Химияны кіріктірілген модульдік оқыту тұжырымдамасы
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық университеті
Жаратылыстану факультеті
Химия кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Рахманова Баян Худайбергенқызы
125-18а
Жұмыстың тақырыбы: Мектепте химияны оқытуда кіріктіріп оқыту технологиясын қолдану
5В012500 - Химия-биология мамандығы бойынша
Шымкент 2022
Ф.7.06-02
Қазақстан республикасының білім және ғылым минстрлігі
Оңтүстік қазақстан мемлекеттік педагогикалық университеті
Қорғауға жіберілді
___________ Кафедра меңгерушісі
___________ ФАӘ
_________20_ жыл
Мектепте химияны оқытуда кіріктіріп оқыту технологиясын қолдану
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы 5В012500 - Химия-биология
Орындаған Рахманова Б. Х.
Ғылыми жетекші Кыбраева Н.С. х.ғ.к., доцент
Норма бақылаушы Серикбаева А.М.
Шымкент 20_
Ф.7.06-02
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
І ӘДЕБИ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
1 МЕКТЕПТЕ ХИМИЯНЫ КІРІКТІРІП ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мектепте химияны кіріктіріп оқытудың даму тенденциясы ... ... ... ..11
1.2 Мектепте химияны кіріктіріп оқытуды іске асыру мүмкіндіктері ... 15
ІІ ЭКСПЕРИМЕНТТІК БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
2 МЕКТЕПТЕ ХИМИЯНЫ КІРІКТІРІП ОҚЫТУ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ТИІМДІЛІГІН ЭКСПЕРИМЕНТТІК ТЕКСЕРУ ... ..33
2.1 Мектепте химияны кіріктіріп оқытуды ұйымдастыру түрлері мен құралдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
2.2 Мектепте химияны кіріктіріп оқытуға байланысты жүргізілген педагогикалық эксперимент және оның нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
3 ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 59
Кіріспе
Қазіргі уақытта оқытуға қойылатын талаптар өте жоғары және басты мақсат-студенттерге дайын білім беру ғана емес, сонымен қатар оларды әр сала бойынша өзекті мәселелермен таныстыру. Тек кіріктіру, яғни барлық ғылымдардың интеграциясы қажетті нәтиже бере алады.
Мектептегі іргелі мәселелердің бірі-оқушылардың айналасындағы әлем туралы түсініктерін қалыптастыру, ондағы жаһандық мәселелерді көре білу, түсіну және оларды шеше білу.
"Интеграция" ұғымы латынша integer - бүтін, тұтас, дегенді білдіреді яғни бұрын таңдалған көптеген компоненттердің бірігуі. Бұл процесс оған қарама-қарсы дифференциациямен диалектикалық бірлікте жүреді. Бұл дегеніміз, кіріктірілген және жекелендірілген процестер бір-біріне сәйкес келмейді, олар бір-бірінен немесе екіншісінен шығады. Егер кіріктірілген компоненттер біртекті болса, онда пәнаралық кіріктіру болады, ал егер гетерогенді болса, пәнаралық кірігу болады.
Интеграция идеясы 1960-1970 жылдары пән мен дидактиканы оқыту әдістемесі саласында енгізілді. Көптеген дидактиктер мен химик - әдіскерлердің зерттеулерінде пәнаралық байланыс көрсетілген, ол оқу пәндерін интеграциялаудың тиімді құралы, жүйелік білімді қалыптастыру және теориялық жалпылау тәсілі мен механизмі болып табылады [1].
Оқытудағы пәнаралық интеграция оқушылардың пәндік материалды қабылдауына байланысты артады. Осы тұста интеграцияның негізгі механизмі мен тәсілі пәнаралық болып саналады. Оларды жүйелі және бағытты түрде қолдану көбінесе оқушылардың материалды түсінуі мен сезінуін қамтамасыз етеді және химияны оқытудың тиімділігін арттырады.
Оқудағы пәнаралық интеграция оқушылардың пәндік материалды қабылдауына байланысты артады. Бұл жағдайда интеграцияның негізгі механизмі мен әдісі пәнаралық болып табылады. Оларды жүйелі және мақсатты пайдалану оқушылардың материалды түсінуі мен қабылдауын қамтамасыз етеді және химияны оқытудың тиімділігін арттырады.
Интеграциялық процеске тән қағидаттар:
* Объективті алғышарттар (онтологиялық: бүтіннің және бөліктің бірлігі, жеке және жалпы, гнесеологиялық, әлеуметтік-практикалық: ғылыми таным-шешім, пәндік-практикалық-қолданбалы практикалық есептер-химия, өндірістік-практикалық-математикалы қ материал-химия өндірісіндегі химия және химия ерекшелігіне сәйкес мұғалімнің әлеуметтік-химиялық мінез-құлқы);
* Бұрын бөлінген бір немесе әртүрлі компоненттер;
* Бұрын таңдалған компоненттерді біріктіру;
* Бірлік.
Оқытудың өмірмен байланысы-мұғалімдер мен психологтардың жұмысында арнайы зерттелген негізгі дидактикалық принциптердің бірі. Психологтар оқушылар алған білімдерін тәжірибеде қолдана алатындығын, өздерінің танымдық және психикалық процестерін (қабылдау, ойлау, қиял) дамыта алатындығын дәлелдеді.
Зерттеулер сонымен қатар адамның білімді, дағдыларды игеру және оларды әртүрлі практикалық іс-әрекеттерде қолдану деңгейі олардың әлеуметтік белсенділігінің маңызды көрсеткіші екенін көрсетті.
Химияны оқыту барысында оқушылар өз білімдерін іс жүзінде қолдана алатындығын, қоршаған әлем ұғымдарын, олардың жүйелерін талдай алатындығын, қорытынды жасай алатындығын, білімді жаңа жағдайға ауыстыра алатындығын көрсетті. Бұл химияны оқитын студенттердің өзіндік және жүйелік ойлауының қалыптасқандығын көрсетеді [2].
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Әр түрлі пәндерді оқытуды келісуден олардың терең кіріктіруге көшу әр түрлі деңгейлерде жүзеге асырылады:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
* Пәнаралық интеграция, заттар мазмұнының жақындасуы, жаңа білім - синтездің пайда болуына әкелетін мүшеленетін бөліктердің толық бірігуі;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
* Бастапқыю деңгей: бір пән бойынша сабақта басқа пәндерден ұғымдарды, суреттерді алу, яғни "басқа салаға кіру" принципі ;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
* Неғұрлым терең деңгей: түрлі пәндер бойынша сабақтарда заманауи жаратылыстану, мәдениеттану және т. б. әдіснамалық негізін құрайтын қағидаттарды пайдалану.;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
* Өз ерекшеліктері бойынша әртүрлі пәндік білімді талап ететін мәселелер мен құбылыстар кешенін қарастыру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Интеграцияның мүмкін жолдары:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
* Пәндерді бір курсқа толық кіріктіруі, синтезделген курстарды оқыту - толық интеграция;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
* Жеке пәндерді өзекті бағыттар бойынша біріктіру;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
* Оқу маршруттарындағы объектілер бойынша Блок құру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Интеграциялық процестер барысында интеграция механизмін анықтаған жөн. Интеграция механизмі дегеніміз-белгілі бір логикалық байланыстардың бір-бірінен кейін көптеген бұрын бөлінген компоненттердің біртұтас тұтастығына бірігу жүйесі. Мұндай кіріктіру көп сатылы болады [3].
Кіріктіруге дейінгі қадамдар:
* Оқу пәндері мен оның компоненттерінің мазмұнын дидактикалық жолмен талдау;
* Оқу материалындағы функционалды-дидактикалық және кәсіби байланысты компоненттерді жалпылау;
Кіріктіру кезеңі:
* Құрылымы реттелген, бірақ ерекшеленген оқу материалын абстракциялау;
* Функционалды байланысты компоненттерді одан әрі жалпылау;
* Компоненттерді пәнаралық, конгломерат және синтез түрінде біріктіру (кіріктіру);
* Интеграцияланған компоненттердің мазмұнын жүйелеу.
Кіріктірілгеннен кейінгі кезеңде жүзеге асырылуы керек:
* Оқу материалының біріктірілген құрылымын құру;
* Жоғары деңгейдегі реттелген құрылымы бар кіріктірілген оқу материалының болуы;
Білім беруді интеграциялаудың мазмұны әлеуметтік және дидактикалық факторлармен қамтамасыз етіледі:
* Әлеуметтік тапсырысты іске асыру;
* Ғылымда, білім беруде, техникада, технологияда және өндірістік экономикада кіріктірілген процестердің көрінісі;
* Мектеп курсында химияның озық идеяларын жүзеге асыру;
* Маңызды дидактикалық және кәсіби пәнаралық формаларды зерттеу;
* Іс-әрекеттің тұтас тізбегін жүзеге асыру;
* Жаһандық ғылымаралық проблемалардың көрінісі;
* Дидактиканың озық заңдары мен принциптерін жүзеге асыру.
Кіріктірілген тенденциялар дидактикалық жағдайларға байланысты өзгереді:
* Компоненттердің мазмұнын жалпылау дәрежесіне (фактілер, ұғымдар, теориялар, әдістер, заңдар, мәселелер және т. б.) ;
* Пән мазмұнының көлемі (пәнаралық кіріктірілу, пәнішілік кіріктірілу, категориялық синтез)
* Кіріктірілген процестердің аяқталу дәрежесі;
* Кіріктірілген пәндердің басымдылығы (гуманитаризация; фундаментализация; техникаландыру; технологияландыру; экологияландыру).
Интеграциялық процестер, олардың қолданылу деңгейіне қарамастан, жалпы құрылымға ие және көп салалы механизм түрінде жалпы әдістеме бойынша жүзеге асырылады.
Интеграцияланған технологияларды іске асыруда инновациялық тәжірибелердің маңызы зор. Бұл технологияны одан әрі дамыту арқылы білім берудің жаңа сатысына шығуға болатынына нақты сенім бар.
Көптеген ғалымдардың зерттеу еңбектерінде химияны оқыту әдістемесінің мазмұны баяндалған. Мектепте химияны оқыту мазмұнының құрылымында көптеген авторлар жалпы химия, Органикалық химия және бейорганикалық химияға бөлінген оқыту әдісін зерттеді. Мектепке арналған химия брошюраларында химиялық есептерді шешуге көп көңіл бөлінеді, өйткені оқушылардың химиялық есептерді шеше білуі-бұл тақырыпты қаншалықты игергендігінің көрсеткіші [4].
Макареня А.А., Завлин П. М. өзінің зерттеу жұмысында химияны оқытудың сабақтастығы мен үздіксіздігін жоғалтпау үшін пәнаралық интеграция барысында мектептер мен жоғары оқу орындарының жалпы әдістемесі бойынша білім беру жүйесінде химияны оқыту әдістемелік-теориялық негіздеріне үлкен көңіл бөлді периодтық жүйе, химиялық құрылым теориясы, т.б оқыту.
Оқушыларды даярлаудың негізгі мақсатына сәйкес ЖОО-ның оқу пәндеріне ұқсас ғылыми-әдістемелік негіздер әзірленді (Ахметов Н. С., Рахманкина А. М.). Әдістемелік жұмыстың үш түрлі аспектісі бөлінді: ғылыми-теориялық (мазмұны мен деңгейі бойынша оқушыны не және қалай түсіндіру керек), ғылыми-әдістемелік (көлемі, нысаны және түсіндіру тәртібі бойынша), оқу-педагогикалық (оқушылардың берілген материалды меңгеруін арттыру тәсілдері).
В. П. Гаркунов мектеп оқушыларының оқу орнына түсуінің маңызды ғылыми-әдістемелік негіздемесін зерттеді. Ғалымның тұжырымы, жалпы білім беретін мектептер мен университеттерге түсу кезінде өткізілетін емтиханға дайындық ретінде химияның алғашқы студенттері оқыған материалды еске түсіре отырып, дайындыққа көп көңіл бөлу керек.
В. П. Гаркунов оқушыға қойылатын негізгі талаптарды атап өтті, химияны оқыту курсының маңызды бөлігін ашты, химияны оқыту әдістемесінің ерекшеліктерін ашты. В. П. Гаркунов өз зерттеулерінде алғаш рет мектепте химияны оқытудың әдіснамалық ғана емес, әдіснамалық қиындықтарын да көрсетті. Ғалымның әдістемелік ұсынымдары химиялық объектілердің тек субстанциялық құрылымдық, энергетикалық және кинетикалық жағдайын ашуда ғана болмайтындығын көрсетті [5].
Е.Г. Злотников мектепте химияны оқытудағы көп жылдық тәжірибесі үшін химияны оқыту мазмұнын құрылымдауға кіріктіру-модульдік тәсілді іске асырды. Мазмұн құрылымында ғалым жеке жүзеге асырылатын 4 түрлі модульді анықтады: химияның теориялық негіздері, химиялық элементтер, Органикалық химия, химиялық есептерді шешу.
Химияны оқыту технологиясында қолданылатын әдістермен қатар, жалпылау әдістерін жүйелеу және біріктіру кеңінен қолданылады.
Химияны оқыту практикасы мен теориясында осы пәнді оқытуға кіріктірілген-модульдік оқытудың теориялық-әдістемелік негіздерін әзірлеудің алғышарттары келтірілген. Химия пәнін дайындауда химияны оқыту әдіснамасында интеграцияланған модульдік тәсілді қолданбау әлі шешілмеген теориялық-әдістемелік негіздің жүзеге асырылмауна қатысты қиындықтармен ғана байланысты:
1. Химияны оқытудағы кіріктірілген оқытудың мазмұны мен құрылымының белгісіздігі.
2. Химияны кіріктірілген оқытуда оқушының білімі мен дағдыларын анықтайтын жалпылау, жүйелеу және кіріктіру әдістерінің болмауы.
3. Химияны оқытудың кіріктірілген модульдік технологиясының болмауы және оның іске асырылмауы.
4. Химияны оқытудың кіріктірілген модульдік технологиясында нәтижені бақылау мен бағалаудың болмауы.
Химияны оқытудың теориясы мен әдістемесінде колда бар алғышарттардың барына қарамастан әдістемелік негіз және кіріктірілген модульдік оқыту технологиясын - ғылыми мақсат ретінде танылмағандығы.
Химияны оқытудың жеке компоненттері баяу түрде жетілдірілуі немесе кіріктіру технологиясы негізінде мүлдем өзгерілуі мүмкін. Тек жетілдірудің жаңа екінші түрін тек кіріктіру технологиясы ғана оқушының білім алу қажеттілігін өзінің талабы мен қызығушылығына сәйкес іске асыра алады. Тек кіріктіру технологиясы бойынша мектеп оқушысы дербес және өз бетімен алдында ұғынған, материалды толық меңгерген, оқудың химиялық және кәсіби маңыздылығын түсіне отырып, өзін интеллекті түрде дамыта алады. Сонымен катар, бұл технология оқушының білімін мұғалім тексеру арқылы оқуды субьектіліктен - тепе-тең субьектіге, өзін жеке тұлға ретінде дамыту, іс әрекетін логикалық нақты- кіріктіру ойлау тәсілі негізінде дамыта алатындығы анықталды [6].
Бұл зерттеудің өзектілігі - химия сабағын өткенде кіріктірілген оқыту технологиясын қолдану қиындықтары тек ғылыми тұрғыда ғана емес сонымен қатар әлеуметтік (мұғалімнің мамандығын саналы түрде өзінің оқу материалын таңдауы) тұрғыда да байқалатындығы.
Зерттеу келесі карама-қайшылықтарды шешу үшін:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
әлеуметтік қажеттілікке дейін мектеп оқушысының маман болғанға дейін жеке тұлға құзіреттілігіне сай дамуы;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
химия пәнінің дәстүрлі тұрақты мазмұны мен бейімделудің қажеттілігін және оқушының жеке білім талабы мен мүмкіншіліктерін қамтамасыз ету;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
химияны дәстүрлі оқыту әдістемесі мен білім берудің үздіксіздігін, сабақтастығын, жаңартылған кіріктіру технологиясын іске асырудың қажеттілігі;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
білім алушының сабақты қабылдауының жеке қарқыны мен жалпы әдістемесі;
Химияны оқыту әдістемесінің жоғарыда көрсетілген - өзектілігі, теория мен әдістемесінде шешілмеген химиялық мақсаттармен қарама-қайшылықтар осы зерттеу жұмысында анықталды.
Химияны оқыту теориясы мен әдістемесінде бар алғышарттардың болуына қарамастан, кіріктірілген модульдік оқытудың әдіснамалық негізі мен технологиясы ғылыми мақсат ретінде танылмаған.
Химияны оқытудың жеке компоненттері кіріктіру технологиясы негізінде біртіндеп жетілдірілуі немесе толығымен өзгеруі мүмкін. Жетілдірудің жаңа екінші түрін кіріктірілген технологиясы ғана оқушының білім беру қажеттіліктерін оның талаптары мен мүдделеріне сәйкес жүзеге асыра алады. Кіріктірілген оқыту технологиясымен ғана оқушы өз түсінігін сезіне отырып, материалды толық меңгеріп, оқытудың химиялық және кәсіби маңыздылығын сезіне отырып, өзін-өзі дамыта алады. Осылайша, бұл технология мұғалімнің оқушының білімін тексере отырып, пәндік - тепе-теңдік пәні негізінде оқытуды дамыта алады, өзін тұлға ретінде дамытады, ойлаудың логикалық нақты кіріктіру тәсілі [6].
Бұл зерттеудің өзектілігі химия сабағынан өту кезінде оқытудың кіріктірілген технологиясын қолданудағы қиындықтар тек ғылыми тұрғыдан ғана емес, сонымен бірге әлеуметтік жағынан да көрінеді (мұғалімнің оқу материалын саналы таңдауы).
Зерттеу келесі қайшылықтарды шешу үшін жүргізіледі:
* әлеуметтік қажеттіліктерге дейін маман болғанға дейін оқушының жеке басының құзыреттілігін дамыту;
* химия пәнінің дәстүрлі тұрақты мазмұны мен бейімделуіне және оқушының жеке білім алу қажеттіліктері мен мүмкіндіктеріне қажеттілікті қамтамасыз ету;
* химияны оқытудың дәстүрлі әдістемесін және білім берудің сабақтастығы мен үздіксіздігін жүзеге асыру қажеттілігі;
* білім алушылардың сабақты қабылдауының жеке қарқыны және жалпы әдістемесі;
Жоғарыда келтірілген химияны оқыту әдістемесінің өзектілігі, теория мен әдістемедегі шешілмеген химиялық мақсаттармен қайшылықтар осы зерттеу жұмысында анықталды.
Зерттеу мақсаты - мектеп оқушыларына химияны кіріктіру технологиясы негізінде оқыту әдістемесін жетілдіру.
Зерттеу нысаны - Шымкент қаласы А.С. Пушкин атындағы № 1 мектеп-гимназиясында химия пәнін кіріктіру технологиясы негізінде оқыту үрдісі.
Зерттеу мақсатына сай келесі гипотеза ұсынылды: химияны мектепте оқыту үрдісі арқылы білім алу кіріктіру технологиясына негізделсе оқушыға тиімді болады.
Жетекші принциптері - үздіксіздік, бағыттылық, сабақтастық, кіріктірілген және модульділік.
Зерттеудің мақсаты мен гипотезасына сай зерттеудің міндеттері айқындалды:
1. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мектеп оқушыларын оқытудағы қиындықтарды жою үшін оқыту әдебиеттеріне ақпараттық ізденіс және химия-педагогикалық талдау жасау.
2. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Химияны тиімді оқытудың теориялық модель ретінде кіріктірілген модульдік әдістеме құрастыру, кіріктірілген модульдік технологиясын құру және оның ерекшеліктерін белгілеу.
3. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кіріктірілген модульдік әдістеменің құрылымы мен мазмұнын негіздеу, оның тиімділігін бақылайтын педагогикалық эксперимент құру.
Химияны кіріктірілген оқыту әдістемесі ғылымы дидактиканың заңдары мен принциптеріне сәйкес дамып келеді. Химияны оқыту әдістемесінің жүйесі және оған қойылатын талаптар оқыту әдістерінің дидактикалық сипаттамасымен тығыз байланысты. Ол сонымен қатар психология және физиология ғылымдарымен байланысты, өйткені оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес білім нақты материалға байланысты дамиды. Осы мәселелерді шешу үшін химияны оқыту әдісі педагогикалық зерттеулерде кеңінен қолданылатын келесі әдістерді қолданады: байқау, болжау, педагогикалық эксперимент, оқу құжаттарын талдау, оқушылардың жазбаша, графикалық, техникалық және т.б. жұмыстары, мұғаліммен және оқушымен әңгімелесу, сауалнама және т. б. химияны оқыту процесінде әртүрлі өзгерістер орын алады.
Қойылған міндеттерді іске асыру үшін мынадай әдістемелік зерттеулер пайдаланылды: нормативтік құжаттар мен химиялық әдебиетті философиялық, психологиялық-педагогикалық, әдістемелік талдау; химияны интегралдау оқыту әдістемесін модельдеу және жобалау; теориялық және эксперименттік зерттеуді талдау; байқау; салыстыру; сабақтастық; пікірді анықтау; жауаптарды сандық және сапалық талдау; педагогикалық тәжірибе; эксперимент нәтижелерін статистикалық талдау және әдістемелік түсіндіру [7].
Теориялық маңыздылығы - мектепте кіріктіріп оқытудың әдістемелік негізін құру (жетекші принциптері, теориялық моделі, әдіснама), әдістемесі мен тұжырымдамасын құру. Болашақта саналы және перспективалы әдістеме ретінде химияны кіріктірілген оқыту қажеттілігі анықталды. Нормативтік құжаттарды теориялық талдаудан кейін заманауи ғылыми міндеттер мен мақсаттар қойылды. Химия білімінің мазмұны инвариантты (қозғалмайтын) және ауыспалы (қозғалмалы) бөліктерден тұрады. Инвариантты бөліктің мазмұны мемлекеттік стандартқа сәйкес анықталады. Мұнда оқу материалы химиялық білім берудің іргелі міндеттерін жүзеге асырады. Вариативті (жылжымалы) мазмұн оқушылардың қызығушылықтары мен қабілеттерін, сұранысын, химия ғылымының соңғы жетістіктерін, республиканың өңірлік ерекшеліктерін ескереді. Жылжымалы бөліктің мазмұнын әзірлеу және анықтау білім беру мекемесінің құзыретіне жатады. Интеграцияланған оқытудың жаңа теориялық моделі жасалды, химияны оқытудың пәнаралық мазмұны қалыптасты, инвариантты (жылжымалы) және кәсіби маңызды блоктарды қамтитын нәтижелерді бағалау әдістемесі жасалды[8].
І ӘДЕБИ ШОЛУ
1 МЕКТЕПТЕ ХИМИЯНЫ КІРІКТІРІП ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мектепте химияны кіріктіріп оқытудың даму тенденциясы
Қазіргі уақытта біздің еліміз жалпы әлемдік даму үрдістерін ескере отырып, отандық білім беруді жаңғырту жолдарын іздестіруге мүдделі. Қоғамдағы өзгерістерге байланысты әлеуметтік-экономикалық өзгерістер және нарықтық қатынастарға көшу. Орта мектептерде осы өзгерістерден туындайтын пән оқытуда жаңа инновациялық қажеттілік туындайды, онда тұлғаның үйлесімді дамуына бағытталған проблемалық, сөйлесу, кооперациялық процестер белсенді іске асырылады. Бұл, өкінішке орай, жаратылыстану пәндерінің қысқартылған кезеңінде орын алады.
Модернизация стратегиясы аясында ұсынылған химиялық білім мазмұнын өзгерту және оқу процесін қайта құру бұл қайшылықты жоя алмайды. Осы қарама-қайшылықты жоюға бағытталған әдістердің бірі ретінде біз тиімді пәндік оқыту мен оны әдістемелік қамтамасыз етуді қарастырамыз. Жаратылыстану-ғылыми циклдар пәндерінің алдына қойылған жалпы мақсатты іске асыру (әлемнің бірыңғай жаратылыстану-ғылыми бейнесін, экологиялық мәдениетті, кең ауқымды ойлауды және т. б. қалыптастыру), бұл пәндерді бірдей блокқа - жаратылыстану білім беру саласына біріктіруге және оларды кіріктіру механизмін іздеуді талап етеді[9].
Бұл блоктың құрамында кейбір кіріктірілген пәндердің (табиғаттану, жаратылыстану, экология және т.б.) болуы базалық пәндерді (физика, химия, биология) оқыту уақытын қысқартты. Жаратылыстану гуманизация, экологизация, мәдениеттану сияқты білім беру алдына қойылған маңызды міндеттерді қиындатты.
Жаратылыстану-ғылыми білім беруді жаңғырту стратегиясында оның дамуының маңызды үрдісі ретінде интеграциялау үрдісі тиісті жағдайларда тиімділік жүйесінің құрамдас бөлігі болуы мүмкін. Осылайша, тиімділік химиялық түзілудің маңызды факторы болып саналады.
Тиімділік пен пәндік оқыту қатынастарын жобалау әдістерінің жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру осы зерттеудің маңызды әдіснамасы болып табылады.
Біздің пікірімізше, "білім берудегі кіріктіру " ұғымының қолданыстағы ұғымдарын үш топқа бөлуге болады:
1. "Кіріктіру" ұғымы дидактикалық ұстаным ретінде. Жақында кіріктіруді әдіснамалық және дидактикалық ұстаным ретінде қарастыру А.Я. Данилюк, К. Ю. Колесинаның еңбектерінде кездеседі. Н. В. Груздеваның пікірінше, бұл ұстаным шындықты түсінудің әртүрлілігін толықтыруға және әлемнің жеке-көп өлшемділігін қалыптастыруға және осы әлемдегі өз орнын түсінуге жағдай жасауға негізделген. Жоғарыда аталған мұғалімдер білім берудегі кіріктіру жалпы әдіснамалық сипатқа ие жаңа ұстаным екенін түсінеді. Оқытудың пәндік жүйесінде бұл ұстаным кіріктіру механизмі ретінде қарастырылатын пәнаралық байланыстар арқылы жүзеге асырылады.
2. Кіріктіру ұғымы оқу процесін ұйымдастыру нысаны және білім беру мазмұны ретінде. Мысалы, Г. А. Монах интеграцияны табиғат заңының бірлігі негізінде білім мазмұнын ұйымдастырудың жетекші формасы деп атайды. Бұл топқа американдық мұғалімдердің пікірін де қосуға болады: білім берудегі интеграция - бұл оқушыға мектепте алған білімі мен дағдыларын нақты өмірлік жағдайда қолдануға мүмкіндік беретін танымдық процесті ұйымдастырудың бір түрі. Дж. Макдональд пәнаралық кіріктіру оқу процесін ұйымдастырудың бір түрі деп атайды, оның барысында әртүрлі пәндерден алынған білімге негізделген әр түрлі іс-шаралар барысында жалпы тақырыпты зерттеу жүзеге асырылады.
3.Үшінші топта біз "білім берудегі кіріктіру" ұғымына шартты түрде берілген "жеке авторлардың көзқарасын"жинақтадық. И. А. Колесникова ноосфера ілімі шеңберіндегі пәнаралық кіріктіруді қарастырады. М. Н. Берулава кіріктірудің педагогикалық феномені туралы айтады.
Біздің ойымызша, химияны заманауи түрде оқыту кана модульдік кіріктірілген әдіснамасының көмегімен ғана әсерлі және тиімді.
Модульдік-кіріктіріп оқыту-оқытудың біртекті және гетерогенді ақпараттық-функционалдық тәсілін интеграциялау және өзара әрекеттесу әдістемесі [10].
Кейбір зерттеушілер кіріктіру мен пәнаралық байланысты бір-бірінен сапалы түрде ерекшеленетін құбылыс ретінде қарастырады. Бұл жағдайда кіріктіру және үйлестіру ұғымдарының арасындағы айырмашылықты білу қажет. Оқытылатын ұғымдарды, құбылыстарды, процестерді, өту уақытын жалпылау үшін байланысты пәндердің оқу бағдарламаларын сәйкестендіріп үйлестіру, яғни білімді кіріктіруге әсер ететін оқу пәндерінің өзара байланысын орнату. Кіріктіру сабақтастықты қамтамасыз етеді. Сабақтастық педагогикалық процестің тұтастығы мен үздіксіздігі мен олардың нәтижесі, оқытудың дискретті сипаты арасындағы қайшылықтарды шешуі керек. Пәнаралық байланыс өзара байланысты пән арасындағы көлденең қатынастармен шектелгенімен, сабақтастық білім беру сатысымен тігінен байланысты. Бірақ, біздің ойымызша, педагогикалық кіріктірудің шегі жоқ. Оқу процесінің әртүрлі элементтері, білімнің өзі кіріктіруге ұшырауы мүмкін, сондықтан кіріктіру ерекше дүниетаным деп аталады.
Қазіргі кезеңде оқушылардың химиялық дайындығының жоғары деңгейіне қол жеткізу үшін химиялық білім беруді дамытуда анықталған жалпы әлемдік үрдістерге барынша сүйену керек:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- теория мен практиканың инвариантты бөлігін анықтаумен байланысын күшейту;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- кіріктіру процестерді күшейту, жүйелілік, шағын топтардағы оқушылардың жұмысын ұйымдастыру;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кіріктіру - химияны оқыту процесін құрылымдауда, инвариантты және ауыспалы бөліктерді, химияны оқыту модульдерін таңдауда, оқытушының ұйымдастырушылық, басқарушылық қызметін жүзеге асыруда, химияны оқытудың кәсіби бағытын, оқытудың заманауи технологияларын интеграциялау және синтездеуде, оқыту нәтижелерін бағалауда басшылыққа алынатын негізгі арнайы қағидат.
Модульділік - химияны оқытуда маңызды, ерекше ұстаным бар, ол оқытудың мазмұнын ұсынады және аяқталған дидактикалық ақпараттық және функционалды модульдер арқылы жүзеге асырылады.
Модуль - дидактикалық кіріктіру мақсатына жетудің құралы. Ақпараттық-функционалдық құрылым элементтерінің арасында тағы төрт элемент бар; бірінші санмен берілген кіріс элементін басқару модульдің мақсаты мен мазмұнын ашатын элемент болып табылады, келесі кіріс элементі модульде берілген ақпаратты жалпылауға және жалпылауға арналған, соңғы шығыс элементі модульден кейін оқушының білімін жалпылауға арналған оқу элементі болып табылады.
Модуль - толықтырылған дидактикалық-ақпараттық түйін ғана емес, сонымен қатар өзекті әдістемелік бағдарлама. Модуль-негізгі мағынасы ол толықтырылған дидактикалық ақпараттық түйін бірақ бұл жұмыста бұл термин мәтіннің мағынасына байланысты қолданылды.
Модульдік оқыту мен кіріктірілген модульдік оқытудың ерекшелігі оқыту мазмұнын жеке элементтерге бөлу, оқушылардың алған білімдерін жоғары деңгейде көрсете білуі, мұғалімнің жан-жақтылығы арқасында оқушыға нұсқау бере білуі болып табылады. Көрсетілген ерекше принциптердің - өзара байыту мен өзара түсіністіктің арқасында модульдік-кіріктіріп оқыту қалыптасады.
Кіріктірілген модульдік оқыту ─ субъектінің ақпараттық аяқталған блок және дидактикалық мақсатқа жету технологиясы түрінде жүзеге асыратын оқыту.
Химиялық білім беруді оңтайландыру жетістіктерге, өлшемдерге, шарттарға сәйкес оқытудың кіріктірілген модульдік технологиясын қолданған кезде тиімді.
Қазіргі кезеңге сәйкес білім беруді өзгерту әр оқушының белгілі бір білім жиынтығын игеруіне ғана емес, сонымен бірге адамның танымдық және шығармашылық қабілеттерін дамытуға бағытталуы керек [11].
Химияны кіріктірілген модульдік оқыту тұжырымдамасы. Әлемдік әдістеме тарихында оқытуды ұйымдастырудың бірнеше жүйесі белгілі. ХХ ғасырдың ең маңызды ұғымы "ұйым" сөзі, ал ХХІ ғасырда - қолданбалы құрал болады. Сіз бұл тезисті терең түсініп, оны дұрыс жолға қоймайынша, адамзат қоғамдастығы біртұтас өркендеп жатқанын елестету қиын. Шынында да, әр адамның іс-әрекетінен бастап, мемлекетті басқару жүйелеріне дейін, тіпті болашақта да, егер біз дұрыс ұйымдастыру дағдыларын игерсек қана, ғылым мен білімнің өркендеуіне қол жеткізе аламыз. Осылайша, бүгінгі таңда пәнді оқытудың жаңа технологиясын іздеуде келесі мәселелерді қайта қараудың уақыты келді деп айтуға болады: алдымен пәннің мазмұны мен құрылымын ғылыми тұрғыдан түсіну және сабақты оқытуды ұтымды ұйымдастыру.
Модульдік оқытудың әлемдік практикасында оқытудың мынадай жүйелері қолданылады: алгоритмдік, оқытуда өзін-өзі оқыту, аудио-визуалды, автоматтандырылған басқару және бағдарламалық қамтамасыз ету.
Кіріктірілген модульдік оқытуда бастысы, пән-мұғалім мен оқушының субъективті өзара әрекеті. Олар қазіргі уақытта еліміздегі жалпы әлемдік даму үрдістерін ескере отырып, отандық білім беруді жаңғырту жолдарын іздестіруге қызығушылық танытуда. Қоғамдағы өзгерістерге байланысты әлеуметтік-экономикалық өзгерістер және нарықтық қатынастарға көшу. Орта мектептерде осы өзгерістерден туындайтын пән оқытуда жаңа инновациялық қажеттілік туындайды, онда тұлғаның үйлесімді дамуына бағытталған проблемалық, сөйлесу, кооперациялық процестер белсенді іске асырылады. Бұл, өкінішке орай, жаратылыстану пәндерінің қысқартылған кезеңінде орын алады [12].
Модернизация стратегиясы аясында ұсынылған химиялық білім мазмұнын өзгерту және оқу процесін қайта құру бұл қайшылықты жоя алмайды. Осы қарама-қайшылықты жоюға бағытталған әдістердің бірі ретінде біз тиімді пәндік оқыту мен оны әдістемелік қамтамасыз етуді қарастырамыз. Жаратылыстану-ғылыми циклдар пәндерінің алдына қойылған жалпы мақсатты іске асыру (әлемнің бірыңғай жаратылыстану-ғылыми бейнесін, экологиялық мәдениетті, кең ауқымды ойлауды және т. б. қалыптастыру). пәндерді бір блокқа біріктіруді талап ететін - жаратылыстану-ғылыми білім беру саласы және оларды интеграциялау тетігін іздеу.
Бұл блоктың құрамында кейбір интегративті пәндердің (табиғаттану, жаратылыстану, экология және т.б.) болуы базалық пәндерді (физика, химия, биология) оқыту уақытын қысқартты. Жаратылыстану гуманизация, экологизация, мәдениеттану сияқты білім беру алдына қойылған маңызды міндеттерді қиындатты.
Модернизациялау стратегиясындағы жаратылыстану ғылыми білім беруді интеграциялау үрдісі оның дамуының маңызды тенденциясы ретінде сәйкес жағдайда тиімділік жүйесіннің компоненті болуы мүмкін. Осылайша, тиімділік химиялық білім берудің маңызды факторы болып саналады.
Ал тиімділік қатынас жобалау және пәндік оқытудың әдістер жүйесін практика жүзінде іске асыру бұл зерттеудің маңызды әдіснамасы болып табылады [13-14].
Модернизациялау стратегиясында жаратылыстану-ғылыми білім беруді интеграциялау үрдісі оның дамуының маңызды тенденциясы ретінде тиісті жағдайларда тиімділік жүйесінің құрамдас бөлігі бола алады. Осылайша, тиімділік химиялық түзілудің маңызды факторы болып саналады.
Ал тиімділік пен пәнді оқыту қатынастарын жобалау әдістері жүйесін практикалық іске асыру осы зерттеудің маңызды әдіснамасы болып табылады [13-14].
Қазіргі уақытта біздің елімізде жалпы дүниежүзілік даму тенденциясын ескере отырып, отандық білімді моденизациялау жолдарын іздестіруге қызығушылық танытуда. Қоғамдағы өзгерістермен байланысты әлеуметтік экономикалық өзгерістер және нарықтық қатынасқа өту. Содан туындайтын орта мектептердегі өзгерістер тұлғаның үйлесімді дамуына бағытталған мәселелік, әңгімелесу, ынтымақтастық белсенді іске асатын пәндік оқытудың жаңа инновациялық қажеттілігін тудыруда. Бұл өкінішке орай, жаратылыстану пәндерінің уақытының қысқартылған кезеңінде болып жатыр.
Кіріктірілген- оқытудың модульдік аралас жүйесін құрайды.Осы аралас модульдік оқыту жүйесіне қосымша жоғарыда аталған оқыту жүйелері қосылуы керек, өйткені модульдік оқыту мазмұны жеке блоктардан тұратын модуль болып табылады. Сондықтан химия пәнін модульдік оқытуды ұйымдастыруда мұғалімнің рөлі қандай болса, оқушының да рөлі сондай болмақ.
Сонымен, жоғарыда айтылғандардан- кіріктірілген модульдік оқыту арқылы біз мұғалім мен оқушының екі жақты бірыңғай белсенділігінен тұратын және оқытудың жаңа технологиясына бейімделген модульдік оқыту жүйелерімен тығыз байланысты оқытудың ұтымды әдісін түсінеміз. Оның негізгі құралы-оқытуда мұғалім мен студенттер арасындағы субъективті қатынастарды жүзеге асыру үшін қажетті белгілі бір білім мен дағдыларды дербес және белсенді игеруге мүмкіндік беретін модуль.
Химияны модульдік оқыту сапасы мұғалімнің оқыту әдістерін ұтымды тұжырымдауын, кіріктірілген пәндерді оқыту әдістерін таңдау мен қолдануды талап етеді.
Кіріктірілген модульдік жүйе арқылы оқыту белгілі бір модульдің мазмұнын ассимиляциялау үшін қолданылатын әдістер жиынтығын қамтуы керек. Мұндай оқытудың тиімділігі модульдік бағдарламаның сапасына және ұйымның сауатты құрылған жүйесіне байланысты [15].
1.2 Мектепте химияны кіріктіріп оқытуды іске асыру мүмкіндіктері
Химияны оқыту сапасының міндеті-жоғарыда аталған барлық белгілі әдістердің барлық аспектілерін қамтитын қосымша әдістердің жиынтығын құру, белгілі модульдің мақсаты мен міндетін ұтымды шешуді қамтамасыз ететін әдіс немесе әдістер жүйесін таңдау, әр модульде ұсынылған өзгеретін оқу жұмысының әр аспектісі мен жағдайын ескере отырып. Жаратылыстану-ғылыми пәндерді кіріктіре отырып, модульдік технология бойынша оқытудың міндеттері мен жолдарын анықтай отырып, модульдік бағдарламаны құру қағидаттарын басшылыққа ала отырып, 9-сыныпқа арналған химия бойынша модульдік бағдарлама әзірленді. Модульдік бағдарламада модульдің мазмұны, оқушылардың алдын-ала білімі, өзіндік жұмысы, модульдік сабақтарда қолданылатын интерактивті әдістер көрсетілген. Бағдарлама мазмұнында осы модульде меңгерілетін оқушылардың білім мазмұны көрсетілген. Мұнда қарастырылған тақырыптар олардың үндестігіне сәйкес келетін сабақтастыққа біріктіріледі. Оқушылардың алдын-ала білімдері мен дағдыларына сүйене отырып, жаңа модульді оқу кезінде ұғымдарды дәйекті түрде игеру, терең және мұқият білімді қалыптастыру, іс-әрекеттерді толықтыру, оқушылардың интеллектісін дамыту жүреді [16].
Кіріктірілген модульдік бағдарламаның үшінші бағанында студенттер өз бетінше игеретін білім мен дағдылар, яғни модульді игеру процесінде студенттер жүргізетін жұмыс түрі: зертханалық тәжірибе, оқулықпен жұмыс, көп деңгейлі үлестірмелі тапсырмаларды орындау, эксперименттік мәселелерді шешу, тірек-схемамен жұмыс, қосымша материалдарды дайындау және т. б.
Модульдік оқыту технологиясы бойынша сабақтарда қолданылатын оқытудың интерактивті (белсенді) әдістері берілген: әңгіме, баяндау, оқытуды дербес ұйымдастыру, объектіні зерделеу, салыстыру, өзара оқыту, практикалық, индукция, дедукция және т.б. мысалы: әңгіме-екі жақты баяндауға жатады. Әдіс принципі-мұғалім-сұрақтар қояды, ал оқушылар жауап береді. Ұсынылған материалдың кейбір сұрақтары студенттерді таныстыру кезінде қолданылады. Мұғалім мен оқушы қызметінің сипаты мен мақсатына байланысты бұл әдіс әңгімелесуден кейінгі, эвристикалық және бақылау, қорытынды әңгімелесу әдістері ретінде жіктеледі. Бұл мұғалімнің шеберлігі мен сезімталдығын талап ететін күрделі әдіс, оған қойылатын талаптар: студенттерге әңгімелесудің мақсатын, негізгі міндетін жеткізу, белсенді қатысуға ынталандыру; әңгіме мазмұнын анықтайтын сұрақтарды белгілеу және жіктеу, тұжырымдау мен тұжырымның дәйектілігі туралы ойлау; негізгі және қосымша сұрақтардың арақатынасын анықтау; әңгіме нәтижелерін қорытындылау және қорытынды жасау. Оқулықпен өзіндік жұмыс-қазіргі педагогика мен мектеп реформасының негізгі талабы-оқушыларды оқуға үйрету, әр пән бойынша оқу жұмысының жалпы және арнайы дағдылары мен дағдыларын қалыптастыру. Ең бастысы, мұндай дағдыларды оқу-жұмыс істей білу, кітаппен жұмыс. Оқулықпен жұмыс әдісі жаңа материалды игеру, алған білімдерін бекіту, қолдану және тексеру үшін қолданылады. Оқулықпен өзіндік жұмыс түрлері: қарапайым мәтінді жеке бөліктерге бөлу, әр бөлікті атау; мәтіндегі материалды ұсыну жоспарын құру, ғылыми білім жүйесінің құрылымдық элементтерін табу, яғни ғылыми мәліметтер, ұғымдар, заңдар, теориялар, зерттеу әдістері және қолданбалы білім оны схема түрінде білдіру мүмкіндігі. Табиғатта элементтер мен олардың қосылыстарын тарату және пайдалану сияқты құжаттық материалдарды оқулықпен өз бетінше жұмыс жасау арқылы жақсы зерттеуге болады. Бақылау практикалық сабақ кезінде оқушылар оқулықтан теориялық тақырыптарды оқып, тапсырмаға сәйкес белсенді жұмыс істейді. Оқушылардың эксперименті практикалық қызметті тиімді ұйымдастыру болып табылады. Мұнда ол заттар мен химиялық реакцияларды таниды және олар арқылы заттардың құрылымы мен қасиеттері, заттардың генетикалық байланысы, химиялық құбылыстардың мәні арасындағы байланысты түсінеді, практикалық дағдыларды игереді. Зерттеу әдісінде мәселені шешкен кезде оқушылардың дәйектілігі артады. Таратылған материалдар мен жұмыстарды, химиялық эксперименттерді дербес орындайды, құралдарды құрастырады, модельдер жасайды; графикалық жұмыстарды орындайды және т.б. [17].
Кіріктірілген модульдік бағдарламада білімді жүйеге келтіру және қорытындылауда рөлдік ойын, сынақ түріндегі өткізілетін сабақтарда қарастырылған. Оқушылардың білімін, білігін және дағдысын қорытынды тексеру сынақ түрінде белгіленген сұрақтар бойынша жауап береді немесе эксперимент және сан есептерін шығарады. Оқушыларды толық қамту үшін жартылай жазбаша (химиялық диктант, бақылау жұмысы), жартылай әңгімелесу түрінде өткізілуі мүмкін. Химияны кіріктіріп, модульдік оқытуда мектеп бағдарламасы бойынша өткізілген сабақтар санымен салыстырғанда сағат саны ұтымды пайдаланылады. Оқушының танымдық іс-әрекеті тиімді ұйымдастырылады. Ұсынылған оқу материалын оқушылар толық игеруге мүмкіндігі болады.
Модульдік бағдарлама бойынша 1 кестеге сәйкес 9 - сынып химия пәнінен кіріктірілген модуль арқылы өткізген сабақтар мұғалім оқушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастырушы, бірлескен іздену іс-әрекетінің мүшесі қызметін ғана атқарады. Модуль арқылы өткізілген сабақтар құрылымын ойластырғанда оның барлық бөлімдері арасындағы сабақтастық пен оған бөлінетін уақыттың сәйкестігін ескерген жөн. Орындалатын жұмыстарға уақытты тиімді бөлу - педагогикалық еңбектің ең негізгі элементі [18].
Үнемделген сағаттарды теориялық білімді пайдалана отырып, эксперименттік есептер шығаруға жіберіледі.
Оқушылардың модуль оқу мазмұнын толық игергендігін білу үшін деңгейлік тапсырмалар орындалады, бұл кезде әр оқушы өз білімінің осал жақтары анықталынып, түзету, толықтыру мүмкіндігі болады [19].
Оқушылардың материалды толық игеруге:
oo ондағы материалды бірнеше рет салыстырмалы түрде қайталануынан;
oo әр сабақта барлық оқушыдан кіріктірілген пәндер бойынша іс-әрекет кезінде еске түсіру мүмкіндігінің болуынан;
oo эксперименттік есептер шығару арқылы теориялық материалдарды қайталау мүмкіндігінің болуынан барлық жағдай жасалған;
Сондықтан да мұндай жағдайда мұғалім алдына қойған мақсатқа толық жете алды деп айта аламыз.
Бұл кезде 1 - кестеде көрсетілгендей мұғалім модульге оқушы қандай біліктілікпен кіретіндігі және модульден екінші модульге қандай білікпен шығатындығы да көрсетіледі. Мақсаттың анық болуы, білік пен дағдының көрсетілуі, оқушыға да өз бетінше білім алу мен уақытылы толықтырулар жасауға мүмкіндік береді.
Егер, кіріктірілген модульдік бағдарламалардағы әрбір модульдің мазмұнына тоқталсақ, бастапқы Электролиттік диссоциациялану теориясы модулінде оқушылардың химиялық элементтердің, олардың қосылыстарының қасиеттері туралы білгендерін кеңейту жаңа бір саты болып табылады. Бұл модульді сабақтың нәтижесінде электрон-иондық тұжырымдар негізінде оқушылардың бейорганикалық заттардың негізінде кластары туралы білімі кеңейеді. Кіріктірілген модульдік сабақтың мақсаты - диссоциация процесінің мәні, механизмі және жүру жағдайы туралы ұғымдарды қалыптастыру, электролит, бейэлектролит, заттар, иондардың ерітіндісі жағдайы және олардың өз араларында жүретін реакциялар, әсер ететін факторлар туралы білім беру [20].
Кіріктірілген модульдік бағдарлама рөлдік ойын, сынақ түрінде өткізілетін сабақтарда білімді жүйелеуді және қорытуды көздейді. Оқушылардың білімін, іскерлігін және дағдыларын қорытынды тексеру қойылған сұрақтарға сынақ түрінде жауап береді немесе эксперименттік және сандық тапсырмалар шығарады. Оқушыларды толық қамту үшін жартылай жазбаша (химиялық диктант, бақылау жұмысы), жартылай әңгімелер түрінде жүргізілуі мүмкін. Химияны біріктірілген және модульдік оқыту кезінде мектеп бағдарламасы бойынша өткізілген сабақтар санымен салыстырғанда сағат саны ұтымды пайдаланылады. Оқушының танымдық белсенділігі тиімді ұйымдастырылған. Ұсынылған оқу материалын студенттер толық меңгеруге мүмкіндік алады.
Химия бойынша сабақтар 1-кестеге сәйкес кіріктірілген модуль бойынша модульдік бағдарлама бойынша өткізілген 9-сынып мұғалімі оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастырушы, бірлескен іздеу қызметінің мүшесі функциясын ғана орындайды. Модуль бойынша өткізілген сабақтардың құрылымын ойластыру кезінде оның барлық бөлімдері арасындағы сабақтастықты және оған бөлінген уақыттың сәйкестігін ескеру қажет. Орындалатын жұмысқа уақытты тиімді бөлу-педагогикалық еңбектің маңызды элементі [18].
Үнемделген сағаттар теориялық білімді қолдана отырып, эксперименттік мәселелерді шешуге бағытталған.
Оқушылардың оқу модулінің мазмұнын толық меңгеруі үшін деңгейлік тапсырмалар орындалады, онда әрбір оқушының әлсіз жақтарын анықтай отырып, өз білімін түзетуге, толықтыруға мүмкіндігі бар [19].
Оқушылардың материалды толық меңгеруіне:
- ондағы материалдың салыстырмалы түрде бірнеше рет қайталануынан;
- әр сабақта барлық оқушылардың кіріктірілген пәндер бойынша іс-әрекет кезінде есте сақтау қабілетінің болуына байланысты;
- эксперименттік есептерді шешу арқылы теориялық материалды қайталау мүмкіндігі үшін барлық жағдайлар жасалған;
Сондықтан, мұндай жағдайда мұғалім өз мақсатына толық қол жеткізе алды деп айта аламыз.
Бұл кезде 1 - кестеде көрсетілгендей мұғалім модульге оқушы қандай біліктілікпен кіретіндігі және модульден екінші модульге қандай білікпен шығатындығы да көрсетіледі. Мақсаттың анықтығы, дағдыларды көрсету білім алушыға өз бетінше білім алуға және уақытында толықтырулар енгізуге мүмкіндік береді.
Егер біз кіріктірілген модульдік бағдарламалардағы әр модульдің мазмұнына тоқталатын болсақ, онда "электролиттік диссоциация теориясы" бастапқы модулінде жаңа кезең оқушылардың химиялық элементтердің, олардың қосылыстарының қасиеттері туралы білімдерін кеңейту болып табылады. Осы модульдік сабақтың нәтижесінде электронды-иондық қорытындылар негізінде оқушылардың бейорганикалық заттар негізінде сыныптар туралы білімдері кеңейеді. Кіріктірілген модульдік сабақтың мақсаты-диссоциация процесінің мәні, механизмі және шарттары туралы түсінік қалыптастыру, электролит, электролит емес, заттар, ион ерітінділері және олардың арасындағы реакциялар, әсер ететін факторлар туралы білім беру [20].
Кесте 1.
9 cынып химия пәнінен дайындалған модульдік бағдарлама
№
Модульдің аты
Сағат саны
Модульдің мазмұны
Оқушылардың игеретін білімі мен білігі
Оқушылардың өз бетінше игеретін білімі мен білігі
Оқыту әдістері
1
Э
Л
Е
К
Т
Р
О
Л
И
Т
Т
І
К
Д
И
С
С
О
Ц
И
А
Ц
И
Я
2
Электролиттер және бейэлектролиттер туралы түсінік; электролиттік диссоциациялану; электролитті еріту процесін жүзеге асырудағы су молекуласының ролі
Электр тогы; өткізгіштердің тектері; полюсті ковалентті және иондық химиялық байланыс; кристалдық тор түрлері; катион және анион ұғымдары; су молекуласының құрылысы.
Зертханалық тәжірибе: заттардың электр өткізгіштігін анықтау және тәжірибе нәтижесін түсіндіру. Зертханалық тәжірибе: еру процесінің химиялық реакцияларға қатынасын дәлелдеу.
Объектіні зерттеу әдісі, үлгі көрсету әдісі, салыстыру әдісі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
Қышқылдардың, негіздердің және тұздардың судағы ерітінділерінің электролиттік диссоциациялануы.
Қышқылдардың, негіздердің және тұздардың формулалары. Заттардың ерігіштігі туралы түсінік. Ерігіштік кестесін қолдана білу.
Қышқылдардың, негіздердің және тұздардың судағы ерітінділерінің электролиттік диссоциациялану теңдеулерін деңгейлі түрде үлестірме тапсырмаларды орындау.
Өзара оқыту әдісі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
Электролиттік диссоциациялану дәрежесі. Әлсіз және күшті электролиттер.
Индикатор түсінің түрлі ортада(бейтарап,қышқыл, сілтілік) өзгеруі жөніндегі түсінік. Концентрациясы бірдей заттардың ток өткізгіштігі.
Оқулықпен жұмыс: электролиттік диссоциациялану дәрежесі туралы сұрақтарға жауап беру.
Оқытуды өзіндік ұйымдастыру әдісі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
Ион алмасу реакциялары. Қайтымды және қайтымсыз реакциялар.
Электролиттер туралы түсінік. Қышқылдардың, негіздердің және тұздардың қасиеттері.
Зертханалық тәжірибе: барий хлориді мен күкірт қышқылының; натрий карбонаты мен тұз қышқылының, натрий гидроксиді мен азот қышқылының әрекеттесуі.
Салыстыру әдісі, эврикалық зерттеу
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
Химиялық теңдеулер бойынша бастапқы заттардың бірі артық мөлшерде алынған жағдайдағы есептеулер.
Химиялық теңдеулер бойынша есептеулер, Авогадро заңының қолданылуы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Химиялық теңдеулер бастапқы заттардың мөлшерде алынған жағдайдағы есептеулерді үлестірме түрде тапсырмаларды орындау.
Есеп шығару алгоритмдерін қолданатын әдіс.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2
Электролиттік диссоциациялану тұрғысынан қышқылдардың, негіздердің және тұздардың қасиеттері
Қышқылдардың, негіздердің және тұздардың қасиеттері.
Электролиттік диссоциациялану тұрғысынан қышқылдардың, негіздердің және тұздардың қасиеттерін үлестірме түрде тапсырмаларды орындау.
Ұғымдарды жинақтау әдісі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тұздар гидролизі.
Ерітінді ортасы және индикатор туралы түсінік.
Зертханалық тәжірибе: натрий хлоридінің, калий карбонатының және алюминий хлориді тұздарының ерітінділерінің лакмусқа әсерін бақылау және тәжірибе нәтижелерін түсіндіру.
Салыстыру әдісі, зерттеу әдісі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
Практикалық жұмыс №1
Эксперименттік есептер шығару.
Практикалық жұмыс.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
Бақылау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық университеті
Жаратылыстану факультеті
Химия кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Рахманова Баян Худайбергенқызы
125-18а
Жұмыстың тақырыбы: Мектепте химияны оқытуда кіріктіріп оқыту технологиясын қолдану
5В012500 - Химия-биология мамандығы бойынша
Шымкент 2022
Ф.7.06-02
Қазақстан республикасының білім және ғылым минстрлігі
Оңтүстік қазақстан мемлекеттік педагогикалық университеті
Қорғауға жіберілді
___________ Кафедра меңгерушісі
___________ ФАӘ
_________20_ жыл
Мектепте химияны оқытуда кіріктіріп оқыту технологиясын қолдану
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы 5В012500 - Химия-биология
Орындаған Рахманова Б. Х.
Ғылыми жетекші Кыбраева Н.С. х.ғ.к., доцент
Норма бақылаушы Серикбаева А.М.
Шымкент 20_
Ф.7.06-02
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
І ӘДЕБИ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
1 МЕКТЕПТЕ ХИМИЯНЫ КІРІКТІРІП ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мектепте химияны кіріктіріп оқытудың даму тенденциясы ... ... ... ..11
1.2 Мектепте химияны кіріктіріп оқытуды іске асыру мүмкіндіктері ... 15
ІІ ЭКСПЕРИМЕНТТІК БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
2 МЕКТЕПТЕ ХИМИЯНЫ КІРІКТІРІП ОҚЫТУ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ТИІМДІЛІГІН ЭКСПЕРИМЕНТТІК ТЕКСЕРУ ... ..33
2.1 Мектепте химияны кіріктіріп оқытуды ұйымдастыру түрлері мен құралдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
2.2 Мектепте химияны кіріктіріп оқытуға байланысты жүргізілген педагогикалық эксперимент және оның нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
3 ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 59
Кіріспе
Қазіргі уақытта оқытуға қойылатын талаптар өте жоғары және басты мақсат-студенттерге дайын білім беру ғана емес, сонымен қатар оларды әр сала бойынша өзекті мәселелермен таныстыру. Тек кіріктіру, яғни барлық ғылымдардың интеграциясы қажетті нәтиже бере алады.
Мектептегі іргелі мәселелердің бірі-оқушылардың айналасындағы әлем туралы түсініктерін қалыптастыру, ондағы жаһандық мәселелерді көре білу, түсіну және оларды шеше білу.
"Интеграция" ұғымы латынша integer - бүтін, тұтас, дегенді білдіреді яғни бұрын таңдалған көптеген компоненттердің бірігуі. Бұл процесс оған қарама-қарсы дифференциациямен диалектикалық бірлікте жүреді. Бұл дегеніміз, кіріктірілген және жекелендірілген процестер бір-біріне сәйкес келмейді, олар бір-бірінен немесе екіншісінен шығады. Егер кіріктірілген компоненттер біртекті болса, онда пәнаралық кіріктіру болады, ал егер гетерогенді болса, пәнаралық кірігу болады.
Интеграция идеясы 1960-1970 жылдары пән мен дидактиканы оқыту әдістемесі саласында енгізілді. Көптеген дидактиктер мен химик - әдіскерлердің зерттеулерінде пәнаралық байланыс көрсетілген, ол оқу пәндерін интеграциялаудың тиімді құралы, жүйелік білімді қалыптастыру және теориялық жалпылау тәсілі мен механизмі болып табылады [1].
Оқытудағы пәнаралық интеграция оқушылардың пәндік материалды қабылдауына байланысты артады. Осы тұста интеграцияның негізгі механизмі мен тәсілі пәнаралық болып саналады. Оларды жүйелі және бағытты түрде қолдану көбінесе оқушылардың материалды түсінуі мен сезінуін қамтамасыз етеді және химияны оқытудың тиімділігін арттырады.
Оқудағы пәнаралық интеграция оқушылардың пәндік материалды қабылдауына байланысты артады. Бұл жағдайда интеграцияның негізгі механизмі мен әдісі пәнаралық болып табылады. Оларды жүйелі және мақсатты пайдалану оқушылардың материалды түсінуі мен қабылдауын қамтамасыз етеді және химияны оқытудың тиімділігін арттырады.
Интеграциялық процеске тән қағидаттар:
* Объективті алғышарттар (онтологиялық: бүтіннің және бөліктің бірлігі, жеке және жалпы, гнесеологиялық, әлеуметтік-практикалық: ғылыми таным-шешім, пәндік-практикалық-қолданбалы практикалық есептер-химия, өндірістік-практикалық-математикалы қ материал-химия өндірісіндегі химия және химия ерекшелігіне сәйкес мұғалімнің әлеуметтік-химиялық мінез-құлқы);
* Бұрын бөлінген бір немесе әртүрлі компоненттер;
* Бұрын таңдалған компоненттерді біріктіру;
* Бірлік.
Оқытудың өмірмен байланысы-мұғалімдер мен психологтардың жұмысында арнайы зерттелген негізгі дидактикалық принциптердің бірі. Психологтар оқушылар алған білімдерін тәжірибеде қолдана алатындығын, өздерінің танымдық және психикалық процестерін (қабылдау, ойлау, қиял) дамыта алатындығын дәлелдеді.
Зерттеулер сонымен қатар адамның білімді, дағдыларды игеру және оларды әртүрлі практикалық іс-әрекеттерде қолдану деңгейі олардың әлеуметтік белсенділігінің маңызды көрсеткіші екенін көрсетті.
Химияны оқыту барысында оқушылар өз білімдерін іс жүзінде қолдана алатындығын, қоршаған әлем ұғымдарын, олардың жүйелерін талдай алатындығын, қорытынды жасай алатындығын, білімді жаңа жағдайға ауыстыра алатындығын көрсетті. Бұл химияны оқитын студенттердің өзіндік және жүйелік ойлауының қалыптасқандығын көрсетеді [2].
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Әр түрлі пәндерді оқытуды келісуден олардың терең кіріктіруге көшу әр түрлі деңгейлерде жүзеге асырылады:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
* Пәнаралық интеграция, заттар мазмұнының жақындасуы, жаңа білім - синтездің пайда болуына әкелетін мүшеленетін бөліктердің толық бірігуі;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
* Бастапқыю деңгей: бір пән бойынша сабақта басқа пәндерден ұғымдарды, суреттерді алу, яғни "басқа салаға кіру" принципі ;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
* Неғұрлым терең деңгей: түрлі пәндер бойынша сабақтарда заманауи жаратылыстану, мәдениеттану және т. б. әдіснамалық негізін құрайтын қағидаттарды пайдалану.;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
* Өз ерекшеліктері бойынша әртүрлі пәндік білімді талап ететін мәселелер мен құбылыстар кешенін қарастыру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Интеграцияның мүмкін жолдары:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
* Пәндерді бір курсқа толық кіріктіруі, синтезделген курстарды оқыту - толық интеграция;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
* Жеке пәндерді өзекті бағыттар бойынша біріктіру;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
* Оқу маршруттарындағы объектілер бойынша Блок құру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Интеграциялық процестер барысында интеграция механизмін анықтаған жөн. Интеграция механизмі дегеніміз-белгілі бір логикалық байланыстардың бір-бірінен кейін көптеген бұрын бөлінген компоненттердің біртұтас тұтастығына бірігу жүйесі. Мұндай кіріктіру көп сатылы болады [3].
Кіріктіруге дейінгі қадамдар:
* Оқу пәндері мен оның компоненттерінің мазмұнын дидактикалық жолмен талдау;
* Оқу материалындағы функционалды-дидактикалық және кәсіби байланысты компоненттерді жалпылау;
Кіріктіру кезеңі:
* Құрылымы реттелген, бірақ ерекшеленген оқу материалын абстракциялау;
* Функционалды байланысты компоненттерді одан әрі жалпылау;
* Компоненттерді пәнаралық, конгломерат және синтез түрінде біріктіру (кіріктіру);
* Интеграцияланған компоненттердің мазмұнын жүйелеу.
Кіріктірілгеннен кейінгі кезеңде жүзеге асырылуы керек:
* Оқу материалының біріктірілген құрылымын құру;
* Жоғары деңгейдегі реттелген құрылымы бар кіріктірілген оқу материалының болуы;
Білім беруді интеграциялаудың мазмұны әлеуметтік және дидактикалық факторлармен қамтамасыз етіледі:
* Әлеуметтік тапсырысты іске асыру;
* Ғылымда, білім беруде, техникада, технологияда және өндірістік экономикада кіріктірілген процестердің көрінісі;
* Мектеп курсында химияның озық идеяларын жүзеге асыру;
* Маңызды дидактикалық және кәсіби пәнаралық формаларды зерттеу;
* Іс-әрекеттің тұтас тізбегін жүзеге асыру;
* Жаһандық ғылымаралық проблемалардың көрінісі;
* Дидактиканың озық заңдары мен принциптерін жүзеге асыру.
Кіріктірілген тенденциялар дидактикалық жағдайларға байланысты өзгереді:
* Компоненттердің мазмұнын жалпылау дәрежесіне (фактілер, ұғымдар, теориялар, әдістер, заңдар, мәселелер және т. б.) ;
* Пән мазмұнының көлемі (пәнаралық кіріктірілу, пәнішілік кіріктірілу, категориялық синтез)
* Кіріктірілген процестердің аяқталу дәрежесі;
* Кіріктірілген пәндердің басымдылығы (гуманитаризация; фундаментализация; техникаландыру; технологияландыру; экологияландыру).
Интеграциялық процестер, олардың қолданылу деңгейіне қарамастан, жалпы құрылымға ие және көп салалы механизм түрінде жалпы әдістеме бойынша жүзеге асырылады.
Интеграцияланған технологияларды іске асыруда инновациялық тәжірибелердің маңызы зор. Бұл технологияны одан әрі дамыту арқылы білім берудің жаңа сатысына шығуға болатынына нақты сенім бар.
Көптеген ғалымдардың зерттеу еңбектерінде химияны оқыту әдістемесінің мазмұны баяндалған. Мектепте химияны оқыту мазмұнының құрылымында көптеген авторлар жалпы химия, Органикалық химия және бейорганикалық химияға бөлінген оқыту әдісін зерттеді. Мектепке арналған химия брошюраларында химиялық есептерді шешуге көп көңіл бөлінеді, өйткені оқушылардың химиялық есептерді шеше білуі-бұл тақырыпты қаншалықты игергендігінің көрсеткіші [4].
Макареня А.А., Завлин П. М. өзінің зерттеу жұмысында химияны оқытудың сабақтастығы мен үздіксіздігін жоғалтпау үшін пәнаралық интеграция барысында мектептер мен жоғары оқу орындарының жалпы әдістемесі бойынша білім беру жүйесінде химияны оқыту әдістемелік-теориялық негіздеріне үлкен көңіл бөлді периодтық жүйе, химиялық құрылым теориясы, т.б оқыту.
Оқушыларды даярлаудың негізгі мақсатына сәйкес ЖОО-ның оқу пәндеріне ұқсас ғылыми-әдістемелік негіздер әзірленді (Ахметов Н. С., Рахманкина А. М.). Әдістемелік жұмыстың үш түрлі аспектісі бөлінді: ғылыми-теориялық (мазмұны мен деңгейі бойынша оқушыны не және қалай түсіндіру керек), ғылыми-әдістемелік (көлемі, нысаны және түсіндіру тәртібі бойынша), оқу-педагогикалық (оқушылардың берілген материалды меңгеруін арттыру тәсілдері).
В. П. Гаркунов мектеп оқушыларының оқу орнына түсуінің маңызды ғылыми-әдістемелік негіздемесін зерттеді. Ғалымның тұжырымы, жалпы білім беретін мектептер мен университеттерге түсу кезінде өткізілетін емтиханға дайындық ретінде химияның алғашқы студенттері оқыған материалды еске түсіре отырып, дайындыққа көп көңіл бөлу керек.
В. П. Гаркунов оқушыға қойылатын негізгі талаптарды атап өтті, химияны оқыту курсының маңызды бөлігін ашты, химияны оқыту әдістемесінің ерекшеліктерін ашты. В. П. Гаркунов өз зерттеулерінде алғаш рет мектепте химияны оқытудың әдіснамалық ғана емес, әдіснамалық қиындықтарын да көрсетті. Ғалымның әдістемелік ұсынымдары химиялық объектілердің тек субстанциялық құрылымдық, энергетикалық және кинетикалық жағдайын ашуда ғана болмайтындығын көрсетті [5].
Е.Г. Злотников мектепте химияны оқытудағы көп жылдық тәжірибесі үшін химияны оқыту мазмұнын құрылымдауға кіріктіру-модульдік тәсілді іске асырды. Мазмұн құрылымында ғалым жеке жүзеге асырылатын 4 түрлі модульді анықтады: химияның теориялық негіздері, химиялық элементтер, Органикалық химия, химиялық есептерді шешу.
Химияны оқыту технологиясында қолданылатын әдістермен қатар, жалпылау әдістерін жүйелеу және біріктіру кеңінен қолданылады.
Химияны оқыту практикасы мен теориясында осы пәнді оқытуға кіріктірілген-модульдік оқытудың теориялық-әдістемелік негіздерін әзірлеудің алғышарттары келтірілген. Химия пәнін дайындауда химияны оқыту әдіснамасында интеграцияланған модульдік тәсілді қолданбау әлі шешілмеген теориялық-әдістемелік негіздің жүзеге асырылмауна қатысты қиындықтармен ғана байланысты:
1. Химияны оқытудағы кіріктірілген оқытудың мазмұны мен құрылымының белгісіздігі.
2. Химияны кіріктірілген оқытуда оқушының білімі мен дағдыларын анықтайтын жалпылау, жүйелеу және кіріктіру әдістерінің болмауы.
3. Химияны оқытудың кіріктірілген модульдік технологиясының болмауы және оның іске асырылмауы.
4. Химияны оқытудың кіріктірілген модульдік технологиясында нәтижені бақылау мен бағалаудың болмауы.
Химияны оқытудың теориясы мен әдістемесінде колда бар алғышарттардың барына қарамастан әдістемелік негіз және кіріктірілген модульдік оқыту технологиясын - ғылыми мақсат ретінде танылмағандығы.
Химияны оқытудың жеке компоненттері баяу түрде жетілдірілуі немесе кіріктіру технологиясы негізінде мүлдем өзгерілуі мүмкін. Тек жетілдірудің жаңа екінші түрін тек кіріктіру технологиясы ғана оқушының білім алу қажеттілігін өзінің талабы мен қызығушылығына сәйкес іске асыра алады. Тек кіріктіру технологиясы бойынша мектеп оқушысы дербес және өз бетімен алдында ұғынған, материалды толық меңгерген, оқудың химиялық және кәсіби маңыздылығын түсіне отырып, өзін интеллекті түрде дамыта алады. Сонымен катар, бұл технология оқушының білімін мұғалім тексеру арқылы оқуды субьектіліктен - тепе-тең субьектіге, өзін жеке тұлға ретінде дамыту, іс әрекетін логикалық нақты- кіріктіру ойлау тәсілі негізінде дамыта алатындығы анықталды [6].
Бұл зерттеудің өзектілігі - химия сабағын өткенде кіріктірілген оқыту технологиясын қолдану қиындықтары тек ғылыми тұрғыда ғана емес сонымен қатар әлеуметтік (мұғалімнің мамандығын саналы түрде өзінің оқу материалын таңдауы) тұрғыда да байқалатындығы.
Зерттеу келесі карама-қайшылықтарды шешу үшін:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
әлеуметтік қажеттілікке дейін мектеп оқушысының маман болғанға дейін жеке тұлға құзіреттілігіне сай дамуы;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
химия пәнінің дәстүрлі тұрақты мазмұны мен бейімделудің қажеттілігін және оқушының жеке білім талабы мен мүмкіншіліктерін қамтамасыз ету;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
химияны дәстүрлі оқыту әдістемесі мен білім берудің үздіксіздігін, сабақтастығын, жаңартылған кіріктіру технологиясын іске асырудың қажеттілігі;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
білім алушының сабақты қабылдауының жеке қарқыны мен жалпы әдістемесі;
Химияны оқыту әдістемесінің жоғарыда көрсетілген - өзектілігі, теория мен әдістемесінде шешілмеген химиялық мақсаттармен қарама-қайшылықтар осы зерттеу жұмысында анықталды.
Химияны оқыту теориясы мен әдістемесінде бар алғышарттардың болуына қарамастан, кіріктірілген модульдік оқытудың әдіснамалық негізі мен технологиясы ғылыми мақсат ретінде танылмаған.
Химияны оқытудың жеке компоненттері кіріктіру технологиясы негізінде біртіндеп жетілдірілуі немесе толығымен өзгеруі мүмкін. Жетілдірудің жаңа екінші түрін кіріктірілген технологиясы ғана оқушының білім беру қажеттіліктерін оның талаптары мен мүдделеріне сәйкес жүзеге асыра алады. Кіріктірілген оқыту технологиясымен ғана оқушы өз түсінігін сезіне отырып, материалды толық меңгеріп, оқытудың химиялық және кәсіби маңыздылығын сезіне отырып, өзін-өзі дамыта алады. Осылайша, бұл технология мұғалімнің оқушының білімін тексере отырып, пәндік - тепе-теңдік пәні негізінде оқытуды дамыта алады, өзін тұлға ретінде дамытады, ойлаудың логикалық нақты кіріктіру тәсілі [6].
Бұл зерттеудің өзектілігі химия сабағынан өту кезінде оқытудың кіріктірілген технологиясын қолданудағы қиындықтар тек ғылыми тұрғыдан ғана емес, сонымен бірге әлеуметтік жағынан да көрінеді (мұғалімнің оқу материалын саналы таңдауы).
Зерттеу келесі қайшылықтарды шешу үшін жүргізіледі:
* әлеуметтік қажеттіліктерге дейін маман болғанға дейін оқушының жеке басының құзыреттілігін дамыту;
* химия пәнінің дәстүрлі тұрақты мазмұны мен бейімделуіне және оқушының жеке білім алу қажеттіліктері мен мүмкіндіктеріне қажеттілікті қамтамасыз ету;
* химияны оқытудың дәстүрлі әдістемесін және білім берудің сабақтастығы мен үздіксіздігін жүзеге асыру қажеттілігі;
* білім алушылардың сабақты қабылдауының жеке қарқыны және жалпы әдістемесі;
Жоғарыда келтірілген химияны оқыту әдістемесінің өзектілігі, теория мен әдістемедегі шешілмеген химиялық мақсаттармен қайшылықтар осы зерттеу жұмысында анықталды.
Зерттеу мақсаты - мектеп оқушыларына химияны кіріктіру технологиясы негізінде оқыту әдістемесін жетілдіру.
Зерттеу нысаны - Шымкент қаласы А.С. Пушкин атындағы № 1 мектеп-гимназиясында химия пәнін кіріктіру технологиясы негізінде оқыту үрдісі.
Зерттеу мақсатына сай келесі гипотеза ұсынылды: химияны мектепте оқыту үрдісі арқылы білім алу кіріктіру технологиясына негізделсе оқушыға тиімді болады.
Жетекші принциптері - үздіксіздік, бағыттылық, сабақтастық, кіріктірілген және модульділік.
Зерттеудің мақсаты мен гипотезасына сай зерттеудің міндеттері айқындалды:
1. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мектеп оқушыларын оқытудағы қиындықтарды жою үшін оқыту әдебиеттеріне ақпараттық ізденіс және химия-педагогикалық талдау жасау.
2. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Химияны тиімді оқытудың теориялық модель ретінде кіріктірілген модульдік әдістеме құрастыру, кіріктірілген модульдік технологиясын құру және оның ерекшеліктерін белгілеу.
3. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кіріктірілген модульдік әдістеменің құрылымы мен мазмұнын негіздеу, оның тиімділігін бақылайтын педагогикалық эксперимент құру.
Химияны кіріктірілген оқыту әдістемесі ғылымы дидактиканың заңдары мен принциптеріне сәйкес дамып келеді. Химияны оқыту әдістемесінің жүйесі және оған қойылатын талаптар оқыту әдістерінің дидактикалық сипаттамасымен тығыз байланысты. Ол сонымен қатар психология және физиология ғылымдарымен байланысты, өйткені оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес білім нақты материалға байланысты дамиды. Осы мәселелерді шешу үшін химияны оқыту әдісі педагогикалық зерттеулерде кеңінен қолданылатын келесі әдістерді қолданады: байқау, болжау, педагогикалық эксперимент, оқу құжаттарын талдау, оқушылардың жазбаша, графикалық, техникалық және т.б. жұмыстары, мұғаліммен және оқушымен әңгімелесу, сауалнама және т. б. химияны оқыту процесінде әртүрлі өзгерістер орын алады.
Қойылған міндеттерді іске асыру үшін мынадай әдістемелік зерттеулер пайдаланылды: нормативтік құжаттар мен химиялық әдебиетті философиялық, психологиялық-педагогикалық, әдістемелік талдау; химияны интегралдау оқыту әдістемесін модельдеу және жобалау; теориялық және эксперименттік зерттеуді талдау; байқау; салыстыру; сабақтастық; пікірді анықтау; жауаптарды сандық және сапалық талдау; педагогикалық тәжірибе; эксперимент нәтижелерін статистикалық талдау және әдістемелік түсіндіру [7].
Теориялық маңыздылығы - мектепте кіріктіріп оқытудың әдістемелік негізін құру (жетекші принциптері, теориялық моделі, әдіснама), әдістемесі мен тұжырымдамасын құру. Болашақта саналы және перспективалы әдістеме ретінде химияны кіріктірілген оқыту қажеттілігі анықталды. Нормативтік құжаттарды теориялық талдаудан кейін заманауи ғылыми міндеттер мен мақсаттар қойылды. Химия білімінің мазмұны инвариантты (қозғалмайтын) және ауыспалы (қозғалмалы) бөліктерден тұрады. Инвариантты бөліктің мазмұны мемлекеттік стандартқа сәйкес анықталады. Мұнда оқу материалы химиялық білім берудің іргелі міндеттерін жүзеге асырады. Вариативті (жылжымалы) мазмұн оқушылардың қызығушылықтары мен қабілеттерін, сұранысын, химия ғылымының соңғы жетістіктерін, республиканың өңірлік ерекшеліктерін ескереді. Жылжымалы бөліктің мазмұнын әзірлеу және анықтау білім беру мекемесінің құзыретіне жатады. Интеграцияланған оқытудың жаңа теориялық моделі жасалды, химияны оқытудың пәнаралық мазмұны қалыптасты, инвариантты (жылжымалы) және кәсіби маңызды блоктарды қамтитын нәтижелерді бағалау әдістемесі жасалды[8].
І ӘДЕБИ ШОЛУ
1 МЕКТЕПТЕ ХИМИЯНЫ КІРІКТІРІП ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мектепте химияны кіріктіріп оқытудың даму тенденциясы
Қазіргі уақытта біздің еліміз жалпы әлемдік даму үрдістерін ескере отырып, отандық білім беруді жаңғырту жолдарын іздестіруге мүдделі. Қоғамдағы өзгерістерге байланысты әлеуметтік-экономикалық өзгерістер және нарықтық қатынастарға көшу. Орта мектептерде осы өзгерістерден туындайтын пән оқытуда жаңа инновациялық қажеттілік туындайды, онда тұлғаның үйлесімді дамуына бағытталған проблемалық, сөйлесу, кооперациялық процестер белсенді іске асырылады. Бұл, өкінішке орай, жаратылыстану пәндерінің қысқартылған кезеңінде орын алады.
Модернизация стратегиясы аясында ұсынылған химиялық білім мазмұнын өзгерту және оқу процесін қайта құру бұл қайшылықты жоя алмайды. Осы қарама-қайшылықты жоюға бағытталған әдістердің бірі ретінде біз тиімді пәндік оқыту мен оны әдістемелік қамтамасыз етуді қарастырамыз. Жаратылыстану-ғылыми циклдар пәндерінің алдына қойылған жалпы мақсатты іске асыру (әлемнің бірыңғай жаратылыстану-ғылыми бейнесін, экологиялық мәдениетті, кең ауқымды ойлауды және т. б. қалыптастыру), бұл пәндерді бірдей блокқа - жаратылыстану білім беру саласына біріктіруге және оларды кіріктіру механизмін іздеуді талап етеді[9].
Бұл блоктың құрамында кейбір кіріктірілген пәндердің (табиғаттану, жаратылыстану, экология және т.б.) болуы базалық пәндерді (физика, химия, биология) оқыту уақытын қысқартты. Жаратылыстану гуманизация, экологизация, мәдениеттану сияқты білім беру алдына қойылған маңызды міндеттерді қиындатты.
Жаратылыстану-ғылыми білім беруді жаңғырту стратегиясында оның дамуының маңызды үрдісі ретінде интеграциялау үрдісі тиісті жағдайларда тиімділік жүйесінің құрамдас бөлігі болуы мүмкін. Осылайша, тиімділік химиялық түзілудің маңызды факторы болып саналады.
Тиімділік пен пәндік оқыту қатынастарын жобалау әдістерінің жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру осы зерттеудің маңызды әдіснамасы болып табылады.
Біздің пікірімізше, "білім берудегі кіріктіру " ұғымының қолданыстағы ұғымдарын үш топқа бөлуге болады:
1. "Кіріктіру" ұғымы дидактикалық ұстаным ретінде. Жақында кіріктіруді әдіснамалық және дидактикалық ұстаным ретінде қарастыру А.Я. Данилюк, К. Ю. Колесинаның еңбектерінде кездеседі. Н. В. Груздеваның пікірінше, бұл ұстаным шындықты түсінудің әртүрлілігін толықтыруға және әлемнің жеке-көп өлшемділігін қалыптастыруға және осы әлемдегі өз орнын түсінуге жағдай жасауға негізделген. Жоғарыда аталған мұғалімдер білім берудегі кіріктіру жалпы әдіснамалық сипатқа ие жаңа ұстаным екенін түсінеді. Оқытудың пәндік жүйесінде бұл ұстаным кіріктіру механизмі ретінде қарастырылатын пәнаралық байланыстар арқылы жүзеге асырылады.
2. Кіріктіру ұғымы оқу процесін ұйымдастыру нысаны және білім беру мазмұны ретінде. Мысалы, Г. А. Монах интеграцияны табиғат заңының бірлігі негізінде білім мазмұнын ұйымдастырудың жетекші формасы деп атайды. Бұл топқа американдық мұғалімдердің пікірін де қосуға болады: білім берудегі интеграция - бұл оқушыға мектепте алған білімі мен дағдыларын нақты өмірлік жағдайда қолдануға мүмкіндік беретін танымдық процесті ұйымдастырудың бір түрі. Дж. Макдональд пәнаралық кіріктіру оқу процесін ұйымдастырудың бір түрі деп атайды, оның барысында әртүрлі пәндерден алынған білімге негізделген әр түрлі іс-шаралар барысында жалпы тақырыпты зерттеу жүзеге асырылады.
3.Үшінші топта біз "білім берудегі кіріктіру" ұғымына шартты түрде берілген "жеке авторлардың көзқарасын"жинақтадық. И. А. Колесникова ноосфера ілімі шеңберіндегі пәнаралық кіріктіруді қарастырады. М. Н. Берулава кіріктірудің педагогикалық феномені туралы айтады.
Біздің ойымызша, химияны заманауи түрде оқыту кана модульдік кіріктірілген әдіснамасының көмегімен ғана әсерлі және тиімді.
Модульдік-кіріктіріп оқыту-оқытудың біртекті және гетерогенді ақпараттық-функционалдық тәсілін интеграциялау және өзара әрекеттесу әдістемесі [10].
Кейбір зерттеушілер кіріктіру мен пәнаралық байланысты бір-бірінен сапалы түрде ерекшеленетін құбылыс ретінде қарастырады. Бұл жағдайда кіріктіру және үйлестіру ұғымдарының арасындағы айырмашылықты білу қажет. Оқытылатын ұғымдарды, құбылыстарды, процестерді, өту уақытын жалпылау үшін байланысты пәндердің оқу бағдарламаларын сәйкестендіріп үйлестіру, яғни білімді кіріктіруге әсер ететін оқу пәндерінің өзара байланысын орнату. Кіріктіру сабақтастықты қамтамасыз етеді. Сабақтастық педагогикалық процестің тұтастығы мен үздіксіздігі мен олардың нәтижесі, оқытудың дискретті сипаты арасындағы қайшылықтарды шешуі керек. Пәнаралық байланыс өзара байланысты пән арасындағы көлденең қатынастармен шектелгенімен, сабақтастық білім беру сатысымен тігінен байланысты. Бірақ, біздің ойымызша, педагогикалық кіріктірудің шегі жоқ. Оқу процесінің әртүрлі элементтері, білімнің өзі кіріктіруге ұшырауы мүмкін, сондықтан кіріктіру ерекше дүниетаным деп аталады.
Қазіргі кезеңде оқушылардың химиялық дайындығының жоғары деңгейіне қол жеткізу үшін химиялық білім беруді дамытуда анықталған жалпы әлемдік үрдістерге барынша сүйену керек:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- теория мен практиканың инвариантты бөлігін анықтаумен байланысын күшейту;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
- кіріктіру процестерді күшейту, жүйелілік, шағын топтардағы оқушылардың жұмысын ұйымдастыру;
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кіріктіру - химияны оқыту процесін құрылымдауда, инвариантты және ауыспалы бөліктерді, химияны оқыту модульдерін таңдауда, оқытушының ұйымдастырушылық, басқарушылық қызметін жүзеге асыруда, химияны оқытудың кәсіби бағытын, оқытудың заманауи технологияларын интеграциялау және синтездеуде, оқыту нәтижелерін бағалауда басшылыққа алынатын негізгі арнайы қағидат.
Модульділік - химияны оқытуда маңызды, ерекше ұстаным бар, ол оқытудың мазмұнын ұсынады және аяқталған дидактикалық ақпараттық және функционалды модульдер арқылы жүзеге асырылады.
Модуль - дидактикалық кіріктіру мақсатына жетудің құралы. Ақпараттық-функционалдық құрылым элементтерінің арасында тағы төрт элемент бар; бірінші санмен берілген кіріс элементін басқару модульдің мақсаты мен мазмұнын ашатын элемент болып табылады, келесі кіріс элементі модульде берілген ақпаратты жалпылауға және жалпылауға арналған, соңғы шығыс элементі модульден кейін оқушының білімін жалпылауға арналған оқу элементі болып табылады.
Модуль - толықтырылған дидактикалық-ақпараттық түйін ғана емес, сонымен қатар өзекті әдістемелік бағдарлама. Модуль-негізгі мағынасы ол толықтырылған дидактикалық ақпараттық түйін бірақ бұл жұмыста бұл термин мәтіннің мағынасына байланысты қолданылды.
Модульдік оқыту мен кіріктірілген модульдік оқытудың ерекшелігі оқыту мазмұнын жеке элементтерге бөлу, оқушылардың алған білімдерін жоғары деңгейде көрсете білуі, мұғалімнің жан-жақтылығы арқасында оқушыға нұсқау бере білуі болып табылады. Көрсетілген ерекше принциптердің - өзара байыту мен өзара түсіністіктің арқасында модульдік-кіріктіріп оқыту қалыптасады.
Кіріктірілген модульдік оқыту ─ субъектінің ақпараттық аяқталған блок және дидактикалық мақсатқа жету технологиясы түрінде жүзеге асыратын оқыту.
Химиялық білім беруді оңтайландыру жетістіктерге, өлшемдерге, шарттарға сәйкес оқытудың кіріктірілген модульдік технологиясын қолданған кезде тиімді.
Қазіргі кезеңге сәйкес білім беруді өзгерту әр оқушының белгілі бір білім жиынтығын игеруіне ғана емес, сонымен бірге адамның танымдық және шығармашылық қабілеттерін дамытуға бағытталуы керек [11].
Химияны кіріктірілген модульдік оқыту тұжырымдамасы. Әлемдік әдістеме тарихында оқытуды ұйымдастырудың бірнеше жүйесі белгілі. ХХ ғасырдың ең маңызды ұғымы "ұйым" сөзі, ал ХХІ ғасырда - қолданбалы құрал болады. Сіз бұл тезисті терең түсініп, оны дұрыс жолға қоймайынша, адамзат қоғамдастығы біртұтас өркендеп жатқанын елестету қиын. Шынында да, әр адамның іс-әрекетінен бастап, мемлекетті басқару жүйелеріне дейін, тіпті болашақта да, егер біз дұрыс ұйымдастыру дағдыларын игерсек қана, ғылым мен білімнің өркендеуіне қол жеткізе аламыз. Осылайша, бүгінгі таңда пәнді оқытудың жаңа технологиясын іздеуде келесі мәселелерді қайта қараудың уақыты келді деп айтуға болады: алдымен пәннің мазмұны мен құрылымын ғылыми тұрғыдан түсіну және сабақты оқытуды ұтымды ұйымдастыру.
Модульдік оқытудың әлемдік практикасында оқытудың мынадай жүйелері қолданылады: алгоритмдік, оқытуда өзін-өзі оқыту, аудио-визуалды, автоматтандырылған басқару және бағдарламалық қамтамасыз ету.
Кіріктірілген модульдік оқытуда бастысы, пән-мұғалім мен оқушының субъективті өзара әрекеті. Олар қазіргі уақытта еліміздегі жалпы әлемдік даму үрдістерін ескере отырып, отандық білім беруді жаңғырту жолдарын іздестіруге қызығушылық танытуда. Қоғамдағы өзгерістерге байланысты әлеуметтік-экономикалық өзгерістер және нарықтық қатынастарға көшу. Орта мектептерде осы өзгерістерден туындайтын пән оқытуда жаңа инновациялық қажеттілік туындайды, онда тұлғаның үйлесімді дамуына бағытталған проблемалық, сөйлесу, кооперациялық процестер белсенді іске асырылады. Бұл, өкінішке орай, жаратылыстану пәндерінің қысқартылған кезеңінде орын алады [12].
Модернизация стратегиясы аясында ұсынылған химиялық білім мазмұнын өзгерту және оқу процесін қайта құру бұл қайшылықты жоя алмайды. Осы қарама-қайшылықты жоюға бағытталған әдістердің бірі ретінде біз тиімді пәндік оқыту мен оны әдістемелік қамтамасыз етуді қарастырамыз. Жаратылыстану-ғылыми циклдар пәндерінің алдына қойылған жалпы мақсатты іске асыру (әлемнің бірыңғай жаратылыстану-ғылыми бейнесін, экологиялық мәдениетті, кең ауқымды ойлауды және т. б. қалыптастыру). пәндерді бір блокқа біріктіруді талап ететін - жаратылыстану-ғылыми білім беру саласы және оларды интеграциялау тетігін іздеу.
Бұл блоктың құрамында кейбір интегративті пәндердің (табиғаттану, жаратылыстану, экология және т.б.) болуы базалық пәндерді (физика, химия, биология) оқыту уақытын қысқартты. Жаратылыстану гуманизация, экологизация, мәдениеттану сияқты білім беру алдына қойылған маңызды міндеттерді қиындатты.
Модернизациялау стратегиясындағы жаратылыстану ғылыми білім беруді интеграциялау үрдісі оның дамуының маңызды тенденциясы ретінде сәйкес жағдайда тиімділік жүйесіннің компоненті болуы мүмкін. Осылайша, тиімділік химиялық білім берудің маңызды факторы болып саналады.
Ал тиімділік қатынас жобалау және пәндік оқытудың әдістер жүйесін практика жүзінде іске асыру бұл зерттеудің маңызды әдіснамасы болып табылады [13-14].
Модернизациялау стратегиясында жаратылыстану-ғылыми білім беруді интеграциялау үрдісі оның дамуының маңызды тенденциясы ретінде тиісті жағдайларда тиімділік жүйесінің құрамдас бөлігі бола алады. Осылайша, тиімділік химиялық түзілудің маңызды факторы болып саналады.
Ал тиімділік пен пәнді оқыту қатынастарын жобалау әдістері жүйесін практикалық іске асыру осы зерттеудің маңызды әдіснамасы болып табылады [13-14].
Қазіргі уақытта біздің елімізде жалпы дүниежүзілік даму тенденциясын ескере отырып, отандық білімді моденизациялау жолдарын іздестіруге қызығушылық танытуда. Қоғамдағы өзгерістермен байланысты әлеуметтік экономикалық өзгерістер және нарықтық қатынасқа өту. Содан туындайтын орта мектептердегі өзгерістер тұлғаның үйлесімді дамуына бағытталған мәселелік, әңгімелесу, ынтымақтастық белсенді іске асатын пәндік оқытудың жаңа инновациялық қажеттілігін тудыруда. Бұл өкінішке орай, жаратылыстану пәндерінің уақытының қысқартылған кезеңінде болып жатыр.
Кіріктірілген- оқытудың модульдік аралас жүйесін құрайды.Осы аралас модульдік оқыту жүйесіне қосымша жоғарыда аталған оқыту жүйелері қосылуы керек, өйткені модульдік оқыту мазмұны жеке блоктардан тұратын модуль болып табылады. Сондықтан химия пәнін модульдік оқытуды ұйымдастыруда мұғалімнің рөлі қандай болса, оқушының да рөлі сондай болмақ.
Сонымен, жоғарыда айтылғандардан- кіріктірілген модульдік оқыту арқылы біз мұғалім мен оқушының екі жақты бірыңғай белсенділігінен тұратын және оқытудың жаңа технологиясына бейімделген модульдік оқыту жүйелерімен тығыз байланысты оқытудың ұтымды әдісін түсінеміз. Оның негізгі құралы-оқытуда мұғалім мен студенттер арасындағы субъективті қатынастарды жүзеге асыру үшін қажетті белгілі бір білім мен дағдыларды дербес және белсенді игеруге мүмкіндік беретін модуль.
Химияны модульдік оқыту сапасы мұғалімнің оқыту әдістерін ұтымды тұжырымдауын, кіріктірілген пәндерді оқыту әдістерін таңдау мен қолдануды талап етеді.
Кіріктірілген модульдік жүйе арқылы оқыту белгілі бір модульдің мазмұнын ассимиляциялау үшін қолданылатын әдістер жиынтығын қамтуы керек. Мұндай оқытудың тиімділігі модульдік бағдарламаның сапасына және ұйымның сауатты құрылған жүйесіне байланысты [15].
1.2 Мектепте химияны кіріктіріп оқытуды іске асыру мүмкіндіктері
Химияны оқыту сапасының міндеті-жоғарыда аталған барлық белгілі әдістердің барлық аспектілерін қамтитын қосымша әдістердің жиынтығын құру, белгілі модульдің мақсаты мен міндетін ұтымды шешуді қамтамасыз ететін әдіс немесе әдістер жүйесін таңдау, әр модульде ұсынылған өзгеретін оқу жұмысының әр аспектісі мен жағдайын ескере отырып. Жаратылыстану-ғылыми пәндерді кіріктіре отырып, модульдік технология бойынша оқытудың міндеттері мен жолдарын анықтай отырып, модульдік бағдарламаны құру қағидаттарын басшылыққа ала отырып, 9-сыныпқа арналған химия бойынша модульдік бағдарлама әзірленді. Модульдік бағдарламада модульдің мазмұны, оқушылардың алдын-ала білімі, өзіндік жұмысы, модульдік сабақтарда қолданылатын интерактивті әдістер көрсетілген. Бағдарлама мазмұнында осы модульде меңгерілетін оқушылардың білім мазмұны көрсетілген. Мұнда қарастырылған тақырыптар олардың үндестігіне сәйкес келетін сабақтастыққа біріктіріледі. Оқушылардың алдын-ала білімдері мен дағдыларына сүйене отырып, жаңа модульді оқу кезінде ұғымдарды дәйекті түрде игеру, терең және мұқият білімді қалыптастыру, іс-әрекеттерді толықтыру, оқушылардың интеллектісін дамыту жүреді [16].
Кіріктірілген модульдік бағдарламаның үшінші бағанында студенттер өз бетінше игеретін білім мен дағдылар, яғни модульді игеру процесінде студенттер жүргізетін жұмыс түрі: зертханалық тәжірибе, оқулықпен жұмыс, көп деңгейлі үлестірмелі тапсырмаларды орындау, эксперименттік мәселелерді шешу, тірек-схемамен жұмыс, қосымша материалдарды дайындау және т. б.
Модульдік оқыту технологиясы бойынша сабақтарда қолданылатын оқытудың интерактивті (белсенді) әдістері берілген: әңгіме, баяндау, оқытуды дербес ұйымдастыру, объектіні зерделеу, салыстыру, өзара оқыту, практикалық, индукция, дедукция және т.б. мысалы: әңгіме-екі жақты баяндауға жатады. Әдіс принципі-мұғалім-сұрақтар қояды, ал оқушылар жауап береді. Ұсынылған материалдың кейбір сұрақтары студенттерді таныстыру кезінде қолданылады. Мұғалім мен оқушы қызметінің сипаты мен мақсатына байланысты бұл әдіс әңгімелесуден кейінгі, эвристикалық және бақылау, қорытынды әңгімелесу әдістері ретінде жіктеледі. Бұл мұғалімнің шеберлігі мен сезімталдығын талап ететін күрделі әдіс, оған қойылатын талаптар: студенттерге әңгімелесудің мақсатын, негізгі міндетін жеткізу, белсенді қатысуға ынталандыру; әңгіме мазмұнын анықтайтын сұрақтарды белгілеу және жіктеу, тұжырымдау мен тұжырымның дәйектілігі туралы ойлау; негізгі және қосымша сұрақтардың арақатынасын анықтау; әңгіме нәтижелерін қорытындылау және қорытынды жасау. Оқулықпен өзіндік жұмыс-қазіргі педагогика мен мектеп реформасының негізгі талабы-оқушыларды оқуға үйрету, әр пән бойынша оқу жұмысының жалпы және арнайы дағдылары мен дағдыларын қалыптастыру. Ең бастысы, мұндай дағдыларды оқу-жұмыс істей білу, кітаппен жұмыс. Оқулықпен жұмыс әдісі жаңа материалды игеру, алған білімдерін бекіту, қолдану және тексеру үшін қолданылады. Оқулықпен өзіндік жұмыс түрлері: қарапайым мәтінді жеке бөліктерге бөлу, әр бөлікті атау; мәтіндегі материалды ұсыну жоспарын құру, ғылыми білім жүйесінің құрылымдық элементтерін табу, яғни ғылыми мәліметтер, ұғымдар, заңдар, теориялар, зерттеу әдістері және қолданбалы білім оны схема түрінде білдіру мүмкіндігі. Табиғатта элементтер мен олардың қосылыстарын тарату және пайдалану сияқты құжаттық материалдарды оқулықпен өз бетінше жұмыс жасау арқылы жақсы зерттеуге болады. Бақылау практикалық сабақ кезінде оқушылар оқулықтан теориялық тақырыптарды оқып, тапсырмаға сәйкес белсенді жұмыс істейді. Оқушылардың эксперименті практикалық қызметті тиімді ұйымдастыру болып табылады. Мұнда ол заттар мен химиялық реакцияларды таниды және олар арқылы заттардың құрылымы мен қасиеттері, заттардың генетикалық байланысы, химиялық құбылыстардың мәні арасындағы байланысты түсінеді, практикалық дағдыларды игереді. Зерттеу әдісінде мәселені шешкен кезде оқушылардың дәйектілігі артады. Таратылған материалдар мен жұмыстарды, химиялық эксперименттерді дербес орындайды, құралдарды құрастырады, модельдер жасайды; графикалық жұмыстарды орындайды және т.б. [17].
Кіріктірілген модульдік бағдарламада білімді жүйеге келтіру және қорытындылауда рөлдік ойын, сынақ түріндегі өткізілетін сабақтарда қарастырылған. Оқушылардың білімін, білігін және дағдысын қорытынды тексеру сынақ түрінде белгіленген сұрақтар бойынша жауап береді немесе эксперимент және сан есептерін шығарады. Оқушыларды толық қамту үшін жартылай жазбаша (химиялық диктант, бақылау жұмысы), жартылай әңгімелесу түрінде өткізілуі мүмкін. Химияны кіріктіріп, модульдік оқытуда мектеп бағдарламасы бойынша өткізілген сабақтар санымен салыстырғанда сағат саны ұтымды пайдаланылады. Оқушының танымдық іс-әрекеті тиімді ұйымдастырылады. Ұсынылған оқу материалын оқушылар толық игеруге мүмкіндігі болады.
Модульдік бағдарлама бойынша 1 кестеге сәйкес 9 - сынып химия пәнінен кіріктірілген модуль арқылы өткізген сабақтар мұғалім оқушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастырушы, бірлескен іздену іс-әрекетінің мүшесі қызметін ғана атқарады. Модуль арқылы өткізілген сабақтар құрылымын ойластырғанда оның барлық бөлімдері арасындағы сабақтастық пен оған бөлінетін уақыттың сәйкестігін ескерген жөн. Орындалатын жұмыстарға уақытты тиімді бөлу - педагогикалық еңбектің ең негізгі элементі [18].
Үнемделген сағаттарды теориялық білімді пайдалана отырып, эксперименттік есептер шығаруға жіберіледі.
Оқушылардың модуль оқу мазмұнын толық игергендігін білу үшін деңгейлік тапсырмалар орындалады, бұл кезде әр оқушы өз білімінің осал жақтары анықталынып, түзету, толықтыру мүмкіндігі болады [19].
Оқушылардың материалды толық игеруге:
oo ондағы материалды бірнеше рет салыстырмалы түрде қайталануынан;
oo әр сабақта барлық оқушыдан кіріктірілген пәндер бойынша іс-әрекет кезінде еске түсіру мүмкіндігінің болуынан;
oo эксперименттік есептер шығару арқылы теориялық материалдарды қайталау мүмкіндігінің болуынан барлық жағдай жасалған;
Сондықтан да мұндай жағдайда мұғалім алдына қойған мақсатқа толық жете алды деп айта аламыз.
Бұл кезде 1 - кестеде көрсетілгендей мұғалім модульге оқушы қандай біліктілікпен кіретіндігі және модульден екінші модульге қандай білікпен шығатындығы да көрсетіледі. Мақсаттың анық болуы, білік пен дағдының көрсетілуі, оқушыға да өз бетінше білім алу мен уақытылы толықтырулар жасауға мүмкіндік береді.
Егер, кіріктірілген модульдік бағдарламалардағы әрбір модульдің мазмұнына тоқталсақ, бастапқы Электролиттік диссоциациялану теориясы модулінде оқушылардың химиялық элементтердің, олардың қосылыстарының қасиеттері туралы білгендерін кеңейту жаңа бір саты болып табылады. Бұл модульді сабақтың нәтижесінде электрон-иондық тұжырымдар негізінде оқушылардың бейорганикалық заттардың негізінде кластары туралы білімі кеңейеді. Кіріктірілген модульдік сабақтың мақсаты - диссоциация процесінің мәні, механизмі және жүру жағдайы туралы ұғымдарды қалыптастыру, электролит, бейэлектролит, заттар, иондардың ерітіндісі жағдайы және олардың өз араларында жүретін реакциялар, әсер ететін факторлар туралы білім беру [20].
Кіріктірілген модульдік бағдарлама рөлдік ойын, сынақ түрінде өткізілетін сабақтарда білімді жүйелеуді және қорытуды көздейді. Оқушылардың білімін, іскерлігін және дағдыларын қорытынды тексеру қойылған сұрақтарға сынақ түрінде жауап береді немесе эксперименттік және сандық тапсырмалар шығарады. Оқушыларды толық қамту үшін жартылай жазбаша (химиялық диктант, бақылау жұмысы), жартылай әңгімелер түрінде жүргізілуі мүмкін. Химияны біріктірілген және модульдік оқыту кезінде мектеп бағдарламасы бойынша өткізілген сабақтар санымен салыстырғанда сағат саны ұтымды пайдаланылады. Оқушының танымдық белсенділігі тиімді ұйымдастырылған. Ұсынылған оқу материалын студенттер толық меңгеруге мүмкіндік алады.
Химия бойынша сабақтар 1-кестеге сәйкес кіріктірілген модуль бойынша модульдік бағдарлама бойынша өткізілген 9-сынып мұғалімі оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастырушы, бірлескен іздеу қызметінің мүшесі функциясын ғана орындайды. Модуль бойынша өткізілген сабақтардың құрылымын ойластыру кезінде оның барлық бөлімдері арасындағы сабақтастықты және оған бөлінген уақыттың сәйкестігін ескеру қажет. Орындалатын жұмысқа уақытты тиімді бөлу-педагогикалық еңбектің маңызды элементі [18].
Үнемделген сағаттар теориялық білімді қолдана отырып, эксперименттік мәселелерді шешуге бағытталған.
Оқушылардың оқу модулінің мазмұнын толық меңгеруі үшін деңгейлік тапсырмалар орындалады, онда әрбір оқушының әлсіз жақтарын анықтай отырып, өз білімін түзетуге, толықтыруға мүмкіндігі бар [19].
Оқушылардың материалды толық меңгеруіне:
- ондағы материалдың салыстырмалы түрде бірнеше рет қайталануынан;
- әр сабақта барлық оқушылардың кіріктірілген пәндер бойынша іс-әрекет кезінде есте сақтау қабілетінің болуына байланысты;
- эксперименттік есептерді шешу арқылы теориялық материалды қайталау мүмкіндігі үшін барлық жағдайлар жасалған;
Сондықтан, мұндай жағдайда мұғалім өз мақсатына толық қол жеткізе алды деп айта аламыз.
Бұл кезде 1 - кестеде көрсетілгендей мұғалім модульге оқушы қандай біліктілікпен кіретіндігі және модульден екінші модульге қандай білікпен шығатындығы да көрсетіледі. Мақсаттың анықтығы, дағдыларды көрсету білім алушыға өз бетінше білім алуға және уақытында толықтырулар енгізуге мүмкіндік береді.
Егер біз кіріктірілген модульдік бағдарламалардағы әр модульдің мазмұнына тоқталатын болсақ, онда "электролиттік диссоциация теориясы" бастапқы модулінде жаңа кезең оқушылардың химиялық элементтердің, олардың қосылыстарының қасиеттері туралы білімдерін кеңейту болып табылады. Осы модульдік сабақтың нәтижесінде электронды-иондық қорытындылар негізінде оқушылардың бейорганикалық заттар негізінде сыныптар туралы білімдері кеңейеді. Кіріктірілген модульдік сабақтың мақсаты-диссоциация процесінің мәні, механизмі және шарттары туралы түсінік қалыптастыру, электролит, электролит емес, заттар, ион ерітінділері және олардың арасындағы реакциялар, әсер ететін факторлар туралы білім беру [20].
Кесте 1.
9 cынып химия пәнінен дайындалған модульдік бағдарлама
№
Модульдің аты
Сағат саны
Модульдің мазмұны
Оқушылардың игеретін білімі мен білігі
Оқушылардың өз бетінше игеретін білімі мен білігі
Оқыту әдістері
1
Э
Л
Е
К
Т
Р
О
Л
И
Т
Т
І
К
Д
И
С
С
О
Ц
И
А
Ц
И
Я
2
Электролиттер және бейэлектролиттер туралы түсінік; электролиттік диссоциациялану; электролитті еріту процесін жүзеге асырудағы су молекуласының ролі
Электр тогы; өткізгіштердің тектері; полюсті ковалентті және иондық химиялық байланыс; кристалдық тор түрлері; катион және анион ұғымдары; су молекуласының құрылысы.
Зертханалық тәжірибе: заттардың электр өткізгіштігін анықтау және тәжірибе нәтижесін түсіндіру. Зертханалық тәжірибе: еру процесінің химиялық реакцияларға қатынасын дәлелдеу.
Объектіні зерттеу әдісі, үлгі көрсету әдісі, салыстыру әдісі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
Қышқылдардың, негіздердің және тұздардың судағы ерітінділерінің электролиттік диссоциациялануы.
Қышқылдардың, негіздердің және тұздардың формулалары. Заттардың ерігіштігі туралы түсінік. Ерігіштік кестесін қолдана білу.
Қышқылдардың, негіздердің және тұздардың судағы ерітінділерінің электролиттік диссоциациялану теңдеулерін деңгейлі түрде үлестірме тапсырмаларды орындау.
Өзара оқыту әдісі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
Электролиттік диссоциациялану дәрежесі. Әлсіз және күшті электролиттер.
Индикатор түсінің түрлі ортада(бейтарап,қышқыл, сілтілік) өзгеруі жөніндегі түсінік. Концентрациясы бірдей заттардың ток өткізгіштігі.
Оқулықпен жұмыс: электролиттік диссоциациялану дәрежесі туралы сұрақтарға жауап беру.
Оқытуды өзіндік ұйымдастыру әдісі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
Ион алмасу реакциялары. Қайтымды және қайтымсыз реакциялар.
Электролиттер туралы түсінік. Қышқылдардың, негіздердің және тұздардың қасиеттері.
Зертханалық тәжірибе: барий хлориді мен күкірт қышқылының; натрий карбонаты мен тұз қышқылының, натрий гидроксиді мен азот қышқылының әрекеттесуі.
Салыстыру әдісі, эврикалық зерттеу
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
Химиялық теңдеулер бойынша бастапқы заттардың бірі артық мөлшерде алынған жағдайдағы есептеулер.
Химиялық теңдеулер бойынша есептеулер, Авогадро заңының қолданылуы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Химиялық теңдеулер бастапқы заттардың мөлшерде алынған жағдайдағы есептеулерді үлестірме түрде тапсырмаларды орындау.
Есеп шығару алгоритмдерін қолданатын әдіс.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2
Электролиттік диссоциациялану тұрғысынан қышқылдардың, негіздердің және тұздардың қасиеттері
Қышқылдардың, негіздердің және тұздардың қасиеттері.
Электролиттік диссоциациялану тұрғысынан қышқылдардың, негіздердің және тұздардың қасиеттерін үлестірме түрде тапсырмаларды орындау.
Ұғымдарды жинақтау әдісі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тұздар гидролизі.
Ерітінді ортасы және индикатор туралы түсінік.
Зертханалық тәжірибе: натрий хлоридінің, калий карбонатының және алюминий хлориді тұздарының ерітінділерінің лакмусқа әсерін бақылау және тәжірибе нәтижелерін түсіндіру.
Салыстыру әдісі, зерттеу әдісі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
Практикалық жұмыс №1
Эксперименттік есептер шығару.
Практикалық жұмыс.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
Бақылау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz