Қазақстан көшпенділерінің мәдениеті

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАХСТАН ИНЖЕНЕРЛІК-ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

СЕМИНАР №5
Кафедра: ВТАиТ
Мамандық: ВТиПО-19-2к
Орындаған: Хамилов А.А.
Тексерген: Нуртазаева А.Б.

Алматы-2021

Қазақстан көшпенділерінің мәдениеті
Жоспар
Архаикалық мәдениет түсінігі 1
Номад түсінігі 2
Еуразиялық кеңістіктегі көшпенділер мәдениетінің негізгі белгілері 3
Үнді мәдениеті 4

Архаикалық мәдениет түсінігі
Палеолит дәуірінің үңгірлерінен ерінге жағатын қызыл бояулар салынған ыдыстар табылған. Жұмсақ тастан және пілдің азу тістерінен әйел мүсіндерін жасаған. Бейнелеу өнерінің бұл алғашқы туындылары "Венералар" деп аталған. Ол кезде әйелдер қауымының бүкіл тұрмыс-тіршілігін басқарған және туыстық жағын да әйелдер айқындайтын матриархаттық, яғни ана тілінің үстемдігі болатын. Әмірші ана ұрпақтың есен-саулығы мен өмір-тіршілігінің сарқылмас қайнар көзі болып саналады. Палеолит әйелдерінің 150-ден астам мүсіндері дүние жүзінде әр елдерінде табылған. Эрмитажда мамонттың азу тісінен жасалған осындай мүсіні қойылған: оның жасалғанына 30-40 мың жыл өткен.
Қазақтар-киелі әйел құдай Ұмайды әсем, сұлу және қайырымды, жарқын жүзді, күміс шашты аспанды жарқыратқан күн сәулесі мен кемпірқосақ нұрына шашылған, қолында балаларды қорғайтын алтын садағы бар жас келіншек немесе қыз ретінде таныған. Мезолиттің аяғына қарай әйелдер мен балалар үй шаруашылығына пайдалануға өте ыңғайлы, қолайлы, саз балшықтан ыдыс-аяқтарды жасауды игерді. Әлі де кебе қоймаған саз балшықтың үстіне саусақтың ұшымен немесе таяқшалар мен түрлі сызықшылар жүргізу дәстүрге айналды. Бұл бір жағынан әдемілік үшін жасалса екінші жағынан сиқыршылықпен тығыз байланысты болады. Осылай әйелдер өнері ою-өрнек болып табылады. Шаруаның тұрмыс тіршілігі жердің құнарлығына байланысты болды. Шаруа үшін жер құдай-ана болып саналады. Сондықтан да бұлар егіншілікке бай маусымдық ритуалдар, яғни егіс жұмыстарының басталуымен және шыққан егіннің жинауымен тығыз байланысты. Ұлы құдай аналар - Шитар, Кибела, Деметра, Церера әрі дархан, әрі балажан болғандықтан өздеріне жан-тәнімен табынуды талап етеді.
Конфуцийдің әлеуметтік тәртібінің басты қағидаларының бірі -- үлкендерді сыйлау, оларға бағыну. Олар үлкен бедел иелері, олай болса олардың айтқандарын мүлтіксіз орындап, еркіне бағыну -- мемлекет ішіндегі мүлтіксіз орындалуға тиісті ережелер болып есептелінеді. Бұл жағдай отбасылық өмірге де қатысты болды. Сондықтан да болар, Конфуцийдің Мемлекет дегеніміз -- үлкен отбасы, ал отбасы -- кіші мемлекет деген қағидасы Қытай елінде берік орнығып, өзінің өміршеңдігін көрсетіп отыр. Оның басты нәтижесі күні бүгінге дейін қытайлықтардың ата-анасын және үлкендерді сыйлап-құрметтеуді ұлттық дәстүрге айналдырғандығы болып табылады.
Ата-бабаларға табыну -- ежелгі Қытайда кеңінен орын алғаны тарихтан белгілі. Осы бір ежелден қалыптасқан дәстүрдің мазмұны мен түрін ғана өзгерткен Конфуций оған ерекше мән бере отырып, бұл табынушылықты әрбір қытай азаматының қоғамдағы басты міндетіне, тәртіп нормасына айналдырды. Сөйтіп, осындай мақсатты жүзеге асыруға негізделген Сяо -- яғни Балалар құрметі ілімі өмірге келді. Конфуцийдің пайымдауынша, сяо -- адамгершіліктің негізі болып саналады. Сяо ережелері -- ата-анаға қалтқысыз құрмет көрсетуді, оларды ли дәстүрімен жерлеуді және дәл осы тәртіппен ата-аналар құрметіне құрбандықтар шалып отыруды қатаң талап етеді. Сяо тәртіптері бойынша қандай жағдай болса да, тіпті әкесі ұры немесе кісі өлтірсе де балалары әке-шеше алдындағы борышын адал атқаруы шарт.
Жоралғы-қазақ халқының ұлттық әдет-ғұрпындағы кәделердің бір түрі: жасы үлкен адамдарға, ағайын-туыстарға немесе сыйлы қонақтарға қалыптасқан дәстүрге сай көрсетілетін құрмет, берілетін сый-сияпат. "Жоралғысыз жол болмайды" деп түсінген қазақ халқы ата-бабалар дәстүрін шамасы жеткенше орындауға тырысқан.
Мистика (mystikos-жұмбақ, сыр)-орта ғасырда үстемдік еткен діни идеалистік-философиялық бағыт. Мистика адам "Табиғаттан тыс" күш құдаймен тікелей байланыс жасай алады деп уағыздайды. Барлық діни ілімдер мен бүкіл идеалистік философия мистикамен шырмалған. Мистика өзінің бастамасын шығыстың ежелгі заманда болған діндерінен алды. Ежелгі Грецияда мистика М.Пифогор философиясында айқын бейнеленді. Мистика орта ғасырда кеңінен дамыды. Христиан философиясында мистика схолостикамен қатар дамыды. Ортодоксольдық мистика схолостикадағы рационализмге қарсы күресте діннің негізгі тірегі болды. Мистика иррационализмге қарсы күресте діннің негізі тірегі болды. Мистика иррационализм мен аскетизмге көшуді жақтады. Ортодоксальдық емес мистика жанмен құдайдың табиғаты етене байланысты деп санап, пантеизммен ұштасты. Пантеистік мистика еректиктердің, антифеодалдық қозғалысының идеологиясы болды. Жаңа заманда дін идеологияның негізгі формасы болудан қалған мистика реакцияның туына айналды. Империализм кезінде мистика буржуазиялық идеологияға қызмет етті.
Номад түсінігі
НОМАДТАР (грек. nomas - ру, бөліну, nomadas - көшіп-қонушы) - шаруашылық қызметі мен оған байланысты тұрмыс салтының ерекше үлгісінде өмір сүретін әлеуметтік топтың өкілдері. "Н." термині шөлейт, қуаң аудандарды мекендейтін малшыларға, кейде өте ежелгі шаруашылық - мәдени типке жататын кезбе аңшылар мен терімшілерге байланысты қолданылды. Б.з.б. 2-мыңжылдықтың соңы мен 1-мыңжылдықтың бас кезінде Еуразияның таулы-далалы өлкелерінде өндіргіш күштердің артуы және жаңа аймақтарды қоныстана бастауға байланысты далалы, шөлейт және шөлді жерлердегі тайпалардың бір бөлігі бақташылық мал ш-нан көшпелі мал ш-на ауысты. Б.з.б. 1-мыңжылдықта және б.з. алғашқы ғасырларында Н. Орт., Бат.Азия, Қара т. жағалауларын, сәл кейінірек Солт. Африканы мекендеді. Көшпелілікке өту мал басының өсуіне, қоныстанған аудандарды игеруге, тайпалар арасындағы байланыстардың дамуына жағдай жасады. Көшпелілікке неғұрлым бейімді жануарлар - қойлар, жылқылар, түйелер мен ешкілер болып шықты. Бірте-бірте арктик. аймақтарда көшпелі бұғы ш. қалыптасты. Көшпелілер мен жартылай көшпелілердің негізгі кәсібі - мал ш. басқа кәсіп түрлерімен - егіншілік, сауда, аңшылықпен қатар дамыды. Әр түрлі табиғи жағдайларға байланысты көшіп-қонудың әр алуан түрлері қалыптасты (қ. Көшпелілік). Барлық тарихи кезеңдерде малшы көшпелілер мен отырықшы егіншілердің арасында тығыз экон., саяси және мәдени байланыстар болды; қ. Дала өркениеті.
Еуразиялық кеңістіктегі көшпенділер мәдениетінің негізгі белгілері
Орта Азия, Сібірден бастап Қара теңіз жағалауына дейін Евразия территориясында өмір сүрген көшпенділердің мәдениеті бүгінгі күнге дейін өз деңгейінде объективті ғылыми тұрғыдан бағаланған жоқ. Ғылыми-танымдық басылым мәдениеттану, бейнелеу өнері, тарих, этнография, археология, педагогика, антропология, философия, дінтану, семиотика, лингвистика, әлеуметтану ғылыми салаларды қамтып, сондай-ақ көшпенділердің әр кезеңдегі мәдени процестерінің қоғамдағы рөлін көрсетуге септігін тигізеді.
Евразия аймағында өмір сүрген көшпенділерді зерттеуге ғалымдар XVIII ғасырдан бастап қызығушылық таныта бастады. Көшпенділердің б.з.б. өмір сүрген сақ (скиф) суперэтникалық тайпаның жан-жақты ғылыми тұрғыдан зерттелуі, Ресей мемлекетінің славян тарихын жазуымен байланыстыруға болады. Өйткені қазіргі орыс халқының территориясында өмір сүрген ежелгі сақтар (скиф) туралы тарихи деректер антикалық авторлардың жазбаларында ғана кездеседі. Сондай-ақ орыс ғалымдары өз зерттеулерінде славяндардың генетикалық туыстығын, сол ежелгі көшпенділерден шыққанын ғылыми тұрғыдан дәлелдемек болды.
Орыс тарихы сақтардан (скиф) басталуы керек пе? деген сұрақ ғылымда бір жақты жауап болмады. Скифологтардың мәселесін шешуде артефактілер басты рөл атқарды. Көне ескерткіштерді археологтар, нумизматиктер, филологтар, лингвистер, өнертанушылар зерттеуге кірісті. Ресей ғалымдарының жан-жақты зерттеулерінің арқасында ортақ бір шешімге келе алмады.
Мәдениеттану саласында ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.