Тіл біліміндегі дискурс туралы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Семинар №11

Ысқақ Әсел

Тақырыбы: Дискурс туралы

Қарастылатын сұрақ:

Дискурс туралы түсінік

Жалпы тіл білімінде XX ғасырдың 60-70 жылдары антропоөзектілік парадигмамен бірге тілдік қолданысқа енген дискурс ұғымы, дискурс талдау теориясы күні бүгінге дейін орны айқындалмаған, өзекті мәселенің бірі екендігі белгілі. Дискурсқа қатысты әртүрлі пікірқайшылықтар: дискурс ↔︎ мәтін, дискурс vs. мәтін, мәтіннің ауызша-жазбаша түрі, дискурс ↔︎ диалог, дискурс ↔︎ монолог, дискурсты коммуникативтік жағдаят тұрғыдан қарастыру, дискурс пен айтылымның (сөйленімнің) арақатысымы, мәтін мен дискурс арасындағы айырмашылықтарды айқындау, дискурс теориясы мен дискурс талдаудың лингвистика нысаны ретінде танылуы сияқты мәселелер Z. Harris, Э. Бенвенист, М. Пеше, Франс Бае, И. А. Бодуэн де Куртенэ, Ф. де Соссюр, Н. Д. Арутюнова, М. Фуко, U. Maas, Т. ван Дейк, Н. Хомский, Т. В. Ахутина, Ю. С. Степанов, В. И. Карасик, О. С. Иссерс, В. Г. Борботько, М. М. Бахтин, М. Я. Блох, Ю. Н. Караулов, А. Е. Кибрик, В. И. Тюпа, Т. Милевская, В. Е. Чернявская, Т. Гивон, В. В. Красных, М. Л. Макаров т. б. ғалымдардың зерттеу жұмыстарының нысаны болып келді [] .

Бүгінгі таңда дискурс пәнаралық білімді ұсынады: Дискурс теориясы мәтін лингвистикасында дамиды, компьютерлік лингвистикада, психолингвистикада, семиотикада, риторикада, әдебиеттануда, мәдениеттануда, социологияда, философияда, этнологияда, аударма теориясы мен практикасында, саясаттануда, құқықтануда және т. б., деп ғалым Хайруллина Д. Көрсетеді. [2]

«Дискурс» терминін бірінші қолданған адам - француз ғалымы Э. Бенвенист. Ол сөйлеу, сөйленім, сөйленіс (высказывания) атаулының бәрін дискурс деп атап, оны монологқа қарсы қойды. Шындығында, дискурсты монологтан емес, екі адамның сөйлесуінен (диологтан) іздестірген жөн. [1]

«Дискурс (ағылшын тілінде discourse - сөйлеу, нақты мәтін, француз тілінде discours - сөйлеу, сөз сөйлеу) -

1. ол табысты коммуникация үшін әлеуметтік, мәдени, психологиялық факторлар ескеріле отырып, айтылудың және мақсаттың толыққандылығы арқылы қарастырылады; дауыс ырғағына, интонацияға және т. б. белгілерге сәйкес мәтін материалдарын ұйымдастыру.

2. Сыни дискурстық талдауда дискурс - әлемде тілді қабылдаудың, оны түсінудің және тілдің әлемде тіршілік етуінің бір тәсілі. Дискурстың тілдің тіршілік етуіне ғана емес, сонымен қатар тілдің танылуына, идеологияға да қатысы бар. Мысалы, білім мекемелерінде дискурс - мінез - құлықтың және сөйлеудің жаппай мойындалған, маңызды нормалары» [4; 91] .

«Дискурс - экстралингвистикалық, яғни парадигматикалық, әлеуметтік, мәдени, психологиялық факторлармен байланыста болатын, белгілі бір оқиғаны баяндайтын мәтін. Дискурс өмірдің тілі, сондықтан да дискурс термині мәтін терминімен салыстырғанда, көне және басқа да бүгінгі өмірмен байланысы жоқ мәтіндерде қолданылмайды» [5; 76] .

Батыс еуропалық лингвистикалық мектептердің ұғымында дискурс адамның аялық білім қорын көрсететін жүйе болса, америкалық тілтанымда дискурсты диалог немесе байланыс тілі (connected speech) ретінде қарастырады [5] .

Дискурс- тілдік коммуникация түрі. Кең шеңберде, дискурс дегеніміз уақыттың мәдени тілдік контексті. Оған рухани-идеологиялық мұра, көзқарас, дүниетаным кіреді. Тар мағынада, дискурс деп қандай да болмасын мағыналы, құнды іс-әрекеттің (актінің) нақты тілдік шындығын айтамыз.

Дискурс - сөйлесу арқылы берілетін ойдың әлеуметтік астарына талдау беретін үғым. Структуралистер ғылыми айналымға қосқан бұл ұғым философияда, әлеуметтануда, семиотикада мәдениеттануда, когнитивтік талдауларда қолданылады. Дискурс ұғымы арқылы қандай да бір тікелей оқырманға не тыңдаушыға бағытталған концепция (ғылыми, философиялық) белгіленеді. Дискурс адамдардың сөйлеу арқылы жасаған қарым-катынасынан кейін ғана мағынасы болады, яғни мағынасы мен белгісін, сөз бен ойдың бірлігін айқындайды.

Дискурс теориясына қатысты жазылған зерттеулерде дискурс түрліше анықталып жүр. Д. Әлкебаева: «Дискурс нақтыайтылған сөз деген мағынамен сәйкес келеді, өзінің мағыналық-ақпараттық мазмұнымен қоса жүйеленетін сөйлесімдерді айтады», - деген тұжырым жасайды.

Ал Ж. Кеншінбаев: «Дискурс қолданыстағы мәтін, яғни сөйлеу тілінің нақтылы коммуникативтік қарым-қатынас орнатудағы қызметі», - десе, профессор Н. Уәли: «фреймі «автор», «сөз актісі» -«адресат» және сөз жағдаяты (сөздің қандай ситуацияда айтылғаны) деген құрылымдардан тұратын коммуникативтік «уақиға», деп түсіндіреді.

Жалпы дискурс жайлы әр ғалым әртүрлі пікір айтады. Солардың ішінде мысал келтіріп кетейік: Г. Г. Бүркітбаеваша, дискурс дегеніміз мәтінмен интеракцияға қатысушылар мен коммуникативтік жағдаят қосындысы. Біздің анықтауымызша, дискурс дегеніміз - шынайы өмір үзігіндегі көріністің сөйлеу әрекеті арқылы санаға көшуі мен тілдік бірлікте таңбалануы. Дискурс дегеніміз - дайын мәтіннің сөйлеу әрекетін туғызушылар мақсатына сай күрделі әрі нақты коммуникативтік жағдайға айналуы.

Ал Ш. А. Нұрмышеваша, дискурс дегеніміз - коммуниканттардың сөз жағдаятын ескере отырып шынайы өмірдегі оқиғаларды өздерінің когнитивтік, тілдік, аялық білімін, прагматикалық мүмкіндіктерін пайдалану арқылы коммуникативтік мақсатқа орай өз тілдеріндегі лексикалық, грамматикалық, фонетикалық жүйелер арқылы тілге көшіруі, диалогқа түсу әрекеті. [3; 2]

Зерттеу жұмыстарының бірінде дискурстың ең алғашқы мағынасы латын тілінде discursus сөзінен алынған «саналы ой (разумное размышление) » [6; 40] деген мағынаны берсе, уақыт өте келе бұл ұғым «ғылыми талқы» мағынасында, кейбір еңбектерде дискурс латынның «discurro-бродить», «discurrere» - талқылау, келіссөз жүргізу деген мағынасында қолданылған.

Дискурс туралы айтылған пайымдаулар мен тұжырымдар дара айырмашылықтары бар бірнеше бағытты қалыптастырды:

Бірінші бағыт өкілдері “дискурс” терминін таза лингвистикалық аспектіде қолданғанды жөн санайды. Бұл бағыттағы зерттеушілер дискурсты “сөйлеу”, “ мəтін”, “диалог” сияқты дəстүрлі ұғымдарды нақтылап дамыту үшін қолданады.

Екінші бағытқа француздық структуралистердің пікірлерін жатқызуға болады. Олар дискурсты стиль ұғымымен байланысты қарастыра отырып, тілді əлеуметтік қарым-қатынас субъектісін нақтылауға атсалысатын құрал ретінде таниды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.