ПРОКУРОРДЫҢ АЙЫПТАУДЫ ҚОЛДАУЫ
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау университеті КеАҚ
Экономика және құқық факультеті
Қылмыстық-құқықтық пәндер кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тарихова Дильназ Ерікқызы
ПРОКУРОРДЫҢ АЙЫПТАУДЫ ҚОЛДАУЫ: ТЕОРИЯ,ЗАҢНАМА,ПРАКТИКА
5В030100 - Құқықтанубілім беру бағдарламасы бойынша
Атырау, 2022
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау университеті КеАҚ
Экономика және құқық факультеті
Қылмыстық-құқықтық пәндер кафедрасы
Қорғауға жіберілді____________
Кафедра меңгерушісі:
PhD докторыР.Н.Шайхаденов
__ _____2022 жыл№__ хаттама
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ТАҚЫРЫБЫ: ПРОКУРОРДЫҢ АЙЫПТАУДЫ ҚОЛДАУЫ: ТЕОРИЯ,ЗАҢНАМА,ПРАКТИКА
5В030100- Құқықтанубілім беру бағдарламасы бойынша
Орындаған: Д.Е.Тарихова
Ғылыми жетекші: Н.А.Айтуғанов
Норма-бақылаушы: Н.А.Қобдабаева
Атырау, 2022
Факультет:Экономика және құқық
ББМамандық: 5В030100 - Құқықтану
Кафедра: Қылмыстық-құқықтық пәндер
Дипломдық жұмыс бойынша тапсырма
Студент:
Тарихова Дильназ Ерікқызы
Тақырыбы:
Прокурордың айыптауды қолдауы: теория,заңнама,практика
№ ______ ___ бұйрықпен бекітілді
_____________
20__ж.
Дипломдық жұмысты тапсыру мерзімі:
____
20__ж.
Алдын ала қорғау мерзімі:
___
дейін
____
20__ж.
Жұмыстықорғау:
___
Дейін
____
20__ж.
Жұмыстың бастапқы деректері__________________________ ______________________
___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ____________
___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ________
___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ________
Дипломдық жұмыстың қысқаша мазмұны____________________________ ___________________________________ ____
___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ________________
___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ________
___________________________________ ___________________________________ ____
Ұсынылған әдебиеттер тізімі ___________________________________ ______________
___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ____________
___________________________________ ___________________________________ ____
Тапсырманың берілген күні: _____________________________20 2__ж.
Кафедра меңгерушісі: ______________________
Жұмыстың (жобаның)ғылыми жетекшісі: ______________________
Тапсырмаларды орындауға қабылдады: _____________________________20 2__ж.
Студент: ______________________
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫ ОРЫНДАУДЫҢ КҮНТІЗБЕЛІК КЕСТЕСІ
Студент: Тарихова Дильназ Ерікқызы
ББ мамандық: 5В030100 - Құқықтану
Дипломдық жұмыстың тақырыбы; Прокурордың айыптауды қолдауы: теория,заңнама,практика
№ пп
Бөлімдердің атауы, әзірленетін мәселелер тізбесі
Ғылыми жетекшіге ұсыну мерзімі
Ескерту
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Студент: ___________ _______________
қолы аты-жөні
Ғылыми жетекші: ___________ ______________
қолы аты-жөні
АҢДАТПА
Прокуратура органдары құқық қорғау және өзге де мемлекеттiк органдардың заңдылықты, құқықтық тәртiптi және қылмысқа қарсы күрестi қамтамасыз ету жөнiндегi қызметiн үйлестiрудi осы органдардың өзара iс-қимылына қол жеткiзу, өзара ақпарат алмасу және ортақ мiндеттер мен мақсаттарды iске асыру үшiн олардың iс-әрекеттерiн үйлестiру арқылы
жүзеге асырады.
Мақалада Прокурор жүзеге асыратын қылмыстық қудалау функциясының түсінігі, мәні мен мазмұны туралы теорияда жеткілікті зерттелмеген мәселе қарастырылады. Қылмыстық іс-жүргізушілік функциялар жүйесіндегі мемлекеттік айыптаудың маңызына талдау жасалды, сонымен қатар байланысты мемлекеттік айыптауды жетілдірудің құқықтық мәселелері қарастырылады.
АННОТАЦИЯ
Органы прокуратуры осуществляют координацию деятельности правоохранительных и иных государственных органов по обеспечению законности, правопорядка и борьбы с преступностью путем достижения взаимодействия этих органов, взаимного обмена информацией и координации их действий для реализации общих задач и целей осуществляется.
В статье рассматривается недостаточно изученный в теории вопрос о понятии, сущности и содержании функции уголовного преследования, осуществляемой прокурором. Проведен анализ значимости государственного обвинения в системе уголовно-процессуальных функций, а также рассмотрены правовые вопросы совершенствования связанного государственного обвинения.
ANNOTATION
The bodies of the Prosecutor's Office coordinate the activities of law enforcement and other State bodies to ensure the rule of law, the rule of law and the fight against crime by achieving the interaction of these bodies, mutual exchange of information and coordination of their actions for the implementation of common tasks and goals of the Prosecutor's Office.
The article deals with the insufficiently studied question in theory about the concept, essence and content of the function of criminal prosecution carried out by the prosecutor. The analysis of the importance of public prosecution in the system of criminal procedural functions is carried out, as well as the legal issues of improving the related public prosecution are considered.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
3
1. Қазақстанның прокуратурасы
8
1.1 Қазақстан Республикасы прокуратурасының даму тарихы
8
1.2 Прокуратура органдарын ұйымдастыру және олардың қызметі
1.3 Прокуратура органдарының жүйесі мен құрылымы
11
17
2. Қазақстан Республикасы прокуратурасының құрылымы мен қызметінің бағыттары
2.1 Прокуратураның құрылымы мен қызметінің бағыттары
2.2 Қазақстан Республикасының прокурорлық қадағалауы
22
22
25
3. Прокурордың бірінші сатыдағы сотта мемлекеттік айыптауды қолдауының процестік және тактикалық аспектілері
3.1 Бірінші сатыдағы сотта мемлекеттік айыптауды қолдауы
3.2 Прокурор айыптау функциясының субъектісі ретінде.
Мемлекеттік айыптау
3.3 Мемлекеттік айыптау ұғымы және функциясы
3.4 Соттағы мемлекеттік айыптауды қолдау жөніндегі қызметті
жоспарлау
28
28
35
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
40
43
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Прокуратура органдары құқық қорғау және өзге де мемлекеттiк органдардың заңдылықты, құқықтық тәртiптi және қылмысқа қарсы күрестi қамтамасыз ету жөнiндегi қызметiн үйлестiрудi осы органдардың өзара iс-қимылына қол жеткiзу, өзара ақпарат алмасу және ортақ мiндеттер мен мақсаттарды iске асыру үшiн олардың iс-әрекеттерiн үйлестiру арқылы жүзеге асырады. Прокуратура органдары көрсетiлген қызметтi Бас прокуратураның, областардың прокуратуралары мен оларға теңестiрiлген прокуратуралардың жанынан құрылатын тұрақты жұмыс iстейтiн үйлестiру кеңестерiнiң шеңберiнде жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасы прокуратурасын ұйымдастыру, оның қызметiнiң тәртiбi және прокурорлардың өкiлеттiгi Қазақстан Республикасының Конституциясымен, осы Заңмен, заң актiлерiмен, Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттармен, сондай-ақ Республика Бас Прокурорының бұйрықтарымен айқындалады.
Қазақстан Республикасының прокуратурасы органдарының бiртұтас жүйесiн Бас прокуратура, облыстардың прокуратуралары, республикалық маңызы бар қалалар мен Республика астанасының прокуратуралары, ауданаралық, аудандық, қалалық және соларға теңестiрiлген әскери және мамандандырылған прокуратуралар құрайды. Қазақстан Республикасының прокуратурасы жанынан ведомстволар, мекемелер құрылуы мүмкiн.
Заңдылықты сақтаудағы басты талаптар құқық қорғау органдарына, әсіресе сот пен прокуратура органдарына жүктеледі.
Қазақстан Республикасының Конституциясы біздің мемлекетімізде сот төрелігін жүргізудің негізін қалаушы қағидаларды бекітті. Сот-құқықтық жүйесінің әлемдік тәжірибеге сәйкес одан ары дамуы және жетілдірілуі жаңа Қылмыстық және Қылмыстық іс жүргізу кодекстерін, Азaматтық және азаматтық іс жүргізу кодекстерін, "Сот билігі туралы заңдардың қолданылуының кейбір мәселелері туралы", "Қылмыстық жаза тағайындаудағы соттардың заңдылықты сақтауы туралы" Жоғарғы Сот Пленумының Қаулы-ларын қабылдауымен байланысты болды. Бұл нормативтік - құқықтық актілерді соттардың әлеуметтік әділеттілікті орнатуына, әділ сот төрелігін жүргізуді және қылмыстық заңның дұрыс қолданылуын қамтамасыз ету мақсатында әрбір қылмыстық істі қылмыстық процестің мақсаттары мен қағидаларына сәйкес шешуіне бағыттайды.
Қылмыстық сот өндірісіндегі заңдылықтың дәлме-дәл нақты
сақталуының маңызды кепілі прокурордың қылмыстық сот өндірісіне қатысуы болып табылады. Бұл прокуратура органдары қызметінің маңызды құрамдас бөлігі. ҚР Конституциясының 83-бабына сәйкес, прокуратура негізгі үш функцияны жүзеге асырады. Бірінші функция - Республика аумағында заңдардың, ҚР Президенті Жарлықтарының және өзге нормативтік құқықтық актілерінің дәл және бірыңғай қолданылуына жоғарғы қадағалау жүргізу. Екінші функция - Республиканың Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілерге наразылық жасайды. Үшінші функция - сотта мемлекеттің мүддесін білдіреді (мемлекеттік айыптаушы ретінде).
Сот төрелігін жүргізудегі прокурорлық қадағалаудың ролі мен маңызы Қазақстан Республикасы Президентінің "Прокуратура туралы" 1995 жыл 21 желтоқсанда қабылданған Заң күші бар Жарлығын қабылдаумен елеулі түрде өсті. Сот төрелігін жүргізуде прокурорлардың қатысуы, соттар мен қылмыстық істерді қарауда заңда бекітілген қылмыстық істердің толық , жан-жақты және обективті қаралуы талаптарының дәлме-дәл орындалуына, азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерінің қамтамасыз етілуіне, заң мен сот алдындағы азаматтардың теңдігінің сақталуын қамтамасыз етуге, соттардың әрбір қылмыстық іс бойынша заңды, негізді және әділ үкім шығаруына қадағалау жасауға бағытталған. Қылмыстық құдалауды жүргізе отырып, прокурор сотта мемлекеттік айыптауды қолдайды, мемлекет мүддесін білдіреді және қылмыстық істер бойынша сот төрелігін жүргізу аясына қамтылған азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерінің мемлекеттік кепілі болып табылады. Қылмыстық сот өндірісіне прокурордың қатысу сонымен қатар, сот реформасын жүргізудегі демократия және жариялылық қағидаларын одан ары жетілдіру бағыттарының талаптарының бірі болып табылады.
Қылмыстық істердің сотта қаралуына қатысуда прокурорлар өз өкілеттілігін ҚР Конституциясы, ҚР ҚПК-сі , ҚР Президентінің "Прокуратура туралы" Заң күші бар Жарлығы және ҚР Бас Прокурорының Бұйрықтары шегінде жүзеге асырады. Прокурорлар сонымен қатар, ҚР Жоғарғы Сот Пленумының түсініктемелерін де басшылыққа алуы тиіс.
Қылмыстық іс жүргізу заңы және прокуратура туралы Заң прокурорлардың сотта қылмыстық істерді қараудағы өкілеттіктерін және заң бұзушылықтарға шара көру тәсілдерін анықтайды. Қылмыстық істерді сотта қарауда прокурорлар өз өкілеттігі шегінде: 1) қылмыстық істерді сотта қарауға дайындауда судьяның шешімдерінің заңдылығын тексереді; 2) қылмыстық қудалауды жүзеге асыра отырып, сотта мемлекет мүддесін білдіреді және мемлекеттік айыптаушы ретінде қатысады; 3) басты сот талқылауында туындаған сұрақтар бойынша қорытынды береді; 4) егер мемлекеттік және қоғамдық, азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерінің қорғалуы талап етсе, арыздар береді және оны сотта қорғайды; 5) заңсыз және негізсіз сот үкімдеріне, ұйғарымдары мен қаулыларына наразылық білдіреді; 6) қылмыстық істер бойынша аппеляциялық және қадағалау өндірісінде қорытынды береді; 7) соттардың үкімдерінің, ұйғарымдарының және қаулыларының орындалуының заңдылығын және уақтылығын тексереді және оған қадағалау жүргізеді; 8) заңда көрсетілген жағдайларда, сот үкімдерінің, қаулыларының және ұйғарымдарының қайта қаралуына шаралар қолданылады.
Қылмыстық істерді сотта қарауда қатысатын прокурорлардың алдында жоғарыда аталғандардан басқа, мынадай міндеттер болады: материалдық және іс жүргізушілік нормалардың бұзылуын анықтау және жою, қылмыс жасаудың себептері мен негіздерін жою және қылмыстылықпен күресудегі күш - жігерді күшейту.
Прокурорлардың қылмыстық істерді сотта қарауда қатысуында өздерінің алып отырған қызметіне қарамастан мемлекеттік айыптаушы ретіндегі заңмен бекітілген құқықтық мәртебені иеленеді және соттағы маңызды фигураға айналады.
Прокурордың бұл қызметінің бағытының негізгі нормативтік құжаты Қылмыстық іс жүргізу кодексі болып табылады. ҚР ҚПК-нің 317-бабының 1 бөліміне сәйкес, прокурорлардың жеке айыптау істерін қоспағанда мемлекеттік айыптаушы ретінде бас сот талқылауына қатысуы міндетті.
Прокурор өзінің қылмыстық сот өндірісіне қатысуымен сотқа дәлелдемеулерді толық, жан-жақты және обьективті зерттеуге, тұлғаның кінәсін анықтауға, сотталушы жасаған қылмысқа дұрыс баға беруге, оған заңға негізделген әділ жаза тағайындауға және заңды үкім шығаруға көмектеседі. Бұл мақсаттарды жүзеге асыру үшін прокурорлар тек қана Конституцияда, Қылмыстық іс жүргізу заңында және басқа да заңдарда көрсетілген талаптарды ғана емес, ҚР Бас Прокурорының Бұйрықтарын да орындауы да басшылыққа алуы тиіс. ҚР Бас Прокурорының "Соттарда қылмыстық істерді қарауда заңдылыққа прокурорлық қадағалауда ұйымдастыру" Бұйрығына сәйкес, қылмыстық істерді қарауда прокурорлық қадағалау қызметінің негізгі бағыттары ретінде мемлекеттік айыптауды объективтік және белсенді түрде қолдау арқылы соттардың заңдарды тиісті түрде қолдануын қамтамасыз ету болып табылады.
Осыған байланысты, заңдылыққа жоғарғы қадағалау жүргізетін және сотта мемлекет мүддесін білдіретін орган бола отырып, прокурор өзінің өкілеттігін орындау кезінде ешкімге тәуелді емес және ол заңға ғана бағынады. Сондықтан да сотта мемлекеттік айыптауды қолдау мәселелерін зерттеу өзіні өзектілігін ешқашанда жоғалтпайды. Керісінше, заңдылықтардағы, қылмыстылық жағдайы мен динамикасындағы, қоғамның экономикалық және әлеуметтік өміріндегі, құқық қорғау органдарындағы кадрлық және құрылымдық елеулі өзгерістер қылмыстық іс жүргізетін органдар жүйесіндегі прокуратураның ролі мен алатын орны, олардың қадағалау қызметін жүргізудегі функциясы , өкілеттігі мен әдістері, оның ішінде сотта мемлекеттік айыптауды қолдау бұрыннан қалыптасып қалған стереотиптерді жаңаша тұрғыдан қарастыруды қажет етеді.
Дипломдық жұмыс тақырыбының ғылыми даму дәрежесі. Зерттеудің әдістемелік негізі объективтік шындықты танудағы жалпы теориялық таным болып табылады. Құқықтық ғылымның жалпығылыми және жекеғылыми әдістері қолданылды. Бітіру жұмысының теориялық негізіне ресейлік және қазақстандық ғалымдардың еңбектеріндегі (мемлекет және құқық теориясы, конституциялық және әкімшілік құқықтың, сот төрелігінің және прокурорлық қадағалау саласындағы заңгерлердің) негізгі ережелері кірді. Пркурорлық қадағалау функциясын айырудағы және мемлекеттік айыптау мәселелеріне В.Б. Алексеевтің, Б.Я.Бляхманның, Ю.И. Скуратовтың, В.М.Савицкийдің, В.И Басковтың, М.И. Шифманның, Ж.А.Туякбаевтың, П. Сергенаның және Е.А.Матвиенконың еңбектерінде елеулі мән берілді. Зерттелетін мәселеге Қазақстан Республикасының құқық - қорғау органдарының алдыңғы тәжірибелі қызметкерлерінің және прокуратура қызметкерлерінің - Ю.А. Хитриннің, М.С.Нарикбаевтың, К.Ш. Сулейменовтың, И.Ж. Бахтыбаевтың публикациялары жақсы көмегін тигізді.
Зерттеудің заңшығарушылық-нормативтік негізін Қазақстан Республикасының Конституциясы, ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексі, "Прокуратура туралы" ҚР Президентінің заң күші бар Жарлығы, ҚР Бас Прокурорының бұйрықтары және басқа да ведомстволық актілер құрайды.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі қылмыстық сот ісін жүргізудің әртүрлі сатыларында сот шешімдер қабылдаған кезде жүзеге асырылатын қылмыстық іс жүргізу қызметі, сондай-ақ сот шешімдерінің қабылдануына және заңды күшіне енуіне байланысты туындайтын, өзгеретін және тоқтатылатын құқықтық қатынастар.
Дипломдық жұмыстың тақырыбы қылмыстық іс жүргізушілік функциялар жүйесіндегі прокурордың сотта мемлекеттік айыптауды қолдау функциясын зерттеу. Бұл мақсаттарды қарау үшін мына міндеттерді шешу қажет:
- қылмыстық іс жүргізушілік функциялары жүйесіндегі мемлекеттік айыптаудың ролі мен орнын және басқа қылмыстық іс жүргізушілік функцияларымен байланысын анықтау;
- прокурордың қылмыстық іс бойынша бас сот талқылауындағы іс жүргізушілік орнын зерттеу,
- бас сот талқылауында мемлекеттік айыптауды қолдаудағы прокурордың өкілеттіктерін анықтау,
- мемлекеттік айыптауды қолдауға және айыптау сөзіне қойылатын талаптарды ашу;
- мемлекеттік айыптаудың қазіргі уақыттағы тәжірибелерін талдау;
- мемлекеттік айыптаудың одан ары жетілдіру ұсыныстарын жасау және оны негіздеу.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - пайымдаудың сапасы мен тиімділігін арттыруға талпыныс.
Дипломдық жұмыс тапсырмалары:
oo Айыптауды қолдаудың ұғымы, мәні және маңызы
oo Қылмыстық іс-жүргізушілік функциялар жүйесіндегі
мемлекеттік айыптаудың маңызы және орны
oo Мемлекеттік айыптаудың субьектілері
oo Бас сот талқылауы - қылмыстық іс жүргізудің шешуші сатысы
oo Прокурордың сот тергеуіне қатысуы
oo Прокурордың айыптау сөзі
Дипломдық жұмыстың әдістемелік Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу құқығында алғаш рет қылмыстық іс жүргізу функцияларының ішіндегі мемлекеттік айыптауды қолдау мәселесін кешенді түрде талдау жасауға талпынысымен анықталады. Жүргізілген зерттеу прокурордың қылмыстық сот өндірісіндегі ролі мен орнын анықтауға, мемлекеттік айыптау функциясынсыз қылмыстық сот өндірісі қозғалысының мүмкін еместігін көрсетуге және қылмыстық іс жүргізушілік функциялар жүйесіндегі алатын маңызды орнын ашуға мүмкіндік береді.
Дипломдық жұмыстың теориялық негізі зерттеудің теориялық және тәжірибелік маңыздылығы ҚР Прокуратура қызметінің нормативтік-құқықтық базасын жетілдіруге, сондай-ақ оның тиімділігі мен қасиетін арттыруға мүмкіндік беретін ұсыныстарды жасауда және негіздеуде жатыр. Зерттеу процесінде алынған теориялық жағдайларды " Мемлекет және құқық теориясы", "ҚР Құқық қорғау органдары", "Прокурорлық қадағалау" оқу курстарында оқуда қолдануға болады.
Зерттеудің нормативтік базасы Құқық қорғау органдарының қызметін үйлестіру прокуратура туралы Заңда, ҚПК-нің нормаларында және басқа да нормативтік құқықтық актілерде бекітілген белгілі қағидаттарға сәйкес, негізгі бағыттар бойынша жүзеге асырылады. Кадрларды іріктеу және орналастыру. Прокуратура туралы ҚР Заңында, Бас прокурордың бұйрықтарында және басқа да нормативтік құқықтық актілерде прокурор (прокурордың көмекшісі) қызметіне тағайындалатын адамдарға қатысты кәсіптік те, адамгершілік-этикалық сипаттағы талаптар қамтылады.
1. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ПРОКУРАТУРАСЫ
1.1 Қазақстан Республикасы прокуратурасының даму тарихы
Қазақстан үш ғасырға жуық Ресей империясының, содан кейін Кеңес Одағының құрамында болды, сондықтан республикадағы прокуратура органдарының дамуы метрополияның құқықтық жүйелерінің, түрлі құқықтық институттар мен мемлекеттік билік тетіктерінің эволюциясымен тығыз байланысты.
1991 жылы КСРО-ның ыдырауына байланысты эксперимент тоқтатылды.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі жарияланғаннан кейін Республиканың Бас Прокуроры лауазымы енгізілді. 1991 жылғы 6 желтоқсанда елде Қазақстан Республикасының Бас Прокурорына бағынатын прокуратура органдарының бірыңғай жүйесі құрылды, ол прокуратураның қалыптасуына негіз болды.
1992 жылғы 17 қаңтарда Жоғарғы Кеңестің қаулысымен "Қазақстан Республикасының прокуратурасы туралы" Заң қолданысқа енгізіледі, онда прокуратура заңдардың орындалуын жоғары қадағалау органы болып жарияланады. Аталған Заң 1995 жылғы 21 желтоқсанға дейін, яғни Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасының прокуратурасы туралы" Заң күші бар жарлығы күшіне енгенге дейін күшінде болды. Соңғы Нормативтік құқықтық актінің қабылдануы 1995 жылғы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясы прокуратура органдары қызметінің құқықтық аясын біршама өзгертуіне байланысты болды. Осы уақыт ішінде мемлекетіміздің құқықтық саласында белгілі бір өзгерістер болды, ол жаңа мемлекеттік құрылым қағидаттарына, прокуратура органдарының алдында тұрған міндеттерді жаңартуға сәйкес реформаланды. Мұның бәрі, өз кезегінде, "Қазақстан Республикасының прокуратурасы туралы" жарлыққа тиісті өзгерістер мен толықтырулар енгізуді талап етті.
Ел Парламентінің прокурорлық қадағалау мәселелері бойынша заңнамаға соңғы өзгерістер мен толықтырулар қабылдауы прокуратура органдарының Қазақстандықтардың конституциялық құқықтарын қорғау жөніндегі қызметін жетілдірудегі кезекті қадам болды. Сонымен қатар, енгізілген жаңалықтар аясында олар Прокуратура туралы қолданыстағы нормативтік құқықтық актінің атауын заң күші бар Жарлықтан Заңға өзгерткенін атап өткен жөн.
Осылайша, қазіргі прокуратураның үш ғасырға жуық тарихы бар және оның құқықтық мәртебесінің ұзақ эволюциясының нәтижесі болып табылады. Елдегі заңдылық пен құқықтық тәртіптің қазіргі жағдайының өткірлігі прокуратураның әлеуетін одан әрі барынша пайдалану қажеттілігін талап етеді.
Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін, 1991 жылдан бастап прокуратура мен тергеу органдары институтын дамытудың жаңа кезеңі басталды. Мәселен, 1995 жылы алдын ала тергеудің Елеулі реформасы жүргізілді. Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 6 қазандағы "анықтау мен тергеуді жүзеге асыратын ҚР арнаулы мемлекеттік органдары туралы" және "ҚР Мемлекеттік тергеу комитетін (МТК) құру туралы" заң күші бар Жарлықтарымен жаңа ведомстводан тыс құқық қорғау органы құрылды, ол прокуратура және ішкі істер органдарының алдын ала тергеу функцияларын өзіне алды.
Алайда, МТК-нің маңызды санаттағы істердің тергеулілігіне шамадан тыс шоғырлануы, күрделі емес және үлкен қоғамдық қауіп төндірмейтін қылмыстық істерді тергеуге күштер мен құралдарды алаңдату, ішкі істер органдарымен өзара іс-қимылдың болмауы, кейде олардың бәсекелестігі тұтастай алғанда тергеудің жаңа органы қызметінің тиімділігіне теріс әсер етті.
Осыған байланысты құқық қорғау органдарының жүйесін одан әрі жетілдіру және қылмыс пен сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің тиімділігін арттыру мақсатында Президент 1997 жылғы 22 сәуірде "Қазақстан Республикасының Құқық қорғау органдары жүйесін одан әрі реформалау жөніндегі шаралар туралы" жарлық шығарды, онда МТК мен оның жергілікті жерлердегі органдарын қоса алғанда, құқық қорғау органдарын ұйымдастыру мен олардың өкілеттіктеріне қағидаттық өзгерістер енгізілді.
Осы Жарлыққа сәйкес Республиканың ішкі істер министрлігіне меншікке, жеке тұлғаға және қылмыс құрылымында айтарлықтай үлес қосқан түрлерге қарсы қылмыстар туралы істер бойынша алдын-ала тергеу жүргізу құқығы берілді. МТК органдарына экономикалық, лауазымдық, әскери қылмыстарға, сондай-ақ аса қауіпті қылмыстарға, атап айтқанда, ұйымдасқан қылмыс пен сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жүктелді. Алайда кейіннен Президенттің 1997 жылғы 5 қарашадағы "ұлттық қауіпсіздікті нығайту, ұйымдасқан қылмыс пен сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресті одан әрі күшейту жөніндегі шаралар туралы" Жарлығымен Мемлекеттік тергеу комитеті таратылды. Оның жауапты мемлекеттік лауазымдарды атқаратын адамдардың, әскери қызметшілердің, құқық қорғау органдары, арнаулы қызметтер қызметкерлері мен судьялардың сыбайлас жемқорлыққа, сондай-ақ қылмыстық қоғамдастықтар жүзеге асыратын контрабандаға және есірткі бизнесіне байланысты ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес жөніндегі өкілеттіктері Ұлттық қауіпсіздік комитетіне өтті. Жалпы қылмыстық ұйымдасқан және экономикалық қылмысты тергеуге келетін болсақ, ол ішкі істер органдарына қайтарылды.
Осылайша, Қазақстан прокуратурасы посткеңестік республикалардың басқа да ұқсас ведомстволарына қарағанда тәуелсіздіктің жаңа жағдайларында, бірақ тергеу аппаратынсыз жұмыс істей бастады.
1.2 Прокуратура органдарын ұйымдастыру және олардың қызметі
Заңдардың, Қазақстан Республикасы Президенті Жарлықтарының және өзге де нормативтік құқықтық актілердің дәлме-дәл әрі біркелкі қолданылуын жоғары қадағалауды жүзеге асыратын прокуратураның ұйымдастырылуы мен қызметі Конституциямен және "Прокуратура туралы" Заңмен, заңнамалық актілермен, Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттармен, сондай-ақ Бас Прокурордың бұйрықтарымен реттелген.
Конституцияның 83 - бабына сәйкес прокуратура - Республика Президентіне есеп беретін, заңдылықтың кез келген бұзылуын анықтау және жою жөнінде шаралар қолданатын, Республиканың Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдар мен басқа да құқықтық актілерге наразылық білдіретін, сотта мемлекеттің мүддесін білдіретін, сондай-ақ заңда белгіленген жағдайларда, тәртіп пен шекте қылмыстық қудалауды жүзеге асыратын мемлекеттік орган. Прокуратура төменгі прокурорларды жоғары тұрған прокурорларға және Республиканың Бас Прокурорына бағындыра отырып, органдар мен мекемелердің бірыңғай орталықтандырылған жүйесін құрайды.
Прокуратура органдарын ұйымдастыру мен олардың қызметі бірлік, орталықтандыру, тәуелсіздік, заңдылық және жариялылық қағидаттарына сәйкес жүзеге асырылады. Аталған қағидатты негізге ала отырып, әрбір жоғары тұрған прокурор өзіне бағынысты прокурорлардың қызметіне басшылық жасауды және бақылауды жүзеге асыруға міндетті және бағынысты прокурорлардың жұмысты дұрыс ұйымдастыруы үшін жауаптылықта болады.
Прокурорлық қадағалаудың тәуелсіздігі қағидатының мәні әр прокурор өз қызметінде тәуелсіз және өзінің функционалдық міндеттерін орындау кезінде заңдарды және оларға сәйкес шығарылған Бас прокурордың бұйрықтары мен нұсқауларын басшылыққа алады. Осы қағидатқа сәйкес прокурор оның қызметіне кімнің де болмасын араласуынан қорғалған, оны басқа мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардан, саяси партиялар мен басқа да қоғамдық бірлестіктерден тәуелсіз жүзеге асырады.
Мемлекеттік билік органдарының, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, қоғамдық бірлестіктердің, бұқаралық ақпарат құралдарының, олардың өкілдерінің, сондай-ақ лауазымды адамдардың прокурордың өзі қабылдайтын шешімге ықпал ету (немесе оның қызметіне кедергі жасау) мақсатында қандай да бір нысанда ықпал етуі заңда белгіленген жауаптылыққа әкеп соғады. Прокурорлар, олардың орынбасарлары мен прокурорлардың көмекшілері өздерінің іс жүргізуіндегі материалдардың, қылмыстық істердің мәні бойынша түсініктемелер беруге, сондай-ақ заңда көзделген тәртіппен болмаса, оларды танысу үшін кімге болса да көрсетуге міндетті емес.
Алайда прокуратура органдарының тәуелсіздігі прокурорлардың жергілікті билік пен басқарудан кетуін білдірмейді. Прокурорлар заңдылықты нығайту жөніндегі өздерінің ұйымдастыру іс-шараларын жергілікті өкілді және атқарушы органдармен тығыз өзара іс-қимыл жасай отырып шешеді.
Прокуратураның тәуелсіздігі қағидатының мемлекеттік және саяси мәні бар, өйткені осы қағидатты дәйекті түрде сақтаған жағдайда ғана прокуратура жоғары қадағалауды жүзеге асыру, республикада заңдылықты нығайту жөнінде өзіне жүктелген міндеттерді орындай алады. Қадағалауды ұйымдастыру мен жүзеге асырудың маңызды қағидаттарының бірі - мемлекеттілікті нығайту мен дамытудың маңызды құралы ретінде прокуратура қызметінің барлық басқа қағидаттарын іске асырудың қажетті шарты ретінде заңдылық қағидаты болып табылады. Заңдылық-демократиялық мемлекеттің құқықтық іргетасы.
1.3 Прокуратура органдарының жүйесі мен құрылымы
Қазақстан прокуратурасы Республика Конституциясының 83-бабына, "Прокуратура туралы" Заңның 3 және 4-баптарына сәйкес төмен тұрған прокурорларды жоғары тұрған прокурорларға және Бас Прокурорға бағындыра отырып және Конституцияның, заңдардың, Республика Президенті Жарлықтарының және өзге де нормативтік құқықтық актілердің дәлме-дәл әрі біркелкі қолданылуына жоғары қадағалауды жүзеге асыратын мемлекет атынан органдар мен мекемелердің бірыңғай орталықтандырылған жүйесін құрайды.
Прокуратура органдарын ұйымдастыру жүйесі орталықтандыру, прокурорлық қадағалаудың бірлігі қағидаттарына, құрылым элементтерінің өзара байланысы мен өзара іс-қимылының жалпы қағидаттарына негізделген.
Қазақстан Республикасының прокуратура органдарының бірыңғай жүйесін Бас прокуратура, облыстардың прокуратуралары, Республикалық маңызы бар қалалардың және республика астанасының прокуратуралары, ауданаралық, аудандық, қалалық және оларға теңестірілген әскери және басқа да мамандандырылған прокуратуралар құрайды. Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы прокуратураның функцияларын іске асыру бойынша прокуратураның барлық органдары мен мекемелерінің үйлесімді жұмысын қамтамасыз етуге арналған.
Қазақстан Республикасының Бас Прокурорын Республика Президенті Парламент Сенатының келісімімен бес жыл мерзімге қызметке тағайындайды және Республика Президентіне есеп береді. Бас Прокурордың бірінші орынбасары мен орынбасарлары болады, оларды Республика Президенті өзінің ұсынуы бойынша қызметке тағайындайды және қызметтен босатады. Бас прокуратурада құрамында Бас Прокурор, оның бірінші орынбасары мен орынбасарлары, сондай-ақ прокуратура органдарының басқа да басшы қызметкерлері бар алқа құрылады. Бас прокуратураның алқасын Бас Прокурор қалыптастырады және басқарады. Алқа кеңесші орган болып табылады, оның шешімдері Бас Прокурордың бұйрықтарымен іске асырылады.
Республиканың Бас Прокуроры мен оның бірінші орынбасарының аға көмекшілері мен көмекшілері болады. Бас прокуратураның құрылымын департаменттер, басқармалар мен бөлімдер құрайды. Бөлімдер дербес (басқарма құқығында) болуы немесе департаменттер мен басқармалардың құрамына кіруі мүмкін. Департаменттерде, басқармалар мен бөлімдерде аға прокурорлар мен прокурорлардың лауазымдары белгіленеді. Республика прокуратурасының құрамында Бас Прокурордың орынбасары - Бас әскери прокурор басқаратын Бас әскери прокуратура және құқықтық статистика және арнайы есепке алу комитеті, сондай-ақ С.Есқараев атындағы прокуратура органдарының заңдылық, құқық тәртібі проблемаларын зерделеу және кадрлар біліктілігін арттыру институты құрылды. Прокуратура органдары Құқықтық статистика және арнайы есепке алу комитетінің бөлімшелері арқылы құқықтық статистиканы қалыптастыруды және арнайы есепке алуды жүргізуді жүзеге асырады. Бас прокуратура жанындағы институт ғылыми зерттеулер және прокуратура органдары кадрларының біліктілігін арттыру үшін құрылған мемлекеттік мекеме болып табылады.
Прокуратура органдарының екінші буыны облыстардың, Нұр-Сұлтан және Алматы қалаларының прокуратуралары болып табылады. сондай-ақ облыс прокуратуралары құқығындағы мамандандырылған прокуратуралар. Облыстардың прокуратуралары мен оларға теңестірілген прокуратураларды Республика Президентінің келісімімен Бас Прокурор тағайындайтын тиісті прокурорлар басқарады. Облыс прокурорлары мен оларға теңестірілген прокурорлардың бірінші орынбасарлары мен орынбасарлары, аға көмекшілері мен көмекшілері болады. Облыс прокурорларының орынбасарларын облыстық прокуратуралардың тиісті басқармаларының бастықтары тағайындауы мүмкін. Облыстардың прокуратураларында және оларға теңестірілген прокуратураларда басқармалар мен бөлімдер бар. Басқармалар мен бөлімдердің бастықтары тиісінше облыс прокурорларының аға көмекшілері мен көмекшілері болып табылады. Басқармалар мен бөлімдерде аға прокурорлар мен прокурорлардың лауазымдары белгіленеді.
Прокуратура органдарының келесі негізгі буыны қалалар мен аудандардың прокуратуралары, оларға теңестірілген әскери және Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры тағайындайтын тиісті прокурорлар басқаратын өзге де мамандандырылған прокуратуралар болып табылады. Қалалық, аудандық және оларға теңестірілген прокурорлардың орынбасарлары, аға көмекшілері мен көмекшілері болады. Мамандандырылған прокуратуралар аумақтық прокуратуралар сияқты заңдарды басшылыққа алады, барлық прокуратура органдарына ортақ міндеттерді орындайды, айырмашылығы олардың қызметі прокурорлық қадағалаудың арнайы объектілерімен немесе жекелеген салаларымен шектеледі.
Мемлекеттік органдардың кез келген жүйесі сияқты прокуратура органдарының жүйесі де бір-бірімен өзара байланысты біртұтас органдардың жиынтығын білдіреді. Прокуратура жүйесіне құрылым элементтері арасындағы байланыстар тігінен де, жүйені Ішкі бағыныштылықпен де, көлденеңінен де, жүйе ішіндегі және басқа органдар мен жүйелердегі тең мүшелер мен бөлімшелердің өзара әрекеттесуі тән. Көмекші жүйені мыналар құрайды: іс жүргізу, есеп, есеп беруді ұйымдастыру және жүргізу, заңнаманы жүйелеу, материалдық-техникалық және қаржылық қамтамасыз ету. Мамандандырылған прокуратураларға әскери, көлік, табиғат қорғау, сондай-ақ арнайы объектілердің прокуратуралары жатады.
Жұмысты дұрыс ұйымдастыру және мақсатты басқару бүкіл прокурорлық жүйенің біртұтас орган ретінде жұмыс істеуінің үйлесімділігі мен дұрыстығын қамтамасыз етеді, прокурорлар мен прокуратура органдары қызметкерлерінің қызметін күрделі және жауапты практикалық міндеттерді орындауға бағыттайды. Прокуратура органдарының жұмысын ұйымдастыруды жақсарту, оның стилі мен басқару, орындалуын бақылау әдістерін жетілдіру Бас прокуратура қызметінің негізгі бағыттарының бірі болып табылады.
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ПРОКУРАТУРАСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ БАҒЫТТАРЫ
2.1 Прокуратураның құрылымы мен қызметінің бағыттары
Прокуратура арнаулы мемлекеттік орган болып табылады, оның функциялары қылмыстық істерді қозғау, айыптауды қолдау, сот процесінде мемлекет мүдделерін білдіру болып табылады. Прокуратура сотта мемлекет мүддесін білдіреді, сондай-ақ заңда белгіленген жағдайларда, тәртіппен және шектерде қылмыстық қудалауды жүзеге асырады. Прокуратура жүйесін Бас прокуратура, облыстардың прокуратуралары, Республикалық маңызы бар қалалардың және республика астанасының прокуратуралары, ауданаралық, аудандық, қалалық және оларға теңестірілген әскери және басқалар қалыптастырады. Бас прокурор лауазымына Қазақстан Республикасының Президенті тағайындайды және мамандандырылған прокуратуралар тағайындалады.
Әдетте, осы лауазымға тағайындалған адам бес жыл бойы өз міндеттерін орындайды. Сондай-ақ, қолданыстағы Бас прокурордың арнайы артықшылықтары бар түрінде: ұстауға, үй қамауына, су кезінде, әкімшілік жазаға тартылмайды, ерекше жағдай. Прокурордың міндетіне бұзушылықтарды тексеру және бақылау, азаматтардан, лауазымды адамдардан, заң шеңберіндегі айғақтардан ақпарат жинау кіреді. Тексеру жұмыстары аяқталғаннан кейін прокурор наразылық, ұйғарым, заңсыз актінің қолданылуын тоқтату, әкімшілік және тәртіптік жазаларды ұсыну, жеке және заңды тұлғалардан басқа, Заңға тарту. Талапкерге келтірілген материалдық залалды өтеу бойынша бақылау жүргізеді, заңды және жеке тұлғалардың құқықтары мен мүдделерін қорғайды. Лауазымды тұлғалар мен органдарға салынған тыйымдарды алып тастайды және күшін жояды. Жедел-іздестіру қызметін қадағалау нысанасы жедел-іздестіру іс-шараларын жүргізу барысында адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын сақтау болып табылады осы қызметті жүзеге асыруға құқылы органдар мен лауазымды адамдар (атап айтқанда, Қазақстан Республикасы Ішкі істер органдары). Қадағалаудың мазмұны мен мәні үшін тергеу мен анықтаудың заңдылығын прокурордың актілердің заңдылығы мен анықтау органдарының қызметін қадағалауы құрайды және тергеу, заңнамада белгіленген жасалған өтініштер мен хабарламаларды шешу тәртібі қылмыстарға тергеу жүргізеді. Прокуратура органдары Республика Конституциясына енгізілген заңдардың сақталуына бақылау мен қадағалау жүргізеді. Бас прокурор оны қалыптастырады және басқарады. Алқа кеңесші орган болып табылады, оның шешімдері Бас Прокурордың бұйрықтарымен іске асырылады.
ҚР Бас Прокурорының басшылық сипаттағы бұйрығы белгілі бір қадағалау саласындағы заңдардың орындалуын қадағалауды жүзеге асыру жөніндегі стратегиялық желіні айқындайды немесе прокуратура органдары қызметінің қандай да бір бағытында. Бас прокурор ықпал ету үшін нұсқау шығарады прокурор қызметінің белгілі бір учаскесіне бұйрық түрінде. Қандай да бір айла жасауды дереу орындау үшін прокурор мен тергеуші өкім жөніндегі комитеттің бөлімшелері арқылы прокуратура органдары құқықтық статистика және арнайы есепке алуды құқықтық статистиканы қалыптастыру және арнайы статистикалық есепке алу. Прокуратура органдары қызметкерлерінің біліктілігін арттырумен және ғылыми қызметті жүргізумен Бас прокуратура жанындағы институт айналысады.
Прокуратура органдарының екінші буыны облыстардың, Нұр-сұлтан және Алматы қалаларының прокуратуралары, сондай-ақ облыстардың прокуратуралары құқығындағы мамандандырылған прокуратуралар болып табылады. Облыс прокуратуралары және оларға теңестірілген прокуратуралар Республика Президентінің келісімімен Бас Прокурор тағайындайтын тиісті прокурорлар басқарады. Облыс прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар олардың бірінші орынбасарлары мен орынбасарлары, аға көмекшілері мен көмекшілері бар. Облыс прокурорларының орынбасарлары тиісті басқармалардың бастықтары болып тағайындалсын облыстық прокуратуралардың Облыстардың прокуратураларында және оларға теңестірілген прокуратураларда басқармалар мен бөлімдер бар. Басқармалар мен бөлімдердің бастықтары тиісінше облыс прокурорларының аға көмекшілері мен көмекшілері болып табылады.
Басқармалар мен бөлімдерде аға прокурорлар мен прокурорлардың лауазымдары белгіленеді. Прокуратура органдарының келесі негізгі буыны қалалар мен аудандардың прокуратуралары, оларға теңестірілген әскери және Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры тағайындайтын тиісті прокурорлар басқаратын өзге де мамандандырылған прокуратуралар болып табылады. Қалалық, аудандық және оларға теңестірілген прокурорлардың орынбасарлары болады, аға көмекшілер мен көмекшілер. Мамандандырылған прокуратуралар аумақтық прокуратуралармен бірдей заңдарды басшылыққа алады, барлық прокуратура органдарына ортақ міндеттерді орындайды, айырмашылығы олардың қызметі арнайы нысандармен немесе жеке салалармен шектеледі.
Мемлекеттік органдардың кез-келген жүйесі сияқты, прокуратура органдарының жүйесі біртұтас тұтастықты құрайтын өзара байланысты органдардың жиынтығы түрінде көрсетілген. Көмекші жүйені мыналар құрайды: іс жүргізу, есеп, есеп беруді ұйымдастыру және жүргізу, заңнаманы жүйелеу, материалдық-техникалық және қаржылық қамтамасыз ету.
Қазіргі кезеңде прокуратураның басқа құқық қорғау органдарымен бірлесіп жұмысы Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық мәселелері бойынша шешім қабылдауға бағытталған. Прокуратура органдарының ұйымдастырушылық қызметінде барлық деңгейлерде, кез-келген прокурорлық қызметкерде прокурорлық қадағалау мен басқарудың стилін, нысандары мен әдістерін жетілдіру басты орын алады. Конституциялық Кеңеспен қатар президенттік басқару нысаны бар мемлекеттегі тежемелік әрі тепе-теңдік жүйесінің маңызды элементі прокуратура болып табылады.
ҚР Конституциясы прокурорлық қадағалауды былай анықтайды жоғарғы, мемлекет атынан жүзеге асырылатын, оның жоғарғы билігі. Жоғары қадағалау жалпы мемлекеттік мүдделердің жергілікті және ведомстволық мүдделерден басымдығын қамтамасыз етеді. Ағымдағы істерді, өтініштерді бақылау үшін прокуратура арнайы деректер базасын -- "кадағалау" прокуратура органдарының бірыңғай ақпараттық жүйесін (БАЖ) пайдаланады.
База кез келген өтініштің жағдайын қарауға мүмкіндік береді.
Біз прокуратура қызметінің ұйымдастырылуына мониторинг жүргіздік. Бас прокуратура есеп жүргізгенде 2018-ші жылы 76186 қылмыс, 2019-ші жылы 72246 қылмыс, 2020-ші 54990 қылмыс тіркелді. Осы мәліметтер бойынша қылмыс өсімінің төмендегенің байқауға болады. Сондай-ақ облыстар бойынша қылмыс статистикасын жүргізді. Бұл ретте қылмыстың өсуі Алматы, Шымкент, Нұрсұлтан сияқты ірі қалаларда байқалды. Қылмыстың төменгі деңгейі Түркістан облысында байқалды. Бірақ, ағымдағы кезеңдегі оң статистикаға қарамастан, Қазақстандағы аса ауыр қылмыстардың динамикасы көңіл көншітпейді.
Біз анықтағанымыздай, қылмыстың мұндай өсуінің себептері карантин енгізілгеннен кейін жұмысшылардың қысқаруы салдарынан жұмыссыздық болды. COVID-19 тек экономикалық тұрғыдан ғана емес, сонымен бірге азаматтарға психологиялық тұрғыдан да әсер етті. Карантинді енгізу ауылдардың эмоционалды осал бөлігіне әсер етті. Азаматтар карантин режимін күшейтуге дайын болмады, бұл кейбір адамдардың агрессиясын тудырды. Істерді, өтініштерді қарау мерзімдерін сапалы жұмыс үшін ұзартуды орынды деп санаймыз. Сондай-ақ тергеу процесін жеделдету үшін қызметкерлер санын көбейту. Құқық қорғау органдарында жұмыс істеу жауапты және стресстік болып саналады. Осыған байланысты штатқа психологты тұрақты негізде қосуды ұсынамыз.
2.2 Қазақстан Республикасының прокурорлық қадағалауы
Мемлекеттік органдардың, оның ішінде құқық қорғау органдарының жүйесі 1995 жылғы 30 тамыздағы Қазақстан Республикасының Конституциясында айқындалған.
VII "соттар және сот төрелігі" бөліміне енгізілген бір мақала Қазақстан Республикасының Конституциясындағы прокуратураға арналған (83-бап). Прокуратура жоғары қызметті жүзеге асырады. Прокуратура төменгі прокурорларды жоғары тұрған прокурорларға және Қазақстанның Бас Прокурорына бағындыра отырып, бірыңғай орталықтандырылған жүйені білдіреді. Прокуратура басқа мемлекеттік органдардан тәуелсіз және "тек Республика Президентіне"есеп береді. Қазақстан Президенті Қазақстанның Бас Прокурорын қызметке тағайындайды (44-Б.5-т.). Қазақстанның Бас прокуроры лауазымына тағайындауға келісім беру Парламенттің екі палатасының бірі -- Сенаттың айрықша өкілеттігіне жатқызылған (55-б.2-т.). 84-баптың 1-тармағына сәйкес "анықтау және алдын ала тергеу" "прокуратурадан бөлінген". Алайда, 98-баптың 1-тармағында. Қазақстан Конституциясының IX "қорытынды және өтпелі ережелері" тиісті "сот төрелігі мен тергеу органдары" құрылғанға дейін "жұмыс істеп тұрған сот төрелігі мен тергеу органдары" өз өкілеттіктерін сақтайтындығы түсіндірілді. Басқаша айтқанда, Қазақстандағы прокуратура Қазақстан Конституциясы қабылданғаннан кейін де қылмыстық қудалау функциясын жүзеге асыруды жалғастыруда.
Қазақстанның Бас Прокуроры Қазақстан Республикасының Парламентіне оның палаталары депутаттарының өкілеттігін тоқтату туралы ұсыныстармен өтініш жасауға құқылы. Қазақстан Парламенті палаталарының әрқайсысы (Сенат пен Мәжіліс) басқа Палатаның қатысуынсыз дербес, палаталардың депутаттарын оларға ешкімнің тиіспеуі құқығынан айыру мәселелерін шешеді.
Анықтау мен алдын ала тергеудің заңдылығын қадағалау прокуратура қызметінің басты бағыттарының бірі болып табылады. Қылмысқа қарсы күресте тиісті шаралар қабылдау үшін теріс әлеуметтік құқықтық құбылыс -құқық қорғау органдарына белгілі бір дәрежеде жеке адамның құқықтары мен бостандықтарын шектейтін билік өкілеттіктері беріледі. Бұл ретте олар азаматтық қоғам мен адамды қылмыстық қол сұғушылықтан қорғауды қамтамасыз етіп қана қоймай, оған қатысы бар адамдарды анықтап қана қоймай, қылмыстық сот ісін жүргізудің белгіленген ережелерін бұзуға жол бермеуі тиіс.
Анықтау және алдын ала тергеу - бұл қылмыстарды анықтау және тергеу жөніндегі уәкілетті органдардың сотқа дейінгі қызметінің екі процестік нысаны. Олар бір-бірінен оларды жүзеге асыратын органдар бойынша, сондай-ақ осы органдар орындайтын іс жүргізу қызметінің көлемі мен мерзімдері бойынша ерекшеленеді.
Қылмыстарды тергеу қылмыстық процестің күрделі кезеңі болып табылады. Сотқа дейінгі іс жүргізудің осы кезеңінде тергеу органдары дәлелдемелер шеңберін белгілейді, қылмысты құқықты бағалап, қылмыс жасаған адамды қылмыстық жауапкершілікке тарту мәселелерін шешеді. Алдын ала тергеумен белгіленген шектерде кейіннен сот талқылауы жүргізіледі. Сондықтан прокурор қадағалау өкілеттіктерін жүзеге асыру кезінде қылмыстарды анықтау және тергеу заңдылықты қатаң сақтау аясында жүргізілуін қамтамасыз етуге міндетті.
Тергеу органдарының қызметі қылмыстық іс жүргізу заңнамасымен егжей-тегжейлі регламенттелген, оған сәйкес прокурорлық қадағалау қылмыстық істерді қозғаудың заңдылығын қамтамасыз етуге, қылмыстарды уақытылы ашуға, оларды заңда белгіленген мерзімде сапалы тергеп-тексеруге және азаматтарды қылмыстық жауаптылыққа негізді тартуға ықпал етуі тиіс. Прокурордың қылмыстарды тергеуді қадағалауы сотқа дейінгі іс жүргізудің барлық сатыларында тұрақты әрекет етуге тиіс. Ол "Прокуратура туралы" ҚР Заңында, қылмыстық іс жүргізу заңнамасында, Республика Бас прокурорының бұйрықтары мен нұсқаулықтарында көзделген, қылмыстық қудалау органдарын жасалған немесе дайындалып жатқан қылмыс туралы хабардар еткен кезден бастап тергеу аяқталғанға және қылмыстық істі сотқа жолдағанға дейінгі құқықтық құралдармен жүргізілуге тиіс. Республикада анықтау мен алдын ала тергеудің заңдылығын қадағалауды ұйымдастыру мен жүзеге асыруды бақылау құрамында алдын ала тергеу мен анықтаудың заңдылығын қадағалау жөніндегі Бас прокуратураның департаментіне жүктелген.
Алдын ала тергеу мен анықтаудың заңдылығын қадағалауды жүзеге асыру кезінде прокуратура органдары қызметінің басым бағыттары болып табылады:
- қылмыстық процесте адамның және азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтарының сақталуын қадағалау;
- "сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау университеті КеАҚ
Экономика және құқық факультеті
Қылмыстық-құқықтық пәндер кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тарихова Дильназ Ерікқызы
ПРОКУРОРДЫҢ АЙЫПТАУДЫ ҚОЛДАУЫ: ТЕОРИЯ,ЗАҢНАМА,ПРАКТИКА
5В030100 - Құқықтанубілім беру бағдарламасы бойынша
Атырау, 2022
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Х.Досмұхамедов атындағы Атырау университеті КеАҚ
Экономика және құқық факультеті
Қылмыстық-құқықтық пәндер кафедрасы
Қорғауға жіберілді____________
Кафедра меңгерушісі:
PhD докторыР.Н.Шайхаденов
__ _____2022 жыл№__ хаттама
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ТАҚЫРЫБЫ: ПРОКУРОРДЫҢ АЙЫПТАУДЫ ҚОЛДАУЫ: ТЕОРИЯ,ЗАҢНАМА,ПРАКТИКА
5В030100- Құқықтанубілім беру бағдарламасы бойынша
Орындаған: Д.Е.Тарихова
Ғылыми жетекші: Н.А.Айтуғанов
Норма-бақылаушы: Н.А.Қобдабаева
Атырау, 2022
Факультет:Экономика және құқық
ББМамандық: 5В030100 - Құқықтану
Кафедра: Қылмыстық-құқықтық пәндер
Дипломдық жұмыс бойынша тапсырма
Студент:
Тарихова Дильназ Ерікқызы
Тақырыбы:
Прокурордың айыптауды қолдауы: теория,заңнама,практика
№ ______ ___ бұйрықпен бекітілді
_____________
20__ж.
Дипломдық жұмысты тапсыру мерзімі:
____
20__ж.
Алдын ала қорғау мерзімі:
___
дейін
____
20__ж.
Жұмыстықорғау:
___
Дейін
____
20__ж.
Жұмыстың бастапқы деректері__________________________ ______________________
___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ____________
___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ________
___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ________
Дипломдық жұмыстың қысқаша мазмұны____________________________ ___________________________________ ____
___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ________________
___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ________
___________________________________ ___________________________________ ____
Ұсынылған әдебиеттер тізімі ___________________________________ ______________
___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ____________
___________________________________ ___________________________________ ____
Тапсырманың берілген күні: _____________________________20 2__ж.
Кафедра меңгерушісі: ______________________
Жұмыстың (жобаның)ғылыми жетекшісі: ______________________
Тапсырмаларды орындауға қабылдады: _____________________________20 2__ж.
Студент: ______________________
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫ ОРЫНДАУДЫҢ КҮНТІЗБЕЛІК КЕСТЕСІ
Студент: Тарихова Дильназ Ерікқызы
ББ мамандық: 5В030100 - Құқықтану
Дипломдық жұмыстың тақырыбы; Прокурордың айыптауды қолдауы: теория,заңнама,практика
№ пп
Бөлімдердің атауы, әзірленетін мәселелер тізбесі
Ғылыми жетекшіге ұсыну мерзімі
Ескерту
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Студент: ___________ _______________
қолы аты-жөні
Ғылыми жетекші: ___________ ______________
қолы аты-жөні
АҢДАТПА
Прокуратура органдары құқық қорғау және өзге де мемлекеттiк органдардың заңдылықты, құқықтық тәртiптi және қылмысқа қарсы күрестi қамтамасыз ету жөнiндегi қызметiн үйлестiрудi осы органдардың өзара iс-қимылына қол жеткiзу, өзара ақпарат алмасу және ортақ мiндеттер мен мақсаттарды iске асыру үшiн олардың iс-әрекеттерiн үйлестiру арқылы
жүзеге асырады.
Мақалада Прокурор жүзеге асыратын қылмыстық қудалау функциясының түсінігі, мәні мен мазмұны туралы теорияда жеткілікті зерттелмеген мәселе қарастырылады. Қылмыстық іс-жүргізушілік функциялар жүйесіндегі мемлекеттік айыптаудың маңызына талдау жасалды, сонымен қатар байланысты мемлекеттік айыптауды жетілдірудің құқықтық мәселелері қарастырылады.
АННОТАЦИЯ
Органы прокуратуры осуществляют координацию деятельности правоохранительных и иных государственных органов по обеспечению законности, правопорядка и борьбы с преступностью путем достижения взаимодействия этих органов, взаимного обмена информацией и координации их действий для реализации общих задач и целей осуществляется.
В статье рассматривается недостаточно изученный в теории вопрос о понятии, сущности и содержании функции уголовного преследования, осуществляемой прокурором. Проведен анализ значимости государственного обвинения в системе уголовно-процессуальных функций, а также рассмотрены правовые вопросы совершенствования связанного государственного обвинения.
ANNOTATION
The bodies of the Prosecutor's Office coordinate the activities of law enforcement and other State bodies to ensure the rule of law, the rule of law and the fight against crime by achieving the interaction of these bodies, mutual exchange of information and coordination of their actions for the implementation of common tasks and goals of the Prosecutor's Office.
The article deals with the insufficiently studied question in theory about the concept, essence and content of the function of criminal prosecution carried out by the prosecutor. The analysis of the importance of public prosecution in the system of criminal procedural functions is carried out, as well as the legal issues of improving the related public prosecution are considered.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
3
1. Қазақстанның прокуратурасы
8
1.1 Қазақстан Республикасы прокуратурасының даму тарихы
8
1.2 Прокуратура органдарын ұйымдастыру және олардың қызметі
1.3 Прокуратура органдарының жүйесі мен құрылымы
11
17
2. Қазақстан Республикасы прокуратурасының құрылымы мен қызметінің бағыттары
2.1 Прокуратураның құрылымы мен қызметінің бағыттары
2.2 Қазақстан Республикасының прокурорлық қадағалауы
22
22
25
3. Прокурордың бірінші сатыдағы сотта мемлекеттік айыптауды қолдауының процестік және тактикалық аспектілері
3.1 Бірінші сатыдағы сотта мемлекеттік айыптауды қолдауы
3.2 Прокурор айыптау функциясының субъектісі ретінде.
Мемлекеттік айыптау
3.3 Мемлекеттік айыптау ұғымы және функциясы
3.4 Соттағы мемлекеттік айыптауды қолдау жөніндегі қызметті
жоспарлау
28
28
35
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
40
43
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Прокуратура органдары құқық қорғау және өзге де мемлекеттiк органдардың заңдылықты, құқықтық тәртiптi және қылмысқа қарсы күрестi қамтамасыз ету жөнiндегi қызметiн үйлестiрудi осы органдардың өзара iс-қимылына қол жеткiзу, өзара ақпарат алмасу және ортақ мiндеттер мен мақсаттарды iске асыру үшiн олардың iс-әрекеттерiн үйлестiру арқылы жүзеге асырады. Прокуратура органдары көрсетiлген қызметтi Бас прокуратураның, областардың прокуратуралары мен оларға теңестiрiлген прокуратуралардың жанынан құрылатын тұрақты жұмыс iстейтiн үйлестiру кеңестерiнiң шеңберiнде жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасы прокуратурасын ұйымдастыру, оның қызметiнiң тәртiбi және прокурорлардың өкiлеттiгi Қазақстан Республикасының Конституциясымен, осы Заңмен, заң актiлерiмен, Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттармен, сондай-ақ Республика Бас Прокурорының бұйрықтарымен айқындалады.
Қазақстан Республикасының прокуратурасы органдарының бiртұтас жүйесiн Бас прокуратура, облыстардың прокуратуралары, республикалық маңызы бар қалалар мен Республика астанасының прокуратуралары, ауданаралық, аудандық, қалалық және соларға теңестiрiлген әскери және мамандандырылған прокуратуралар құрайды. Қазақстан Республикасының прокуратурасы жанынан ведомстволар, мекемелер құрылуы мүмкiн.
Заңдылықты сақтаудағы басты талаптар құқық қорғау органдарына, әсіресе сот пен прокуратура органдарына жүктеледі.
Қазақстан Республикасының Конституциясы біздің мемлекетімізде сот төрелігін жүргізудің негізін қалаушы қағидаларды бекітті. Сот-құқықтық жүйесінің әлемдік тәжірибеге сәйкес одан ары дамуы және жетілдірілуі жаңа Қылмыстық және Қылмыстық іс жүргізу кодекстерін, Азaматтық және азаматтық іс жүргізу кодекстерін, "Сот билігі туралы заңдардың қолданылуының кейбір мәселелері туралы", "Қылмыстық жаза тағайындаудағы соттардың заңдылықты сақтауы туралы" Жоғарғы Сот Пленумының Қаулы-ларын қабылдауымен байланысты болды. Бұл нормативтік - құқықтық актілерді соттардың әлеуметтік әділеттілікті орнатуына, әділ сот төрелігін жүргізуді және қылмыстық заңның дұрыс қолданылуын қамтамасыз ету мақсатында әрбір қылмыстық істі қылмыстық процестің мақсаттары мен қағидаларына сәйкес шешуіне бағыттайды.
Қылмыстық сот өндірісіндегі заңдылықтың дәлме-дәл нақты
сақталуының маңызды кепілі прокурордың қылмыстық сот өндірісіне қатысуы болып табылады. Бұл прокуратура органдары қызметінің маңызды құрамдас бөлігі. ҚР Конституциясының 83-бабына сәйкес, прокуратура негізгі үш функцияны жүзеге асырады. Бірінші функция - Республика аумағында заңдардың, ҚР Президенті Жарлықтарының және өзге нормативтік құқықтық актілерінің дәл және бірыңғай қолданылуына жоғарғы қадағалау жүргізу. Екінші функция - Республиканың Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілерге наразылық жасайды. Үшінші функция - сотта мемлекеттің мүддесін білдіреді (мемлекеттік айыптаушы ретінде).
Сот төрелігін жүргізудегі прокурорлық қадағалаудың ролі мен маңызы Қазақстан Республикасы Президентінің "Прокуратура туралы" 1995 жыл 21 желтоқсанда қабылданған Заң күші бар Жарлығын қабылдаумен елеулі түрде өсті. Сот төрелігін жүргізуде прокурорлардың қатысуы, соттар мен қылмыстық істерді қарауда заңда бекітілген қылмыстық істердің толық , жан-жақты және обективті қаралуы талаптарының дәлме-дәл орындалуына, азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерінің қамтамасыз етілуіне, заң мен сот алдындағы азаматтардың теңдігінің сақталуын қамтамасыз етуге, соттардың әрбір қылмыстық іс бойынша заңды, негізді және әділ үкім шығаруына қадағалау жасауға бағытталған. Қылмыстық құдалауды жүргізе отырып, прокурор сотта мемлекеттік айыптауды қолдайды, мемлекет мүддесін білдіреді және қылмыстық істер бойынша сот төрелігін жүргізу аясына қамтылған азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерінің мемлекеттік кепілі болып табылады. Қылмыстық сот өндірісіне прокурордың қатысу сонымен қатар, сот реформасын жүргізудегі демократия және жариялылық қағидаларын одан ары жетілдіру бағыттарының талаптарының бірі болып табылады.
Қылмыстық істердің сотта қаралуына қатысуда прокурорлар өз өкілеттілігін ҚР Конституциясы, ҚР ҚПК-сі , ҚР Президентінің "Прокуратура туралы" Заң күші бар Жарлығы және ҚР Бас Прокурорының Бұйрықтары шегінде жүзеге асырады. Прокурорлар сонымен қатар, ҚР Жоғарғы Сот Пленумының түсініктемелерін де басшылыққа алуы тиіс.
Қылмыстық іс жүргізу заңы және прокуратура туралы Заң прокурорлардың сотта қылмыстық істерді қараудағы өкілеттіктерін және заң бұзушылықтарға шара көру тәсілдерін анықтайды. Қылмыстық істерді сотта қарауда прокурорлар өз өкілеттігі шегінде: 1) қылмыстық істерді сотта қарауға дайындауда судьяның шешімдерінің заңдылығын тексереді; 2) қылмыстық қудалауды жүзеге асыра отырып, сотта мемлекет мүддесін білдіреді және мемлекеттік айыптаушы ретінде қатысады; 3) басты сот талқылауында туындаған сұрақтар бойынша қорытынды береді; 4) егер мемлекеттік және қоғамдық, азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерінің қорғалуы талап етсе, арыздар береді және оны сотта қорғайды; 5) заңсыз және негізсіз сот үкімдеріне, ұйғарымдары мен қаулыларына наразылық білдіреді; 6) қылмыстық істер бойынша аппеляциялық және қадағалау өндірісінде қорытынды береді; 7) соттардың үкімдерінің, ұйғарымдарының және қаулыларының орындалуының заңдылығын және уақтылығын тексереді және оған қадағалау жүргізеді; 8) заңда көрсетілген жағдайларда, сот үкімдерінің, қаулыларының және ұйғарымдарының қайта қаралуына шаралар қолданылады.
Қылмыстық істерді сотта қарауда қатысатын прокурорлардың алдында жоғарыда аталғандардан басқа, мынадай міндеттер болады: материалдық және іс жүргізушілік нормалардың бұзылуын анықтау және жою, қылмыс жасаудың себептері мен негіздерін жою және қылмыстылықпен күресудегі күш - жігерді күшейту.
Прокурорлардың қылмыстық істерді сотта қарауда қатысуында өздерінің алып отырған қызметіне қарамастан мемлекеттік айыптаушы ретіндегі заңмен бекітілген құқықтық мәртебені иеленеді және соттағы маңызды фигураға айналады.
Прокурордың бұл қызметінің бағытының негізгі нормативтік құжаты Қылмыстық іс жүргізу кодексі болып табылады. ҚР ҚПК-нің 317-бабының 1 бөліміне сәйкес, прокурорлардың жеке айыптау істерін қоспағанда мемлекеттік айыптаушы ретінде бас сот талқылауына қатысуы міндетті.
Прокурор өзінің қылмыстық сот өндірісіне қатысуымен сотқа дәлелдемеулерді толық, жан-жақты және обьективті зерттеуге, тұлғаның кінәсін анықтауға, сотталушы жасаған қылмысқа дұрыс баға беруге, оған заңға негізделген әділ жаза тағайындауға және заңды үкім шығаруға көмектеседі. Бұл мақсаттарды жүзеге асыру үшін прокурорлар тек қана Конституцияда, Қылмыстық іс жүргізу заңында және басқа да заңдарда көрсетілген талаптарды ғана емес, ҚР Бас Прокурорының Бұйрықтарын да орындауы да басшылыққа алуы тиіс. ҚР Бас Прокурорының "Соттарда қылмыстық істерді қарауда заңдылыққа прокурорлық қадағалауда ұйымдастыру" Бұйрығына сәйкес, қылмыстық істерді қарауда прокурорлық қадағалау қызметінің негізгі бағыттары ретінде мемлекеттік айыптауды объективтік және белсенді түрде қолдау арқылы соттардың заңдарды тиісті түрде қолдануын қамтамасыз ету болып табылады.
Осыған байланысты, заңдылыққа жоғарғы қадағалау жүргізетін және сотта мемлекет мүддесін білдіретін орган бола отырып, прокурор өзінің өкілеттігін орындау кезінде ешкімге тәуелді емес және ол заңға ғана бағынады. Сондықтан да сотта мемлекеттік айыптауды қолдау мәселелерін зерттеу өзіні өзектілігін ешқашанда жоғалтпайды. Керісінше, заңдылықтардағы, қылмыстылық жағдайы мен динамикасындағы, қоғамның экономикалық және әлеуметтік өміріндегі, құқық қорғау органдарындағы кадрлық және құрылымдық елеулі өзгерістер қылмыстық іс жүргізетін органдар жүйесіндегі прокуратураның ролі мен алатын орны, олардың қадағалау қызметін жүргізудегі функциясы , өкілеттігі мен әдістері, оның ішінде сотта мемлекеттік айыптауды қолдау бұрыннан қалыптасып қалған стереотиптерді жаңаша тұрғыдан қарастыруды қажет етеді.
Дипломдық жұмыс тақырыбының ғылыми даму дәрежесі. Зерттеудің әдістемелік негізі объективтік шындықты танудағы жалпы теориялық таным болып табылады. Құқықтық ғылымның жалпығылыми және жекеғылыми әдістері қолданылды. Бітіру жұмысының теориялық негізіне ресейлік және қазақстандық ғалымдардың еңбектеріндегі (мемлекет және құқық теориясы, конституциялық және әкімшілік құқықтың, сот төрелігінің және прокурорлық қадағалау саласындағы заңгерлердің) негізгі ережелері кірді. Пркурорлық қадағалау функциясын айырудағы және мемлекеттік айыптау мәселелеріне В.Б. Алексеевтің, Б.Я.Бляхманның, Ю.И. Скуратовтың, В.М.Савицкийдің, В.И Басковтың, М.И. Шифманның, Ж.А.Туякбаевтың, П. Сергенаның және Е.А.Матвиенконың еңбектерінде елеулі мән берілді. Зерттелетін мәселеге Қазақстан Республикасының құқық - қорғау органдарының алдыңғы тәжірибелі қызметкерлерінің және прокуратура қызметкерлерінің - Ю.А. Хитриннің, М.С.Нарикбаевтың, К.Ш. Сулейменовтың, И.Ж. Бахтыбаевтың публикациялары жақсы көмегін тигізді.
Зерттеудің заңшығарушылық-нормативтік негізін Қазақстан Республикасының Конституциясы, ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексі, "Прокуратура туралы" ҚР Президентінің заң күші бар Жарлығы, ҚР Бас Прокурорының бұйрықтары және басқа да ведомстволық актілер құрайды.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі қылмыстық сот ісін жүргізудің әртүрлі сатыларында сот шешімдер қабылдаған кезде жүзеге асырылатын қылмыстық іс жүргізу қызметі, сондай-ақ сот шешімдерінің қабылдануына және заңды күшіне енуіне байланысты туындайтын, өзгеретін және тоқтатылатын құқықтық қатынастар.
Дипломдық жұмыстың тақырыбы қылмыстық іс жүргізушілік функциялар жүйесіндегі прокурордың сотта мемлекеттік айыптауды қолдау функциясын зерттеу. Бұл мақсаттарды қарау үшін мына міндеттерді шешу қажет:
- қылмыстық іс жүргізушілік функциялары жүйесіндегі мемлекеттік айыптаудың ролі мен орнын және басқа қылмыстық іс жүргізушілік функцияларымен байланысын анықтау;
- прокурордың қылмыстық іс бойынша бас сот талқылауындағы іс жүргізушілік орнын зерттеу,
- бас сот талқылауында мемлекеттік айыптауды қолдаудағы прокурордың өкілеттіктерін анықтау,
- мемлекеттік айыптауды қолдауға және айыптау сөзіне қойылатын талаптарды ашу;
- мемлекеттік айыптаудың қазіргі уақыттағы тәжірибелерін талдау;
- мемлекеттік айыптаудың одан ары жетілдіру ұсыныстарын жасау және оны негіздеу.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - пайымдаудың сапасы мен тиімділігін арттыруға талпыныс.
Дипломдық жұмыс тапсырмалары:
oo Айыптауды қолдаудың ұғымы, мәні және маңызы
oo Қылмыстық іс-жүргізушілік функциялар жүйесіндегі
мемлекеттік айыптаудың маңызы және орны
oo Мемлекеттік айыптаудың субьектілері
oo Бас сот талқылауы - қылмыстық іс жүргізудің шешуші сатысы
oo Прокурордың сот тергеуіне қатысуы
oo Прокурордың айыптау сөзі
Дипломдық жұмыстың әдістемелік Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу құқығында алғаш рет қылмыстық іс жүргізу функцияларының ішіндегі мемлекеттік айыптауды қолдау мәселесін кешенді түрде талдау жасауға талпынысымен анықталады. Жүргізілген зерттеу прокурордың қылмыстық сот өндірісіндегі ролі мен орнын анықтауға, мемлекеттік айыптау функциясынсыз қылмыстық сот өндірісі қозғалысының мүмкін еместігін көрсетуге және қылмыстық іс жүргізушілік функциялар жүйесіндегі алатын маңызды орнын ашуға мүмкіндік береді.
Дипломдық жұмыстың теориялық негізі зерттеудің теориялық және тәжірибелік маңыздылығы ҚР Прокуратура қызметінің нормативтік-құқықтық базасын жетілдіруге, сондай-ақ оның тиімділігі мен қасиетін арттыруға мүмкіндік беретін ұсыныстарды жасауда және негіздеуде жатыр. Зерттеу процесінде алынған теориялық жағдайларды " Мемлекет және құқық теориясы", "ҚР Құқық қорғау органдары", "Прокурорлық қадағалау" оқу курстарында оқуда қолдануға болады.
Зерттеудің нормативтік базасы Құқық қорғау органдарының қызметін үйлестіру прокуратура туралы Заңда, ҚПК-нің нормаларында және басқа да нормативтік құқықтық актілерде бекітілген белгілі қағидаттарға сәйкес, негізгі бағыттар бойынша жүзеге асырылады. Кадрларды іріктеу және орналастыру. Прокуратура туралы ҚР Заңында, Бас прокурордың бұйрықтарында және басқа да нормативтік құқықтық актілерде прокурор (прокурордың көмекшісі) қызметіне тағайындалатын адамдарға қатысты кәсіптік те, адамгершілік-этикалық сипаттағы талаптар қамтылады.
1. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ПРОКУРАТУРАСЫ
1.1 Қазақстан Республикасы прокуратурасының даму тарихы
Қазақстан үш ғасырға жуық Ресей империясының, содан кейін Кеңес Одағының құрамында болды, сондықтан республикадағы прокуратура органдарының дамуы метрополияның құқықтық жүйелерінің, түрлі құқықтық институттар мен мемлекеттік билік тетіктерінің эволюциясымен тығыз байланысты.
1991 жылы КСРО-ның ыдырауына байланысты эксперимент тоқтатылды.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі жарияланғаннан кейін Республиканың Бас Прокуроры лауазымы енгізілді. 1991 жылғы 6 желтоқсанда елде Қазақстан Республикасының Бас Прокурорына бағынатын прокуратура органдарының бірыңғай жүйесі құрылды, ол прокуратураның қалыптасуына негіз болды.
1992 жылғы 17 қаңтарда Жоғарғы Кеңестің қаулысымен "Қазақстан Республикасының прокуратурасы туралы" Заң қолданысқа енгізіледі, онда прокуратура заңдардың орындалуын жоғары қадағалау органы болып жарияланады. Аталған Заң 1995 жылғы 21 желтоқсанға дейін, яғни Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасының прокуратурасы туралы" Заң күші бар жарлығы күшіне енгенге дейін күшінде болды. Соңғы Нормативтік құқықтық актінің қабылдануы 1995 жылғы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясы прокуратура органдары қызметінің құқықтық аясын біршама өзгертуіне байланысты болды. Осы уақыт ішінде мемлекетіміздің құқықтық саласында белгілі бір өзгерістер болды, ол жаңа мемлекеттік құрылым қағидаттарына, прокуратура органдарының алдында тұрған міндеттерді жаңартуға сәйкес реформаланды. Мұның бәрі, өз кезегінде, "Қазақстан Республикасының прокуратурасы туралы" жарлыққа тиісті өзгерістер мен толықтырулар енгізуді талап етті.
Ел Парламентінің прокурорлық қадағалау мәселелері бойынша заңнамаға соңғы өзгерістер мен толықтырулар қабылдауы прокуратура органдарының Қазақстандықтардың конституциялық құқықтарын қорғау жөніндегі қызметін жетілдірудегі кезекті қадам болды. Сонымен қатар, енгізілген жаңалықтар аясында олар Прокуратура туралы қолданыстағы нормативтік құқықтық актінің атауын заң күші бар Жарлықтан Заңға өзгерткенін атап өткен жөн.
Осылайша, қазіргі прокуратураның үш ғасырға жуық тарихы бар және оның құқықтық мәртебесінің ұзақ эволюциясының нәтижесі болып табылады. Елдегі заңдылық пен құқықтық тәртіптің қазіргі жағдайының өткірлігі прокуратураның әлеуетін одан әрі барынша пайдалану қажеттілігін талап етеді.
Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін, 1991 жылдан бастап прокуратура мен тергеу органдары институтын дамытудың жаңа кезеңі басталды. Мәселен, 1995 жылы алдын ала тергеудің Елеулі реформасы жүргізілді. Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 6 қазандағы "анықтау мен тергеуді жүзеге асыратын ҚР арнаулы мемлекеттік органдары туралы" және "ҚР Мемлекеттік тергеу комитетін (МТК) құру туралы" заң күші бар Жарлықтарымен жаңа ведомстводан тыс құқық қорғау органы құрылды, ол прокуратура және ішкі істер органдарының алдын ала тергеу функцияларын өзіне алды.
Алайда, МТК-нің маңызды санаттағы істердің тергеулілігіне шамадан тыс шоғырлануы, күрделі емес және үлкен қоғамдық қауіп төндірмейтін қылмыстық істерді тергеуге күштер мен құралдарды алаңдату, ішкі істер органдарымен өзара іс-қимылдың болмауы, кейде олардың бәсекелестігі тұтастай алғанда тергеудің жаңа органы қызметінің тиімділігіне теріс әсер етті.
Осыған байланысты құқық қорғау органдарының жүйесін одан әрі жетілдіру және қылмыс пен сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің тиімділігін арттыру мақсатында Президент 1997 жылғы 22 сәуірде "Қазақстан Республикасының Құқық қорғау органдары жүйесін одан әрі реформалау жөніндегі шаралар туралы" жарлық шығарды, онда МТК мен оның жергілікті жерлердегі органдарын қоса алғанда, құқық қорғау органдарын ұйымдастыру мен олардың өкілеттіктеріне қағидаттық өзгерістер енгізілді.
Осы Жарлыққа сәйкес Республиканың ішкі істер министрлігіне меншікке, жеке тұлғаға және қылмыс құрылымында айтарлықтай үлес қосқан түрлерге қарсы қылмыстар туралы істер бойынша алдын-ала тергеу жүргізу құқығы берілді. МТК органдарына экономикалық, лауазымдық, әскери қылмыстарға, сондай-ақ аса қауіпті қылмыстарға, атап айтқанда, ұйымдасқан қылмыс пен сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жүктелді. Алайда кейіннен Президенттің 1997 жылғы 5 қарашадағы "ұлттық қауіпсіздікті нығайту, ұйымдасқан қылмыс пен сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресті одан әрі күшейту жөніндегі шаралар туралы" Жарлығымен Мемлекеттік тергеу комитеті таратылды. Оның жауапты мемлекеттік лауазымдарды атқаратын адамдардың, әскери қызметшілердің, құқық қорғау органдары, арнаулы қызметтер қызметкерлері мен судьялардың сыбайлас жемқорлыққа, сондай-ақ қылмыстық қоғамдастықтар жүзеге асыратын контрабандаға және есірткі бизнесіне байланысты ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес жөніндегі өкілеттіктері Ұлттық қауіпсіздік комитетіне өтті. Жалпы қылмыстық ұйымдасқан және экономикалық қылмысты тергеуге келетін болсақ, ол ішкі істер органдарына қайтарылды.
Осылайша, Қазақстан прокуратурасы посткеңестік республикалардың басқа да ұқсас ведомстволарына қарағанда тәуелсіздіктің жаңа жағдайларында, бірақ тергеу аппаратынсыз жұмыс істей бастады.
1.2 Прокуратура органдарын ұйымдастыру және олардың қызметі
Заңдардың, Қазақстан Республикасы Президенті Жарлықтарының және өзге де нормативтік құқықтық актілердің дәлме-дәл әрі біркелкі қолданылуын жоғары қадағалауды жүзеге асыратын прокуратураның ұйымдастырылуы мен қызметі Конституциямен және "Прокуратура туралы" Заңмен, заңнамалық актілермен, Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттармен, сондай-ақ Бас Прокурордың бұйрықтарымен реттелген.
Конституцияның 83 - бабына сәйкес прокуратура - Республика Президентіне есеп беретін, заңдылықтың кез келген бұзылуын анықтау және жою жөнінде шаралар қолданатын, Республиканың Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдар мен басқа да құқықтық актілерге наразылық білдіретін, сотта мемлекеттің мүддесін білдіретін, сондай-ақ заңда белгіленген жағдайларда, тәртіп пен шекте қылмыстық қудалауды жүзеге асыратын мемлекеттік орган. Прокуратура төменгі прокурорларды жоғары тұрған прокурорларға және Республиканың Бас Прокурорына бағындыра отырып, органдар мен мекемелердің бірыңғай орталықтандырылған жүйесін құрайды.
Прокуратура органдарын ұйымдастыру мен олардың қызметі бірлік, орталықтандыру, тәуелсіздік, заңдылық және жариялылық қағидаттарына сәйкес жүзеге асырылады. Аталған қағидатты негізге ала отырып, әрбір жоғары тұрған прокурор өзіне бағынысты прокурорлардың қызметіне басшылық жасауды және бақылауды жүзеге асыруға міндетті және бағынысты прокурорлардың жұмысты дұрыс ұйымдастыруы үшін жауаптылықта болады.
Прокурорлық қадағалаудың тәуелсіздігі қағидатының мәні әр прокурор өз қызметінде тәуелсіз және өзінің функционалдық міндеттерін орындау кезінде заңдарды және оларға сәйкес шығарылған Бас прокурордың бұйрықтары мен нұсқауларын басшылыққа алады. Осы қағидатқа сәйкес прокурор оның қызметіне кімнің де болмасын араласуынан қорғалған, оны басқа мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардан, саяси партиялар мен басқа да қоғамдық бірлестіктерден тәуелсіз жүзеге асырады.
Мемлекеттік билік органдарының, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, қоғамдық бірлестіктердің, бұқаралық ақпарат құралдарының, олардың өкілдерінің, сондай-ақ лауазымды адамдардың прокурордың өзі қабылдайтын шешімге ықпал ету (немесе оның қызметіне кедергі жасау) мақсатында қандай да бір нысанда ықпал етуі заңда белгіленген жауаптылыққа әкеп соғады. Прокурорлар, олардың орынбасарлары мен прокурорлардың көмекшілері өздерінің іс жүргізуіндегі материалдардың, қылмыстық істердің мәні бойынша түсініктемелер беруге, сондай-ақ заңда көзделген тәртіппен болмаса, оларды танысу үшін кімге болса да көрсетуге міндетті емес.
Алайда прокуратура органдарының тәуелсіздігі прокурорлардың жергілікті билік пен басқарудан кетуін білдірмейді. Прокурорлар заңдылықты нығайту жөніндегі өздерінің ұйымдастыру іс-шараларын жергілікті өкілді және атқарушы органдармен тығыз өзара іс-қимыл жасай отырып шешеді.
Прокуратураның тәуелсіздігі қағидатының мемлекеттік және саяси мәні бар, өйткені осы қағидатты дәйекті түрде сақтаған жағдайда ғана прокуратура жоғары қадағалауды жүзеге асыру, республикада заңдылықты нығайту жөнінде өзіне жүктелген міндеттерді орындай алады. Қадағалауды ұйымдастыру мен жүзеге асырудың маңызды қағидаттарының бірі - мемлекеттілікті нығайту мен дамытудың маңызды құралы ретінде прокуратура қызметінің барлық басқа қағидаттарын іске асырудың қажетті шарты ретінде заңдылық қағидаты болып табылады. Заңдылық-демократиялық мемлекеттің құқықтық іргетасы.
1.3 Прокуратура органдарының жүйесі мен құрылымы
Қазақстан прокуратурасы Республика Конституциясының 83-бабына, "Прокуратура туралы" Заңның 3 және 4-баптарына сәйкес төмен тұрған прокурорларды жоғары тұрған прокурорларға және Бас Прокурорға бағындыра отырып және Конституцияның, заңдардың, Республика Президенті Жарлықтарының және өзге де нормативтік құқықтық актілердің дәлме-дәл әрі біркелкі қолданылуына жоғары қадағалауды жүзеге асыратын мемлекет атынан органдар мен мекемелердің бірыңғай орталықтандырылған жүйесін құрайды.
Прокуратура органдарын ұйымдастыру жүйесі орталықтандыру, прокурорлық қадағалаудың бірлігі қағидаттарына, құрылым элементтерінің өзара байланысы мен өзара іс-қимылының жалпы қағидаттарына негізделген.
Қазақстан Республикасының прокуратура органдарының бірыңғай жүйесін Бас прокуратура, облыстардың прокуратуралары, Республикалық маңызы бар қалалардың және республика астанасының прокуратуралары, ауданаралық, аудандық, қалалық және оларға теңестірілген әскери және басқа да мамандандырылған прокуратуралар құрайды. Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы прокуратураның функцияларын іске асыру бойынша прокуратураның барлық органдары мен мекемелерінің үйлесімді жұмысын қамтамасыз етуге арналған.
Қазақстан Республикасының Бас Прокурорын Республика Президенті Парламент Сенатының келісімімен бес жыл мерзімге қызметке тағайындайды және Республика Президентіне есеп береді. Бас Прокурордың бірінші орынбасары мен орынбасарлары болады, оларды Республика Президенті өзінің ұсынуы бойынша қызметке тағайындайды және қызметтен босатады. Бас прокуратурада құрамында Бас Прокурор, оның бірінші орынбасары мен орынбасарлары, сондай-ақ прокуратура органдарының басқа да басшы қызметкерлері бар алқа құрылады. Бас прокуратураның алқасын Бас Прокурор қалыптастырады және басқарады. Алқа кеңесші орган болып табылады, оның шешімдері Бас Прокурордың бұйрықтарымен іске асырылады.
Республиканың Бас Прокуроры мен оның бірінші орынбасарының аға көмекшілері мен көмекшілері болады. Бас прокуратураның құрылымын департаменттер, басқармалар мен бөлімдер құрайды. Бөлімдер дербес (басқарма құқығында) болуы немесе департаменттер мен басқармалардың құрамына кіруі мүмкін. Департаменттерде, басқармалар мен бөлімдерде аға прокурорлар мен прокурорлардың лауазымдары белгіленеді. Республика прокуратурасының құрамында Бас Прокурордың орынбасары - Бас әскери прокурор басқаратын Бас әскери прокуратура және құқықтық статистика және арнайы есепке алу комитеті, сондай-ақ С.Есқараев атындағы прокуратура органдарының заңдылық, құқық тәртібі проблемаларын зерделеу және кадрлар біліктілігін арттыру институты құрылды. Прокуратура органдары Құқықтық статистика және арнайы есепке алу комитетінің бөлімшелері арқылы құқықтық статистиканы қалыптастыруды және арнайы есепке алуды жүргізуді жүзеге асырады. Бас прокуратура жанындағы институт ғылыми зерттеулер және прокуратура органдары кадрларының біліктілігін арттыру үшін құрылған мемлекеттік мекеме болып табылады.
Прокуратура органдарының екінші буыны облыстардың, Нұр-Сұлтан және Алматы қалаларының прокуратуралары болып табылады. сондай-ақ облыс прокуратуралары құқығындағы мамандандырылған прокуратуралар. Облыстардың прокуратуралары мен оларға теңестірілген прокуратураларды Республика Президентінің келісімімен Бас Прокурор тағайындайтын тиісті прокурорлар басқарады. Облыс прокурорлары мен оларға теңестірілген прокурорлардың бірінші орынбасарлары мен орынбасарлары, аға көмекшілері мен көмекшілері болады. Облыс прокурорларының орынбасарларын облыстық прокуратуралардың тиісті басқармаларының бастықтары тағайындауы мүмкін. Облыстардың прокуратураларында және оларға теңестірілген прокуратураларда басқармалар мен бөлімдер бар. Басқармалар мен бөлімдердің бастықтары тиісінше облыс прокурорларының аға көмекшілері мен көмекшілері болып табылады. Басқармалар мен бөлімдерде аға прокурорлар мен прокурорлардың лауазымдары белгіленеді.
Прокуратура органдарының келесі негізгі буыны қалалар мен аудандардың прокуратуралары, оларға теңестірілген әскери және Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры тағайындайтын тиісті прокурорлар басқаратын өзге де мамандандырылған прокуратуралар болып табылады. Қалалық, аудандық және оларға теңестірілген прокурорлардың орынбасарлары, аға көмекшілері мен көмекшілері болады. Мамандандырылған прокуратуралар аумақтық прокуратуралар сияқты заңдарды басшылыққа алады, барлық прокуратура органдарына ортақ міндеттерді орындайды, айырмашылығы олардың қызметі прокурорлық қадағалаудың арнайы объектілерімен немесе жекелеген салаларымен шектеледі.
Мемлекеттік органдардың кез келген жүйесі сияқты прокуратура органдарының жүйесі де бір-бірімен өзара байланысты біртұтас органдардың жиынтығын білдіреді. Прокуратура жүйесіне құрылым элементтері арасындағы байланыстар тігінен де, жүйені Ішкі бағыныштылықпен де, көлденеңінен де, жүйе ішіндегі және басқа органдар мен жүйелердегі тең мүшелер мен бөлімшелердің өзара әрекеттесуі тән. Көмекші жүйені мыналар құрайды: іс жүргізу, есеп, есеп беруді ұйымдастыру және жүргізу, заңнаманы жүйелеу, материалдық-техникалық және қаржылық қамтамасыз ету. Мамандандырылған прокуратураларға әскери, көлік, табиғат қорғау, сондай-ақ арнайы объектілердің прокуратуралары жатады.
Жұмысты дұрыс ұйымдастыру және мақсатты басқару бүкіл прокурорлық жүйенің біртұтас орган ретінде жұмыс істеуінің үйлесімділігі мен дұрыстығын қамтамасыз етеді, прокурорлар мен прокуратура органдары қызметкерлерінің қызметін күрделі және жауапты практикалық міндеттерді орындауға бағыттайды. Прокуратура органдарының жұмысын ұйымдастыруды жақсарту, оның стилі мен басқару, орындалуын бақылау әдістерін жетілдіру Бас прокуратура қызметінің негізгі бағыттарының бірі болып табылады.
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ПРОКУРАТУРАСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ҚЫЗМЕТІНІҢ БАҒЫТТАРЫ
2.1 Прокуратураның құрылымы мен қызметінің бағыттары
Прокуратура арнаулы мемлекеттік орган болып табылады, оның функциялары қылмыстық істерді қозғау, айыптауды қолдау, сот процесінде мемлекет мүдделерін білдіру болып табылады. Прокуратура сотта мемлекет мүддесін білдіреді, сондай-ақ заңда белгіленген жағдайларда, тәртіппен және шектерде қылмыстық қудалауды жүзеге асырады. Прокуратура жүйесін Бас прокуратура, облыстардың прокуратуралары, Республикалық маңызы бар қалалардың және республика астанасының прокуратуралары, ауданаралық, аудандық, қалалық және оларға теңестірілген әскери және басқалар қалыптастырады. Бас прокурор лауазымына Қазақстан Республикасының Президенті тағайындайды және мамандандырылған прокуратуралар тағайындалады.
Әдетте, осы лауазымға тағайындалған адам бес жыл бойы өз міндеттерін орындайды. Сондай-ақ, қолданыстағы Бас прокурордың арнайы артықшылықтары бар түрінде: ұстауға, үй қамауына, су кезінде, әкімшілік жазаға тартылмайды, ерекше жағдай. Прокурордың міндетіне бұзушылықтарды тексеру және бақылау, азаматтардан, лауазымды адамдардан, заң шеңберіндегі айғақтардан ақпарат жинау кіреді. Тексеру жұмыстары аяқталғаннан кейін прокурор наразылық, ұйғарым, заңсыз актінің қолданылуын тоқтату, әкімшілік және тәртіптік жазаларды ұсыну, жеке және заңды тұлғалардан басқа, Заңға тарту. Талапкерге келтірілген материалдық залалды өтеу бойынша бақылау жүргізеді, заңды және жеке тұлғалардың құқықтары мен мүдделерін қорғайды. Лауазымды тұлғалар мен органдарға салынған тыйымдарды алып тастайды және күшін жояды. Жедел-іздестіру қызметін қадағалау нысанасы жедел-іздестіру іс-шараларын жүргізу барысында адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын сақтау болып табылады осы қызметті жүзеге асыруға құқылы органдар мен лауазымды адамдар (атап айтқанда, Қазақстан Республикасы Ішкі істер органдары). Қадағалаудың мазмұны мен мәні үшін тергеу мен анықтаудың заңдылығын прокурордың актілердің заңдылығы мен анықтау органдарының қызметін қадағалауы құрайды және тергеу, заңнамада белгіленген жасалған өтініштер мен хабарламаларды шешу тәртібі қылмыстарға тергеу жүргізеді. Прокуратура органдары Республика Конституциясына енгізілген заңдардың сақталуына бақылау мен қадағалау жүргізеді. Бас прокурор оны қалыптастырады және басқарады. Алқа кеңесші орган болып табылады, оның шешімдері Бас Прокурордың бұйрықтарымен іске асырылады.
ҚР Бас Прокурорының басшылық сипаттағы бұйрығы белгілі бір қадағалау саласындағы заңдардың орындалуын қадағалауды жүзеге асыру жөніндегі стратегиялық желіні айқындайды немесе прокуратура органдары қызметінің қандай да бір бағытында. Бас прокурор ықпал ету үшін нұсқау шығарады прокурор қызметінің белгілі бір учаскесіне бұйрық түрінде. Қандай да бір айла жасауды дереу орындау үшін прокурор мен тергеуші өкім жөніндегі комитеттің бөлімшелері арқылы прокуратура органдары құқықтық статистика және арнайы есепке алуды құқықтық статистиканы қалыптастыру және арнайы статистикалық есепке алу. Прокуратура органдары қызметкерлерінің біліктілігін арттырумен және ғылыми қызметті жүргізумен Бас прокуратура жанындағы институт айналысады.
Прокуратура органдарының екінші буыны облыстардың, Нұр-сұлтан және Алматы қалаларының прокуратуралары, сондай-ақ облыстардың прокуратуралары құқығындағы мамандандырылған прокуратуралар болып табылады. Облыс прокуратуралары және оларға теңестірілген прокуратуралар Республика Президентінің келісімімен Бас Прокурор тағайындайтын тиісті прокурорлар басқарады. Облыс прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар олардың бірінші орынбасарлары мен орынбасарлары, аға көмекшілері мен көмекшілері бар. Облыс прокурорларының орынбасарлары тиісті басқармалардың бастықтары болып тағайындалсын облыстық прокуратуралардың Облыстардың прокуратураларында және оларға теңестірілген прокуратураларда басқармалар мен бөлімдер бар. Басқармалар мен бөлімдердің бастықтары тиісінше облыс прокурорларының аға көмекшілері мен көмекшілері болып табылады.
Басқармалар мен бөлімдерде аға прокурорлар мен прокурорлардың лауазымдары белгіленеді. Прокуратура органдарының келесі негізгі буыны қалалар мен аудандардың прокуратуралары, оларға теңестірілген әскери және Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры тағайындайтын тиісті прокурорлар басқаратын өзге де мамандандырылған прокуратуралар болып табылады. Қалалық, аудандық және оларға теңестірілген прокурорлардың орынбасарлары болады, аға көмекшілер мен көмекшілер. Мамандандырылған прокуратуралар аумақтық прокуратуралармен бірдей заңдарды басшылыққа алады, барлық прокуратура органдарына ортақ міндеттерді орындайды, айырмашылығы олардың қызметі арнайы нысандармен немесе жеке салалармен шектеледі.
Мемлекеттік органдардың кез-келген жүйесі сияқты, прокуратура органдарының жүйесі біртұтас тұтастықты құрайтын өзара байланысты органдардың жиынтығы түрінде көрсетілген. Көмекші жүйені мыналар құрайды: іс жүргізу, есеп, есеп беруді ұйымдастыру және жүргізу, заңнаманы жүйелеу, материалдық-техникалық және қаржылық қамтамасыз ету.
Қазіргі кезеңде прокуратураның басқа құқық қорғау органдарымен бірлесіп жұмысы Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық мәселелері бойынша шешім қабылдауға бағытталған. Прокуратура органдарының ұйымдастырушылық қызметінде барлық деңгейлерде, кез-келген прокурорлық қызметкерде прокурорлық қадағалау мен басқарудың стилін, нысандары мен әдістерін жетілдіру басты орын алады. Конституциялық Кеңеспен қатар президенттік басқару нысаны бар мемлекеттегі тежемелік әрі тепе-теңдік жүйесінің маңызды элементі прокуратура болып табылады.
ҚР Конституциясы прокурорлық қадағалауды былай анықтайды жоғарғы, мемлекет атынан жүзеге асырылатын, оның жоғарғы билігі. Жоғары қадағалау жалпы мемлекеттік мүдделердің жергілікті және ведомстволық мүдделерден басымдығын қамтамасыз етеді. Ағымдағы істерді, өтініштерді бақылау үшін прокуратура арнайы деректер базасын -- "кадағалау" прокуратура органдарының бірыңғай ақпараттық жүйесін (БАЖ) пайдаланады.
База кез келген өтініштің жағдайын қарауға мүмкіндік береді.
Біз прокуратура қызметінің ұйымдастырылуына мониторинг жүргіздік. Бас прокуратура есеп жүргізгенде 2018-ші жылы 76186 қылмыс, 2019-ші жылы 72246 қылмыс, 2020-ші 54990 қылмыс тіркелді. Осы мәліметтер бойынша қылмыс өсімінің төмендегенің байқауға болады. Сондай-ақ облыстар бойынша қылмыс статистикасын жүргізді. Бұл ретте қылмыстың өсуі Алматы, Шымкент, Нұрсұлтан сияқты ірі қалаларда байқалды. Қылмыстың төменгі деңгейі Түркістан облысында байқалды. Бірақ, ағымдағы кезеңдегі оң статистикаға қарамастан, Қазақстандағы аса ауыр қылмыстардың динамикасы көңіл көншітпейді.
Біз анықтағанымыздай, қылмыстың мұндай өсуінің себептері карантин енгізілгеннен кейін жұмысшылардың қысқаруы салдарынан жұмыссыздық болды. COVID-19 тек экономикалық тұрғыдан ғана емес, сонымен бірге азаматтарға психологиялық тұрғыдан да әсер етті. Карантинді енгізу ауылдардың эмоционалды осал бөлігіне әсер етті. Азаматтар карантин режимін күшейтуге дайын болмады, бұл кейбір адамдардың агрессиясын тудырды. Істерді, өтініштерді қарау мерзімдерін сапалы жұмыс үшін ұзартуды орынды деп санаймыз. Сондай-ақ тергеу процесін жеделдету үшін қызметкерлер санын көбейту. Құқық қорғау органдарында жұмыс істеу жауапты және стресстік болып саналады. Осыған байланысты штатқа психологты тұрақты негізде қосуды ұсынамыз.
2.2 Қазақстан Республикасының прокурорлық қадағалауы
Мемлекеттік органдардың, оның ішінде құқық қорғау органдарының жүйесі 1995 жылғы 30 тамыздағы Қазақстан Республикасының Конституциясында айқындалған.
VII "соттар және сот төрелігі" бөліміне енгізілген бір мақала Қазақстан Республикасының Конституциясындағы прокуратураға арналған (83-бап). Прокуратура жоғары қызметті жүзеге асырады. Прокуратура төменгі прокурорларды жоғары тұрған прокурорларға және Қазақстанның Бас Прокурорына бағындыра отырып, бірыңғай орталықтандырылған жүйені білдіреді. Прокуратура басқа мемлекеттік органдардан тәуелсіз және "тек Республика Президентіне"есеп береді. Қазақстан Президенті Қазақстанның Бас Прокурорын қызметке тағайындайды (44-Б.5-т.). Қазақстанның Бас прокуроры лауазымына тағайындауға келісім беру Парламенттің екі палатасының бірі -- Сенаттың айрықша өкілеттігіне жатқызылған (55-б.2-т.). 84-баптың 1-тармағына сәйкес "анықтау және алдын ала тергеу" "прокуратурадан бөлінген". Алайда, 98-баптың 1-тармағында. Қазақстан Конституциясының IX "қорытынды және өтпелі ережелері" тиісті "сот төрелігі мен тергеу органдары" құрылғанға дейін "жұмыс істеп тұрған сот төрелігі мен тергеу органдары" өз өкілеттіктерін сақтайтындығы түсіндірілді. Басқаша айтқанда, Қазақстандағы прокуратура Қазақстан Конституциясы қабылданғаннан кейін де қылмыстық қудалау функциясын жүзеге асыруды жалғастыруда.
Қазақстанның Бас Прокуроры Қазақстан Республикасының Парламентіне оның палаталары депутаттарының өкілеттігін тоқтату туралы ұсыныстармен өтініш жасауға құқылы. Қазақстан Парламенті палаталарының әрқайсысы (Сенат пен Мәжіліс) басқа Палатаның қатысуынсыз дербес, палаталардың депутаттарын оларға ешкімнің тиіспеуі құқығынан айыру мәселелерін шешеді.
Анықтау мен алдын ала тергеудің заңдылығын қадағалау прокуратура қызметінің басты бағыттарының бірі болып табылады. Қылмысқа қарсы күресте тиісті шаралар қабылдау үшін теріс әлеуметтік құқықтық құбылыс -құқық қорғау органдарына белгілі бір дәрежеде жеке адамның құқықтары мен бостандықтарын шектейтін билік өкілеттіктері беріледі. Бұл ретте олар азаматтық қоғам мен адамды қылмыстық қол сұғушылықтан қорғауды қамтамасыз етіп қана қоймай, оған қатысы бар адамдарды анықтап қана қоймай, қылмыстық сот ісін жүргізудің белгіленген ережелерін бұзуға жол бермеуі тиіс.
Анықтау және алдын ала тергеу - бұл қылмыстарды анықтау және тергеу жөніндегі уәкілетті органдардың сотқа дейінгі қызметінің екі процестік нысаны. Олар бір-бірінен оларды жүзеге асыратын органдар бойынша, сондай-ақ осы органдар орындайтын іс жүргізу қызметінің көлемі мен мерзімдері бойынша ерекшеленеді.
Қылмыстарды тергеу қылмыстық процестің күрделі кезеңі болып табылады. Сотқа дейінгі іс жүргізудің осы кезеңінде тергеу органдары дәлелдемелер шеңберін белгілейді, қылмысты құқықты бағалап, қылмыс жасаған адамды қылмыстық жауапкершілікке тарту мәселелерін шешеді. Алдын ала тергеумен белгіленген шектерде кейіннен сот талқылауы жүргізіледі. Сондықтан прокурор қадағалау өкілеттіктерін жүзеге асыру кезінде қылмыстарды анықтау және тергеу заңдылықты қатаң сақтау аясында жүргізілуін қамтамасыз етуге міндетті.
Тергеу органдарының қызметі қылмыстық іс жүргізу заңнамасымен егжей-тегжейлі регламенттелген, оған сәйкес прокурорлық қадағалау қылмыстық істерді қозғаудың заңдылығын қамтамасыз етуге, қылмыстарды уақытылы ашуға, оларды заңда белгіленген мерзімде сапалы тергеп-тексеруге және азаматтарды қылмыстық жауаптылыққа негізді тартуға ықпал етуі тиіс. Прокурордың қылмыстарды тергеуді қадағалауы сотқа дейінгі іс жүргізудің барлық сатыларында тұрақты әрекет етуге тиіс. Ол "Прокуратура туралы" ҚР Заңында, қылмыстық іс жүргізу заңнамасында, Республика Бас прокурорының бұйрықтары мен нұсқаулықтарында көзделген, қылмыстық қудалау органдарын жасалған немесе дайындалып жатқан қылмыс туралы хабардар еткен кезден бастап тергеу аяқталғанға және қылмыстық істі сотқа жолдағанға дейінгі құқықтық құралдармен жүргізілуге тиіс. Республикада анықтау мен алдын ала тергеудің заңдылығын қадағалауды ұйымдастыру мен жүзеге асыруды бақылау құрамында алдын ала тергеу мен анықтаудың заңдылығын қадағалау жөніндегі Бас прокуратураның департаментіне жүктелген.
Алдын ала тергеу мен анықтаудың заңдылығын қадағалауды жүзеге асыру кезінде прокуратура органдары қызметінің басым бағыттары болып табылады:
- қылмыстық процесте адамның және азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтарының сақталуын қадағалау;
- "сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz