Мулан образының көркем шығармада берілу тәсілдері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

"Мулан" және "Томирис" шығармалары негізінде қытай және қазақ тарихындағы батыр әйелдер бейнесінің берілуі

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1 МУЛАН ЖЫРЫ МЕН ТОМИРИС РОМАНЫ БАТЫРЛЫҚТЫҢ БИІК ТҰҒЫРЫ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.1 Мулан жырының жазылу тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Томирис романы батыр-әйелдің айнасы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..13

2 ШЫҒАРМАЛАРДЫҢ СЮЖЕТТІК ЖЕЛІСІНДЕГІ МУЛАН МЕН ТОМИРИС ОБРАЗДАРЫНА ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..26
2.1 Мулан образының көркем шығармада берілу тәсілдері ... ... ... ... ... ... .2 6
2.2Шығармадағы Томирис бойындағы батыр-әйел бейнесінің сомдалу ерекшеліктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5 7

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..60

Зepттeу жұмыcының жaлпы cипaттaмacы. Бұл дипломдық жұмыс қытай және қазақ тарихындағы тарихи тұлғалардың образдарына талдау жасап, сипаттама жасайды. Шығармадағы басты кейіпкерлердің батырәйел образында берілу ерекшелітерін зерттейді.
Тaқыpыптың өзeктiлiгi: Ұлттың тілі мен діні, тарихы мен этнографиясы, салт-дәстүрі, әдет-ғұрпы, мәдениеті мен әдебиеті де біреу-ақ. Елдегі әдеби мұра-жалпы халықтың мәдениетінің ажырымыс бір бөлігі.
Халқының қамын ойлаған батыр-әйелдердің ерлік әрекеттері көптің көңілінде қалды, келер ұрпаққа өсиет-өнеге болды. Сондықтан халық ішінен шыққан ақын-жыршылар батырлардың ерліктері жайында көптеген өлең-жырлар тудырды.
Ұлтының азаттығы үшін күрескен әйелдерді дәріптейтін мұндай шығармалар ауызша тарап, яки тарих бетінде қашалып жазылып халықтың рухани қажетін өтеп келеді.

Тaқыpыптың ғылыми зepттeлy дeңгeйi. Томириске қатысты жарық көрген және талданған үлкенді-кішілі шығармалар, ғылыми-зерттеулер, романдар, дастандар, еңбектер бар. Н.Келімбетов Сақтардың жерін парсы әскерінің шапқыншылық әре - кетінен сақтап қалу тақырыбын жыр еткен Томирис дастанының сюжеті бізге Геродот - тың Тарих атты көптомдық еңбегі арқылы жеткен деп, әуелде Томирис туралы қаһар - мандық дастаны болған деген болжам жасайды [9, 16 б.].
Геродоттың әйгілі еңбегіндегі Томирис патшайым жайлы оқиғаға өз зерттеулерінде А.Қыраубаева да тоқталып өтеді [10, Б. 10-11].
Томирис туралы аңыз сюжеттері В.Янның [11], Т.Жұртбайдың [12, Б. 177-190] еңбек - терінен де орын алған. Алайда Мулан туралы еңбектердің қазақ тілінде жоқтың қасы. Сондықтан осы зерттеудің маңызы жоғары. Себебі аталған тұлғалардың қазақ және қытай тарихындағы өшпес мұра болып табылады. Айта кетелік

Зepттey жұмыcының мақcаты.
oo Басқа тіл жүйелерінде сандық сөздердің болмауына байланысты студенттер үшін үйрену қиындығын жеңілдететін зерттеу әдісін жобалау
oo Жиі қолданылатын сандық сөздерінің зат есіммен үйлесімділік тізімін жинақтау

Зepттey жұмыcының мiндeттepi:
- сандық сөздер қытай тілінің ерекшелігі;
- жалпы ақпаратты жүйелеу;
- қытай мен қазақ тілі мөлшер сөздерінің айырмалықтары;

Зерттеудің тәсілі мен әдістемелік негіздері. Корғауға алынған пікірлер мен тұжырымдарды дәлелдеу барысында салыстырмалы талдау әдістері колданылды.
Зepттeyдiң дepeк көзi:
1.
2. Булат Жандарбеков роман Томирис
3.
Үстінде көрсетілген дереккөздерден берілген мәселе туралы ақпараттар жиналып, сарапталды. Дипломдық жұмыстың теориялық бірінші бөліміне ақпараттар аударылды.
Зepттeyдiң тeopиялық жәнe әдicнамалық нeгiзi:
Берілген зерттеуді пайдалану барысында осы шығармалар негізінде қазақ тіліндегі ақпараттың аздығына байланысты тақырып бойынша басқа тілдерден ақпаратты жүйелеп, қазақ тілінде енгізу арқылы, қытай тілі әдебиетін оқытуда берілген шығармалар негізінде талдауды қолдана отырып қытай мен қазақ тарихында орын алған оқиғаларды, ондағы басты кейіпкерлер батыр-әйелдер екенін ұғына отырып, бейнелердің сомдалу ерекшеліктерін жалпы тіл оқуда құндылықтары аса қажетті екенін түсініп, басқа да шығармаларды қолдана отырып образдарды талдау, мәтінге анализ жасай алатындай деңгейге жету.
Дипломдық жұмыстың құpылымы.
Бұл дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан (теориялық және практикалық), қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Бірінші тарауда осы мәселемен айналысатын лингвист ғалымдардың еңбектеріндегі классификатор анықтамасы қарастырылады. Қазіргі қытай тілінде сөздер функционалды және мәнді болып екіге бөлінеді. Теориялық тұрғыдан алғанда жіктеуіштердің мәнді немесе функционалдық сөздерге жататындығына байланысты мәселелерді шешу осы екі классты ажырату белгілерін нақтылауға көмектеседі.
Дипломдық жұмыстың екінші бөлімінде тәжірибелік тұрғыдан алғанда, Мулан жырындағы Муланның және Томирис тарихи роман-дилогиясында басты кейіпкерлер ретінде алынған Мулан кейіпкеріне Томирис патшайымның прототипіне талдау жасау арқылы, олардың образдарын бейнелеу тәсілдері анықталды, сондай-ак батыр-әйел бейнесінің сомдалу ерекшеліктері қарастырылды.
Соңы қopытынды мен пайдаланған әдебиеттер тізімі, зерттеу жұмысында пайдаланған қосымша материалдардан тұpады. Дипломдық жұмыс көлемі - 60 бет.

Дипломдық жұмыстың мақсаты Томирис патшайымның прототипін қолдана отырып жазылған тарихи роман мен Мулан кейіпкерінің негізінде туған аңыздың сюжеттерін талдап, оның ішкі құрылымын ашып, басты кейіпкерлер бейнесінің, олардың іс-әрекеттерінің қандай көркемдікпен суреттелетінін айқындау, сол арқылы Мулан және Томирис образдарын зерттеу.

Әдебиет туралы жалпы түсініктердің бәрінің келіп құйылар арнасы, әдебиет туралы ғылымның ең басты және өзекті мәселесі - образ және образдылық. Бұл мәселені дұрыс таратып түсіну үшін, әуелі, әдебиеттің объектісі - өмір болғанда, предметі - адам екенін ескеруіміз керек. Кітап не туралы жазылған, симфония не туралы, сурет не туралы салынған, қандай сұрақ болсын жауап біреу - адам туралы, адамның әсемдігі, адам рухының керемет күштілігі, оның қасиеттері туралы. Өнер туындысының бәріне ортақ мазмұн адамның ойы, арманы, құштарлығы, мұраты. Адам тағдыры суреткер үшін шығарма арқауы ғана емес, өмірді танудың өзгеше тәсілі. Мұнда әңгіме дайын әдеби қаһарман жөнінде емес, сол қаһарманды жасаудағы қаламгердің бүкіл творчестволық іс-әрекеті, ойы, қыры. Ойдан шығару жалпы образға бартын жол, суреткердің өмірде көрген-білгенін ойша өңдеудің, қорытудың, жинақтаудың тәсілі. Ойдан ышғару шығармада суреттелген шындықтан шалғай жатқан оқыс нәрсе емес. Сол шындықты сұрыптау, саралау тәсілі.

Әдебиеттегі образ екі түрлі мағынада қолданылады:
1. Көркем бейне, кейіпкер, тип
2. Суретті сөз.

Образдылық - суреттілік, яғни сөздегі сурет. Әдебиеттегі адам бейнесін жасау сан түрлі амал-тәсілдер арқылы жүзеге асады. Ол сөздегі суретпен ғана бітпейді, көркем бейне жасауға қажет өмірлік материалды жинақтаудан әдеби тұлғаны даралауға дейін барады. Ал жинақтау тек типтендіру тәсілімен жүзеге асады. Типтендіре жинақтау арқылы суреткер болашақ образдың немесе типтің жалпы бітімін, тұлғасын, қалыптасуымен қатар оның ішкі ерекшелгін ашып, мінезін даралайды. Әрбір әдеби тұлғаны өз ортасынан адам ретінде бөлек оқшау танытып тұратын оның тек өзіне тән, өзгелерде жоқ және қайталанбайтын психикалық ерекшеліктері болуы шарт. Суреткердің өмір шындығын жинақтау әрекеті әрқашанда оның адам мінезін даралау әрекетімен ұласып, ұштасып жатады.

Әдебиеттегі адам образын жасаудың жолдары мен тәсілдері көп және әр алуан. Жалғыз-ақ жазушы шын мәніндегі шебер, зергер болуы шарт, сонда ол қолданған әрбір амал адам образын ашуға қызмет етеді. Әдебиеттегі адамның ішкі бітімімен қатар сырт келбетін (портретін) де осы тұрғыдан түсінген жөн. Портрет (французша бейнеленген деген мағына береді) - әдеби кейіпкердің сырт-көрінісін, кескін-кейпін, бой, тұлғасын суреттеу. Кейіпкердің мінез-бітімін, характерін неғұрлым толық ашып көрсету үшін оның портретін мүсіндеудің зор мәні бар. Сондықтан кейіпкердің характерін әртүрлі жағдайда, күрес-тартыс үстінде оның басқа адамдармен қарым-қатынасы өзінің әрекет, қимылдары, істеген істері арқылы айқындай отырып, жазушы портреттік сипаттарға көңіл бөледі. Негізгі қаһарманның келбеті, бой, тұлғасын, жүрістұрысын, сөйлеу мәнерін есте қаларлықтай етіп әсерлі бейнелеуге мән береді. Сөз өнерінде адамнан тыс, адам тағдырынан тыс бірде-бір өрнек - өмір суреті жоқ және болуы да мүмкін емес. Бұл ретте, көркем шығармаларда суреттелетін табиғат көріністерін, яки пейзажды да әшейін бір уақыт пен кеңістіктің дерегі ретінде даралап қарамай, адам образын толықтыра түсетін
тәсіл десек, ағат айтқан болмаймыз. Өйткені адамның сыры мен сезімінен, өмір тіршілігі мен көңіл-күйінен тыс ешқандай пейзаж болуы мүмкін емес. Пейзаж (французша ел-жер деген мағына береді) - әдеби шығармаларда жаратылыстың, яғни табиғаттың әсем көрінісі, көркемдік бейнесі. Суреткер әдеби шығармаларда көркемдік ойлаудың ажары ретінде, образдық жүйенің
арқауы ретінде табиғат келбетін ерекше бір ұсталықпен суреттеуі.

Образдың түрлерін белгілеудің бірнеше (әдістік, тектік, тәсілдік) факторлары
бар.Қөркемдік әдіс тұрғысынан келгенде, образ екі түрлі: романтикалық образ, реалистік образ.Әдеби тек тарапынан келгенде, образ үш түрлі: эпикалық образ, лирикалық образ, драмалық образ. Ал жалпы жасалу тәсілдеріне бақсақ, образ тағы да бірнеше түрлі: юморлық образ, сатиралық образ, фантастикалық образ, трагедиялық образ, геройлық образ т.б. Осылардың әрқайсысының өзіне тән ерекшеліктері бар, оны білу әдебиетшіге ауадай қажет. Әдебиеттегі көркемдік әдіс, негізінен екі түрлі (романтизм, реализм), бұл мәселеге біз осы еңбегіміздің үшінші бөлімінде арнайы тоқталамыз. Бұл жолы тек осынау көркемдік одіс тұрғысынан анықтағандағы образдың екі түріне, бұл екеуінің ерекшелігіне ғана азырақ назар аударып өтпекпіз.
7.
1. Романтикалық образ --
әдебиеттегі адам бейнесінің байырғы
түрлерінің бірі. Романтикалық
образдың негізінде қиял жатады.
Романтикалық образ өмірдегі болған
немесе бар деректен гөрі өмірде
әзірше жоқ, бірақ, болатын дерекке негізделеді.
5. Драмалық образ -- эпикалық не
лирикалық образдар секілді қағаз
бетінде емес, тура өмірдің өз
аясында -- сахнада көзбе-көз, қолмақол жасалатын көр кем бейне. Мұны
кейде тура "сахналық бейне" деп те
атай береді
9. Трагедиялық образ - адам
мен қоғам, адамдық пен
жауыздық арасындағы күрестен,
қайшылықтан, адам жеңіп
болмас ауыр, азапты жайларды
әдеби шығармада терең, шебер
жинақтаудан туады.
2. Реалистік образ -- әдебиеттегі адам
бейнесінің ең сымбатты, шынайы түрі.
Бұл -- кәдімгі өмірде болған, бар және
бола беретін, бірақ қайталанбайтын,
әрқашан бұрын-соңды белгісіз тың
қырынан көрініп, ылғи жаңарып
отыратын тип.
6. Юморлық образ -- күлкілі
кейіпкер; юмор -- өмірдегі кісі
күлерлік құбылыстардың өнердегі
сәулесі. Күлкі жоқ жерде юмор да жоқ.
Ал күлкіні әшейін жеңіл-желпі нәрсе
деуге болмайды.
10. Геройлық образ -- ұнамды
кейіпкер: адамға тән небір
тамаша сипаттардың синтезі
секілді сом тұлға, өз дәуірінің
ең аяулы, асыл мұраттарынан
туған тарихи тип.
3. Эпикалык образ -- кескін-кейпі,
мінез-құлқы, іс-әрекетімен тұтас
көрінген әрі толық жинақталған, әрі
әбден дараланған тип. Портрет пен
мінездеу, диалог пен монолог, түрліше
сезімдер мен қаракеттерді суреттеу
секілді көркем бейне жасаудың көпкөп амал-тәсілдері әсірөсе эпикалық
образ үшін керек.
4. Лирикалық образ -- сыршыл
өлең-жырлардағы ақынның өз
бейнесі; оның ішкі бітімі; ақынның
мың иірім көңіл күйінен -- нәзік
сыры мен сылқым сезімінен өріліп
жасалған өзгеше кейіпкер.
7. Сатиралық образ - ұнамсыз тип.
Сатира өмірдегі кеселді,
келеңсіздікті, кері кеткен-дікті қаза
қопарып, көптің көз алдына --
көрініске шығарады, қағыпсілкілейді, мысқылмен түйрейді,
сықақ етеді, көпті одан түңілтеді.
8. Фантастикалық образ --
қиялдан туған -каһарман, өмірде болмаған және жоқ, тек адамның
акиқатқа ұқсас арманында ғана
бедерленген бейне;

8.
Образдың жасалу тәсіліне байланысты түрлерін таратып, басбасына сипаттама
бермес бұрын, жалпы әдемілік туралы ілімінде бірнеше (комедия және
трагедия,фантастика дегендер тәрізді) эстетикалық категориялар болатынын
білу шарт. Комедия ақиқат шындықтағы не адам мінезі мен бітіміндегі
күлкілі жайлардан туса, трагедия бұған қарама-қарсы қайғылы құбылыстардан туатыны, фантастика асыңқы, асқақ әрекеттерден туатыны мәлім. Міне, осы тәсілдерді әр қайсысына лайық, трагедиялық,фантастикалық образдар болатыны сияқты, комедиялық тәсіл арқылы көркем образдардың юморлық және сатиралық түрлері жасалады. Әрине, эстетикалық комедиялық категориясындағы юмордың, сатираның, иронияның, сарказмның, гротескінің әрқайсысындағы күлкінің сипаты әр бөлек, юморда күлкілі құбылыстардың ең бір майда, зиянсыз түрлері алынады.

Әр сөз - дейді Потебня, - қалай болғанда да, өзінің поэтикалық шығарма
қалпын бастан кешіреді. Бұған қарағанда, әр сөздің түп-төркіні - зат, сурет, образ.
Мыс: қалқалап тұрды қалқанды деген тіркес, шынында да, біздің көз алдымызға
образ, сурет болып елестейді. Осындай түп-төркіні бейнеден, суреттен шыққан әр
сөз өзара қатар түзеп, тіркес құрағанда, бір түрлі бір қиял жетпес қызық айнаға
айналып, оның бетіне ақиқат шындықтың өзгеше айшық-өрнегі, сурет-сәулесі
түсетін тәрізді. Образдылық осылай пайда болады.

12. Қорытынды
Сөз өнерінде адамнан тыс, адам тағдырынан тыс бірдебір өрнек - өмір суреті жоқ және болуы да мүмкін емес. Бұл ретте, көркем шығармаларда суреттелетін табиғат көріністерін, яки пейзажды да әшейін бір уақыт пен кеңістіктің дерегі ретінде даралап қарамай, адам образын толықтыра түсетін тәсіл десек, ағат айтқан болмаймыз. Өйткені адамның сыры мен сезімінен, өмір тіршілігі мен көңіл-күйінен тыс ешқандай пейзаж болуы мүмкін емес.

13. Пайдаланылған әдебиеттер:
Байтұрсынов А. Әдебиет танытқыш, Алматы, 1989ж.
Қабдолов З. Сөз өнері. - Алматы, 1992.
Нұрғалиев Р. Әдебиет теориясы, Астана, 2003ж.
Ахметов К. Әдебиеттануға кіріспе, Қарағанды, 2004ж.

1 МУЛАН ЖЫРЫ МЕН ТОМИРИС РОМАНЫ БАТЫРЛЫҚТЫҢ БИІК ТҰҒЫРЫ

1.1 Мулан жырының жазылу тарихы

Мыңдаған жылдар бойы соғыс пен жан алу тек ер адамдарға арналған сияқты көрінді, бірақ ұрыс алаңына қадам басқан және тіпті үлкен рөл атқарған бірнеше батыл әйелдер болды. Ежелгі әлемдегі екі әйел қолбасшыға жақындайық, ежелгі грек тарихшысы Геродоттың еңбегінде айтылған және оның жазбаларындағы әйелдердің осы қанды шайқасты басқару үшін күш пен даналықты қалай қолданатыны берілген.
"Мулан жыры" - бұл Оңтүстік және Солтүстік әулеттердің билігі кезінде елдің солтүстігінде орындалған ұзақ баянды халық әні. Мулан соғыстарда жеңіске жетіп, сіңірген еңбегі үшін даңқа ие болып, отставкаға кетіп, отанына оралады. Шын мәнінде оқиға аңыздарға толы.
Мулан - ежелгі Қытай батыр әйелдер туралы аңыздарының төрт кейіпкерінің бірі, Қытайдағы оңтүстік және солтүстік әулеттердің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.