Қазақстан Республикасында шетелдіктердің бала асырап алуының кейбір мәселелері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Абылай хан атындағы Қазақ Халықаралық Қатынастар және Әлем Тілдері Университеті

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: ТРАСНШЕКАРАЛЫҚ БАЛАНЫ АСЫРАП АЛУ: ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

5В030200 - Халықаралық құқық мамандығы

Орындаған: 4-курс студенті

Кегембаева А. Ж.

Мырзашова М. Ш.

Ғылыми жетекшісі:

Алматы, 2022 жыл

МАЗМҰНЫ

БЕЛГІЛЕРІ МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР . . .

КІРІСПЕ . . .

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БАЛА АСЫРАП АЛУ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ШАРТТАРЫ . . . Халықаралық бала асырап алу түсінігі және шарттарыҚазақстан Республикасында халықаралық бала асырап алудың құқықтық тәртіптері мен халықаралық бала асырап алуды реттеу . . .
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БАЛА АСЫРАП АЛУ КЕЗІНДЕ ТУЫНДАҒАН МӘСЕЛЕЛЕРДІ РЕТТЕУДІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗДЕРІ . . . Халықаралық бала асырап алуды құқықтық реттеудің мәселелеріҚазақстан Республикасында халықаралық бала асырап алудың жағдайы мен дамуы . . . Қазақстан Республикасында шетелдіктердің бала асырап алуының кейбір мәселелері . . .

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Қазақстан Республикасында халықаралық бала асырап алудың құқықтық тәртіптері мен тәжірибесі

Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған және Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде тұратын отбасыларына жіберілетін балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау қажеттілігі халықаралық асырап алу процесіне ерекше көзқарас қажет. Халықаралық асырап алуды құқықтық реттеудегі бар кемшіліктер жиi коммерциялық қызметке айналдырылған балалардың құқықтарын елеулі түрде бұзуға әкелді. Халықаралық асырап алу жылдан жылға жақсарып отырады. Мысалы, Алматыда 2018 жылы шетел азаматтарының балаларын асырап алуы Алматы облысында асырап алынған балалардың жалпы санының шамамен 40%-ын құрады, әрбір үшiншi бала асырап алынған мемлекет баласы мемлекеттен тыс шығарылады. 1989 жылы БҰҰ-ның Бала құқықтары туралы конвенциясында, бекiтiлген халықаралық бала асырап алуға қатысты негiзгi ережелер бекітілген (20, 21-баптар) .

«Отбасы ортасынан уақытша немесе біржола айырылған немесе өзiнің ең қажеттi мүддесi үшін мұндай ортада қала алмаған бала, мемлекет тарапынан көрсетілетін ерекше қорғау мен көмекті пайдалануға құқылы» деп мойындайды. Бұл қағидалар 1993 жылғы 29 мамырдағы Гаагадағы халықаралық конвенцияға қатысты арнайы мақалада толық қабылданды және бекiтiлдi. Ол «халықаралык асырап алу» жалпы терминімен сәйкес «шетелдік асырап алу» термині қолданысқа енгiзiлдi[1] .

Қазақстан Республикасының «Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы» Кодексінің 251 бабына сәйкес Қазақстан Республикасында асырап алуды мемлекеттік тіркеу, оның iшiнде Қазақстан Республикасында асырап алуды жою туралы Қазақстан Республикасының азаматы болып табылатын шетелдік бала осы Кодекстiн талаптарына сәйкес Қазақстан Республикасынын заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады. Қазақстан Республикасының шетелдiк мекемелерi мен Қазакстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкiлеттi орган жүзеге асыратын шетелдіктерге асырап алынған балаларды бақылау қажет. Осылайша, шетелдіктердің балаларды асырап алуына «Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы» кодексте белгiленген тәртіп бойынша асырап алу кажет. Сонымен қатар шетелдіктердің баланы асырап алуына байланысты оның ерекшелiктерi бар [2] .

Шетелдiктi асырап алу процесі ата-анасының қамқорлығынсыз қалған баланың құрылғысы ретінде белгiлi бiр кезендерден тұрады: 1) болашақ асыраушы ата-аналарды iрiктеу, бекіту, дайындау; 2) сотталқылауы; 3) бала асырап алу процесін аяқтау (туу туралы куалікті рәсімдеу, асырап алынган отбасында асырап алынған баланы бейімдеудi бақылау) .

Шетелдiктi асырап алудың бірінші кезеңі Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын балаларды асырап алғысы келетiн шетел азаматтарын тiркеуден басталады. Шетелдік асырап алушылардың бұл шоттары Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігінің бұйрығымен бекітілген Қазақстан Республикасының азаматы болып табылатын балаларды асырап алғысы келетін шетел азаматтарын тіркеу туралы ереженiң негiзiнде жүзеге асырылады, .

Осы ережелерге сәйкес Қазақстан Республикасының азаматтарын асырап алғысы келетiн шетел азаматтары Қазақстан Республикасының құзыретті органдарына - қорғаншылық органдарына Қазақстан Республикасының шетелдік мекемелерiне жүгінедi [3] . Шетел азаматтары: баланы асырап алуға ниет бiлдiргенi туралы жазбаша өтініш; Баланы асырап алуға және баланың қалыпты дамуына, тәрбиесiне және болашак отбасының жағдайын растайтын ықтимал ата-аналардың жеке және моральдық қасиеттері туралы қабылдаушы елдің жергілікті билік органдарының сертификаты; қаржылык төлем қабілеттілігі туралы анықтама; отбасылык жагдайы туралы анықтама; денсаулық сақтау туралы медициналық анықтама; Қылмыстық жазаның болуы немесе болмауы туралы қойылатын сұрақтар мен өтініштерді қарастыру кезiнде баска да кұжаттар талап етiлуi мүмкін.

Осылайша, болашақ ата-аналар әртүрлі азаматтығы болған кезде екi мемлекеттің құзыретті органдарының балаларды асырап алуына және қабылдауға рұқсаты мен асырауындағы жұбайларға резиденциясы туралы қосымша рұқсат алу қажет. Егер баланы асырап алуға рұқсат беру, сондай-ақ баланың ықтимал кірісі мен тұрғылықты жері Қазақстан Республикасының азаматы асырап алу жөніндегі мемлекеттік органнын кепілдігі туралы хат түрінде орындалатын болса, шетел азаматтарының ұсынған барлық құжаттары, егер кажет болса, белгіленген тәртіппен заңдастырылуы және мемлекеттік немесе орыс тіліне аударылған аудармасымен бірге ұсынылуы тиiс.

Шетелдіктердің бала асырап алуы елiмiзде өзекті мәселелердің біріне айналды. Бұл мәселеге келгенде қоғам екі топқа бөлініп отыр, олар шетелдіктердің бала асырап алуын жақтаушылар және оган карсылық білдірушілер.

Шетелдіктердің бала асырап алуын жақтаушылар қазақстандық жетім балалардың лайықты болашаққа қол жеткiзуiн, олардың шетелде сапалы білім алуын, денсаулығы нашар балалардың тиiстi медициналык көмек алуын алға тартады. Мысалы, «Милосердие» ерікті қоғамы» кайырымдылық қорының директоры А. Саин шетелдіктердің қазақстандық жетім балаларды асырап алуына тыйым салуына қарсылық бiлдiредi: «Шетелдік асырап алуға тыйым салуға мүлдем жол беруге болмайды, себебі егер ол занды түрде жүргiзiлсе, денсаулығында ақау бар балалар шетелде тиiстi ем алуға мүмкіндік ала алмайды» [4] .

Балаларға қамқорлық жасайтын адамдар қазір халықаралық асырап алуды сақтау және қолдау үшiн әрекет етуi керек. Ол балаларға негізгі адам құқықтарын қамтамасыз ететін жаһандық қогамдастықтың азаматы ретiнде карайтын әлемді алға жылжытады, бұл жерде біз оның барлық мүшелеріне жауапкершілік жүктейтін қауымның ересектерiн тани аламыз [5] .

Әсіресе, халықаралык асырап алуды қарастыра отырып, мен бұл рәсiмдi қайта қарастыру керек деген тұжырымға келдім. Себебi қай елде ата-анасы болмасын, баланың толық отбасында өмір сүретiнi маңызды мәселе болып табылады. Бiрақ бiздiң елде патронат отбасында баланы ауыстыру тәртiбiнде қателіктер болғандықтан, бұл жүйені мiнсiз деп айту қиын. Оған нақты түзетулер енгiзу керек. SWOT талдау барысында шетелдіктердің мүмкіндіктері, күші, әлсіздігі, қазақ балаларын асырап алу қаупі арасындағы теңдік байқалды. Бұл халықаралық асырап алу процесі кандай да бір құқық бұзушылықсыз өтеді.

SWOT талдау Шетелдіктердің Қазақстандық балаларын асырап алуы:

Ішкі

Күшті жақтары

Әлсіз жақтары

1. «Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы» Қазақстан Республикасының Кодексі халықаралық асырап алуға жол берді.

2. Балалар толык отбасында тұрады.

3. Дамыған елдер балаға жақсы білім мен медициналык көмек көрсетеді.

4. Көптеген жағдайларда шетелдiктер түрлi жастағы

науқастар мен балаларды кабылдайды.

5. Балалар сүйіспеншілікте, қамқорлықта өседi.

6. Баланы асырап алған отбасы туралы ақпарат жиналады және тексеріледі.

1. Балалар өз Отанында өмір сүрмейді.

2. Бала асырап алу үрдiсi жемқор және мiнсiз емес.

3. Консулдықтар патронаттык тәрбиемен асырап алынған балаларды одан әрi өмiр сүруiн қадағаламайды.

4. Балалар өз таңдауын өздері жасамайды.

Ішкі: Сыртқы

Күшті жақтары: Мүмкіндіктері

Әлсіз жақтары: Қауіп-қатері

Ішкі:

1. Халықаралық бала асырап алу практикасы халықаралық аренада Казақстанның жағдайы жақсы мемлекет ретінде танылады.

2. Елдермен халықаралық келісімдер жасау мүмкіндігі бар.

3. Мемлекеттiк қазынаға қаржы жиналады.

4. Халықаралық асырап алуды жақсарту, параллельді түрде сыбайлас жемкорлықпен күресуге жол берiледi.

5. Қазақ диаспорасының өсу мүмкіндігі бар.

Күшті жақтары:

1. Балалар жәрдемақылар мен

трансплантация үшін асырап алынуы мүмкiн;

2. Мемлекеттер арасындағы дипломатиялық қатынастардың үзілуі;

3. Гомосексуалдардың балаларды асырап алу қаупі бар;

4. Қарулы қақтығыстар бала бар елде басталуы мүмкін;

5. Бала асырап алынган отбасыдан бас тартуы мүмкін.

Халықаралық бала асырап алуды құқықтық реттеудің мәселелері

Қазіргі таңда Қазақстан Республикасы халықаралык бала асырап алу өндірісімен екпінді айналысуда. 17. 12. 1998 жылы «Неке және отбасы туралы» ҚР-ның Заңымен ресми турде халықаралық бала асырап алуға рұқсат берілген сәттен бастап шетелдік азаматтардың казакстандық балаларды асырап алу мәселесі көкейтесті болып отыр. Ең алдымен ескере кететін жағдай көптеген бұқаралық ақпарат құралдары шетелдік азаматтардын қазақстандық балаларды асырап алуының даму қарқынына байланысты мәселелерді көтеруде. Аталған мәселенің көтерiлуiн жөнсіз деп те айтуға болмайды, себебі Қазақстанда халықаралық бала асырап алу жылдан жылға өсуде. Ресми мәліметтерге сүйенетін болсак 2001 жылдан бастап 11000 қазақстандық бала шетелдік азаматтарға асырап алуға берілген. Ресми емес кайнар көздер бұл санды екі есеге арттырып отыр.

Халықаралық бала асырап алу туралы қоғамдық пікір қарама-қайшы. Оған карсы шығушылардың пікірлері жалпы идеологиялық ұстанымға негізделеді: шетелге біздің генофондымызды шығару, қылмыстық ниеттерін іске асыру үшін қазақстандық балаларды сатып алушы шетелдік асырап алушылардың жасырын мотивтері. Халықаралық бала асырап алуды жақтаушылар ата-ананың қамқорлығынсыз қалған балаға мемлекет көрсете алмаған көмекті шетелдіктер көрсетеді, бала отбасылық тәрбие алады деп тұжырымдауда.

Халықаралық бала асырап алуды құқықтық реттеу мәселелерінің Қазақстанда орын алғанына біраз уакыт болды. Ұзақ уақыт бойы қазақстандык балаларды шетелдік азаматтардың асырап алуы не ұлттық заңнамамен, не тиісті халықаралық актiлердi ратификациялау жолымен реттелмеген болатын.

«Бала асырап алу кеңестік заңнама бойынша және бала асырап алуға көзделген рұқсат алынған кезде жүргізіледі» деген ережені бекіткен Қазақ ССР-нін Неке және семья туралы Кодексінің 187 бабы бұл мақсаттар үшін жеткілікті болды. 1991 жылдын аяғында республика аумағында бала асырап алу бойынша америкалық агенттіктердің әрекет ете бастауы, казакстандык заңнаманын жетiлдiрiлу керек екендігін көрсетті. 1992 жылдың наурыз айында ҚР-ның Білім беру және денсаулық сақтау министрлiгiмен бала асырап алуды рәсiмдейтiн бiлiм беру органдарының қызметкерлерi үшiн «Ата-ананың қамқорлығынсыз қалған балаларды шетелдiк азаматтардың асырап алуы туралы» түсiндiрме хат жасалды. Тиісті түсіндірмеге сәйкес қазақстандық азаматтармен әртүрлі себептерге байланысты асырап алынбаған балалар, яғни мүгедек балалар, дамуында кемшіліктері бар балалар шетелдiк азаматтардың асырап алуына берілді. Бұл хат нормативтік сипатта болмағандықтан қорғаншылық және қамқоршылық органдарымен кұжаттарды рәсiмдеу кезінде ғана қолданылды. Осындай заңсыз әрекеттерге тиым салу мақсатында қазакстандық балаларды шетелдік азаматтардың асырап алуына мораторий жарияланды.

Халықаралық бала асырап алу мәселелерін реттейтін заңнаманың қалыптасуының жаңа кезеңі - бұл 17. 12. 1998 жылы «Неке және отбасы туралы» ҚР-сы Заңының қабылдануы. Аталған заңға сәйкес КР-ның аумағында шетелдіктердің, азаматтығы жоқ тұлғалардың КР-ның азаматы болып табылатын баланы асырап алуы, соның ішінде бала асырап алудың күшін жою ҚР-ның зандарына сәйкес жүргiзiледi [1] .

ҚР-ның аумағынан тыс жерлердегі отбасыларға тәрбиелеуге берілген ата-ананың қамқорлығынсыз қалған баланың құқықтары мен мүдделерін қоғау қажеттілігі, халықаралык бала асырап алудың үрдісіне ерекше қарауды талап етеді. Халықаралық бала асырап алуға қатысты негізгі ережелер Қазақстан 1994 жылдан бастап қатысушысы болып табылатын 1989 жылғы Бала құқығы туралы БҰҰ-ның Конвенциясында бекітілген. Тиісті Конвенцяға сәйкес халықаралық бала асырап алу дегеніміз - бұл біріншіден, баланың туған мемлекетінде отбасына орналастыруға мүмкіндік болмаған жағдайларда колданылатын, балаға отбасыны қамтамасыз етудің әдісі. Екіншіден, бала асырап алу туралы мәселелерді шешуді мемлекеттің тиісті кұзіретті органдарының қарауына жатқызу. Үшіншіден, баланы өзге мемлекет азаматтарына асырап алуға беруде, мемлекет ішінде асырап алуға беруде қолданылатын нормалар мен кепілдіктерді қолдану қажеттілігі. Төртіншіден, баланы орналастыру пайда табу мақсатында жүргізілмеуі тиіс [2] . Бұл қағидалар халықаралық бала асырап алудың мәселелеріне арналған 29. 05. 1993 «Баланы қорғау және шетелдік бала асырап алуға катысты ынтымақтастық туралы» Гаага Конвенциясының мәтінінде бекітілген. Бала құқығы туралы БҰҰ Конвенциясының негізгі ережелері Гаага Конвенциясында детальды нысанда көрініс тапқан, сонымен бірге халықаралық бала асырап алуға байланысты бірқатар жаңа нормалар бекітілген. Гаага Конвенциясы ҚР-мен «Неке және отбасы туралы» ҚР-сы Заңының 213 бабы халықаралық бала асырап алуда ҚР-мен бекітілген халықаралық шарттардың ережелерін ескеру қажеттілігін көрсетеді.

Мемлекет ішінде және халықаралық бала асырап алуға таратылатын талаптардан өзге халықаралық бала асырап алу аясында арнайы ережелер де әрекет етеді. ҚР-ның азаматы болып табылатын балаларды ҚР-ның аумағында тұрақты тұратын ҚР-ның азаматтарына беру мүмкін болмаған жағдайларда ғана шетелдіктерге асырап алуға берiледi. ҚР-ның азаматы болып табылатын балаларды асырап алуға тілек білдірген шетелдiктердi есепке алу ҚР-ның Сыртқы істер министрлігі белгілейтін тәртіппен жүргізіледі. Балалар ҚР-ның аумағынан тыс жерлерде тұратын ҚР-ның азаматтарына, баланың туысы емес шетелдіктерге бала орталықтандырылған есепке койылған күннен үш ай өткен соң асырап алуға берілуі мүмкін. Баланы асырап алғысы келетін шетелдіктер баланы жеке өзі тандап алуға, онымен екі апта бойы тікелей жакын араласуға, қорғаншылық және қамқоршылық органдарына баланы асырап алғысы келетіні туралы арыз, сондай-ақ мемлекеттiк лицензиялар негiзiнде осындай қызметтi жүзеге асыратын агенттіктер беретін ықтимал ата-аналардын қаржы жағынан әл-ауқаты, отбасы жағдайы, денсаулық жағдайы, жеке басының адамгершілік қасиеттері туралы анықтама беруге міндетті [3] . ҚР-нын азаматы болып табылатын балаларды шетелдіктерге асырап алуға берудің тәртібі 12. 11. 2002 жылы қабылдаған «ҚР-ның азаматы болып табылатын балаларды шетелдіктерге асырап алуға берудің тәртібі туралы» ҚР-сы Үкіметінің №1197 Қаулысымен аныкталады. Шетелдіктерге асырап алуға берілген балаларға бақылау жасауды ҚР-ның елшiлiктерi немесе консулдык мекемелерi жүзеге асырады.

ҚР-ның азаматы болып табылатын ҚР-нын аумағынан тыс жерлерде тұратын баланы асырап алу тиісті шет мемлекеттің құзіретті органымен жүргізілуі мүмкін. «Неке және Отбасы туралы» ҚР-сы Заңының 209 бабының 3 тармағына сәйкес мұндай асырап алу ҚР-да мынадай шарттар сакталған жағдайларда танылады: егер бала асырап алу асырап алушы азаматы болып табылатын шет мемлекеттің құзіретті органымен жүргізілсе; егер баланын тұратын жеріндегі атқарушы органнан немесе оның ата-анасынан, бала ҚР-ның аумағынан тыс жерлерге кеткенге дейін бала асырап алуға алдын-ала рұқсат алынса.

ҚР-ның аумағында халықаралық бала асырап алу қазақстандық балаларды шетелдiк азаматтар немесе азаматтығы жоқ тұлғалар асырап алған жағдайларда және ҚР-нын азаматтары шетелдiң азаматы болып табылатын балаларды асырап алған жағдайларда да орын алады. Мұндай жағдайда баланың занды өкілінің және бала азаматы болып табылатын мемлекеттiн кузiреттi органынын келiсiмiн, сондайак егер аталған мемлекеттің заңдарына сәйкес талап етілетін болса, баланын да келiсiмiн алу қажет [4] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.