикамен тығыз байланысты дамып келеді. Физиканың көптеген тараулары (молекулалық кинетикалық теория, кванттық механика, термодинамика және т.б.) химия ғылымының ғылыми-теориялық аппаратын құрайды. Қазіргі уақытта химия ғылымында қолданылатын әдістер негізінен физикалық әдістер болып табылады. Олар массаның, көлемнің, жылудың сандық өзгеруімен байланысты. Рентген құрылымы, заттардың хроматографиялық бөлінуі, спектрлік талдау әдістері заттар мен химиялық реакцияларды Зерттеудің физикалық әдістерінің мысалдары болып табылады. Осы зерттеулер нәтижесінде алынған барлық мәліметтер математикалық жолмен өңделеді. Сонда ғана химиктер нақты ғылыми нәтижелерге қол жеткізеді.
Сонымен қатар, химияны оқытуда материяның атомдық-молекулалық құрылымы туралы идеяларға негізделген молекулалық физика үлкен маңызға ие, бұл әртүрлі агрегаттық күйлердегі заттың макроскопиялық қасиеттерін және заттың бір күйден екінші күйге ауысу заңдылықтарын түсіндіруге мүмкіндік береді. Химия-заттардың бір түрден екінші түрге, құрамы мен құрылымына айналуын зерттейтін ғылым. Басқаша айтқанда, химияда да, молекулалық физикада да заттың құрылымы мен қасиеттері негізге алынады, алайда заттың құрылымы мен құрамының оның химиялық қасиеттеріне, ал молекулалық физикада физикалық қасиеттерге әсері негізге алынады.
Осыған байланысты орта мектепте химия мен молекулалық физиканы дәйекті оқыту мәселесі қарастырылады.
Мектепте химияны оқытуда оның молекулалық физикамен байланысы екі бағытта көрінеді. Біріншісі химия сабақтарында оқушылар меңгерген молекулалық ережелерді қолдануға негізделген. Екіншісі-химиялық білім негізін молекулалық физикада зерттелген мәліметтермен толықтыру[9].
Айта кету керек, қазіргі уақытта VII - XI сыныптарға арналған оқу бағдарламалары бойынша молекулалық ілім химияда да, физикада да дамып келеді. Мұнда оқулықтардағы тиісті материалдар осы екі пәннің алдын-ала мәліметтеріне сүйенеді. Сондықтан мұғалімнің оқу материалының мазмұнын және студенттердің осы пәндер негізінде алған тәжірибесін білуі белгілі бір тақырыпты терең игеруді қамтамасыз ететін негізгі фактор болып табылады.
Бұл ғылымдардағы химиялық білімнің рөлі биологиялық жүйеде де, геологиялық жүйеде де заттардың әлемдік айналымға қатысуы болып табылады.
Химия ғылым мен техниканың басқа салаларымен де тығыз байланысты. Химияда математикалық әдістер кеңінен қолданылады, процестерді есептеу және модельдеу кезінде электронды компьютерлер қолданылады. Қазіргі химияда көптеген жеке тараулар бөлінді: бейорганикалық химия, Органикалық химия, полимер химиясы, аналитикалық химия, электрохимия, коллоидтық химия және басқалар[10].
1.4 Химияның жаратылыстану жүйесіндегі ролі.
Философияда химия мәселесі физика мен математикамен салыстырғанда бірінші орында. Бұған таңдануға болмайды. Физика мен математикада бізді адамның түсінуінің "шекарасына" апаратын танымның төтенше жағдайларын табамыз. Физика адамның "табиғат құпияларына" қаншалықты терең ене алатындығын, материяның ұсақ бөлшектері, әлем элементтері, Ғаламның шексіздігі оған қаншалықты бағынатындығын көрсетеді. Математика қатаң, нақты, сындарлы ғылыми пайымдаулардың үлгілерін береді. Ал Химия Физика мен математикаға сүйене отырып, материалдық өндіріске, экономика мен өмірге кеңінен енуімен ерекшеленеді. Қазіргі заманның жаһандық мәселелері белгілі бір дәрежеде осы ғылыммен байланысты[11].
Барлық философиялық сұрақтар сияқты, химия пәні туралы мәселе тарихи маңызы бар. Абсолютті идеяның қалыптасу тарихын көрсететін Гегельдің "логикасында" объективтілік үшке бөлінеді: механизм, химизм және организм. Механизм дегеніміз-өзара "рухани байланысы"бар бөлшектердің қосындысы. Механизмнің ішкі тұтастығы жоқ. Химизм бөлшектердің табиғатынан туындайтын бірлікті білдіреді. Механикалық қосылыстан айырмашылығы, химиялық қосылыстың өзінің биологиялық емес ерекшелігі бар. Ал организм-бұл телеологиялық табиғаты бар компоненттердің бірлестігі, яғни организм-тірі нәрсе.
Гегельдің бұл идеясын жетілдіре отырып, Ф.Энгельс даму идеясын төменнен жоғарыға көтерді. Энгельс" механизм, химизм, организм " ұғымдарының орнына материя қозғалысының механикалық, физикалық, химиялық және биологиялық формалары туралы түсінік берді. Ол механикалық қозғалысты төменгі, ал биологиялық қозғалысты жоғарғы қозғалыс деп санады, физикалық және химиялық қозғалыстарды аралық өтпелі түрге жатқызды. Осылайша материя қозғалысының химиялық формасы туралы пікірталастар басталды[12].
Ал ХХ ғасырдың соңында орыс философы Б. М. Кедров философия ғылымына "химиялық сына"идеясын енгізді. Оның пікірінше, химия физиканы екіге бөледі-субатомдық және молекулалық. Ол" өмірдің химиялық формасы " осы екі физиктің қатысуымен пайда болғанын атап өтті және химиялық байланыс, химиялық қосылыстар ұғымдарының кванттық-механикалық түсіндірілуін түсіндіруге тырысты. Осылайша, Энгельстің идеялары негізінде қалыптасқан Кедровтың "қозғалыстың химиялық формасы" тұжырымдамасы бірқатар отандық философтардың дамуы мен қолдауына ие болды.
Вавилов бастаған философтардың екінші тобы" қозғалыстың химиялық формасы " биология ғылымынсыз мүмкін емес деп мәлімдеп, физиканың рөлін артқа тастады. Олардың идеялары бойынша өмірдің химиялық және биологиялық формалары бір-бірін толықтырады. Бұл биосферада негізгі зат пен энергия айналымының жүруіне байланысты.
Химия-заттар, олардың қасиеттері мен түрлену түрлері туралы ғылым. Бұл қазіргі жаратылыстану ғылымының маңызды саласы. Жаратылыстану ғылымдары жүйесіндегі орын тек оған тән материяның қозғалыс формасының ерекшелігімен анықталады. Заттың қозғалысының химиялық формасы молекулалардың сапалық өзгеруімен молекулалар ішінде болатын атомдардың қозғалысымен анықталады. Атомдар, молекулалар, макромолекулалар, иондар, радикалдар және басқа түзілімдер материя қозғалысының химиялық формасының материалдық тасымалдаушысы болып табылады. Молекулалардың ассоциациялары мен диссоциацияларын молекулалардың қозғалысының химиялық формасына да жатқызуға болады. Қозғалыстың химиялық формасы сапалы әрі таусылмайды. Табиғатта және жасанды жағдайда барлық жаратылыстану ғылымдары (физика, химия, биология, геология, математика және т.б.) арасындағы өзара байланысты үнемі байқауға болады. Химия, физика және биологиялық ғылымдар физикада қалыптасқан әдістер мен ұғымдарды кеңінен қолданады; күрделі биологиялық құрылымдарды тек химия, биология және математика арқылы ашуға болады[13-14].
Орыс ғалымы М. в. Ломоносов: "химия ғылымы денелердің қасиеттері мен өзгерістерін, олардың құрамын зерттейді, заттардың химиялық қайта құруларға неге ұшырайтынын түсіндіреді", - деген анықтама берді.
Алайда, жоғарыда айтылғандардан химия пәні туралы сұрақтың рөлін анықтау мағынасы жоқ деп қорытынды жасауға болмайды, ол бұрыннан шешілген. Математика, физика, биология сияқты жаратылыстану ғылымдары арасындағы химияның рөлі әлі толық зерттелген жоқ. Сондықтан оның көптеген жемістері бар.
Қазіргі уақытта жаратылыстану пәндерін оқыту кез-келген білім беру мекемесінде бірінші орынға қойылады. Себебі өндірісті дамыту үшін, ең алдымен, оның ғылыми базасы болуы керек, ал ғылыми негіз-ғылым жүйесі. Ел шикізатқа бай болғандықтан, біздің алдымызда оны тиімді пайдалану міндеті тұр. Бұл бағытта жаратылыстану бағытындағы мамандықтар көмекке келеді. Сондықтан біздің елімізде физик, химик, математик, биолог сияқты жаратылыстану бағыттарын игеретін мамандарға деген сұраныс болашақта өсетіні сөзсіз[15].
1.5 Химия пәні және ақпараттық технологиялар
ХХІ ғасырда жаратылыстану ғылымдарының жаңа саласы-информатика қарқынды дамып келеді. Ол электроника, техника және бағдарламалық қамтамасыз ету пәндерімен ұштасатын барлық білім беру процестерінде сапалы білім берудің тірегіне айналады.
Қазіргі ғылыми-техникалық үдерістің қарқыны білім беру жүйесінің алдына жаңа міндеттер қойып отыр. Сондықтан қазіргі білім беруде озық оқыту технологияларын игерусіз сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияларды игеру мұғалімге оқу процесін жүйелі түрде ұйымдастыруға көмектеседі. Жаңа технологияларды игеру мұғалімнің зияткерлік, кәсіби, адамгершілік, рухани, азаматтық және басқа да адами қасиеттерін қалыптастыруға жағымды әсер етеді, өзін-өзі дамытуға және оқу процесін тиімді ұйымдастыруға ықпал етеді. Бүгінгі таңда компьютер көмегімен мектеп пәндерін оқытудың тиімділігін зерттеудегі ғылыми мәселелерді шешу маңызды орын алады. Мектеп пәндерін оқыту процесінде компьютерді қолдану олардың мотивациялық эмоционалды ортасына, сезімнің өсуіне, мұғалім мен оқушы арасындағы қарым-қатынас жүйесін, мазмұнын, қызмет құрылымын өзгертуге әсер етеді. Үшінші мыңжылдықтың басында көптеген елдерде болып жатқан жаһандық өзгерістер ақпараттық ресурстар мен ақпараттық - коммуникациялық технологиялар қоғамдық өмірінің негізін құрайтын ақпараттық кезеңде мемлекеттердің жаңа дәуіріне аяқ басты. Қазіргі уақытта ғылыми техниканың даму қарқыны білім беру процесінде жаңа технологиялық әдістер мен технологияларды кеңінен қолдануды талап етеді[16].
Білім берудің негізгі мақсаты-білім беру мазмұнын жаңарту ғана емес, сонымен қатар оқытудың әртүрлі әдістері мен құралдарын қолдану тиімділігін арттыру. Бұл мақсатты жүзеге асыруда ақпараттық технологияларды қолдану әдісі үлкен рөл атқарады.
Химия-XXI ғасырдың ғылымы. Сондықтан ол жаңа ақпараттық технологиялармен тығыз байланысты. Қазіргі білім беру жүйесінде басты мақсат-оқушыға тұлға ретінде және оның дамуына мұқият назар аудару. Бұл пән мектеп мұғалімінің үлкен жауапкершілігін қажет етеді, өйткені ол бүкіл сыныптың қажеттіліктерін қанағаттандыруы керек. Бұл жағдайда технологияның көмегі зор.
Оқу процесін компьютерлендіру мақсатында интерактивті тақтамен тиімді жұмыс істеу. Қазіргі уақытта Қазақстанның барлық жалпы білім беретін мектептері интерактивті тақталармен қамтамасыз етілген. Тақтаның көмегімен оқушылардың қызығушылығын, зияткерлік танымын, білім сапасын арттыруға болады. Интерактивті тақта мектеп сыныптарында әр пән бойынша, оның ішінде химия бойынша зертханалық сабақтар өткізу кезінде, оның құрылғылары (датчиктері) пайдаланылады. Мысалы, ерітіндінің рН мәнін анықтайтын және температураны өлшейтін құрылғы, ерітілген оттегіге арналған құрылғы судағы оттегінің концентрациясының нақты уақытын анықтауға мүмкіндік береді.
Интерактивті тақтаны пайдалану кезінде оқушылардың білімін тексеру үшін немесе жаңа сабақты бекіту кезінде сараланған оқытуды аяқтаған кезде тестілеу әдісін қолдануға болады. Оқушылардан бір уақытта жауап алуға мүмкіндік береді. Ол үшін интерактивті тақталардың арнайы құрылғылары (тестерлер) қолданылады. Тест нәтижелерін жасалған графиктің көмегімен тексеруге және бір уақытта бағалауға болады. Жауаптардың нәтижелерін бақылауға және оқушылардың материалды түсіну деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. Интерактивті тақтаны қолдана отырып тестілеу кезінде мұғалім оқушылардың білім деңгейін анықтай алады. Оқушыға тест сұрақтарына жауап беру үшін уақыт беріледі. Бұл жүйе жалқау мектеп оқушыларының қызығушылығын дамытуға, жабық мектеп оқушыларының ойларын білдіруге ықпал етеді. Оқушылар жауаптарды құпия түрде бере алады.
Соңғы уақытта жаңа ақпараттық технологияларды қолдану мектептегі білім беру жүйесіндегі маңызды бағыттардың бірі болып табылады. Мультимедиялық технологиялар көбінесе компьютерлік сыныптарда қолданылады. Қазіргі уақытта сабақ материалымен байланысты көптеген ықшам дискілер бар. Мектептегі химия сабағын компьютер көмегімен өткізуге көптеген мүмкіндіктер бар. Жаңа материалды түсіндіру кезінде интерактивті компьютерлік графиканы қолдануды көздейтін аппараттық және бағдарламалық құралдарды қолдануға болады. Компьютерлік графикалық материал презентация мониторының көмегімен көрсетіледі. Химиядан компьютерлік тестілеуді қолдану оқушылардың зияткерлік танымын арттырады. Оқушылар ең жақсы нәтижеге жеткенше бірнеше рет тестілеуден өтеді. Барлық осы сынақтар химия минимумының талаптарына сәйкес келеді. Келесі маңызды шарт-уақытты үнемдеу[17].
Қысқа уақыт ішінде бағдарламаның көптеген мәселелері формулалар мен эксперименттерді көрсету арқылы түсіндіріледі және бекітіледі.
Органикалық химияны оқытуда компьютерлік анимация маңызды орын алады. Оқушыларға органикалық заттардың құрылымын зерттеуде күрделі органикалық заттардың құрылымдық формулаларын құру тапсырмасы беріледі. Олар радикалдардың көмегімен заттардың формулаларының бөліктерін жинап, оларды құрастыруға үйретеді. Мысалы, алкандардың номенклатурасын зерттеу кезінде олар 2,2 диметилбутан формуласын жасап, Органикалық заттардың кеңістіктік формаларын, яғни шар өзек модельдерін құрады. Бұл сабақтарда органикалық қосылыстардың алуан түрлілігіне кепілдік береді.
СНз
СН3- С - СН2 - СНз
СН3
Бүгінгі таңда қауіпсіздік техникасына көп көңіл бөлінеді. Осыған байланысты, химиядағы улы заттармен тәжірибе жасай алмауына байланысты электронды оқулықтарды қолдана отырып, компьютердің көмегімен осындай тәжірибелерден үзінділер көрсетіледі. 9-сыныпта "Азотоксидтер" тақырыбын өту кезінде бір ғана мысал, азот оксиді (IV) - N02 көміртегі тотығы, оны зертханада электронды оқулықтан алу тәжірибесі көрсетілген
Сu + 4НNО,(конц) = Сu(N03)2 + 2N02Т + Н20
Химиктердің өмірі мен кызметі жайында компакт-дискілерде кең қамтылған. Рефераттар жазуда оқушылар атақты химиктердің өмірбаяны жөнінде энциклопедиялық мәліметтер ала алады. Сонымен қатар оқушылар сабақта видеоматериалдар пайдаланады. Олар оқушыларға заттар және олардың халық шаруашылығында қолдануы туралы мәліметтер алуға көмектеседі.
Электрондық байланыс жүйелері арқылы ақпарат алмасудың тиімділігі өркениетті елдердің іс-тәжірибелерінде айқын сезіледі. Республикамызда білім беру жүйесі мен білімді тексеру мақсатында ақпараттық технологияларды енгізу басты мәселеге айналды. Қазақстандағы барлық орта мектептердің компьютермен жоспарлы түрде жабдықталуы оның айқын дәлелі. Заман ағымына сай күнделікті сабақка видео, аудио қондырғылары мен теледидарды, компьютерді, интерактивті тақтаны қолдану айтарлықтай нәтижелер береді. Мұндай қондырғылар оқушылардың қызығушылығын арттырып, зейін қойып тыңдауға және алған мәліметті нақтылауға мүмкіндік береді.
Компакт-дискілер химиктердің өмірі мен қызметі туралы кеңінен айтады. Эссе жазу кезінде студенттер белгілі химиктердің өмірбаяндары туралы энциклопедиялық ақпарат ала алады. Сондай-ақ оқушылар сабақта бейнематериалдарды пайдаланады. Олар студенттерге пәндер туралы мәліметтер алуға және оларды халық шаруашылығында пайдалануға көмектеседі.
Электрондық байланыс жүйелері арқылы ақпарат алмасудың тиімділігі өркениетті елдердің тәжірибесінде айқын сезіледі. Республикада білімді тексеру мақсатында білім беру жүйесі мен ақпараттық технологияларды енгізу басты проблемаға айналды. Бұған Қазақстанның барлық орта мектептерін компьютерлермен жоспарлы жабдықтау дәлел. Уақыт өте келе күнделікті жаттығулар бейне, аудио қондырғылар мен теледидарды, компьютерді, интерактивті тақтаны пайдалану арқылы айтарлықтай нәтиже береді. Мұндай қондырғылар оқушылардың қызығушылығын арттырады, алынған ақпаратты мұқият тыңдауға және нақтылауға мүмкіндік береді[18].
ІІ БӨЛІМ. Химияны жаратылыстану ғылымдарымен байланыстыра оқытудың ерекшеліктері
2.1 Химияны оқытудағы пәнаралық байланыстардың маңызына қысқаша сипаттама
Химияны оқыту процесінде пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру кезінде оқушылар орындайтын жұмыстар мен олардың орындайтын оқу әрекеттері де әртүрлі:
- химиядан білім алушылардың алған білімдерін жаңғырту, еске түсіру және оларды жаңа материалды игеру кезінде пайдалану;
- оқытуда белгілі бір танымдық мақсатты іске асыратын, арнайы пәндер бойынша алған білімдерін белсендіретін пәнаралық міндеттерді орындауға ықпал ететін тапсырмалар мен сұрақтарды орындау;
-бағдарламалық материалды терең және мұқият игеруге, құбылыстар арасындағы себеп-салдарлық байланыстарды анықтауға ықпал ететін шығармашылық бағыттағы жұмыстарды орындау арқылы әр пәннің мазмұндық сабақтастығына көз жеткізу;
- пәнаралық сипаттағы хабарламаларды, рефераттарды, көрнекі құралдарды, кестелерді, схемаларды дайындау;
- пәнаралық байланыстар бойынша алынған білімді қолдану процесінде Химиялық эксперимент жүргізу.
Бізге дейінгі пәнаралық байланыстар туралы жұмыстарда негізінен оқу пәндері арасындағы байланыс екі түрлі жолмен жүзеге асырылады. Олар:
- уақытша (хронологиялық);
- мазмұнды.
Заттардың хронологиялық байланыстары оны зерттеу уақытын белгілеуді талап етеді. Мазмұндық-бұл негізінен бір-бірімен байланысты ғылыми ұғымдарды түсіндіру.
Бұл пікірді біз де қолдаймыз. Алайда, біздің зерттеуімізде пәнаралық байланыс төрт түрлі жолмен жүргізілді:
- теориялық-мазмұндық байланыс. Мұнда пәндер бағдарламасында теориялық материалдың сабақтастығын жүзеге асыру;
- пәндердің мазмұнына сәйкес жүргізілетін практикалық жұмыстардың байланысы;
- біліктілікті қалыптастыратын сараланған жұмыстың өзара байланысы;
- пәндердің мазмұндық байланысын күшейтуге бағытталған сыныптан тыс жұмыстардың өзара байланысы.
Пәнаралық байланыстар зерттеу әдістерінің ортақтығымен де ашылады. Химияны арнайы пәндермен байланыстырудың үш кезеңі бар: алдын-ала, бірге жүретін, болашақта орындалатын. Алдыңғы пәнаралық байланыстар-химия курсының материалдарын зерттеуде бұрын басқа пәндер алған білімге сүйенеді. Ілеспе пәнаралық байланыстар-бұл химия және арнайы пәндер бойынша бірқатар теориялық сұрақтар мен ұғымдар бір уақытта жүзеге асырылатын байланыстар. Болашақта орындалатын пәнаралық байланыстар, химия пәнінен бұрын алған білімдерін арнайы пәндерде қолдану[19].
Оқу пәндерінің құрылымы мен пәнаралық байланыстары мазмұнды бірлестікті, оны оқыту процесінде материалдардың сабақтастығын анықтауды көздейді. Өз кезегінде пәнаралық байланыстар оқу пәндерінің құрылымын қалыптастыруға, білім мен дағдылардың "жүйеаралық компоненттерінің" оқу-танымдық іс-әрекетінің жалпылама түсініктері мен тәсілдерін бөлуге әсер етеді[20].
Пәнаралық байланыс арқылы танымдық қызығушылықпен қатар оқушылардың мазмұнды, белсенді, ұйымдастырушылық-әдістемелік, практикалық өндірістік және т.б. Іс-әрекеттегі жан-жақты белсенділігі күшейтіледі. Пәнаралық байланыс, ең алдымен, оқушылардың сабаққа деген қызығушылығының артуына себеп болады. Пәнаралық байланыстар негізінде оқушылардың танымдық,кәсіби дербестігін дамыту тұлғаның дүниетанымдық, құндылық бағдарларын қалыптастырумен тығыз байланысты. Әдістемелік әдебиеттегі тиімді ұсыныстар, оқытудың озық моделі және өз тәжірибесі пәнаралық байланыстарды жүзеге асырудың келесі түрлерін саралауға негіз болды:
- зерделенетін материалдардың мазмұны бойынша;
- қалыптастыруға жататын біліктердің түрлеріне байланысты;
- оқыту әдістері мен құралдарына байланысты (кесте. 1)
Кесте 1
Химияны оқытуда пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру түрлері
Пәнаралық байланыс мазмұны
Қалыптастырылатын біліктілік
Оқытудың әдістері мен құралдары
1.Химияның арнайы пәндерде зерттелген заңдар мен құбылыстардың теориялық негіздерімен байланысы.
Теориялық мазмұнның байланысын дәлелдейтін қызмет (ауызша және жазбаша шешімдер қабылдау, жоспар құру және т. б.)
Проблемалық -эвристикалық, репродуктивті, алгоритмдік, шығармашылық, көрнекі
зерттеулер және т. б.
Құралдар: слайдтар, мультимедиялық, техникалық құралдар және т. б.
2. Химия сабақтарында заңдар мен құбылыстарды бейнелеу
Мата және арнайы пәндер бойынша ұйымдастырылады
Зертханалық жұмыстардың мазмұнын салыстыру бақылау өлшеу аспаптарын пайдалана білу; ерітінділерді дайындау; титрлеу операцияларын орындау және т.б.
Тәжірибе, бақылау, талдау, салыстыру, қорыту.
Құралдар: зертханалық аспаптар мен құралдар, қондырғылар және т. б.
3. Студенттердің зерттелетін материал бойынша деректерді, құбылыстарды, ұғымдарды игеруге бағытталған өзіндік жұмысын ұйымдастыру.
Математикалық өңдеу, есептерді графикалық немесе технологиялық шешу; мағыналы шешім, шешім алгоритмінің ақыл-ой шешімі;
Химиялық реакцияларды жүргізу, нәтижелерді шешу; есептерді жүргізу, тест тапсырмаларын орындау
Құралдар: химиялық реактивтер, тест тапсырмалары
4. Химия мен арнайы пәндердің деңгейлік тапсырмалары мен сұрақтарын байланыстыру
Оқушылардың интеллектуальдық біліктілігін көрсететін жауаптарының дәлелділігі, аналитикалық химия мен арнайы пәндердің ұқсас құбылыстары мен заңдылылықтарын салысты-
ру
Сөздік әдіс, дәлелдеу,салыстыру, қорытынды шығару
Құралдары: деңгейлік тапсырмалар, жұмыс дәптері
4. Деңгейлік тапсырмалар мен химия және арнайы пәндер сұрақтарының арақатынасы
Оқушылардың зияткерлік құзіреттілігін, ұқсас құбылыстар мен аналитикалық химия мен Арнайы пәндер заңдылықтарының арақатынасын көрсететін жауаптарының дәлелдеу
Ауызша әдіс, дәлелдеу, салыстыру, қорытынды
Құралдар: деңгейлік тапсырмалар, жұмыс дәптері
5. Үй тапсырмалары арқылы химияның және арнайы пәндердің байланысын қамтамасыз ету
Рефераттар, баяндамалар дайындау, терминологиялық сөздіктер, слайдтар жасау
Практикалық іс-әрекеттерді орындауға бағытталған әдістер
Құралдар: слайдтар, сөздіктер және т. б.
6. химия мен арнайы пәндердің арақатынасы бойынша сыныптан тыс жұмыстар
өндірістік зертханадағы анықтамаларды оқу зертханалық жұмысымен салыстыру, бақылау бойынша
Тест түрлерін талдау, ғылыми тақырыпты қорғау, олимпиадалық есептерді шешу
Төменде орта мектептерде химия мен арнайы пәндерді оқытудың құрылымдық - мазмұндық моделі келтірілген (сурет. 1).
Пәнаралық байланысты жүзеге асыру үшін оқытушыға мынадай талаптар қойылады:
- оқу процесінде пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру кезінде оқу-әдістемелік жұмысты ұйымдастырудың негізгі принциптерін білу;;
- білім беру жүйесіндегі пәнаралық байланыстардың рөлін түсіну және олардың даму перспективаларын көру;
- оқу үрдісіндегі пәнаралық байланыстардың мазмұндық, қызметтік ерекшеліктерін білу;
-оқу процесінде пәнаралық байланыстарды жүзеге асырудың психологиялық-педагогикалық негіздерін білу.
Студенттерді кәсіптік даярлауда пәнаралық байланыстың педагогикалық мүмкіндігін айқындау кезінде, ең алдымен, техникалық және кәсіптік білім беру жүйесі үшін мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының білім алушыларға қойылатын талаптарын саралауға тура келді. Осылайша болашақ мамандардың білім сапасын арттырудағы пәнаралық байланыс орнының ерекшелігі анықталды[21].
Мұнай-химия өндірісіне байланысты зерттелетін аналитикалық химия мен арнайы пәндердің пәнаралық байланыс нысандары анықталды: мазмұнды, жүйелік, пәнаралық және оны зерттеу барысында қолдану мүмкіндігі пайда болды. Себебі, бұл пәндердің теориялық негіздері бір-бірімен өте тығыз байланысты.
Пәнаралық байланыс мәселелерін қарастыру кезінде жақын және алыс шетелдердің отандық және ғалымдары осы мәселемен айналысатынын көріп, олардың еңбектерімен танысып, оларды талдай отырып, біз өзіміздің зерттеуімізге сүйендік.
Мақсаты: Химияны және арнайы пәндерді байланыстыра оқыту арқылы оқушылардың білім сапасын арттыру.
Мақсаты: Химияны және арнайы пәндерді байланыстыра оқыту арқылы оқушылардың білім сапасын арттыру.
- зияткерлік;
- зертханалық жұмыстарды орындау;
- әдебиеттермен жұмыс істей білу;
- шығармашылық қабілеттілік пен ойлауды дамыту.
- зияткерлік;
- зертханалық жұмыстарды орындау;
- әдебиеттермен жұмыс істей білу;
- шығармашылық қабілеттілік пен ойлауды дамыту.
Міндеттері
Міндеттері
Ұсмтанымдар
Ұсмтанымдар
- пәнаралық байланыстағы теориялық Тұжырымдаманың бірлігі;
- оқушылардың дүниетанымын қалыптастырудағы пәнаралық байланыстардың бірлігі;
- пәнаралық, пәнішілік, тақырыптық байланыстар жүйесінің бірлігі.
- пәнаралық байланыстағы теориялық Тұжырымдаманың бірлігі;
- оқушылардың дүниетанымын қалыптастырудағы пәнаралық байланыстардың бірлігі;
- пәнаралық, пәнішілік, тақырыптық байланыстар жүйесінің бірлігі.
Химия және жаратылыстану пәндеріне байланыстыра отырып, мектептерде оқытуды ұйымдастыру әдістері
Химия және жаратылыстану пәндеріне байланыстыра отырып, мектептерде оқытуды ұйымдастыру әдістері
Түсіндірмелі-иллюстративті (ақпаратты-рецептивті)
Түсіндірмелі-иллюстративті (ақпаратты-рецептивті)
практикалық
практикалық
бақылау
бақылау
репродуктивті
репродуктивті
проблемалық жағдаятты
проблемалық жағдаятты
жартылай ізденушілік эвристикалық
жартылай ізденушілік эвристикалық
зерттеушілік
зерттеушілік
тәжірибе
тәжірибе
Мектептерде химияны арнайы пәндермен байланыстыра оқыту мазмұны
Мектептерде химияны арнайы пәндермен байланыстыра оқыту мазмұны
-ғылыми деректерге негізделген пәнаралық байланыс;
-ғылыми ұғымдарға негізделген пәнаралық байланыс.
-ғылыми деректерге негізделген пәнаралық байланыс;
-ғылыми ұғымдарға негізделген пәнаралық байланыс.
Пәнішілік байланыстар
- дидактикалық бірліктерді ірілендіру;
- іс-әрекеттер негізіндегі өзара байланыс
Пәнішілік байланыстар
- дидактикалық бірліктерді ірілендіру;
- іс-әрекеттер негізіндегі өзара байланыс
Пәнаралық байланыс арқылы оқытуды ұйымдастыру формалары
Пәнаралық байланыс арқылы оқытуды ұйымдастыру формалары
Химия мен жаратылыстану пәндерінің сабақ барысындағы пәнаралық байланысы
Химия мен жаратылыстану пәндерінің сабақ барысындағы пәнаралық байланысы
Сыныптан тыс жұмыстар арқылы байланыс
Сыныптан тыс жұмыстар арқылы байланыс
Өндірістерге топсаяхат барысындағы байланыс;
Өндірістерге топсаяхат барысындағы байланыс;
Сабақтан тыс жұмыстар арқылы байланыс;
Сабақтан тыс жұмыстар арқылы байланыс;
Нәтижесі: оқушылардың жаратылыстану ғылымдарына деген қызығушылықтарының артуы.
Нәтижесі: оқушылардың жаратылыстану ғылымдарына деген қызығушылықтарының артуы.
Сурет-1.
Мектепдерде химия мен жаратылыстану пәндерін байланыстыра оқытудың құрылымдық - мазмұндық моделі
Химияның жаратылыстану пәндерімен байланысы нәтижесінде теориялық білімнің жаратылыстану ғылымы және оның практикалық маңызы ашылады. Химия мен жаратылыстанудың мазмұнын біріктіре отырып, оқушылар бүгінгі алған білімдері мен болашақта игеретін білімдерін дамыту мен байланысты күшейту мақсатын жүзеге асырады.
Жалпы, осы проблеманы талдау барысы көрсеткендей, пәнаралық байланыстарды жүйелі және жоспарлы іске асыру оқытылатын пәннің мазмұнын іріктеуді, білім беруді ұйымдастыруды және тиімді әдістерді қолдануды талап етеді[22].
2.2 Мектептерде химия мен биологияны байланыстыра оқыту
Бүгінгі таңда мектептер алдында тұрған негізгі міндеттердің бірі-білім беру жүйесіндегі пәндерді ұштастыру, оқу-тәрбие процесінде пәнаралық байланыстарды пайдалану арқылы оқушылардың білім деңгейін арттыру болып табылады. Оқу-тәрбие үрдісінде пәнаралық байланыстарды пайдалану мәселелерін зерттеуге үлес қосқан ғалымдар арасында Е.И. Машбиц, В. В. Гриншкун, В. Н. Косов, Е. К. Балапанов, Б. С. Гершунский, Ж. А. Караев, А. Ж. Арыстанова, С. К. Кариев және т. б. бар.
Осындай түсініктің негізінде біз мектептерде білім беру пәндерін интеграцияланған оқыту, химиямен пәнаралық байланыста биологияны оқу кезінде студенттер тиімді ақпаратты жинауға және табуға, ерекшеліктер мен ұқсастықтарды көруге, қорытынды жасауға, теориялық білімді толығымен игеруге, оқу жобасын құру бойынша жұмыс жүргізуге, олардың ақпараттық мәдениетін арттыруға мүмкіндік алады деген ұстанымды ұстандық. Оқушылар химияның биологиямен байланысын білуі, өзекті мәселе қоюы, оны оңтайлы шешу жоспарын жасауы, тиісті материалдарды, деректерді толығымен жинап, талдап, жалпылауы маңызды. Пәнаралық байланыс негізінде биология мен химияны интеграцияланған зерттеу студенттердің логикалық ойлауын, кез-келген жағдайда білімін қолдану барысында кітаптардан алынған мәліметтерге сүйене отырып, мәселені дұрыс шешуге деген ұмтылысын тудырады.
Мектептердегі биология мен химияны интеграцияланған оқытудың мақсаты тек бір пән бойынша білім алу ғана емес, сонымен қатар мазмұн интеграцияланған білімді өз қызметінде оңтайлы пайдалануға, білім сапасын дамытуға мүмкіндік береді.
Бұл студенттердің жаратылыстану ғылымдарының негіздерін саналы түрде игеруіне жағдай жасау талабынан туындайды. Бұл жұмыста біз білімді ғылыми кеңейту мен тереңдетуді қамтамасыз ету, олардың жалпы ұғымдарды саналы түрде игеруі, ақпараттық материалды тиімді және ұтымды пайдалану, студенттердің бір пәннен алған білімдерін келесілерді оқытуда біріктіру мәселелеріне назар аударамыз. Нәтижесінде студенттердің тәуелсіздігі, танымдық белсенділігі артады, мұғалімнің рөлі өзгереді, ұйымдастырушы, көшбасшы позициясынан кеңесші деңгейіне дейін өседі. Бұл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Оңтүстік қазақстан мемлекеттік педагогикалық университеті
Қорғауға жіберілді
___________ Кафедра меңгерушісі
Шағраева Б.Б
_________20_ жыл
Химияны жаратылыстану ғылымдарымен байланыстырып оқытудың ерекшеліктері
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы 5В012500 - Химия-Биология
Орындаған ________________ Қуаныш К. Н.
Ғылыми жетекшісі
х.ғ.к., доцент ________________ Кыбраева Н.С
Норма бақылаушы: _____________Серикбаева А.М.
Шымкент 2022
Ф.7.06-02
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Қуаныш Каусар Нурланқызы
Химияны жаратылыстану ғылымдарымен байланыстырып оқытудың ерекшеліктері
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
мамандығы 5В012500 - Химия-Биология
Шымкент 2022
Ф.7.06-02
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
І бөлім. Химияны оқыту әдістемесіндегі жаратылыстану ғылымдарының маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1 Химияны оқыту әдістемесі -- ғылым әрі оқу пәні
1.2 Химияны оқыту әдістемесінің зерттейтін мәселелері ... ... ... ... ... ..
1.3 Химияны оқыту әдістемесінің зерттеу әдістері және оның басқа ғылымдармен байланысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.4 Химияның жаратылыстану жүйесіндегі ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.5 Химия пәні және ақпараттық технологиялар ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
ІІ бөлім. Химияны жаратылыстану ғылымдарымен байланыстыра оқытудың ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Химияны оқытудағы пәнаралық байланыстардың маңызына қысқаша сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Мектептерде химия мен биологияны байланыстыра оқыту ... ... ...
2.3 Оқушыларға химиялық есептерді меңгертудегі математикалық тәсілдердің ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.5 Химияны жаратылыстану ғылымдарымен байланыстыра оқытудағы элективті курстардың маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..
2.6 Мектеп химиясын экологиямен байланыстыра оқыту ... ... ... ... ...
2.7 Мектептерде химияның жаратылыстану ғылымдарымен байланысын инновациялық оқыту ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ
Химия-жаратылысты зерттейтін ғылымдардың бірі.Жаратылыс-бұл бізді қоршаған материалдық әлем. Сондықтан химия жаратылыстану ғылымдарының қатарына жатады. Дипломдық жұмысымда мектепте химияны оқытуда жаратылыстану пәндерінің мәнін "жаратылыстану ғылымдарымен байланысты химияны оқытудың ерекшеліктері"тақырыбы бойынша ашуға тырыстым. Химияны оқытудағы пәнаралық байланыстардың рөлі зерттелді.
Тақырыптың өзектілігі: Білім беру процесінің пәндік құрылымына сүйене отырып, оқытудағы пәнаралық байланыс мәселесін жүзеге асыру арқылы оқушылардың санасында қоршаған ортадағы нақты құбылыстар туралы білім жүйесін беру, оларда әлемнің бірлігі туралы түсінік қалыптастыру мақсаттары жүзеге асырылады.
Орта мектептерде химияны оқытудың артықшылықтарын талдаған авторлар арасында А.П. Крешков, А. А. Ярославцев, К. М. Ольшанова, з. А. Барсукова. Осы ғалымдардың еңбектерінде мен жұмыс барысында тиімді принциптерді қолдануға тырыстым.
Орта мектептерде пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру мұғалімнен ең күрделі әдістемелік мәселелерді шешуді талап етеді. Өйткені, мұғалім тек бір негізгі пәннің мазмұнын, мақсаттарын, әдістерін игеріп қана қоймай, сонымен қатар "Химия", "Физикалық химия", "Биология" және т. б. арнайы пәндерді оқытудың мазмұнын, мақсаттары мен талаптарын білуі керек.
Әдістемелік тұрғыдан алғанда, пәнаралық байланыста химияны оқыту процесін жүзеге асырудағы мұғалімнің қызметі күрделене түседі және келесі кезеңдерді қамтиды:
- Аналитикалық химияның оқу бағдарламасын талдау және оның пәнаралық байланыстарды жүзеге асырудағы мүмкіндіктерін анықтау. Теориялық материал негізінде арнайы пәндер бағдарламаларымен байланысты болуы мүмкін химия бөлімдерін анықтау. Осы байланыстар негізінде алынған білім, білік, дағды көлемін анықтау;
- пәнаралық байланыста тақырыптық сабақ жоспарларын құру;
- нақты тақырыптар бойынша пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру кезінде дидактикалық талаптарды ескере отырып, сабақта қолданылатын құралдарды, танымдық тапсырмаларды, тапсырмаларды тұжырымдау, қосымша әдебиеттерді анықтау, арнайы пәндер бойынша көрнекі және үлестірмелі материалдарды таңдау;
- оқытуды өткізудің кешенді нысандары мен тәсілдерін саралау (пәнаралық байланыстағы қорытынды сабақтар, кешенді семинарлар және т. б.);
- пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру нәтижелерін бақылау және бағалау түрлерін, құралдарын, әдістерін анықтау (пәнаралық байланыстар бойынша алынған білім мен іскерлікті анықтау үшін сұрақтар мен тапсырмалар);
- пәнаралық байланыстарды жүзеге асыруда қолданылатын белсенді технологияларды іріктеу.
Пәнаралық байланыстарға негізделген студенттерді оқытудың алғашқы кезеңдерінде түсіндірме-иллюстрациялық әдіс жиі қолданылады. Мұның себебі-білім алушылардың пәнаралық мазмұндағы материалды оқытушымен түсіндіре отырып, жұмыс түрлерін жүргізуге дайындығын күшейту. Біртіндеп студенттер пәнаралық мазмұндағы материалмен жұмыс істей алады. Осыдан кейін репродуктивті және ішінара іздеу әдістерін қолдануға және шығармашылық белсенділікті дамытуға болады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: химияны жаратылыстану ғылымдарымен байланыстыра оқытудың ерекшеліктерін анықтау, маңызын айқындап беру. Химияның физика, математика, биология секілді жаратылыстану ғылымдарымен байланысына қысқаша сипаттама бере отырып, нақты мысалдармен көрсету.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
* жаратылыстану ғылымдары жүйесіндегі химияның ролін анықтау;
* химияны оқытудағы пәнаралық байланыстарға сипаттама беру;
* тақырыпты қорытындылай отырып, тұжырымдар мен тиімді ұсыныстар жасау.
Зерттеу объектісі: Шымкент қаласы, Қ. Сыпатаев атындағы №7 ІТ мектеп лицейінде химияны оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні: химия сабағында және сыныптан тыс жұмыстарда пәнаралық негізде салауатты өмір салтын қалыптастыру.
Тақырыптың ғылыми жаңалығы:
химияны пәнаралық байланыс арқылы оқытуда салауатты өмір салтын қалыптастырудың ғылыми - теориялық және әдістемелік негіздері айқындалды.
- химия пәні сабақтары мен сыныптан тыс жұмыстарда пәнаралық байланыс арқылы салауаттылық туралы білім беру теориялық тұрғыдан негізделді.
- химия сабақтарын пәнаралық байланыс арқылы оқытуда салауатты өмір салтын қалыптастырудың әдістемесі жасалды.
- орта мектеп химиясын пәнаралық байланыста оқыту арқылы салауатты өмір салтын қалыптастыратын білім мен тәрбие берудің тиімділігі педагогикалық эксперимент барысында дәлелденді.
Құрылымы: дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І БӨЛІМ. Химияны оқыту әдістемесіндегі жаратылыстану ғылымдарының маңызы
1.1 Химияны оқыту әдістемесі -- ғылым әрі оқу пәні
Қазіргі уақытта химияны оқыту әдістемесі - ғылым. Ол Кеңес өкіметі кезіндегі химия жалпы орта білім беретін мектептердің оқу жоспарына міндетті оқу пәні ретінде кіріп, педагогикалық ғылымның дербес саласына айналғаннан кейін дамыды. Химияны оқыту әдістемесі педагогикалық ғылым және оқу пәні бола отырып, еліміздің заманауи дамуы мен қоғамдық мүдделеріне қызмет етеді.
Химия материяны зерттейтін жаратылыстану ғылымдарына жатады. Химия-заттардың бір-біріне өзгеруін зерттейтін ғылым. Химия-заттардың құрамын, құрылымын, қасиеттерін, химиялық өзгерістердің жағдайларын, олардағы әрекеттерді, басқаруға болатын әдістерді зерттейтін ғылым. Демек, химияны оқыту әдістемесі бойынша біз химия мектебінде осы заңдылықтарды түсіндірудің жолдары мен тәсілдерін зерттейтін педагогикалық ғылымды түсінуіміз керек.
Химияны оқыту әдістемесі педагогикалық ғылым және оқу пәні болғандықтан, ол қоғам талаптарына сәйкес педагогикалық ғылым айқындаған жалпы орта білім беру мен тәрбиенің мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес химия пәнінің ерекшелігіне негізделген. Химиялық материалдарды зерттеу барлық пәндер үшін жалпы педагогикалық негіздерге негізделген. Химияны оқыту әдістемесі мұғалімнің оқу материалын оқытудың әдістері мен құралдарын және оқушылардың химиялық білімді саналы меңгеруін, алған білімдерін іс жүзінде қолдану ерекшеліктері мен дағдыларын дамытуды айқын көрсетеді.
Химияны оқыту мұғалім үшін ережелер мен тәлімгерлік жиынтығы емес, химияны оқыту процесінің заңдылықтарын зерттейтін ғылым мұғалімнің шығармашылық ізденісіне бағытталған. Химияны оқыту әдістемесі ғылым және оқу пәні ретінде оқыту негіздерін, оқыту әдістерін тәрбие жұмысымен тығыз бірлікте зерттейді. Оқыту заңдылықтарын ашумен қатар, ол оқытудың мазмұнын - оқытудың мақсатын, әдістерін, нысандары мен құралдарын, оқытушы мен оқушының іс-әрекетін бір-бірінен ажыратпай, біртұтас ретінде қарастырады. Химияны ғылым ретінде оқыту әдістемесі дидактиканың маңызды тұжырымдары мен принциптеріне, заңдылықтарына сәйкес оқыту, тәрбиелеу және дамытудың маңызды міндеттерін шешеді.
Химияны оқытудың әдістемесі: неге оқытады, нені оқытады, қалай оқытады деген сұрақтарды шешуді көздейді. Бірінші сұрақтың жауабы мектеп химия курсындағы материалдарды іріктеп алу арқылы анықталады. Ол үшін химия ғылымының дамулогикасы мен тарихы, теориялық және нақты материалдардың өзара арақатынасы ескеріледі. Екінші сүраққа былай жауап беруге болады: химияны оқыту әдістемесі окушының жас ерекшеліктеріне қарай оқу материалының мазмұнына сай қарастыруға нүсқау береді; оқу құралдарын қалай қолдану жөнінде ұсыныс жасайды; окушылардың өздігінен орындайтын жұмыстары мен жаттығуларына бағыт сілтейді. Оқыту үрдісінде үғымдарды, заңдарды, теорияларды іріктеп алудың жолдарын қарастырады. Үшінші сұрақтың жауабы оқытуға байланысты қарастырылғаны жөн. Оқыту - мұғалімнің қызметі. Мұғалім оқушыларға химиялық білімді меңгертеді, оны ақпараттар берумен байланысты орындатады. Оған оқу үрдісін ұйымдастыру, оқушылардың танымдық іс-әрекетіне басшылық, сарамандық дағдылар мен іскерліктер қалыптастыру, шығармашылық қабілеттер мен ғылыми дүниетанымдық көзқарастарды дамыту жатады[1].
1.2 Химияны оқыту әдістемесінің зерттейтін мәселелері
Осы уақытқа дейін химияны оқыту әдістемесі- ғылым деп танылды. Сондықтан химия мұғалімдерін даярлайтын жоғары оқу орындарының оқу жоспарына химияны оқыту әдістемесі курсы енгізілген.
Химияны оқыту әдістемесі педагогикалық ғылым және оқу пәні. Химия-заттардың бір-біріне өзгеруін зерттейтін ғылым. Демек, химияны оқыту әдістемесі бойынша біз мектеп химия курсында оқушыларға осындай заңдылықтарды түсіндірудің тәсілдерін, зерттейтін педагогикалық ғылымды түсінуіміз керек.
Оларға оқу процесін ұйымдастыру, оқушылардың танымдық іс-әрекетін басқару, практикалық дағдылар мен қабілеттерді қалыптастыру, шығармашылық қабілеттер мен ғылыми дүниетанымды дамыту жатады.
Келесі сұрақ "" қалай оқуға болады?"- сұрақтың жауабына келетін болсақ, ол оқушылардың іс-әрекеттері бойынша анықталады. Химияны оқыту әдістемесіне қандай ғылыми анықтама беруге болады? Бұл әлі толық шешілмеген мәселелердің бірі болып саналады. Кейбір оқулықтарда келесі анықтама берілген: бұл жасөспірімдерге химия пәнін оқытудағы әлеуметтік қызмет және олардың тәрбиесі мен даму заңдылықтары, оқушылардың мектеп химия курсының мазмұнын игеруі туралы педагогикалық ғылым.
Химияны оқыту әдістемесі оқу материалын игеру және оқушылардың химиялық сананы игеруі, алған білімдерін іс жүзінде қолдану ерекшеліктері бойынша мұғалімнің біліктері мен дағдыларын дамытудың әдістері мен құралдарын анықтайды.
Химияны оқыту әдістемесі ғылым және оқу пәні ретінде оқыту мазмұнын, оқыту әдістерін тәрбие жұмысымен бірлікте, өзара байланыста зерттейді. Оқыту заңдылықтарын ашумен қатар, оқыту мазмұны оқытудың мақсатын, әдістерін, нысандары мен құралдарын, оқытушы мен оқушының іс-әрекетін бір-бірінен алшақтамай тұтас қарастырады[2].
Химияны оқыту әдістемесін зерделеу пәні осы пәнді оқыту бойынша қызмет болып табылады. Оқыту-бұл педагогика, дидактика және ғылым әдіснамасы тұрғысынан түсінуге болатын күрделі әрекет. Кезінде педагогикалық қараудан астында оқытумен түсініледі меңгеру жасөспіріммен ұжымдық тәжірибе. Дидактикалық жағынан оқыту-бұл жасөспірімге білім мазмұнын жеткізудегі оқытудың бірлігі. Ал әдістемелік тұрғыдан алғанда, оқыту-бұл белгілі бір оқу пәнінің материалын жасөспірімге жеткізудегі оқыту мен оқытудың бірлігі.
Ғылым химияны оқыту әдістемесі оқыту қызметін әдістемелік деңгейде зерттейді. (1-сызба)
бақылау
бақылау
модельдеу
модельдеу
суреттеу
суреттеу
Химиялық
эксперимент
Химиялық
эксперимент
Теориялық
бақылау
Теориялық
бақылау
Теориялық
түсіндіру
Теориялық
түсіндіру
1-сызбанұсқа
Оқу іс-әрекеті, жалпы дидактика зерттейді. Ол оқу іс-әрекетінің мәнін, заңдылықтары мен негіздерін ашады. Дидактика, бір жағынан, оқыту теориясын жасайды, ал екінші жағынан, осы теорияны үйрету арқылы оқыту тәжірибесін жетілдіреді. Барлық жеке пәндерді, соның ішінде химияны оқыту әдістемесін оқыту дидактиканың ашылуына негізделеді, оларды өзінің әдістемелік негізі ретінде пайдаланады[3].
Жалпы педагогикалық және дидактикалық заңдылықтарға сүйене отырып, химияны оқыту әдістемесі орта мектепте химия пәнінің мақсаттары мен міндеттерін анықтайды. Оларға сәйкес мектептегі химия курсының мазмұны таңдалады. Бұл мазмұн бағдарламаларда, оқулықтарда және оқу құралдарында көрсетілген.
Әдістеменің тағы бір проблемасы-оқытудың ұйымдастырушылық формаларын, құралдары мен әдістерін жетілдіру, мектеп алдында қойылатын жаңа талаптарға сәйкестендіру. Олар мұғалім мен оқушы еңбегінің, оқушының еріктілігі, дәйектілігі мен белсенділігінің өзара байланысын арттыруға бағытталған.
Әдістеме химияны оқыту нәтижелерін, білім сапасына әсерін, оқушылардың тәрбиесі мен адами тұлғасын зерттейді. Химиялық білімді игерудегі оқушылардың танымдық іс-әрекетінің ерекшеліктерін және оны жүзеге асыру жолдарын анықтайды.
Оқушыларды тәрбиелеу және дамыту-орта мектепте оқытылатын бүкіл Пәннің міндеті. Мектепте өткізілетін жиырмадан астам пәндердің бірі ретінде тек химия осы салаға өз үлесін қосады. Сонымен қатар, химия өз міндетін пәннің мазмұны негізінде жүзеге асырады[4].
Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып," химияны оқыту әдістемесі - химия пәні бойынша білім мазмұнын және химияны оқыту барысының заңдылықтарын зерттейтін педагогикалық ғылымның дербес саласы"деген анықтама беруге болады. Оның бірінші бөлімі оқытудың мазмұнын, соңғы бөлігі-әрекетті қамтиды. Мазмұнды қараудың себебі де бар.
Мұғалімдер дайындаған жоғары оқу орындарында химияны оқыту әдістемесінің оқу пәні теориялық және практикалық курстардан тұрады. Теориялық курстың мазмұны орыс тілінде жарық көрген И.Н.Борисов, Д.М.Кирюшкина және В. С. Полосин, Н. Е. Кузнецова және т. б., Г. М. Чернобыльская студенттеріне арналған әдістемелік құралдарда баяндалған.
1.3 Химияны оқыту әдістемесінің зерттеу әдістері және оның басқа ғылымдармен байланысы.
Химияны оқыту барысында сан алуан өзгерістер болып тұрады. Зерттеуші өзі ықпал жасамай, табиғи құбылыстарды қаз-қалпында, әр құбылыстың жеке бөліктері арасындағы байланыстарды, олардың өзге құбалыстармен байланысын, өзара қарым-қатынасын ашып береді.
Бақылаудан алынған мәліметтерге сүйеніп, ғылыми жорамалдар жасалады. Оның дұрыстығын тексеру үшін қосымша бақылаулар жүргізіледі немесе педагогикалық эксперимент қойылады. Эксперимент кезінде құбылыс бақылаудағыдай емес, зерттеушінің жорамалына сәйкес алдын ала жоспарланып, өзгертілген жағдайда жүзеге асады. Зерттеудің мәселесі мен мақсаттарына қарай енгізілетін өзгерістер де әртүрлі болуы мүмкін[5].
Оқушылардың жұмысын талдау, әңгімелесу және анкета алу арқылы білім, білік және дағдының қалыптасу жайын, мұғалім мен оқушының зерттеліп отырған мәселеге көзқарасын анықтайды.
Химиядан оқу материалын іріктегенде, көрнекі көрсетілетін және зертханалық тәжірибелерді жетілдіруде, көрнекі құралдардың жаңа түрлерін жасауда, оқытудың формалары мен әдістері қолданылады. Оларға жататындар: оқу материалын іріктеу, химия ғылымының мазмұнын әдістемелік талдау, бұрыннан қолданылып келе жатқан көрнекіліктерді, зертханалық тәжірибелерді, көрнекі құралдарды жетілдіру және жаңадан ұсыну, оқушылардың өздігінен істейтін жұмыстарының тапсырмаларын жасау, т.б.
Химия жаратылыстану ғылымдары жүйесінде физика, биология, геология ғылымдарымен тығыз байланысты. Қазіргі ғылымдардың көптеген тараулары осы ғылымдардың түйіскен жерінде қалыптасты: Физикалық химия, геохимия, биохимия. Әсіресе химия мен биология арасындағы терең байланыс негізінде медициналық химия, агрохимия сияқты ғылымның жаңа салалары пайда болды. Сонымен қатар, экология, геохимия, ғарыштық медицина сияқты күрделі ғылымдар қалыптасты[6-7].
Химия ғылым ретінде пайда болғаннан бері физикамен тығыз байланысты дамып келеді. Физиканың көптеген тараулары (молекулалық кинетикалық теория, кванттық механика, термодинамика және т.б.) химия ғылымының ғылыми-теориялық аппаратын құрайды. Қазіргі уақытта химия ғылымында қолданылатын әдістер негізінен физикалық әдістер болып табылады. Олар массаның, көлемнің, жылудың сандық өзгеруімен байланысты. Рентген құрылымы, заттардың хроматографиялық бөлінуі, спектрлік талдау әдістері заттар мен химиялық реакцияларды Зерттеудің физикалық әдістерінің мысалдары болып табылады. Осы зерттеулер нәтижесінде алынған барлық мәліметтер математикалық жолмен өңделеді. Сонда ғана химиктер нақты ғылыми нәтижелерге қол жеткізеді.
Сонымен қатар, химияны оқытуда материяның атомдық-молекулалық құрылымы туралы идеяларға негізделген молекулалық физика үлкен маңызға ие, бұл әртүрлі агрегаттық күйлердегі заттың макроскопиялық қасиеттерін және заттың бір күйден екінші күйге ауысу заңдылықтарын түсіндіруге мүмкіндік береді. Химия-заттардың бір түрден екінші түрге, құрамы мен құрылымына айналуын зерттейтін ғылым. Басқаша айтқанда, химияда да, молекулалық физикада да заттың құрылымы мен қасиеттері негізге алынады, алайда заттың құрылымы мен құрамының оның химиялық қасиеттеріне, ал молекулалық физикада физикалық қасиеттерге әсері негізге алынады.
Осыған байланысты орта мектепте химия мен молекулалық физиканы дәйекті оқыту мәселесі қарастырылады.
Мектепте химияны оқытуда оның молекулалық физикамен байланысы екі бағытта көрінеді. Біріншісі химия сабақтарында оқушылар меңгерген молекулалық ережелерді қолдануға негізделген. Екіншісі-химиялық білім негізін молекулалық физикада зерттелген мәліметтермен толықтыру[9].
Айта кету керек, қазіргі уақытта VII - XI сыныптарға арналған оқу бағдарламалары бойынша молекулалық ілім химияда да, физикада да дамып келеді. Мұнда оқулықтардағы тиісті материалдар осы екі пәннің алдын-ала мәліметтеріне сүйенеді. Сондықтан мұғалімнің оқу материалының мазмұнын және студенттердің осы пәндер негізінде алған тәжірибесін білуі белгілі бір тақырыпты терең игеруді қамтамасыз ететін негізгі фактор болып табылады.
Бұл ғылымдардағы химиялық білімнің рөлі биологиялық жүйеде де, геологиялық жүйеде де заттардың әлемдік айналымға қатысуы болып табылады.
Химия ғылым мен техниканың басқа салаларымен де тығыз байланысты. Химияда математикалық әдістер кеңінен қолданылады, процестерді есептеу және модельдеу кезінде электронды компьютерлер қолданылады. Қазіргі химияда көптеген жеке тараулар бөлінді: бейорганикалық химия, Органикалық химия, полимер химиясы, аналитикалық химия, электрохимия, коллоидтық химия және басқалар[10].
1.4 Химияның жаратылыстану жүйесіндегі ролі.
Философияда химия мәселесі физика мен математикамен салыстырғанда бірінші орында. Бұған таңдануға болмайды. Физика мен математикада бізді адамның түсінуінің "шекарасына" апаратын танымның төтенше жағдайларын табамыз. Физика адамның "табиғат құпияларына" қаншалықты терең ене алатындығын, материяның ұсақ бөлшектері, әлем элементтері, Ғаламның шексіздігі оған қаншалықты бағынатындығын көрсетеді. Математика қатаң, нақты, сындарлы ғылыми пайымдаулардың үлгілерін береді. Ал Химия Физика мен математикаға сүйене отырып, материалдық өндіріске, экономика мен өмірге кеңінен енуімен ерекшеленеді. Қазіргі заманның жаһандық мәселелері белгілі бір дәрежеде осы ғылыммен байланысты[11].
Барлық философиялық сұрақтар сияқты, химия пәні туралы мәселе тарихи маңызы бар. Абсолютті идеяның қалыптасу тарихын көрсететін Гегельдің "логикасында" объективтілік үшке бөлінеді: механизм, химизм және организм. Механизм дегеніміз-өзара "рухани байланысы"бар бөлшектердің қосындысы. Механизмнің ішкі тұтастығы жоқ. Химизм бөлшектердің табиғатынан туындайтын бірлікті білдіреді. Механикалық қосылыстан айырмашылығы, химиялық қосылыстың өзінің биологиялық емес ерекшелігі бар. Ал организм-бұл телеологиялық табиғаты бар компоненттердің бірлестігі, яғни организм-тірі нәрсе.
Гегельдің бұл идеясын жетілдіре отырып, Ф.Энгельс даму идеясын төменнен жоғарыға көтерді. Энгельс" механизм, химизм, организм " ұғымдарының орнына материя қозғалысының механикалық, физикалық, химиялық және биологиялық формалары туралы түсінік берді. Ол механикалық қозғалысты төменгі, ал биологиялық қозғалысты жоғарғы қозғалыс деп санады, физикалық және химиялық қозғалыстарды аралық өтпелі түрге жатқызды. Осылайша материя қозғалысының химиялық формасы туралы пікірталастар басталды[12].
Ал ХХ ғасырдың соңында орыс философы Б. М. Кедров философия ғылымына "химиялық сына"идеясын енгізді. Оның пікірінше, химия физиканы екіге бөледі-субатомдық және молекулалық. Ол" өмірдің химиялық формасы " осы екі физиктің қатысуымен пайда болғанын атап өтті және химиялық байланыс, химиялық қосылыстар ұғымдарының кванттық-механикалық түсіндірілуін түсіндіруге тырысты. Осылайша, Энгельстің идеялары негізінде қалыптасқан Кедровтың "қозғалыстың химиялық формасы" тұжырымдамасы бірқатар отандық философтардың дамуы мен қолдауына ие болды.
Вавилов бастаған философтардың екінші тобы" қозғалыстың химиялық формасы " биология ғылымынсыз мүмкін емес деп мәлімдеп, физиканың рөлін артқа тастады. Олардың идеялары бойынша өмірдің химиялық және биологиялық формалары бір-бірін толықтырады. Бұл биосферада негізгі зат пен энергия айналымының жүруіне байланысты.
Химия-заттар, олардың қасиеттері мен түрлену түрлері туралы ғылым. Бұл қазіргі жаратылыстану ғылымының маңызды саласы. Жаратылыстану ғылымдары жүйесіндегі орын тек оған тән материяның қозғалыс формасының ерекшелігімен анықталады. Заттың қозғалысының химиялық формасы молекулалардың сапалық өзгеруімен молекулалар ішінде болатын атомдардың қозғалысымен анықталады. Атомдар, молекулалар, макромолекулалар, иондар, радикалдар және басқа түзілімдер материя қозғалысының химиялық формасының материалдық тасымалдаушысы болып табылады. Молекулалардың ассоциациялары мен диссоциацияларын молекулалардың қозғалысының химиялық формасына да жатқызуға болады. Қозғалыстың химиялық формасы сапалы әрі таусылмайды. Табиғатта және жасанды жағдайда барлық жаратылыстану ғылымдары (физика, химия, биология, геология, математика және т.б.) арасындағы өзара байланысты үнемі байқауға болады. Химия, физика және биологиялық ғылымдар физикада қалыптасқан әдістер мен ұғымдарды кеңінен қолданады; күрделі биологиялық құрылымдарды тек химия, биология және математика арқылы ашуға болады[13-14].
Орыс ғалымы М. в. Ломоносов: "химия ғылымы денелердің қасиеттері мен өзгерістерін, олардың құрамын зерттейді, заттардың химиялық қайта құруларға неге ұшырайтынын түсіндіреді", - деген анықтама берді.
Алайда, жоғарыда айтылғандардан химия пәні туралы сұрақтың рөлін анықтау мағынасы жоқ деп қорытынды жасауға болмайды, ол бұрыннан шешілген. Математика, физика, биология сияқты жаратылыстану ғылымдары арасындағы химияның рөлі әлі толық зерттелген жоқ. Сондықтан оның көптеген жемістері бар.
Қазіргі уақытта жаратылыстану пәндерін оқыту кез-келген білім беру мекемесінде бірінші орынға қойылады. Себебі өндірісті дамыту үшін, ең алдымен, оның ғылыми базасы болуы керек, ал ғылыми негіз-ғылым жүйесі. Ел шикізатқа бай болғандықтан, біздің алдымызда оны тиімді пайдалану міндеті тұр. Бұл бағытта жаратылыстану бағытындағы мамандықтар көмекке келеді. Сондықтан біздің елімізде физик, химик, математик, биолог сияқты жаратылыстану бағыттарын игеретін мамандарға деген сұраныс болашақта өсетіні сөзсіз[15].
1.5 Химия пәні және ақпараттық технологиялар
ХХІ ғасырда жаратылыстану ғылымдарының жаңа саласы-информатика қарқынды дамып келеді. Ол электроника, техника және бағдарламалық қамтамасыз ету пәндерімен ұштасатын барлық білім беру процестерінде сапалы білім берудің тірегіне айналады.
Қазіргі ғылыми-техникалық үдерістің қарқыны білім беру жүйесінің алдына жаңа міндеттер қойып отыр. Сондықтан қазіргі білім беруде озық оқыту технологияларын игерусіз сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияларды игеру мұғалімге оқу процесін жүйелі түрде ұйымдастыруға көмектеседі. Жаңа технологияларды игеру мұғалімнің зияткерлік, кәсіби, адамгершілік, рухани, азаматтық және басқа да адами қасиеттерін қалыптастыруға жағымды әсер етеді, өзін-өзі дамытуға және оқу процесін тиімді ұйымдастыруға ықпал етеді. Бүгінгі таңда компьютер көмегімен мектеп пәндерін оқытудың тиімділігін зерттеудегі ғылыми мәселелерді шешу маңызды орын алады. Мектеп пәндерін оқыту процесінде компьютерді қолдану олардың мотивациялық эмоционалды ортасына, сезімнің өсуіне, мұғалім мен оқушы арасындағы қарым-қатынас жүйесін, мазмұнын, қызмет құрылымын өзгертуге әсер етеді. Үшінші мыңжылдықтың басында көптеген елдерде болып жатқан жаһандық өзгерістер ақпараттық ресурстар мен ақпараттық - коммуникациялық технологиялар қоғамдық өмірінің негізін құрайтын ақпараттық кезеңде мемлекеттердің жаңа дәуіріне аяқ басты. Қазіргі уақытта ғылыми техниканың даму қарқыны білім беру процесінде жаңа технологиялық әдістер мен технологияларды кеңінен қолдануды талап етеді[16].
Білім берудің негізгі мақсаты-білім беру мазмұнын жаңарту ғана емес, сонымен қатар оқытудың әртүрлі әдістері мен құралдарын қолдану тиімділігін арттыру. Бұл мақсатты жүзеге асыруда ақпараттық технологияларды қолдану әдісі үлкен рөл атқарады.
Химия-XXI ғасырдың ғылымы. Сондықтан ол жаңа ақпараттық технологиялармен тығыз байланысты. Қазіргі білім беру жүйесінде басты мақсат-оқушыға тұлға ретінде және оның дамуына мұқият назар аудару. Бұл пән мектеп мұғалімінің үлкен жауапкершілігін қажет етеді, өйткені ол бүкіл сыныптың қажеттіліктерін қанағаттандыруы керек. Бұл жағдайда технологияның көмегі зор.
Оқу процесін компьютерлендіру мақсатында интерактивті тақтамен тиімді жұмыс істеу. Қазіргі уақытта Қазақстанның барлық жалпы білім беретін мектептері интерактивті тақталармен қамтамасыз етілген. Тақтаның көмегімен оқушылардың қызығушылығын, зияткерлік танымын, білім сапасын арттыруға болады. Интерактивті тақта мектеп сыныптарында әр пән бойынша, оның ішінде химия бойынша зертханалық сабақтар өткізу кезінде, оның құрылғылары (датчиктері) пайдаланылады. Мысалы, ерітіндінің рН мәнін анықтайтын және температураны өлшейтін құрылғы, ерітілген оттегіге арналған құрылғы судағы оттегінің концентрациясының нақты уақытын анықтауға мүмкіндік береді.
Интерактивті тақтаны пайдалану кезінде оқушылардың білімін тексеру үшін немесе жаңа сабақты бекіту кезінде сараланған оқытуды аяқтаған кезде тестілеу әдісін қолдануға болады. Оқушылардан бір уақытта жауап алуға мүмкіндік береді. Ол үшін интерактивті тақталардың арнайы құрылғылары (тестерлер) қолданылады. Тест нәтижелерін жасалған графиктің көмегімен тексеруге және бір уақытта бағалауға болады. Жауаптардың нәтижелерін бақылауға және оқушылардың материалды түсіну деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. Интерактивті тақтаны қолдана отырып тестілеу кезінде мұғалім оқушылардың білім деңгейін анықтай алады. Оқушыға тест сұрақтарына жауап беру үшін уақыт беріледі. Бұл жүйе жалқау мектеп оқушыларының қызығушылығын дамытуға, жабық мектеп оқушыларының ойларын білдіруге ықпал етеді. Оқушылар жауаптарды құпия түрде бере алады.
Соңғы уақытта жаңа ақпараттық технологияларды қолдану мектептегі білім беру жүйесіндегі маңызды бағыттардың бірі болып табылады. Мультимедиялық технологиялар көбінесе компьютерлік сыныптарда қолданылады. Қазіргі уақытта сабақ материалымен байланысты көптеген ықшам дискілер бар. Мектептегі химия сабағын компьютер көмегімен өткізуге көптеген мүмкіндіктер бар. Жаңа материалды түсіндіру кезінде интерактивті компьютерлік графиканы қолдануды көздейтін аппараттық және бағдарламалық құралдарды қолдануға болады. Компьютерлік графикалық материал презентация мониторының көмегімен көрсетіледі. Химиядан компьютерлік тестілеуді қолдану оқушылардың зияткерлік танымын арттырады. Оқушылар ең жақсы нәтижеге жеткенше бірнеше рет тестілеуден өтеді. Барлық осы сынақтар химия минимумының талаптарына сәйкес келеді. Келесі маңызды шарт-уақытты үнемдеу[17].
Қысқа уақыт ішінде бағдарламаның көптеген мәселелері формулалар мен эксперименттерді көрсету арқылы түсіндіріледі және бекітіледі.
Органикалық химияны оқытуда компьютерлік анимация маңызды орын алады. Оқушыларға органикалық заттардың құрылымын зерттеуде күрделі органикалық заттардың құрылымдық формулаларын құру тапсырмасы беріледі. Олар радикалдардың көмегімен заттардың формулаларының бөліктерін жинап, оларды құрастыруға үйретеді. Мысалы, алкандардың номенклатурасын зерттеу кезінде олар 2,2 диметилбутан формуласын жасап, Органикалық заттардың кеңістіктік формаларын, яғни шар өзек модельдерін құрады. Бұл сабақтарда органикалық қосылыстардың алуан түрлілігіне кепілдік береді.
СНз
СН3- С - СН2 - СНз
СН3
Бүгінгі таңда қауіпсіздік техникасына көп көңіл бөлінеді. Осыған байланысты, химиядағы улы заттармен тәжірибе жасай алмауына байланысты электронды оқулықтарды қолдана отырып, компьютердің көмегімен осындай тәжірибелерден үзінділер көрсетіледі. 9-сыныпта "Азотоксидтер" тақырыбын өту кезінде бір ғана мысал, азот оксиді (IV) - N02 көміртегі тотығы, оны зертханада электронды оқулықтан алу тәжірибесі көрсетілген
Сu + 4НNО,(конц) = Сu(N03)2 + 2N02Т + Н20
Химиктердің өмірі мен кызметі жайында компакт-дискілерде кең қамтылған. Рефераттар жазуда оқушылар атақты химиктердің өмірбаяны жөнінде энциклопедиялық мәліметтер ала алады. Сонымен қатар оқушылар сабақта видеоматериалдар пайдаланады. Олар оқушыларға заттар және олардың халық шаруашылығында қолдануы туралы мәліметтер алуға көмектеседі.
Электрондық байланыс жүйелері арқылы ақпарат алмасудың тиімділігі өркениетті елдердің іс-тәжірибелерінде айқын сезіледі. Республикамызда білім беру жүйесі мен білімді тексеру мақсатында ақпараттық технологияларды енгізу басты мәселеге айналды. Қазақстандағы барлық орта мектептердің компьютермен жоспарлы түрде жабдықталуы оның айқын дәлелі. Заман ағымына сай күнделікті сабақка видео, аудио қондырғылары мен теледидарды, компьютерді, интерактивті тақтаны қолдану айтарлықтай нәтижелер береді. Мұндай қондырғылар оқушылардың қызығушылығын арттырып, зейін қойып тыңдауға және алған мәліметті нақтылауға мүмкіндік береді.
Компакт-дискілер химиктердің өмірі мен қызметі туралы кеңінен айтады. Эссе жазу кезінде студенттер белгілі химиктердің өмірбаяндары туралы энциклопедиялық ақпарат ала алады. Сондай-ақ оқушылар сабақта бейнематериалдарды пайдаланады. Олар студенттерге пәндер туралы мәліметтер алуға және оларды халық шаруашылығында пайдалануға көмектеседі.
Электрондық байланыс жүйелері арқылы ақпарат алмасудың тиімділігі өркениетті елдердің тәжірибесінде айқын сезіледі. Республикада білімді тексеру мақсатында білім беру жүйесі мен ақпараттық технологияларды енгізу басты проблемаға айналды. Бұған Қазақстанның барлық орта мектептерін компьютерлермен жоспарлы жабдықтау дәлел. Уақыт өте келе күнделікті жаттығулар бейне, аудио қондырғылар мен теледидарды, компьютерді, интерактивті тақтаны пайдалану арқылы айтарлықтай нәтиже береді. Мұндай қондырғылар оқушылардың қызығушылығын арттырады, алынған ақпаратты мұқият тыңдауға және нақтылауға мүмкіндік береді[18].
ІІ БӨЛІМ. Химияны жаратылыстану ғылымдарымен байланыстыра оқытудың ерекшеліктері
2.1 Химияны оқытудағы пәнаралық байланыстардың маңызына қысқаша сипаттама
Химияны оқыту процесінде пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру кезінде оқушылар орындайтын жұмыстар мен олардың орындайтын оқу әрекеттері де әртүрлі:
- химиядан білім алушылардың алған білімдерін жаңғырту, еске түсіру және оларды жаңа материалды игеру кезінде пайдалану;
- оқытуда белгілі бір танымдық мақсатты іске асыратын, арнайы пәндер бойынша алған білімдерін белсендіретін пәнаралық міндеттерді орындауға ықпал ететін тапсырмалар мен сұрақтарды орындау;
-бағдарламалық материалды терең және мұқият игеруге, құбылыстар арасындағы себеп-салдарлық байланыстарды анықтауға ықпал ететін шығармашылық бағыттағы жұмыстарды орындау арқылы әр пәннің мазмұндық сабақтастығына көз жеткізу;
- пәнаралық сипаттағы хабарламаларды, рефераттарды, көрнекі құралдарды, кестелерді, схемаларды дайындау;
- пәнаралық байланыстар бойынша алынған білімді қолдану процесінде Химиялық эксперимент жүргізу.
Бізге дейінгі пәнаралық байланыстар туралы жұмыстарда негізінен оқу пәндері арасындағы байланыс екі түрлі жолмен жүзеге асырылады. Олар:
- уақытша (хронологиялық);
- мазмұнды.
Заттардың хронологиялық байланыстары оны зерттеу уақытын белгілеуді талап етеді. Мазмұндық-бұл негізінен бір-бірімен байланысты ғылыми ұғымдарды түсіндіру.
Бұл пікірді біз де қолдаймыз. Алайда, біздің зерттеуімізде пәнаралық байланыс төрт түрлі жолмен жүргізілді:
- теориялық-мазмұндық байланыс. Мұнда пәндер бағдарламасында теориялық материалдың сабақтастығын жүзеге асыру;
- пәндердің мазмұнына сәйкес жүргізілетін практикалық жұмыстардың байланысы;
- біліктілікті қалыптастыратын сараланған жұмыстың өзара байланысы;
- пәндердің мазмұндық байланысын күшейтуге бағытталған сыныптан тыс жұмыстардың өзара байланысы.
Пәнаралық байланыстар зерттеу әдістерінің ортақтығымен де ашылады. Химияны арнайы пәндермен байланыстырудың үш кезеңі бар: алдын-ала, бірге жүретін, болашақта орындалатын. Алдыңғы пәнаралық байланыстар-химия курсының материалдарын зерттеуде бұрын басқа пәндер алған білімге сүйенеді. Ілеспе пәнаралық байланыстар-бұл химия және арнайы пәндер бойынша бірқатар теориялық сұрақтар мен ұғымдар бір уақытта жүзеге асырылатын байланыстар. Болашақта орындалатын пәнаралық байланыстар, химия пәнінен бұрын алған білімдерін арнайы пәндерде қолдану[19].
Оқу пәндерінің құрылымы мен пәнаралық байланыстары мазмұнды бірлестікті, оны оқыту процесінде материалдардың сабақтастығын анықтауды көздейді. Өз кезегінде пәнаралық байланыстар оқу пәндерінің құрылымын қалыптастыруға, білім мен дағдылардың "жүйеаралық компоненттерінің" оқу-танымдық іс-әрекетінің жалпылама түсініктері мен тәсілдерін бөлуге әсер етеді[20].
Пәнаралық байланыс арқылы танымдық қызығушылықпен қатар оқушылардың мазмұнды, белсенді, ұйымдастырушылық-әдістемелік, практикалық өндірістік және т.б. Іс-әрекеттегі жан-жақты белсенділігі күшейтіледі. Пәнаралық байланыс, ең алдымен, оқушылардың сабаққа деген қызығушылығының артуына себеп болады. Пәнаралық байланыстар негізінде оқушылардың танымдық,кәсіби дербестігін дамыту тұлғаның дүниетанымдық, құндылық бағдарларын қалыптастырумен тығыз байланысты. Әдістемелік әдебиеттегі тиімді ұсыныстар, оқытудың озық моделі және өз тәжірибесі пәнаралық байланыстарды жүзеге асырудың келесі түрлерін саралауға негіз болды:
- зерделенетін материалдардың мазмұны бойынша;
- қалыптастыруға жататын біліктердің түрлеріне байланысты;
- оқыту әдістері мен құралдарына байланысты (кесте. 1)
Кесте 1
Химияны оқытуда пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру түрлері
Пәнаралық байланыс мазмұны
Қалыптастырылатын біліктілік
Оқытудың әдістері мен құралдары
1.Химияның арнайы пәндерде зерттелген заңдар мен құбылыстардың теориялық негіздерімен байланысы.
Теориялық мазмұнның байланысын дәлелдейтін қызмет (ауызша және жазбаша шешімдер қабылдау, жоспар құру және т. б.)
Проблемалық -эвристикалық, репродуктивті, алгоритмдік, шығармашылық, көрнекі
зерттеулер және т. б.
Құралдар: слайдтар, мультимедиялық, техникалық құралдар және т. б.
2. Химия сабақтарында заңдар мен құбылыстарды бейнелеу
Мата және арнайы пәндер бойынша ұйымдастырылады
Зертханалық жұмыстардың мазмұнын салыстыру бақылау өлшеу аспаптарын пайдалана білу; ерітінділерді дайындау; титрлеу операцияларын орындау және т.б.
Тәжірибе, бақылау, талдау, салыстыру, қорыту.
Құралдар: зертханалық аспаптар мен құралдар, қондырғылар және т. б.
3. Студенттердің зерттелетін материал бойынша деректерді, құбылыстарды, ұғымдарды игеруге бағытталған өзіндік жұмысын ұйымдастыру.
Математикалық өңдеу, есептерді графикалық немесе технологиялық шешу; мағыналы шешім, шешім алгоритмінің ақыл-ой шешімі;
Химиялық реакцияларды жүргізу, нәтижелерді шешу; есептерді жүргізу, тест тапсырмаларын орындау
Құралдар: химиялық реактивтер, тест тапсырмалары
4. Химия мен арнайы пәндердің деңгейлік тапсырмалары мен сұрақтарын байланыстыру
Оқушылардың интеллектуальдық біліктілігін көрсететін жауаптарының дәлелділігі, аналитикалық химия мен арнайы пәндердің ұқсас құбылыстары мен заңдылылықтарын салысты-
ру
Сөздік әдіс, дәлелдеу,салыстыру, қорытынды шығару
Құралдары: деңгейлік тапсырмалар, жұмыс дәптері
4. Деңгейлік тапсырмалар мен химия және арнайы пәндер сұрақтарының арақатынасы
Оқушылардың зияткерлік құзіреттілігін, ұқсас құбылыстар мен аналитикалық химия мен Арнайы пәндер заңдылықтарының арақатынасын көрсететін жауаптарының дәлелдеу
Ауызша әдіс, дәлелдеу, салыстыру, қорытынды
Құралдар: деңгейлік тапсырмалар, жұмыс дәптері
5. Үй тапсырмалары арқылы химияның және арнайы пәндердің байланысын қамтамасыз ету
Рефераттар, баяндамалар дайындау, терминологиялық сөздіктер, слайдтар жасау
Практикалық іс-әрекеттерді орындауға бағытталған әдістер
Құралдар: слайдтар, сөздіктер және т. б.
6. химия мен арнайы пәндердің арақатынасы бойынша сыныптан тыс жұмыстар
өндірістік зертханадағы анықтамаларды оқу зертханалық жұмысымен салыстыру, бақылау бойынша
Тест түрлерін талдау, ғылыми тақырыпты қорғау, олимпиадалық есептерді шешу
Төменде орта мектептерде химия мен арнайы пәндерді оқытудың құрылымдық - мазмұндық моделі келтірілген (сурет. 1).
Пәнаралық байланысты жүзеге асыру үшін оқытушыға мынадай талаптар қойылады:
- оқу процесінде пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру кезінде оқу-әдістемелік жұмысты ұйымдастырудың негізгі принциптерін білу;;
- білім беру жүйесіндегі пәнаралық байланыстардың рөлін түсіну және олардың даму перспективаларын көру;
- оқу үрдісіндегі пәнаралық байланыстардың мазмұндық, қызметтік ерекшеліктерін білу;
-оқу процесінде пәнаралық байланыстарды жүзеге асырудың психологиялық-педагогикалық негіздерін білу.
Студенттерді кәсіптік даярлауда пәнаралық байланыстың педагогикалық мүмкіндігін айқындау кезінде, ең алдымен, техникалық және кәсіптік білім беру жүйесі үшін мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының білім алушыларға қойылатын талаптарын саралауға тура келді. Осылайша болашақ мамандардың білім сапасын арттырудағы пәнаралық байланыс орнының ерекшелігі анықталды[21].
Мұнай-химия өндірісіне байланысты зерттелетін аналитикалық химия мен арнайы пәндердің пәнаралық байланыс нысандары анықталды: мазмұнды, жүйелік, пәнаралық және оны зерттеу барысында қолдану мүмкіндігі пайда болды. Себебі, бұл пәндердің теориялық негіздері бір-бірімен өте тығыз байланысты.
Пәнаралық байланыс мәселелерін қарастыру кезінде жақын және алыс шетелдердің отандық және ғалымдары осы мәселемен айналысатынын көріп, олардың еңбектерімен танысып, оларды талдай отырып, біз өзіміздің зерттеуімізге сүйендік.
Мақсаты: Химияны және арнайы пәндерді байланыстыра оқыту арқылы оқушылардың білім сапасын арттыру.
Мақсаты: Химияны және арнайы пәндерді байланыстыра оқыту арқылы оқушылардың білім сапасын арттыру.
- зияткерлік;
- зертханалық жұмыстарды орындау;
- әдебиеттермен жұмыс істей білу;
- шығармашылық қабілеттілік пен ойлауды дамыту.
- зияткерлік;
- зертханалық жұмыстарды орындау;
- әдебиеттермен жұмыс істей білу;
- шығармашылық қабілеттілік пен ойлауды дамыту.
Міндеттері
Міндеттері
Ұсмтанымдар
Ұсмтанымдар
- пәнаралық байланыстағы теориялық Тұжырымдаманың бірлігі;
- оқушылардың дүниетанымын қалыптастырудағы пәнаралық байланыстардың бірлігі;
- пәнаралық, пәнішілік, тақырыптық байланыстар жүйесінің бірлігі.
- пәнаралық байланыстағы теориялық Тұжырымдаманың бірлігі;
- оқушылардың дүниетанымын қалыптастырудағы пәнаралық байланыстардың бірлігі;
- пәнаралық, пәнішілік, тақырыптық байланыстар жүйесінің бірлігі.
Химия және жаратылыстану пәндеріне байланыстыра отырып, мектептерде оқытуды ұйымдастыру әдістері
Химия және жаратылыстану пәндеріне байланыстыра отырып, мектептерде оқытуды ұйымдастыру әдістері
Түсіндірмелі-иллюстративті (ақпаратты-рецептивті)
Түсіндірмелі-иллюстративті (ақпаратты-рецептивті)
практикалық
практикалық
бақылау
бақылау
репродуктивті
репродуктивті
проблемалық жағдаятты
проблемалық жағдаятты
жартылай ізденушілік эвристикалық
жартылай ізденушілік эвристикалық
зерттеушілік
зерттеушілік
тәжірибе
тәжірибе
Мектептерде химияны арнайы пәндермен байланыстыра оқыту мазмұны
Мектептерде химияны арнайы пәндермен байланыстыра оқыту мазмұны
-ғылыми деректерге негізделген пәнаралық байланыс;
-ғылыми ұғымдарға негізделген пәнаралық байланыс.
-ғылыми деректерге негізделген пәнаралық байланыс;
-ғылыми ұғымдарға негізделген пәнаралық байланыс.
Пәнішілік байланыстар
- дидактикалық бірліктерді ірілендіру;
- іс-әрекеттер негізіндегі өзара байланыс
Пәнішілік байланыстар
- дидактикалық бірліктерді ірілендіру;
- іс-әрекеттер негізіндегі өзара байланыс
Пәнаралық байланыс арқылы оқытуды ұйымдастыру формалары
Пәнаралық байланыс арқылы оқытуды ұйымдастыру формалары
Химия мен жаратылыстану пәндерінің сабақ барысындағы пәнаралық байланысы
Химия мен жаратылыстану пәндерінің сабақ барысындағы пәнаралық байланысы
Сыныптан тыс жұмыстар арқылы байланыс
Сыныптан тыс жұмыстар арқылы байланыс
Өндірістерге топсаяхат барысындағы байланыс;
Өндірістерге топсаяхат барысындағы байланыс;
Сабақтан тыс жұмыстар арқылы байланыс;
Сабақтан тыс жұмыстар арқылы байланыс;
Нәтижесі: оқушылардың жаратылыстану ғылымдарына деген қызығушылықтарының артуы.
Нәтижесі: оқушылардың жаратылыстану ғылымдарына деген қызығушылықтарының артуы.
Сурет-1.
Мектепдерде химия мен жаратылыстану пәндерін байланыстыра оқытудың құрылымдық - мазмұндық моделі
Химияның жаратылыстану пәндерімен байланысы нәтижесінде теориялық білімнің жаратылыстану ғылымы және оның практикалық маңызы ашылады. Химия мен жаратылыстанудың мазмұнын біріктіре отырып, оқушылар бүгінгі алған білімдері мен болашақта игеретін білімдерін дамыту мен байланысты күшейту мақсатын жүзеге асырады.
Жалпы, осы проблеманы талдау барысы көрсеткендей, пәнаралық байланыстарды жүйелі және жоспарлы іске асыру оқытылатын пәннің мазмұнын іріктеуді, білім беруді ұйымдастыруды және тиімді әдістерді қолдануды талап етеді[22].
2.2 Мектептерде химия мен биологияны байланыстыра оқыту
Бүгінгі таңда мектептер алдында тұрған негізгі міндеттердің бірі-білім беру жүйесіндегі пәндерді ұштастыру, оқу-тәрбие процесінде пәнаралық байланыстарды пайдалану арқылы оқушылардың білім деңгейін арттыру болып табылады. Оқу-тәрбие үрдісінде пәнаралық байланыстарды пайдалану мәселелерін зерттеуге үлес қосқан ғалымдар арасында Е.И. Машбиц, В. В. Гриншкун, В. Н. Косов, Е. К. Балапанов, Б. С. Гершунский, Ж. А. Караев, А. Ж. Арыстанова, С. К. Кариев және т. б. бар.
Осындай түсініктің негізінде біз мектептерде білім беру пәндерін интеграцияланған оқыту, химиямен пәнаралық байланыста биологияны оқу кезінде студенттер тиімді ақпаратты жинауға және табуға, ерекшеліктер мен ұқсастықтарды көруге, қорытынды жасауға, теориялық білімді толығымен игеруге, оқу жобасын құру бойынша жұмыс жүргізуге, олардың ақпараттық мәдениетін арттыруға мүмкіндік алады деген ұстанымды ұстандық. Оқушылар химияның биологиямен байланысын білуі, өзекті мәселе қоюы, оны оңтайлы шешу жоспарын жасауы, тиісті материалдарды, деректерді толығымен жинап, талдап, жалпылауы маңызды. Пәнаралық байланыс негізінде биология мен химияны интеграцияланған зерттеу студенттердің логикалық ойлауын, кез-келген жағдайда білімін қолдану барысында кітаптардан алынған мәліметтерге сүйене отырып, мәселені дұрыс шешуге деген ұмтылысын тудырады.
Мектептердегі биология мен химияны интеграцияланған оқытудың мақсаты тек бір пән бойынша білім алу ғана емес, сонымен қатар мазмұн интеграцияланған білімді өз қызметінде оңтайлы пайдалануға, білім сапасын дамытуға мүмкіндік береді.
Бұл студенттердің жаратылыстану ғылымдарының негіздерін саналы түрде игеруіне жағдай жасау талабынан туындайды. Бұл жұмыста біз білімді ғылыми кеңейту мен тереңдетуді қамтамасыз ету, олардың жалпы ұғымдарды саналы түрде игеруі, ақпараттық материалды тиімді және ұтымды пайдалану, студенттердің бір пәннен алған білімдерін келесілерді оқытуда біріктіру мәселелеріне назар аударамыз. Нәтижесінде студенттердің тәуелсіздігі, танымдық белсенділігі артады, мұғалімнің рөлі өзгереді, ұйымдастырушы, көшбасшы позициясынан кеңесші деңгейіне дейін өседі. Бұл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz