Жалпы сөйлеу қабілетінің дамымауы бар мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорын дамыту ерекшеліктері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 46 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті

Куанышева Назгуль Дакеновна

Жалпы сөйлеу қабілетінің II-III дәрежелі дамымауы және психикалық дамуында тежелуі бар, балалар үйіндегі мектеп жасына дейінгі тәрбиеленушілердің сөздік қорын дамыту

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Өскемен 2021-2022

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1 Жалпы сөйлеу қабілетінің II-III дәрежелі дамымауы және психикалық дамуында тежелуі бар мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорын дамытуды зерттеудің теориялық негіздері . . . 6

1. 1. Сөздік түсінігі. Онтогенездегі сөздіктің дамуы . . . 6

1. 2. Жалпы сөйлеу қабілетінің II-III дәрежелі дамымауы бар мектеп жасына дейінгі балалардың психологиялық-педагогикалық сипаттамасы . . . 9

1. 3. Жалпы сөйлеу қабілетінің дамымауы бар мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорын дамыту ерекшеліктері . . . 19

1. 4 Психикалық дамуы тежелген балалардың психологиялық-педагогикалық сипаттамасы . . . 25

1. 5 Психикалық дамуы тежелген мектеп жасына дейінгі балалардың сөйлеуінің дамуының ерекшеліктері және жалпы сөйлеу қабілетінің дамымауы бар балалар үйі тәрбиеленушілерінің дамуының ерекшеліктері

2 Жалпы сөйлеу қабілетінің II-III дәрежелі дамымауы және психикалық дамуында тежелуі бар, мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорын дамыту әдістемесі . . . 40

2. 1 Жалпы сөйлеу қабілетінің II-III дәрежелі дамымауы бар, мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорын дамыту әдістері . . . 40

2. 2 Психикалық дамуында тежелуі бар, мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорын дамыту әдістері . . . 50

3 Жалпы сөйлеу қабілетінің II-III дәрежелі дамымауы және ПДТ бар балалар үйінде мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорын дамыту бойынша тәжірибелік-эксперименттік жұмыс . . . 55

3. 1 Балалар үйіндегі жалпы сөйлеу қабілетінің ІІ, ІІІ дәрежелі дамымауы бар психикалық дамуы тежелген мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорының даму деңгейін диагностикалау . . . 55

3. 1. 1 Жалпы сөйлеу қабілетінің дамымауы бар балалар үйінің тәрбиеленушілеріне арналған диагностика . . . 55

3. 1. 2 Психикалық дамуы тежелген балаларға арналған диагностика . . . 61

3. 2 Балалар үйінде ЖСҚД және ПДТ бар балалардың сөздік қорын дамыту бойынша түзету жұмысы . . . 65

3. 3 Түзету жұмыстарына дейін және одан кейін ЖСҚД және ПДТ бар балалардың сөздік қорын дамытуды зерттеу нәтижелерін салыстырмалы талдау . . . 72

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 76

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 78

КІРІСПЕ

Егеменді ел болашағы ертеңгі жас ұрпаққа сапалы білім, саналы тәрбие берумен қатар психикалық дамуы тежелген балалардың да сөйлеу тіліндегі сөздік қорын дамытуға да аса зор мән беріп отыр. Қазіргі таңдағы арнайы педогогика мен психологияның басты мәселесінің бірі - мектепке дейінгі және бастауыш оқушылардың сөздік қорын молайтудан бастаған жөн. Соның ішінде қарастыратынымыз психикалық дамуы тежелген балалардың сөздік қорын дамыту, оларды байланстырып сөйлей білуге үйрету. Психикалық дамуы тежелген балалар қалыпты, дамыған балаларға қарағанда сөздік қорлары баяу дамиды. Сондықтан да, балалардың арнайы мүмкіндіктерін ескере отырып коррекциялық оқыту жұмыстарын ұйымдастыру ескеріледі.

Қазіргі таңда елімізде дамуында ауытқуы бар, психикалық даму тежелген балалардың сөз қорын анықтауға, молайтуға бағытталған зерттеулер аз жүргізілген. Зерттеулердің сөзі орыс тілінде сөйлейтіндерге арналған, ал қазақ тілінде сөйлейтін балаларға жүргізілген зерттеулер жоқтың қасы. Баланың сөйлеу тілін зерттеу оның типологиялық жүйе индивидуалдық ерешеліктерін анықтауға бағытталады. Оның даму деңгейі (жеке жақтарының сипаттамасы біліктілік дағды өзіндік қиындық және сөздік қателерін грамматиканың ережелері, түсініксіз орфографиялық дағды және біліктілік) зерттеледі. Балалардың сөйлеу тілін зерттеудің мақсаты оның фронталды және индивидуалды жұмыстарда нақты міндеттері мен мүмкіндіктерін келешектегі әрі қарай дамуын анықтау болып табылады.

Мектепке дейінгі жастағы балалардың сөйлеуін дамыту - бұл баланың психикалық дамуымен органикалық түрде байланысты көп қырлы процесс. Дәл осы кезеңде ауызша сөйлеуді дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасалады, сөйлеудің жазбаша формаларының негіздері (оқу және жазу), содан кейін сөйлеу мен «бала» тілінің дамуы қалыптасады. Баланың сөйлеу дамуындағы кез-келген кідіріс, кез-келген бұзушылық оның белсенділігі мен мінез-құлқына әсер етеді. Нашар сөйлейтін балалар өздерінің кінәсін түсіне бастайды, үнсіз, ұялшақ, тартыншақ болады, адамдармен қарым-қатынасы қиындайды.

Сөйлеу балалардың ақыл-ой дамуында, ойлауды дамытуда ғана емес, сонымен бірге жалпы ақыл-ой әрекетінде де өте маңызды рөл атқарады. Балалардың танымдық іс-әрекетіне сөйлеуді қосу олардың негізгі психикалық процестерін қалпына келтіреді. Талдау, синтез, салыстыру, жалпылау, абстракция сияқты танымдық операциялар сөйлеуді игерген сайын дамиды және жақсарады. Балалардың сөйлеу тілінің дамуы олардың ақыл-ой дамуының қалыптасуы мен дамуында маңызды рөл атқарады. Балалардың дамуындағы ауытқулар әртүрлі. Олар балалардың психофизикалық дамуының барлық аспектілерін, олардың есту және тілдік жүйелерін, визуалды қабылдауды, мотор жүйесінің эмоционалды-еріктік саласын, интеллектуалдық саланы қамтиды. Мұндай ауытқулар әртүрлі себептермен көрінеді. Ақыл-есі кем және жалпы сөйлеу қабілеті бұзылған балалар үшін төмен жұмыс қабілеттілігі мен өнімділігі, жанама жады мен жадтың тұрақсыздығының нашар дамуы тән.

Жалпы, қазіргі мектеп жасына дейінгі балалардың тілдік даму деңгейін өте қанағаттанарлықсыз деп сипаттауға болады. Балалар мектепке барғанда тілді елемеу айқын болады. Бұл оқу процесіне кедергі келтіретін маңызды тілдік проблемаларды, дисграфия мен дислексияның себептерін көрсетеді. Зерттеушілердің айтуынша, кейбір бірінші сынып оқушыларында әртүрлі тілдік кідірістер мен патологиялары бар балалардың 85-90% - ы бар. Бұл жағдай көптеген мектептер мектеп жасына дейінгі балалармен жұмыс істеу үшін логопедтер мен дефектологтарды тартуға мәжбүр болды.

Зерттеу жұмысының өзектілігі -мектепке дейінгі жастағы сөздік қорының даму деңгейі мектепте қарым-қатынас, әлеуметтену және білім алу үшін маңызды компоненттердің бірі болып табылады. Бұл проблема осы санаттағы оң нәтижелерге қол жеткізу үшін балалармен жұмыс жасаудың түзету-дамыту әдістері мен әдістерін сауатты таңдауды қажет етеді. Атап айтқанда, бұл жалпы сөйлеу қабілетінің II-III дәрежелі дамымауы және психикалық дамуында тежелуі бар балалар үйінің тәрбиеленушілері.

Зерттеу пәні: Жалпы сөйлеу қабілетінің дамымауы және психикалық дамуында тежелуі бар, балалар үйіндегі мектеп жасына дейінгі тәрбиеленушілердің сөздік қоры.

Зерттеу нысаны: Жалпы сөйлеу қабілетінің II-III дәрежелі дамымауы және психикалық дамуында тежелуі бар балалар.

Зерттеу болжамы: психикалық дамуында тежелуі және жалпы сөйлеу қабілетінің ІІ-ІІІ дәрежелі дамымауы бар балалар үйінде тәрбиеленетін мектеп жасына дейінгі тәрбиеленушілермен жүргізілетін логопедиялық жұмыста балалардың сөздік қорын арттыру үшін логопед жалпы лингвистикалық және психолингвистикалық мәліметтерді, онтогенезде лексиканың қалыптасу заңдылықтары туралы, психикалық дамуы тежелген мектеп жасына дейінгі балалар сөздігінің ерекшеліктері туралы, сөз мағынасының құрылымы туралы ескеріп, түзету жұмысын ұйымдастырса және ойын элементтерін жиі пайдаланса, балалардың сөзді қоры жетілмек.

Зерттеудің мақсаты: Жалпы сөйлеу қабілетінің II-III дәрежелі дамымауы және психикалық дамуында тежелуі бар, балалар үйіндегі мектеп жасына дейінгі тәрбиеленушілердің сөздік қорын дамытуды зерттеу.

Зерттеу міндеттері:

Жалпы сөйлеу қабілетінің II-III дәрежелі дамымауы бар және психикалық дамуы тежелген мектеп жасына дейінгі балалардың психологиялық-педагогикалық сипаттамасын беру және олардың сөздік қорын дамыту ерекшеліктерін зерттеу;
Жалпы сөйлеу қабілетінің II-III дәрежелі дамымауы және психикалық дамуында тежелуі бар мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорын дамыту әдістемесін зерттеу;
Жалпы сөйлеу қабілетінің II-III дәрежелі дамымауы және психикалық дамуында тежелуі бар балалар үйінде мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорын дамыту бойынша тәжірибелік-эксперименттік жұмыс жүргізу және балалардың сөздік қорын дамыту бойынша әдістемелік ұсыныстар беру.

Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізі психикалық дамуы тежелген балаларда сөздіктің қалыптасуын зерттеу және Р. И. Лалаева, В. И. Лубовский, Е. В. Мальцев, Л. Г. Парамонов, В. Г. Петров, Е. С. Слепович, С. Г. Шевченко және т. б. еңбектерінде түзету еңбектерінде әдістерін жасау бойынша жұмыстар бар.

Қазақстан Республикасының 2015 жылғы білім беруді дамыту тұжырымдамасында бастауыш мектептің мазмұны баланың жеке тұлғасын қалыптастыруға, жеке қабілетін ашуға және дамытуға бағытталып, оның қарапайым тілдік тәжірибесін, шығармашылық пен өзін өзі көрсетуін қалыптастыру қажеттілігі көрсетілді. Осыған байланысты қазіргі мектептерде психикалық дамуында тежелуі бар балалар алпы білім беретін орта мектептерде басқа балалармен бірге оқиды.

Ермағамбет Ә. «Психологиялық дамуы тежелген балалардың психологиялық-педагогикалық сипаттамасы» атты еңбегінде психологиялық даму мүмкіндіктері уақытша шектелген балалармен жүргізілетін қандай жұмыс болмасын оқушыларды қоршаған өмірге биімдеуге, олардың сөйлеу тілін ой - өрісін дамытуға негізделуге тиіс. Мұғалім олардың ойлау белсенділігін арттырып, білім алуға деген ынтасын оята алатын жұмыстардың әдістері мен тәсілдерін таңдап алады . Ол тәсілдер үш топқа бөлінеді :
1. Әңгіме айту, түсіндіру, әңгімелесу, оқулықпен және кітаппен жұмыс істеу.
2. Көрнекі әдістері: қызықты тақырыпқа сай көрнекі құралдар болу керек.
3. Осы өтетін тақырып практикалық әдістер болу керек деп жазады.

Жалпы сөйлеу қабілетінің II-III дәрежелі дамымауын В. И. Лубовский, Р. Е. Левина, С. Н. Шаховская, Т. Б. Филичева, Г. В. Чиркина қарастырған. Жалпы сөйлеу қабілетінің II-III дәрежелі дамымауы бар балалар ерекшеліктерін зерттеу және түзету жұмыстарының әдістерін жасау бойынша психологиялық - педагогикалық жұмыстар З. Е. Агранович, Т. А. Алтухова, Г. В. Бабина, В. К. Воробьева, О. Е. Грибова еңбектерінде кездеседі.

Т. А. Ткаченко, Т. Б. Филичева. Г. В. Чиркина, С. Н. Шаховской, Г. Р. Шашкина сөздік жұмыс әдістерін әзірлеу туралы жазған.

Жұмыста келесі зерттеу әдістері қолданылды:

теориялық әдебиеттер: зерттеу тақырыбы бойынша әдебиеттерді зерттеу, талдау және жалпылау;
эмпирикалық: сөйлеу әрекетінің өнімдерін талдау ( тестілеу) ;
зерттеу нәтижелерін сандық және сапалық талдау әдісі.

Қосымша зерттеу әдістері: теориялық дереккөздерді талдау, байқау, әңгімелесу, педагогикалық эксперимент, эксперименттік жұмыс нәтижелерін сандық және сапалық талдау.

Жұмыстың теориялық маңыздылығы келесідей анықталады:

Жалпы сөйлеу қабілетінің II-III дәрежелі дамымауы бар және психикалық дамуы тежелген мектеп жасына дейінгі балалардың психологиялық-педагогикалық сипаттамасын беруімен;
Жалпы сөйлеу қабілетінің II-III дәрежелі дамымауы бар және психикалық дамуы тежелген мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорын дамыту ерекшеліктерін зерттеуімен;

Жұмыстың практикалық маңыздылығы анықталады:

Жалпы сөйлеу қабілетінің II-III дәрежелі дамымауы және психиклық дамуында тежелуі бар балалардың сөздік қорын дамытуды зерттеу нәтижелерін салыстырмалы талдауымен.
Балалар үйінде жалпы сөйлеу қабілетінің II-III дәрежелі дамымауы және психикалық дамуында тежелуі бар балалардың сөздік қорын дамыту бойынша түзету жұмыстарымен.
Жалпы сөйлеу қабілетінің II-III дәрежелі дамымауы және психикалық дамуында тежелуі бар мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорын дамыту бойынша әдістемелік ұсынымдар беруімен.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы:

Балалар үйінде тәрбиеленіп жатқан, жалпы сөйлеу қабілетінің ІІ, ІІІ дәрежелі дамымауы мен психикалық дамуында тежелу бар балалардың сөздік қорын дамыту жұмысының ерекшеліктері туралы ақпарат жинақталды; Балалар үйіндегі күрделі диагнозды балалардың және жалпы сөйлеу қабілетінің II-III дәрежелі дамымауы және психикалық дамуында тежелуі бар балалардың сөздік қорын дамыту туралы ақпарат жинақталды; Жалпы сөйлеу қабілетінің II-III дәрежелі дамымауы және психикалық дамуында тежелуі бар мектеп жасына дейінгі балалар үйіндегі тәрбиеленушілердің сөздік қорын дамыту бойынша әдістемелік ұсынымдар берілді.

Зерттеудің құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. 1 Сөздік түсінігі. Онтогенездегі сөздіктің дамуы

Балалардың сөздік қорын дамыту мәселесіне қызығушылық 18-19 ғасырдың басында пайда болды. Әзірге бұл мәселеге деген қызығушылық азайған жоқ, өйткені көптеген функциялары бар лексика баланың тілдік құзіреттілігі мен сөйлеу қарым-қатынасының дамуына айтарлықтай әсер етеді. Екі ғасыр бойы лингвист - ғалымдар, психологтар, педагогтар, психолингвисттер заңдылықтарды, реттіліктерді, сөзжасам қабілеттерінің даму кезеңдерін, сөйлеудің онтогенетикалық дамуындағы сөздік қорды дамытуды зерттеуді жалғастырды. Қазіргі уақытта психологиялық және психолингвистикалық әдебиеттерде сөйлеуді дамытудың алғышарттары екі процеспен анықталатындығы баса айтылған. Олардың бірі-баланың объективті вербалды емес әрекеті. Пәндік іс-әрекеттегі және ойындағы символдық функцияның дамуы символдық сөйлеу әрекетінің пайда болуынан, яғни әлемді нақты сенсорлық қабылдау арқылы сыртқы әлеммен байланыстардың кеңеюінен бұрын болады. Сөйлеуді дамытудың екінші маңызды факторы, оның ішінде сөздік қорын байыту-ересек адамның өзіндік сөйлеу әрекеті және оны баланың қабылдауы саналады [1, 41-46б. ] .

Өздеріңіз білетіндей, бала тілді ересектермен бірлескен қызметті реттеу құралы ретінде игереді және Д. Брунердің пікірінше, танымдық процестердің сипатын көрсетеді. Ересектер мен бала арасындағы алғашқы қарым-қатынас біржақты, эмоционалды, балаға байланыс орнатуға және қажеттіліктерін білдіруге мүмкіндік береді. Содан кейін ересектермен қарым-қатынас жасау кезінде баланы тілдің ымдау жүйесімен таныстыру үшін дыбыстық белгілер қолданылады. Бала сөйлеу әрекетіне саналы түрде қатысады, тіл арқылы қарым-қатынасқа қатысады. Психологтар, лингвистер, психолингвистер балалардың сөйлеу онтогенезін зерттеумен айналысады, бірақ әдістеме жеткіліксіз дамыған. Балалардағы тілді үйрену кезінде қойылған міндеттерді шартты түрде 2 топқа бөлуге болады: сипатталған жағдайларды лингвистикалық тұрғыдан түсіндіре отырып, балалардың сөйлеуін тікелей сипаттау және тілдің қалыптасуының негізін құрайтын психикалық процестерді зерттеу.

Шартты түрде 1-ші топқа жатқызылған іргелі зерттеулердің мысалдары ретінде Клара мен Вильгельм Штерннің «Die Kindersprache» шығармасын келтіруге болады, ол толығымен авторлардың балалар күнделіктеріне негізделген. Көрнекті орыс-поляк лингвисті И. А. Баудуин де Куртенэ бұл материалдың теориялық лингвистика үшін маңыздылығын алғашқылардың бірі болып түсінді. Бұл әдістемелік мектептің маңызды зерттеуі, өз ұлының сөздік қорының дамуын сипаттаған А. Н. Гвоздевтің күнделігінің маңызы зор. Бұл тәсілдің жарқын мысалы С. Н. Цейтлиннің «Язык и ребенок. Лингвистика детской речи» еңбегін атап өтуге болады. Балалардың сөйлеуінің дамуын сипаттауға мұндай көзқарас, әрине, жалпы тілдік мектептің дамуы үшін жемісті, бірақ, өкінішке орай, тілдің онтогенезіндегі патологиялық процесті талдау үшін өте қолайсыз саналады.

Онтогенездегі сөздік қорының дамуы баланың қоршаған шындық туралы идеяларының дамуымен де байланысты. Бала жаңа заттарды, құбылыстарды, заттар мен іс-әрекеттердің белгілерін біліп жатқанда, оның сөздік қоры байытылады. Баланың қоршаған әлемді игеруі нақты заттар мен құбылыстармен тікелей өзара әрекеттесу арқылы, сондай-ақ ересектермен қарым-қатынас арқылы психикалық емес белсенділік пен сөйлеу процесінде жүреді. Бір жастағы балалардың сөздік қорының жас нормалары отбасының әлеуметтік-мәдени деңгейіне байланысты айтарлықтай өзгереді, өйткені лексиканы бала қарым-қатынас процесінде игереді. Бала өмірінің бірінші жылының аяғында - екінші жылының басында ауызша ынталандыру біртіндеп күшейе бастайды. Алайда, дамудың осы кезеңінде сөздер бір-бірімен шектелмейді, барлық объективті жағдаймен сөздердің тұтас кешендеріне реакция жүреді [2] .

Бастапқы кезеңде ауызша ынталандыруға реакция индикативті рефлекс түрінде көрінеді. Болашақта индикативті рефлекс негізінде ауызша ынталандыруға арналған екінші ретті рефлекс қалыптасады. Бала еліктеуді дамытады, жаңа сөзді бірнеше рет қайталайды, бұл сөзді ынталандырудың жалпы кешеніндегі компонент ретінде күшейтуге көмектеседі. Баланың сөйлеуінің дамуының осы кезеңінде алғашқы бөлінбеген сөздер пайда болады, олар баланың естіген сөзінің үзіндісі болып табылады, олар негізінен перкуссиялық буындардан тұрады. Көптеген зерттеушілер балалардың сөйлеуін дамытудың осы кезеңін «сөйлем-сөз» кезеңі деп атайды. Мұндай сөйлем-сөзде тіркестер осы тілдің грамматикалық ережелеріне сәйкес пайда болады, дыбыстық тіркестер грамматикалық сипатқа ие емес. Сөз әлі грамматикалық мағынаға ие емес. Осы кезеңдегі сөйлем сөздері пәрменді немесе нұсқауды білдіреді немесе тақырып немесе әрекет деп аталады. Кейінірек, 1, 5 жастан 2 жасқа дейін балалар кешендері әртүрлі комбинацияларға қосылатын бөліктерге бөлінеді. Осы кезеңде баланың сөздік қоры тез өсе бастайды, ол өмірдің екінші жылының соңында сөйлеудің әртүрлі бөліктерінен 300-ге жуық сөзді құрайды.

Балада белсенді сөздік қорының дамуы сөздің қатынасы бағытында да, мағынаның даму бағытында да жүреді. Бастапқыда балада жаңа сөз белгілі бір сөзбен сәйкес тақырып арасындағы тікелей байланыс ретінде пайда болады. Жаңа сөзді қабылдай отырып, бала оны тақырыппен байланыстырады, содан кейін оны жаңғыртады. 1, 5-2 жасында бала басқалардың сөздерді пассивті меңгеруінен «бұл не?», «қалай аталады?». 3, 5-4 жас аралығында баладан тақырыпқа сөз беру жеткілікті тұрақты сипатқа ие болғанына қарамастан, тақырыпқа сөз беруді қалыптастыру процесі мұнымен аяқталмайды. Сөздік қорын қалыптастыру барысында сөздің мағынасы да нақтыланады. Бастапқыда сөздің мағынасы түсініксіз. Сол сөз тақырыпты, белгіні және тақырыппен әрекетті білдіруі мүмкін. Сөз белгілі бір интонациямен, оның мағынасын нақтылайтын қимылдармен бірге жүреді. Сондай-ақ, сөздің мағынасын анықтаумен қатар, сөз мағынасының құрылымы дамиды. Сөздің құрылымында күрделі мағынасы бар екені белгілі. Бір жағынан, сөз белгілі бір заттың белгісі, ол объектінің белгілі бір бейнесін білдіреді. Екінші жағынан, сөз заттардың жиынтығын, іс-әрекеттің белгілерін жинақтайды [3, 342б. ] .

Біздің елімізде сөйлеу тілінің жалпы дамымауы бар балаларды оқыту, дамыту және тәрбиелеу мәселесі М. С. Грушевская, Қ. Қ. Өмірбекова, З. А. Мовкебаева, Г. М. Коржова, И. А. Денисова, Г. С. Оразаева, Г. Н. Төлебиева сияқты дефектолог ғалымдардың және Г. М. Қасымова сияқты психолог, К. М. Метербаева сияқты педагог ғалымдардың зерттеулерінде орын алған. Олар сөйлеу тілінің жалпы дамымауы бар балаларға арналған білім беру және түзету ұйымдарда тәрбиеленушілердің сөздік қорын байыту мақсатында, жетіспеушіліктерін түзету үшін, таным процестерін дамыту үшін, жеке тұлға қасиеттерін тәрбиелеуде заттық-тәжірибелік іс-әрекетінің мүмкіндігі өте мол. Мысалы, бұл категория балаларына жалпы сөйлеу тілінің дамымауы тән. Сөйлеу тілінің барлық жағының дамымауы олардың айналасындағы адамдармен қарым-қатынасын шектейді, ал ол болса танымдық жетілуіне кері әсерін тигізеді деген қорытындыға келеді.

О. С. Ушакова сөздерді мағынасы бойынша жалпылаудың әртүрлі дәрежесін анықтайды. Жалпылаудың нөлдік дәрежесі-бұл тиісті атаулар және бір тақырыптың атаулары. 1 жастан 2 жасқа дейін балалар сөздерді тек белгілі бір тақырыппен байланыстыра отырып үйретеді. Заттардың атаулары, демек, олар үшін адамдардың аттарымен бірдей. Екінші жылдың аяғында бала жалпылаудың бірінші дәрежесіндегі сөздерді үйренеді, біртекті заттардың, әрекеттердің, қасиеттердің - жалпы зат есімдердің жалпылама мағынасын қолданады. 3 жасында балалар жалпы ұғымдарды білдіретін жалпылаудың екінші дәрежелі сөздерін үйрете бастайды, заттардың, белгілердің, зат есім түріндегі әрекеттердің аттарын жалпы түрде жеткізеді. Шамамен 5-6 жас аралығындағы балалар жалпы ұғымдарды білдіретін сөздерді, яғни жалпылаудың екінші дәрежесіндегі сөздерге қарағанда жалпылаудың жоғары деңгейі болып табылатын жалпылаудың үшінші дәрежесіндегі сөздерді үйретеді. Баланың өмірлік тәжірибесін байыту, оның іс-әрекетін қиындату және қарым-қатынасты дамыту сөздік қорының біртіндеп сандық өсуіне әкеледі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.