Автордың мүліктік құқықтары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 43 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
I. КІРІСПЕ
II.Негізгі бөлім
І.тарау. Творчестволық қызмет және оны ұйымдастырудағы азаматтық құқықтың рөлі
1.1. Творчестволық қызмет оның ұғымы және мәні
ІI.тарау. Авторлық құқық
2.1. Авторлық құқық түсінігі және мәні
2.2. Авторлық құқық принциптері
2.3. Авторлық құқықтың негізгі категориялары
Авторлық құқық объектілері
Авторлық құқық объектілерінің негізгі түрлері
Авторлық құқық субъектілері
ІІІ.тарау. Автор құқықтары және оларды қорғау
3.1. Автор құқығы, оның мазмұны және іске асуы
3.2. Автордың жеке мүліктік емес құқықтары
3.3. Автордың мүліктік құқықтары
IV.тарау. Авторлық құқықты қорғаудың негізгі әдістері
4.1. Авторлық құқықты қорғау органдары
V.тарау.ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫҚ МЕНШІКТІҢ НЕГІЗГІ ИНСТИТУТТАРЫ
5.1.Интеллектуалдық меншіктің негзігі ұғымы
5.2.Интеллектуалдық меншік пен ерекше құқық ұғымдарының арақатынасы
VI.тарау.САБАҚТАС ҚҰҚЫҚ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК
6.1.Сабақтас құқық ұғымы
6.2.Сабақтас құқық субъектілері мен объектілері
6.3 Сабақтас құқықтарды қорғау
Авторлық құқықтың арнайы терминдері
III.Қорытынды
IV.Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

КІРІСПЕ
Авторлық құқық тақырыбы қаншалықты маңызды деп ойланар болсақ, онда бұл тақырыптың азаматтық құқықтың ең маңызды болмаса да соңғы жылдары бой түзеп келе жатқан саласы деп тұжырымдауға болады. Дегенмен өзінің көлемі жөнінен анау айтып үлкен де емес, тіпті кішкентай да емес. Әрине авторлық құқық бізде оншалықты дамымаған. Оны күнделікті теледидарда қарақшылық жолымен жасалынған кассеталарды, бейнекассеталарды трактормен таптап жойып жатқанын көріп жүрміз. Тәуелсіз Қазақстанда келешекте осы авторлық құқыққа мән беріліп оның тұғырын көтере түсер деп ойлаймын.
Соңғы жылдары экономикадағы түпкілікті өзгерістерге байланысты бұрын туындауы мүмкін емес немесе ғылыми, академиялық қызығушылық қана танытқан құқық саласында көптеген сұрақтар туындады.
Нарық заманының келуімен кәсіби шығармашылық мүдделері ақыл-ой және рухани еңбек саласына жататын адамдарға ақыл-ой меншік құқығы, яғни авторлық құқықпен байланысты қатынастарды реттейтін заң шығару маңызы күннен күнге өсіп жатыр. Бұл мәселелер компьютерлік қарақшылық толқынына байланысты өзекті болып табылады. Сондықтан өзімнің курстық жұмысымда мен ЭЕМ-ң программалық өнімдерін құқықтық авторлық қорғауға байланысты мәселелерді бөліп көрсетуге тырыстым.

Интеллектуалдық меншік түсінігі кейбір құқықтық институттарға қатысты, соның ішінде аса маңызды коммерциялық құпия, патенттік құқық, авторлық құқық және тауарлық белгілер сияқты құқықтық институттарға қатысты жалпы сипатқа ие.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодекстің 49 - тарау осы интеллектаулдық меншікке арналған.
Интеллектуалдық меншiк құқығының объектiлерiне:
1) интеллектуалдық шығармашылық қызметтiң нәтижелерi;
2) азаматтық айналымға қатысушыларды, тауарларды, жұмыстарды немесе қызмет көрсетулердi дараландыру құралдары жатады.
Интеллектуалдық шығармашылық қызметтiң нәтижелерiне:
1) ғылым, әдебиет және өнер туындылары;
2) эфирлік және кәбілдік хабар тарату ұйымдарының орындаушылығы, қойылымдары, фонограммалары мен хабарлары;
3) өнертабыс, пайдалы үлгiлер, өндiрiстiк үлгiлер;
4) селекциялық жетiстiктер;
5) интегралдық микросызба топологиялары;
6) ашылмаған ақпарат, оның iшiнде өндiрiс құпиялары (ноу-хау);
7) осы Кодексте немесе өзге де заң актiлерiнде көзделген реттерде интеллектуалдық шығармашылық қызметтiң басқа да нәтижелерi жатады [1, 505.].
Курстық жұмыстың тақырыбы сабақтас құқаққа арнлаған. Сабақтас құқық интеллектуалдық меншік құқығының объктілерінің бірі болып табылады.
Сабақтас құқықтар - орындаушының, фонограмма жасаушының, эфирлiк және кәбiлдiк хабар тарату ұйымының мүлiктiк құқықтары және орындаушының жеке мүлiктiк емес құқытары.
Сабақтас құқықтар қойылымдарға, орындаушылыққа, фонограммаларға, эфирлік және кабельдік хабар таратушы ұйымдардың хабарларына, олардың мақсатына, мазмұны мен маңызына, сондай-ақ олардың көрсетілу әдістері мен нысандарына қарамастан қолданылады.
Сабақтас құқықтың субьектісі болып, тікелей және кабельдік хабарлау ұйымдарының әуенжазба өндірушілері мен орындаушылары болып табылады.
Сабақтас құқықтар қойылымдарға, орындаушылықтарға, фонограммаларға, эфирлiк және кабельдiк хабар тарату ұйымдарының хабарларына олардың мақсатына, мазмұны мен сапасына, сондай-ақ жеткiзiлу әдiсi мен нысанына қарамастан қолданылады.
Курстық жұмыс кіріспе, 2 - тарау, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

І. Творчестволық қызмет және оны ұйымдастырудағы азаматтық құқықтың ролі

1.1. Творчестволық қызмет оның ұғымы және мәні

Творчестволық қызмет, яғни шығармашылық қызмет ғылым, техника, әдебиет, дизайн, таурлық белгілерді жасауда және т.б. салаларда жүзеге асырылады. Творчестволық қызметтің маңызы орасан, өйткені ғылым мен техника қоғам мүддесіне орай табиғаттың байлықтары мен күштерін пайдалануға мүмкіндік береді. Ал әдебиет пен өнер адамның рухани байлығын қалыптастырып, оның эстетикалық деңгейін арттырады.
Енді творчестволық қызметке анықтама бере кетейік. Творчестволық қызмет деп ғылым, техника, әдебиет немесе өнер саласында жаңа, творчестволық өзіндік нәтиже жасап шығуды атаймыз. Мұндай қызметті өндірімді қызмет дейді. Мысалы жаңа бағдарламалық өнім жазып шығарған программа әзірлеушінің еңбегі осының қатарына жатады. Осыған байланысты қазіргі компьютерлердегі операциялық жүйені жасап шығарушы Майкрософт фирмасының президенті әлемдегі ең бай адамдардың көшбасшысы болып отыр.
Творчестволық қызметтің нәтижелерінің бәрінің азаматтық құқық инстиуттарының авторлық құқық, өнертапқыштық құқығы, өндірістік үлгіге арналған құқық тәрізді салаларында бекітілген өзіндік ерекшеліктері болады.
Азаматтық құқық тікелей творчестволық, ғылыми-техникалық, әдеби немесе басқа қызметтерді реттемейді. Ғылыми-техникалық және көркем шығармашылық процессі оның нормаларынан тыс қалады.
Азаматтық құқық авторлықты танып, олардың құқықтық режимдерін белгілейді, авторларды материалды және моральды ынталандырып және олардың құқықтарын қорғауды жүзеге асырады. Авторлық құқық нормалары қоғамымыздың мәдени деңгейінің өсуіне, сонымен қатар авторлардың мүдделерін қорғауға бағытталған. Өз кезегінде өнертапқыштық құқық, өндірістік үлгіге арналған құқық ғылыми-техникалық прогрестің жеделдеуін, өндірістің тиімділігін арттыруға және өнім сапасы мен оның бәсекелестігін ұлғайта түседі.
Авторлық құқық ең алдымен шығарманың формасын қорғаса, ал өнертапқыштық құқық оның мазмұнына мән береді. Бірақ бұл екеуі ұқсастығы бар болғанымен өз алдына бөлек құқық тармақтары деуге келеді.

ІI. Авторлық құқық
2.1. Авторлық құқық түсінігі және мәні
Авторлық құқық-азаматтық құқықтың бір институты. Авторлық құқық реттейтін мүліктік және мүліктік емес қатынастар әдебиет, ғылым және өнер туындыларын шығару және қолданумен байланысты. Авторлық құқық жеке институт ретінде белгілі бір мәселелерді реттейді, оған мүліктік, мүліктік емес құқықтар және автордың заңды мүдделерін толықтай қорғау, ғылыми және көркем туынды шығару үшін құқықтық әдістерді пайдаланып жағдай жасау, туындының қоғамда кең қолданылуы жатады.
Объективті мағынада авторлық құқық дегеніміз ғылым, өнер, әдебиет туындыларын шығару және қолдануға байланысты қатынастарды реттейтін құқықтық нормалар жиынтығы. Субъективті мағынада авторлық құқық дегеніміз ғылым, өнер, әдебиет туындысын шығарған адамның мүліктік және мүліктік емес қатынастары.

2.2. Авторлық құқық принциптері
Қазақстандағы авторлық құқыққа жалпыға бірдей принциптер тән. Еркін шығармашылық принципі автор қызығушылық танытатын тақырыпқа болашақ туындының формасын, шығару әдісін, өз туындысын рұқсат етілген әдістермен қолдануға ерік береді. Конституциялық заң шығармашылық, ғылым, өнер және әдебиетті дамытуға негізделген ғылыми-техникалық және көркем шығармашылық еркіндігіне кепіл береді. Автордың жеке мүдделері бүкіл қоғамның мүдделерімен үйлесу принципі Азаматтық кодекстің 983-баптың 1 - 2 тармақтарында баяндалған. Бұл баптар бойынша жеке қажеттілікті қанағаттандыру үшін автор туындыларын қолдануға болады. Азаматтық кодекстің 983-баптың 2-тармағы бойынша автор туындысын автордың келісімінсіз пайдалану және оған жаңа жеке шығармашылық туынды шығару үшін, оған дейін шығарған туындысына сыйақы беруге болады.
Автордың туындыны шығару және қолдануға моральдік және материалдық қызығушылық принципі. Тәжірибеде моральді мадақтаудың жеке формалары кездеседі мысалы құрметті атақ беру (еңбек сіңірген әртіс және т.б.) немесе халық қолдауына ие болған туындыларды қайта басып шығару. Ғылым, өнер және әдебиет туындыларының авторларына моральді және материалды мадақтауға әртүрлі мемлекеттік және атаулы атақ беру жатады. Белгілі бір туындыға ұтыс тігу де материалды мадақтаудың бір түрі болып табылады.
Автордың заңды мүдделерін және негізгі құқықтарын қорғау принципі тек авторлық құқықтық қатынастарға түсетін адамдардың міндеттері мен құқықтары реттелген, субъективті құқықтардың іске асу кепілін бекітетін мемлекеттік органдардың құзырын анықтайтын нормаларда ғана көрсетілген жоқ. Сонымен қатар, бұзылған авторлық құқықтарды қорғау нормаларында да бейнеленген.
Ғылым және көркем шығармашылық саласындағы қатынастар әртүрлі нормативті актілермен реттеледі, осы актілердің жиынтығы авторлық құқық заңдарын құрайды.

2.3. Авторлық құқықтың негізгі категориялары
Авторлық құқық объектілері

Азаматтық кодекстің 971 бабына сәйкес авторлық құқық әдебиет, ғылым және өнер туындыларына таралады. Шығармашылық әрекетінің басқа нәтижелерінен ерекшеленетін, белгілі бір нышаны бар туындылар ғана құқықпен қорғалады. Бұл нышандар заңның өзінде белгіленген. Ең алдымен туынды шығармашылық қызмет нәтижесі болу керек. Содан кейін оның көшірмесін қамтамасыз ететін объективті нысанда болу керек. Авторлық құқықтың объектісі болып табылатын туынды шығармашылық қызметтің нәтижесінде пайда болады, бірақ тек әдебиет, ғылым және өнер саласына жататын туындылар ғана авторлық құқық объектілері болып саналады.
Заң әдебиеттерінде жаңа шығарма жасауға бағытталған жеке әрекеттер жатады. В. И. Серебровский бойынша шығармашылық бұл белгілі бір нәтижеге жету мақсаты бар саналы, көп жағдайда көп еңбек сіңіруді қажет ететін процесс. Шығармашылыққа саналы жұмыс және шығарған туындының жаңалығы тән болу керек. Шығармашылық адамның саналы, жеке әрекеті туындыны шығарғанша оның санасында қалыптасады. Туындының болашақ үлгісі түпкі ой өз дамуында бірнеше кезеңнен өтеді. Түпкі ой-арман, түпкі ой-жоспар, болашақ туындының үлгісі, түпкі ойды іске асыру, туындыны шығару. Бір кезеңнен екінші кезеңге өтү шығармашылық процесті құрайды. Әрбір кезеңнің өз ерекшелігі бар. Олар авторға ақиқат болмысты түсініп, оны эмоциялық қабылдаумен салыстыруға көмектеседі. Сонымен қатар, шығармашылық әдістері мен стилі бойынша әртүрлі болады. Жаңалық тек туындыға ғана емес шығармашылық қызметке де тән болады. Автор бірегей туынды шығарған кезде және белгілі бір туындыға негізделіп жаңа туындыны шығарған кезде жаңалық байқалады. В. И. Серебровский бойынша шығармашылықтың элементі жаңалық-жаңа мазмұн, туындының жаңа формасы, жаңа идея, жаңа ғылыми концепция түрінде көрінеді. Шығармашылық әрекеттің жаңалығынан басқа объективті көрініс тапқан туынды жаңалығы болады. Ол заңмен бекітілген міндетті және жеке белгісі бар ғылыми немесе техникалық шығармашылық нәтижелері. Авторлық құқық объектілеріне байланысты заң жаңалық белгілерін анықтамаған. Заң әдебиеттерінде туындының жаңалығын оның тақырыбы, идеясы, мазмұны және формасымен байланыстырады. Туындының басқа белгісі объективті көрініс. Түпкі ой іске аспағанша қорғау объектісі де болмайды. Оның әдебиет, ғылым, өнер туындыларына белгілі бір құқықтық реттеуді талап етеді. Әрбір шығарма белгілі бір көріну формасын иеленеді. Ол жазбаша, ауызша, қолжазба түрінде, сызу және т. б. Туындыны авторлық құқықтың объектісі ретінде тану үшін заң туындының аяқталуын талап етпейді. Туынды аяқталмаған болса да заңмен қорғалады. Авторлық құқық объектілеріне туындыны шығарған кезде автор пайдаланған эскиздер, жоспорлар және т. б. материалдар жатады. Туынды, оны авторсыз көшіруге болатындай объективті формада болу керек. Егер туындыны авторсыз көшіру мүмкін емес болған жағдайда, туынды авторлық құқықтың объектісі болып танылмайды.

Авторлық құқық объектілерінің негізгі түрлері

Авторлық құқық объектілерінің басым бөлігін әдеби шығармалар құрайды. Ой, сезім, идея және образ сөз арқылы берілгендіктен, бұл шығармалар ерекше болып келеді.
Әдебиет шығармаларымен қатар өнер тундыларын да бөліп көрсетуге болады. Олар: музыкалық, хореографиялық, бейнелеу өнерінің шығармалары, кинофильм, телефильм және т. б.
Музыкалық шығармалар ырғақпен байланысқан әуенді құрайтын дыбыстар арқылы көрініс табады. Олар оратория, симфония, соната, квартет және т. б. форма түрінде болады. Музыкалық шығармалармен қатар музыкалық-драмалық шығармалар да бар. Олар әдеби-драмалық негізге (либретто) сүйеніп, сахнада опера, балет және оперетта түрінде көрініс табады. Композитор музыкалық шығармаларды ерекше белгілермен жазады.
Пантомима және хореографиялық шығармалар адам денесінің икемді қимылдары арқылы жасалады. Музыкамен бірге хореография музыкалық-сахналық туындыны құрайды.
Бейнелеу өнері туындыларының қатарында кескіндеме, мүсін өнері, графика, қолданбалы сәндік өнер, сурет және т.б.
Авторлық құқықтың объектілеріне жататын архитектуралық туындылар инженерлік өнердің, бионика, кескіндеме, мүсін, ғылым, архитектура синтезі болып табылады. Бұл туындыларда ғылым, техника, өнер біріктірілген.
Заң әдебиетттерінде авторлық құқық тек архитектура өнерінің материалдық тасушысын ғана қорғайды деген пікір қалыптасқан. Бұл даулы мәселе, өйткені авторлық құқық идея мен образды да қорғайды.
Кинематографиялық туынды кино түсіру үшін көптеген шығармаларды қамтиды. Мысалы, сценарий, жоспарлар, диктор тексті, өлең текстері, кинофильмдер және т. б. Кинотелевизиялық фильмнің материалды тасушылары-пленка, видеокассета, видеодисктер т. б.
Осыған дейін тек түпнұсқа туындылар туралы айтылды. Түпнұсқа туындыларының негізінде жасалған тәуелді шығармаларды да заң қорғайды. Бұл туындылар-аудармалар қайта жасау нәтижесінде пайда болады. Әдеби, ғылыми және көркем шығарманың аудармасы дербес туынды болып табылады. Авторлық құқық объектілерінің қатарына заң аударманы да қосып, оны басқа туындыларды сияқты қорғайды. Егер де аудармашы шығарманы сөзбе-сөз аударса, бұл аударма авторлық құқық объектілеріне жатпайды. Егер де бір аудармашы белгілі бір туындыны автор немесе оның мирасқорының келісімімен аударса да, бұл екінші аудармашының сол туындыны аударуына кедергі келтірмейді.
Авторлық құқық объектілеріне шығармалар жинақтары да жатады. Бұл жинақққа белгілі бір автор еңбегі болмайтын туындылар да кіреді (заңдар, сот шешімдері және т. б.).
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, авторлық құқық объектілері мыналар болып табылады:
1) әдеби туындылар (әдеби-көркем, ғылыми, оқу, публицистикалық және т.б.);
2) драмалық және музыкалық-драмалық туындылар;
3) сценарийлік туындылар;
4) хореография және пантомима туындылары;
5) мәтінді және мәтінсіз туындылар;
6) аудио-бейне туындылар, (кино, теле және бейне фильмдер, диафильмдер және басқа кино, теле туындылар), радио туындылар;
7) кескіндеме, мүсін, графика туындылары мен басқа да бейнелеу өнерінің туындылары;
8) қолданбалы өнер туындылары;
9) сәулет, қала құрылысы және бау-саябақ өнері тундылары;
10) фотосурет туындылары және фотосуретке ұқсас әдістермен алынған туындылар;
11) географияға, топографияға және басқа ғылымдарға қатысты карталар, жоспарлар, эскиздер, безендірмелер мен үш өлшемді туындылар;
12) ЭЕМ-ге арналғн бағдарламалар;
13) өзге де туындылар;
Авторлық құқық объектілеріне, сондай-ақ:
14) туынды шығармалар (аудармалар, өңдеулер, аннотациялар, рефераттар, түйіндеулер, шолулар, инсценировкалар, музыкалық аранжировкалар және ғылым, әдебиет пен өнер туындыларының басқа да өңделімдері);
15) жинақтар (энциклопедиялар, антологиялар, деректер базалары) және басқа да іріктелу және (немесе) материалдардың орналасу бойынша шығармашылық еңбек нәтижесі болып саналатын құрастырылған туындылар жатады.
Туынды және құрастырылған шығармалар олардың негізге алынған немесе оларға енген туындылардың авторлық құқықтың объектілері болу-болмауына қарамастан авторлық құқықпен қорғалады.
Авторлық құқық объектілері болып табылмайтын туындылар:
1) ресми құжаттар (заңдар, сот шешімдері, заң шығару, әкімшілік, сот және дипломатиялық сипаттағы өзге де мәтіндер), сондай-ақ олардың ресми аудармалары;
2) мемлекеттік рәміздер мен белгілер (жалаулар, елтаңбалар, ордендер, ақша белгілері және өзге де мемлекеттік рәміздер мен белгілер);
3) халық шығармашылығының туындылары;
4) ақпараттық сипаттағы

Авторлық құқық субъектілері

Авторлық құқық субъектілері шығармашылық еңбекпен әдебиет, ғылым және өнер туындыларын шығарған тұлғалар болып табылады. Субъективтік авторлық құқық азаматтың жасына, денаулығына, мүліктік жағдайына, шығарманы жарыққа шығарудың орнына байланысты болмайды. Егер шетел азаматының туындысы бірінші рет Қазақстанда шықса немесе белгілі бір объективті формада Қазақстан территориясында болса шетел азаматы Қазақстандық авторлық құқық субъектісі болып табылады.
Авторлармен қатар, авторлық құқық субъектілерінің қатарына әдебиет, ғылым және өнер туындысын шығару процесіне қатыспаған тұлғаларды да жатқызуға болады. Оларды мирасқорлар деп атайды. Мирасқорларға туындыны пайдаланудың белгілі бір құқықтары өтеді. Заң мұрагер мен автор арасында жасалған шарт белгілі бір құқық шеңберінің мирасқорға өтуінің негізі болып табылады. Автормен оның туындыларын пайдалану туралы шартқа отырған мұрагерлер, мемлекет немесе мекемелер (баспалар, театрлар және т. б.) мирасқорлар болып саналады.
Жоғарыда аталған тұлғалардың құқықтары автор құқықтарымен салыстырғанда шеклеулі болады. Мұрагер мен автор құқықтары көлемі жағынан ғана емес, пайдалану мерзімі жағынан да әртүрлі. Мұрагердің авторлық құқығы автор өлгеннен кейін 25 жыл ғана күшінде болады.
Белгілі бір жағдайларда ғана мемлекет авторлық құқық субъектісі болып табылады. Мысалы: авторлық құқықты еріксіз саттырғанда, туындыны халық игілігі деп жариялағанда, авторлық құқыққа ие болған заңды тұлғаның жойылуы кезінде.
Азаматтық заң негіздері бойынша: энциклопедиялар, газеттер, журналдар, ғылыми еңбек жинақтарын және т. б. жарыққа шығаратын баспалар өздері шығарған өнімді (кітаптар, журналдар, жинақтар, газеттер және т. б.) пайдалануға құқықтары бар. Сол сияқты кино-телестудиялар фильмді пайдалануға құқықтары бар. Бірақ заң бұл құқықтарды авторлық құқықтар қатарына жатқызбайды. Осыған байланысты заң бойынша авторлық құқыққа шығармашылық коллектив мүшелері, композитор, суретші, қоюшы-режиссер, оператор және басқа да шығармашылық жұмысшылар ие болады. Өйткені қандай туынды болмаса да белгілі бір азаматтардың

ІІІ. Автор құқықтары және оларды қорғау
3.1. Автор құқығы, оның мазмұны және іске асуы
Әдебиет, ғылым, өнер туындыларының авторы келесі құқықтарға ие: Авторлық құқық, тақырып таңдау құқығы, туындыны жариялау және пайдалану, шығармаға қол сұқпаушылық және т. б.
Ғылым немесе көркем шығармашылық пен айналысатын тұлғаның ең негізгі құқығы автор құқығы. Автор құқығы бойынша автор оның туындысын пайдаланған жағдайда авторға сілтеу жасауды талап етуі де мүмкін. Автор құқығы туындының формасына немесе туындының мақсатына байланыссыз сақталады. Туынды басылса да, басылмаса да автор құқығы сақталады.
Қол сұқпаушылық құқығы туындыны немесе оның атын өзгертуге тыйым салады. Азаматтық кодекстің 977-бабы бойынша автордың келісімінсіз туындыны суреттермен, алғы сөздермен, қорытындымен, түсіндірумен немесе басқа да анықтаулармен қамтуға тыйым салады. Туындының қол сұқпаушылығының шегі бар. Автор баспамен, театрмен және басқа да мекемелермен шартқа қол қойған кезде мекеме қажетті өзгертулерді енгізуге құқы бар. Редактор немесе режиссер туындыны дамыта отырып, автор идеясын, стилінің ерекшелігін және т. б. өзгертпеу керек. Олар енгізетін өзгертулер автормен келісіліп жасалуы керек.
Заңда бекітілген автор құқығының қатарында туындыны пайдалану үшін сыйақы беру құқығы да бар. Бұл - мүліктік құқық. Сыйақы шығармашылық еңбекке қарай беріледі. Сыйақы тағайындаған кезде туындының түрін, көлімін, құрылысын есептейді. Ғылыми немесе көркем шығармаға сыйақы әрбір бетке есептеліп тағайындалады. Поэзиялық туындыларға сыйақы әрбір жолына есептеледі. Әдебиет, ғылым және өнер шығармасын жарыққа шығарған кезде автор 100% сыйақыны алады. Әрбір келесі басылымдардың сыйақылары төмендеп отырады. Мысалы, біріншісімен саластырғанда екінші және үшінші басылым үшін 60%, төртінші басылым үшін 30% және т. б. Автор туындыны жариялауы сыйақы алу керектігін білдірмейді. Туынды қоғамға жаққан кезде ғана пайдаланылады.
Заң бар мүмкін әдістерді пайдаланып, туындыны жариялау, көшіру және таратуға құқық береді. Туындыны жариялау дегеніміз белгілі бір топқа туындыны орындау, көрсету, басу, радио, телевидение арқылы және т. б. заңды жолдармен жариялау.
Автордың туындыны көшіру құқы дегеніміз туындының копиясын түсіру немесе басқа да тәсілдер арқылы көбейту. Туындыны жариялау да, көшіру де автормен белгілі бір мекеме (баспахана, театр, киностудия және т. б.) шартқа отыру негізінде жүзеге асады. Туындыны көшіру туындыны жариялау сияқты автор келісімін талап етеді. Туындыны шарт негізінде пайдаланудың ерекше жағдайлары заңда көрсетілген.
Соңғы уақытта қалыптасқан туындыны автордың өз қаражатына шығаруы авторға өз туындыларын өзі таратуға құқық береді. Сондықтан кейбір заңгерлердің автор туындыны таратуға құқы жоқ деген пікірлері дұрыс болмай шықты.
Жоғарыда қарастырылған автор құқықтары жеке мүліктік емес және мүліктік құқықтар болып бөлінеді.

3.2. Автордың жеке мүліктік емес құқықтары

1. Туынды авторының мынадай жеке мүліктік емес құқықтары болады:
туынды авторы ретінде танылу және оны пайдалану кезінде осы туындыға басқа адамдардың авторлығын тануды болғызбайтын нақ осындай тануды талап ету құқығы (авторлық құқық);
туындыны өз атынан бүркеншік атпен немесе жасыран атпен пайдалану құқығы (авторлық атқа құқық);
өз туындысына өзгерістер мен толықтырулар енгізуге және оның атауын қоса алғанда, туынды жарық көргенде, көпшілік алдында орындалғанда немесе өзге түрде пайдаланылғанда автордың келісімінсіз кімнің болса да өзгерістер мен толықтырулар енгізуінен туындыны қорғау құқығы (туындыға қол сұқпаушылық құқығы).
Автордың келісімінсіз оның туындысын шығарғанда безендірулер, алғысөздер, соңғы сөздер, түсініктемелер немесе қандай да болсын түсіндірмелер беруге тыйым салынады.
Автор қайтыс болғаннан кейін оның туындысын қол сұғушылықтан қорғауды өсиетте көрсетілген адам, ал мұндай нұсқау болмаған жағдайда-автордың мұрагерлері, сондай-ақ заң актілеріне сәйкес авторлық құқықтарды қорғау жүктелген тұлғалар жүзеге асырады.
4. белгісіз тұлғалар тобының туындыны ашуға рұқсат құқығы (халыққа жария ету құқығы)
2 Автор туындыны халыққа тарату туралы бұрын қабылдаған шешімінен бас тартуға құқылы (кері қайтарып алу құқығы), бұл жағдайда жоғалтылған пайдасын қоса алғанда, пайдаланушыға осындай шешім арқылы келтірілген залал өтелуі керек. Егер туынды халыққа жария болып кетсе, автор оны кері қайтарып алатыны туралы көпшілікке хабарлауға міндетті. Бұл орайда ол туындының бұрын әзірленген даналарын өз есебінен айналыстан алып тастауға құқылы.
3. Автордың біреумен келісімі немесе автордың жеке мүліктік емес құқықтарын жүзеге асырудан бас тартуы туралы арызы жарамсыз болады.

3.3. Автордың мүліктік құқықтары

1 Авторға туындыны кез келген нысанда және кез келген әдіспен пайдалануға айрықша құқықтар беріледі.
2 Автор туындыны пайдалану кезінде үшінші тұлғалардың мынадай іс-әрекеттерді жүзеге асыруына:
туындыны қайта жаңғыртуына (қайта жаңғырту құқығы);
туындының түпнұсқасын немесе даналарын кез келген әдіспен таратуына: сатуына, айырбастауына, жалға беруіне, өзге де операциялар жасауына (тарату құқығы);
туындыны көпшілік алдында көрсетуіне (көпшілікке көрсету құқығы);
туындыны көпшілік алдында орындауына (көпшілік алдында атқару құқығы);
жалпыға бірдей мәлімдеу үшін эфирге немесе кабель арқылы хабарлауды қоса алғанда туындыны көпшілікке хабарлауына (көпшілікке хабарлау құқығы);
туындыны эфирге беруіне (радио және теледидар арқылы тарату), оның ішінде туындыны кабель немесе спутниктік байланыс арқылы таратуына (эфирге хабарлау құқығы);
туындыны аударуына (аудару құқығы);
туындына қайтадан жасауына, аранжировкалауына немесе басқаша түрде өңдеуіне (өңдеу құқығы);
қала құрылысы, сәулет, безендіру жобасын іс жүзіне асыруына;
заң актілеріне қайшы келмейтін өзге де іс-әрекеттерді жүзеге асыруына рұқсат етуге немесе тыйым салуға құқылы.
3. Туындыға түпнұсқасындағыдай объективті нысанда қайталап беру (туындыны басып шығару, дыбыс немесе бейне жазулар таралымы және т. б.) қайта жаңғырту болып табылады.
4. Егер туындының даналары заңды түрде иеліктен айрылса, оларды одан әрі таратуға, заң актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда, автордың келісімінсіз және сыйақы төленбестен жол беріледі.
5. Туынды кіріс келтіру мақсатымен сатылғандығына не оны сату бұған бағытталмағандығына қарамастан, пайдаланылған деп саналады.
6. Туындының (өнертабыстардың, өзге де техникалық, экономикалық, ұйымдастырушылық және т. б. шешімдердің) мазмұнын құрайтын ережелерді іс жүзінде қолдану туындыны авторлық құқық мағынасында пайдалану болмайды.
Автордың жеке және мүліктік құқықтары бір-бірімен тығыз байланысты.
Ресми құжаттардың, рәміздер мен белгілердің жобаларына құқық
Ресми құжаттардың, рәміздер мен белгілердің жобаларына авторлық құқыққа жобаны жасаған адам (жасаушы) ие болады. Ресми құжаттардың, рәміздер мен белгілердің жобаларын жасаушылар, егер оны жасауға тапсырма беруші оған тыйым салмаса, ондай жобаларды жариялауға құқылы. Жобаны жариялаған жағдайда оны жасаушылар өз есімін көрсетуге құқылы.
Жобаны, жасаушының келісімінсіз, егер бұл жобаны автор жарияласа немесе тиісті органға жіберсе, оны ресми құжат дайындау үшін құзіретті органның пайдалануы мүмкін. Ресми құжаттарды, рәміздерді немесе белгілерді жобаның негізінде дайындаған кезде оған ресми құжатты, рәмізді немесе белгіні дайындауды жүзеге асырушы орган өз қалауы бойынша толықтырулар мен өзгерістер енгізуі мүмкін.
Құзіретті орган жобаны мақұлдағаннан кейін ол әзірлеушінің аты-жөні көрсетілмей-ақ қолданылуы мүмкін.
Авторлық құқық автордың бүкіл өмірі бойына және ол қайтыс болғаннан кейін, автор қайтыс болғаннан кейінгі келесі жылдың бірінші қаңтарынан есептегенде, елу жыл бойы күшінде болады.
Бірлесіп шығарылған туындыға авторлық құқық серіктес авторлардың бүкіл өмірі бойына және басқа да серіктес авторлардың ең соңғысы қайтыс болғаннан кейін елу жыл бойы күшінде болады. Бүркеншік атпен немесе жасырын атпен алғаш рет жарыққа шыққан туындыға авторлық құқық туынды жарыққа шыққаннан кейінгі жылдың бірінші қаңтары

IV. Авторлық құқықты қорғаудың негізгі әдістері
Автордың жеке, мүліктік емес құқықтары бұзылған кезде, ол баспа беттеріне хабарлау арқылы өз құқықтарын қалпына келтіруді талап етуге құқығы бар.
Мүліктік құқықтардың бұзылуы автордың мүліктік емес құқықтарының бұзылуымен байланысты болуы мүмкін. Мысалы, туынды өз көрінісін тапқан объектіні иелену құқығы (сурет, қолжазба және т. б.)
Азаматтық құқықтың қорғау әдістерінің ішінде кейбіреулері авторлық құқыққа қолданылмайды. Мысалы шарт бойынша автор өзіне алған міндеттемені орындамаса, оны сол туындыны жазуға мәжбүрлеуге болмайды.

4.1. Авторлық құқықты қорғау органдары
Авторлық құқықты сот арқылы қорғау көп кездеседі. Оның негізін арыз құрайды. Арызда автордың қандай құқықтары бұзылғаны көрсетіледі.
1990 жылға дейін мемлекет ішінде және шетелдерде автор құқықтары Авторлық құқық жөніндегі Бүкіл Одақтық Агенствомен қорғалған. Бұл ұйым 1973 жылы КСРО-ң Ғылым Академиясы, Новости баспа агенттігінің және т. б. мекемелердің бастауымен құрылған. АҚБОА автор құқықтарын толықтай қорғады. Авторлық құқық бұзылған жағдайда, істі сот органдарында жүргізді.
Қазақстанның ұлттық заң шығаруындағы авторлық-құқықтық нормалардың кері күші мәселесінің шешілуі
1996 жылы 10 маусымда Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев Авторлық құқық және шектес құқықтар заңына қол қойды. Аталған заңның кері күші бар ма, жоқ па күрделі мәселелердің бірі болып қалды. Заңның күшіне ену қағидаларының тұра жазылмауы заңды қолдануда дау тұғызады. Авторлық құқық мамандары бір-біріне қарама-қарсы екі пікірді ұстанады. Егер авторлық құқық мамандарының бір тобы жаңа заң кері күшке ие десе, енді бір тобы кері күшке ие емес деп санайды. Менің ойымша, заңның күшіне ену нормаларын зерттеуді бастаудан бұрын, 1991 жылы 31 мамырда КСРО Азаматтық құқық негіздерін қабылдаған кезде, заңның кері күші мәселесі қалай шешілгенін қарастыру қажет. Азаматтық құқық негіздерін қабылдау авторлық құқық саласындағы ең бірінші және ең маңызды қадамдардың бірі болды. Бұл заңда заңмен қорғалатын авторлық құқық объектілерінің қатары көбейіп, қорғау мерзімі де 50 жылға дейін ұзартылды. Қазақстан Республикасы Жоғары Кеңесінің шешімі бойынша Азаматтық құқық негіздері, осы заң күшіне енгеннен кейін пайда болған азаматтық құқықтарға және міндеттерге қолданылады. Осыған байланысты заң шығарушы заңның кері күші жоқ екенін көрсетті.
Енді Қазақстан Республикасы Президенті Н. Ә. Назарбаев қол қойған Авторлық құқық және сабақтас құқықтар заңына оралайық. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар заңы тек осы заң күшіне енгеннен кейін пайда болған туындыларға қатысты. Осы заңның 28 бабы бойынша авторлық құқық объектілерін қорғау мерзімі 50 жылға ұзартылды. Аталған заңның 1 бөліміне сай, бұл заң 1996 жылдың 10 маусымына дейін пайда болған туындыға қатысты қатынастарға таралмайды. Осыған байланысты, егер туынды осы заңға дейін заңмен қорғалмаса, жаңа заңмен де қорғалмайды деген сөз. Өйткені, жаңа заң тек осы заң күшіне енгеннен кейін пайда болған туындыны ғана қорғайды. Сонымен, заңның 1 бөлімі бойынша аталған заңның кері күші жоқ. Бірақ осы заңның 2 бөліміне сай, бұл заң кері күшке ие. Бұл норма бойынша авторлық құқық объектілерін қорғау 50 жылға ұзартылды және бұл норма осы заң күшіне енген кезде мемлекет қорғауында болған туындыларға да қатысты. Сонда осы норма бойынша бұл заң кері күшке ие деген сөз.
Кейбір заңгерлердің 2-ші бөлімді талқылауы бойынша, жаңа заң күшіне енген кезде, автор қайтыс болғанына 50 жыл өтпесе, заңның 28 бабы бойынша бұл заң сол туындыларға да таралады. Яғни, заң кері күшке ие. Бұл норма Қазақстан қосылған Берн Конвенциясына (халықаралық құқыққа) қайшы. Халықаралық құқыққа қайшы бола тұра, тәжірибеде де түсініксіз жағдайлар туындатады. Бір мысалды қарастырайық: Ілияс Жансүгіров 1938 жылы қайтыс болды. 1928 жылдың 16 мамырдағы КСРО-ның Авторлық құқық заңының 10 және 15 бабына сәйкес авторлық құқық объектісі автордың өмірі бойы және келесі 15 жыл бойы қорғалады. Яғни Ілияс Жансүгіровтың туындыларын қорғау 1952 жылдың 31 желтоқсанында аяқталды. Бірақ Ілияс Жансүгіровтың авторлық қөұқығы 1956 жылы жартылай ақталды. Егер заң кері күшке ие деп есептесек Ілияс Жансүгіров туындылары 40 жыл қоғам игілігінде болып қайта қорғалу керек. Ал Ілияс Жансүгіров туындыларының авторлық құқығы 1987 жылы Горбачев кезінде толықтай ақталды.
Бірақ бұл мәселе әлі де өз шешімін таппады. Жоғарыда келтірілген мысалдарға сүйеніп, мен жаңа заң күшіне енгенге оған дейін авторлық-құқықтық қатынастарға таралмайды, яғни заңнан кері күші жоқ деген шешімге келдім. Теория мен тәжірибеде әлі күнге дейін бір ортақ ой жоқ. Бұл мәселені толықтай шешу үшін заң нормаларына заңды күші бар талқылау беру керек.

Авторлық құқықтың арнайы терминдері
Авторлық құқықта арнайы терминдер қолданылады:
Автор - творчестволық шығарманы жасап шығарған жеке тұлға; аудиобейнелік шығарма - бір-бірімен байланысқан көріп тыңдауға арналған және тиісті техникалық қондырғылармен көрсетілетін шығарма; аудиобейнелік шығармаларға кино және кинематорграфиялық жолмен жасалған барлық туындылар (теле- бейнефильмдер, диафильмдер және т.б.) жатады.
Деректер базасы жүйеленген түрде ұсынылатын және ЭЕМ-де өңделген деректер жиынтығы (мақалалар, есептеулер және с.с.).
Шығарманы тарату - шығарманың көшірмесін, оның ішінде дыбыс - бейнежазба, үш өлшемді нұсқасының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.