Фортепиано шығармашылығының дамуы және стиль ерекшеліктерін анықтау
Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі
Құрманғазы атындағы қазақ ұлттық консерваториясы
Арнайы фортепиано кафедрасы
"Қорғауға жіберілді"
__________________________Декан
_____________________(Күні)
ДИПЛОМДЫҚ ЖУМЫС
Тақырыбы: "Д. Д. Шостаковичтің фортепиано стилінің ерекшеліктері.
Орындаушылық және интерпретациялық сұрақтар (№2 фортепиано мен оркестрге арналған концерт мысалында)"
Білім беру бағдарламасы бойынша 5B040200 - "Аспаптық орындаушылық"
Орындады
4-ші курс фортепиано бөлімі студенті - Мухтарқызы Әсел
Ғылыми жетекші
Аға оқытушы Несіпбаев А. Г.
Норма-бақылау
Алматы 2022
Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі
Құрманғазы атындағы қазақ ұлттық консерваториясы
Факультет:
Аспаптық орындаушылық
Кафедра:
Арнайы фортепиано
Білім беру бағдарламасы:
Фортепиано
Тақырыбы:
"Д. Д. Шостаковичтің фортепиано стилінің ерекшеліктері. Орындаушылық және интерпретациялық сұрақтар (№2 фортепиано мен оркестрге арналған концерт мысалында)"
АНДАПТА
Дипломдық жұмыстың тақырыбы: "Д.Д. Шостаковичтің фортепиано стилінің ерекшеліктері. Орындаушылық және интерпретациялық сұрақтар (фортепиано мен оркестрге арналған №2 Концерттің мысалында). Дипломдық жұмыстың көлемі 46 бет, онда 9 сурет орналастырылған. Дипломдық жұмысты жазу кезінде 23 дереккөз пайдаланылды. Түйінді сөздер: фортепиано, шығармашылық, стиль, ерекшеліктер, музыка, орындаушылық. Жұмысты жазудағы зерттеу нысаны Д. Д. Шостаковичтің фортепиано стилі болды. Зерттеу тақырыбы Д.Д. Шостаковичтің фортепиано стилінің ерекшелігі, орындаушылық және интерпретациялық сұрақтар болды. Дипломдық жұмысқа: кіріспе, екі тарау, қорытынды кіреді. Кіріспеде зерттеудің өзектілігі, мақсаттары, міндеттері және т.б. шығарылады. Бірінші тарауда Шостаковичтің фортепианолық шығармашылығына талдау жасалады, стилистикалық ерекшеліктері анықталады. Екінші тарауда №2 Концерттің мысалында, түсіндіру және орындау туралы сұрақтарға жауаптар беріледі. Қорытындыда зерттеу нәтижелері бекітіледі.
АННОТАЦИЯ
Тема дипломной работы: Особенности фортепианного стиля Д. Д. Шостаковича. Исполнительские и интерпретационные вопросы (на примере №2 Концерта для фортепиано с оркестром). Объем дипломной работы 46 страниц, на которых размещены 9 рисунков. При написании дипломной работы использовались 23 источника. Ключевые слова: фортепиано, творчество, стиль, особенности, музыка, исполнительство. Объектом исследования при написании работы послужил фортепианный стиль Д. Д. Шостаковича. Предметом исследования работы стала особенность фортепианного стиля Д. Д. Шостаковича, исполнительские и интерпретационные вопросы. В дипломную работу входит: введение, две главы, итоговое заключение. Во введении раскрывается актуальность исследования, цели, задачи, и т.д. В первой главе идет анализ фортепианного творчества Шостаковича, выявляются стилистические черты. Во второй главе даются ответы на вопросы, насчет интерпретации и исполнения на примере Концерта №2. В заключении подводятся результаты исследования.
ANNOTATION
The topic of the thesis: "Features of the piano style of D. D. Shostakovich. Performance and interpretation issues (for example #2 Concertos for piano and orchestra)". The volume of the thesis is 46 pages, on which 9 drawings are placed. When writing the thesis, 23 sources were used. Keywords: piano, creativity, style, features, music, performance. The object of research when writing the work was the piano style of D. D. Shostakovich. The subject of the study of the work was the peculiarity of the piano style of D. D. Shostakovich, performing and interpretive issues. The thesis includes: introduction, two chapters, final conclusion. The introduction reveals the relevance of the research, goals, objectives, etc. In the first chapter, an analysis of Shostakovich's piano work is given, stylistic features are revealed. The second chapter provides answers to questions about interpretation and performance on the example of Concerto No.2. In conclusion, the results of the study are summarized.
___ ____________20____г. _____________ ________________________
(қолы) (Ф.И.О. бітіруші-студенттің)
Ғылыми жетекші____________________________ ____________________
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
5
1-ТАРАУ Д. Д. Шостаковичтің фортепиано стилінің ерекшеліктері.
Фортепиано шығармашылығының дамуы
9
1.1 Бірінші кезең: Ерте жылдар
11
1.2 Екінші кезең: Орналған дәстүрлерді қайта ойлау және жаңаға ұмтылу
16
1.3 Үшінші кезең: Классикалық кезең және бірінші тарау қорытындары
23
2-ТАРАУ №2 Концерт мысалында стильдің ерекшелігі, орындаушылық және интерпретациялық сұрақтар
32
2.1 Жалпы №2 фортепиано мен оркестрге арналған Концерт туралы
32
2.2 №2 Концерттің атқарушылық талдауы: орындаушылық және интерпретациялық сұрақтарға жауап беру
35
ҚОРЫТЫНДЫ
40
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
43
ҚОСЫМША
45
КІРІСПЕ
Дмитрий Дмитриевич Шостакович-ХХ ғасырдың ең танымал орыс композиторларының бірі. Оның жұмысы, дәстүрлерін ұстанушылардың мектебін тудырды. Жас кезінде даңққа ие болған, музыканы байытудың жаңа тәсілдерін үнемі іздейтін, барлық дерлік жанрларда жазған Шостакович орыс музыкасының кейінгі дамуына әсер етті.
ХХ ғасыр оқиғаларға толы болды. "Ұлы өзгерістер" дәуірі музыкаға да әсер етіп, "музыкалық-техникалық революцияны" бастады. Әр түрлі ағымдардағы композиторлар жаңашылдары пайда болды, олар музыкалық ойлаудың шекарасын итеріп, жаңа әдістерді игерді. Әрине, бұл Шостаковичтің өткен жолын алдын-ала анықтады. Ол, көптеген замандастары сияқты, музыкадан өз жолын табуға, пианизмнің басқа мүмкіндіктерін көрсетуге, музыкадағы өз ойлары мен көзқарастарын білдіруге тырысты.
Оның жұмысы көп жағдайда сол кездегі елдегі оқиғалармен байланысты болды. Ол адамдардың, елдің тағдыры туралы қатты алаңдады және осы ойларын музыкада білдірді. Өмір мен өлім тақырыбы, бақыт пен өз құқық үшін күрес, мұның бәрі оның жұмысында, симфонияларында, операларында және т. Б шығармаларында кездестіруге болады.
Бұл жұмыста Шостаковичтің фортепиано шығармашылығына, оның стилінің қалай дамып, қалыптасқанын білу үшін шағын экскурсия өткізіледі. Әр параграф эволюцияның келесі кезеңінің талдауы болып табылады.
Д. Д. Шостакович композитор болып 20-шы жылдардың соңында белгілі болды, бірақ оның фортепианолық шығармашылығы ұзақ уақыт бойы симфониялық, камералық-аспаптық, опера шығармашылығының көлеңкесінде болды. Оның кейбір фортепианолық шығармаларының құру арасындағы кезең жылдармен, тіпті он жылдықтармен созылады. Бірақ мұның бәрі оның стилін дамытудың дәйектілігін қарастыруға кедергі келтірмейді.
Көптеген дереккөздерде оның жұмысының кезеңділігі көрсетіледі, бірақ ол көбінесе симфониялық және опералық шығармаларымен байланысты. Бұл жұмыста фортепиано стилінің дамуы қарастырылады және талданады, ол шартты түрде оның ерекше стилінің дамуы мен қалыптасу туралы кезеңдеріне бөлінеді. Және сол кезеңдердегі шығармалар стильдік ерекшеліктері қарастырылады.
ХХ ғасырдың басы, оңай болған жоқ, толқуларға байланысты музыка төңкерісті бастан кешірді және Шостакович қолына жеткеннің бәрін қабылдауға тырысты. Кейде оның музыкалық тілі, тіпті оның алдындағы ұлы композиторлар белгілеген нормаларына сәйкес келмеді. Орындаушыларға оның кей шығармалары тым қиын, түсініксіз көрінеді. Мысалы, Соната № 1 және "Афоризмы" циклі, құрылымымен, түсініксіз бейнесімен, тональдық болжанбауымен қиын. Бұл шығармаларды қалай дұрыс ойнау керектігін әр адам түсіне алмайды. Бұл зерттеудің өзектілігі: композитордың қандай мақсаттарды көздегенін, қандай құралдарды қолданғанын және оның стилін не бірегей ететінін, оның шығармаларын қалай дұрыс орындау керектігін түсіндірумен байланысты.
Шостакович өзін әр түрлі бағытта, стильде, жанрда сынап көрді, көкжиегін кеңейтуге және тәжірибе жасауға тырысты. Сондықтан, егер оның алғашқы шығармалары, мысалы, екі фортепианоға арналған Сюита (1922), Үш фантастикалық би (1920-22) шығармалары неоромантикалық тенденцияларды білдірсе, келесі № 1 Соната (op. 12) және "Афоризмы" (op. 13) опустары қазірдің өзінде анти-романтизм мен "авангардизимге" тән белгілерді көрсетеді. Бірақ оның шығармаларындағы анти-романтизм, замандастары сияқты айқын емес, мысалы, С. Прокофьев немесе Б. Барток сияқты.
20-ші жылдардың соңына қарай, Шостакович өзінің ой-өрісін кеңейтіп, өз шығармаларындағы музыкалық мәнерлі тілді жаңартуға ұмтылды. Оның жетістіктері симфониялық және камералық-ансамбльдік шығармаларда, драматургия, полифониялық формалар саласында дамыған. Әсіресе олардың арасында №1 Симфония және № 1 фортепианолық Триосын атап өту қажет.
Шостаковичтің композитор және орындаушы ретінде қалыптасуына оның мұғалімі - Л. в. Николаев қатты әсер етті. С.И. Танеевтің шәкірті бола отырып, Николаев Полифония, форма туралы бәрін білді және білімін жас Шостаковичке жеткізе отырып, оны пианист ретінде тәрбиелеп қана қоймай, оның композиторлық талғамын да шыңдады. Шостаковичтің Николаев сыныбында оқыған негізгі репертуары В.А. Моцарт, Л. Бетховен, и. с. Бах, Ф. Шопен және Р. Шуман сияқты классиктердің шығармалары болды.
Шостакович, Николаевтың орындау тұрғысынан көп нәрсені қабылдады. Николаев, замандастарының пікірінше, тым айқын реңктермен орындауға шыдамады. Оның ойыны ерекше қарапайымдылығымен және сонымен бірге сенімділігімен, әсіресе өмірінің соңғы жылдарындағы гармоникалық тепе-теңдікке деген сүйіспеншілігімен таң қалдырды.
Жас кезінде Шостакович пианист және композитор ретінде Николаев мектебінің принциптерін ұстанады. Бұл оның шығармашылық қалыптасу кезеңінде және сол жылдардағы замандастарының пікірлерінде айқын көрінеді. Ол ойын барысында қатаң, эмоционалды ұстамды, айқын шеберліксіз, бірақ шын жүректен және сенімді және нақты артикуляциямен ерекшеленеді. Жалпы, ол үшін ойнағанда "автордың жоспары" әрқашан маңызды болды. Кейінірек шығармаларда оның интеллект арқылы бейнелердің психологиялық мәніне жүгінуі "интеллектуалды психологизм" деп аталды.
Ойындағы шеберлік Шостаковичтің мақсаты емес еді. Ол текстураға, жұмыс графикасына, интонацияға, саусақ ойынының анықтығына және дауысты танудың анықтығына үлкен мән берді. С. М. Хентованың айтуынша, "ол әрдайым дәл, сенімді, тосын сыйларсыз ойнады... осы жастағы таңғажайып логикамен, интонацияның мағыналығымен. Барлық контурлар толық анық".
Шостаковичтің фортепианолық шығармашылығының дамуы туралы айтқанда, біз оның орындаушылық қызметін айналып өте алмаймыз. Өйткені, Шостакович керемет композитор ғана емес, сонымен қатар керемет пианист болды, музыка орындауы бәрін таң қалдырды. Оның фортепианолық стилі композиторлық жазу мен орындаушылық шеберліктің жиынтығы болып табылады.
Оның алғашқы қойылымдары тағы 20 жылдары басталды. Ол концерттерде ойнайды, конкурстарға қатысады, "Сплендид Палас" кинотеатрында жұмыс істеді, бұл оның музыкасына да әсер етті. Музыкатанушылар оның стилінің кейбір белгілері осы жерден тамыр алғанын мүмкін дейді. Мысалы: полистилистикалық техника, "интонациялық тұспал" (интонационный намек) әдісі, калейдоскоптық принциптері және т. б.
Пианист-солисттің мансабы композиторда небары 8 жылға созылды, ал кейінгі жылдары ол оркестрлермен және ансамбльдермен ойнайды, бірақ дәл осы кезең оның фортепиано стилін негізін қалыптастыруға көмектесті.
Мысалы, Шостакович шығармалары орындаушыға көбінесе техникалық қиындық көрсетпейді. Бірақ мағынасы және құрылысы жағынан өте қиын. Ондай шығармаларды ойнау үшін дұрыстап талдау керек. Бұл жұмыс осы қиындықпен көмектеседі.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: мұндай мәліметтер пианист-орындаушыларға композитордың ниетін, шығармалардың сипатын мен стилін, орындау техникасы мен нюанстарын түсінуге көмектеседі. Сондай-ақ, бұл жұмыс теориялық музыканттар үшін, шығармаларды талдау кезінде және музыкатанушылар үшін ХХ ғасырдың ең жарқын кеңес композиторларының бірі туралы қосымша ақпарат ретінде пайдалы болуы мүмкін.
Бұл жұмыстың мақсаты: Шостаковичтің фортепиано стилінің ерекшеліктерін, атап айтқанда: осы автордың шығармаларына тән белгілерді, орындау ерекшеліктері мен күрделілігін және автордың көркемдік ниетін анықтау.
Зерттеу міндеттері:
- Шостаковичтің шығармашылығын зерттеу;
- фортепианолық шығармаларды талдау;
- фортепиано шығармашылығындағы стиль эволюциясын қарау және талдау;
- барлық стиль ерекшеліктерін анықтау;
- орындау және интерпретациялық сұрақтарына жауап беру.
Зерттеу нысаны: Д. Д. Шостаковичтің фортепиано стилі. Зерттеу пәні: Д. Шостаковичтің фортепиано стилінің ерекшеліктері, орындаушылық және интерпретациялық сұрақтар (№2 фортепиано мен оркестрге арналған Концерт мысалында).
1-ТАРАУ
Д. Д. Шостаковичтің фортепиано стилінің ерекшеліктері.
Фортепиано шығармашылығының дамуы және стиль ерекшеліктерін анықтау
Жалпы, оның фортепианолық шығармашылығының дамуын үш кезеңіне бөлуге болады. Бірінші кезең - ерте жылдар, композитор студенттік кезеңі. Мұнда музыканың неоромантизмі, қайғылы рефлексивті бейнелері, дыбыстық экспрессивінің дамуы, полифонизм, сонаталық форманың дамуы және ерекше ладогармониялық ойлау сияқты ерекшеліктер көрінеді.
Композитор шығармашылығының басталуы ізденістермен ерекшеленді. Жалпы, оны модернистік жетістіктерге ұмтылу ретінде сипаттауға болады. Бұл № 1 Соната, "Афоризмы", бірінші фортепианолық Триода, сондай-ақ "Октябрьге арналған", "Первомайская" симфонияларында және "Нос" операсында айқын байқалады.
Екінші кезең 1925-1940 жылдардағы шығармаларды қамтиды. Осы кезеңде композитор музыкасында ресейдің "күміс ғасыр" музыкасын қайта қарастыру, жаңа заманауи дыбысқа деген ұмтылысқа жету, ескі формалар мен жанрлардың жаңа интонацияларымен, техникасымен үйлесуі, веналық классикасына үндеу, полистилисттік әдіс аясында стиль элементтерін іздеу және қатаң таңдау жұмыстары қамтиды.
1927жылы жазылған "Афоризмы" циклі фортепианолық шығармашылықта композитордың эмоционалды көрінісін бейнелейтін және музыкалық тілдің экспрессивтігін тереңдететін "авангардтық" бағыттың тармағын құрады. Кейінгі шығармалар дәстүрді қайта қарастырудың жемісі болды. Жиырма төрт прелюдия, op. 34, және фортепиано мен оркестрге арналған №1 Концерт, өзінде барлық алдыңғы жетістіктерді және жанрға деген жаға көзқарасты жинады. №1 Концертте композитор жаңа тақырыптық негізде жанрлық жаңаруға қол жеткізуге, классикалық интонацияларды қазіргі заманға біріктіруге тырысты.
Үшінші кезеңнің басталуы және стильдің дамуындағы шекарасы - № 2 Сонатаны айтуға болады (1943). Бұл кезең "классикалық" деген атқа ие болды және композитор веналық классикасына ашық түрде жүгінеді, бұл оның кейінгі шығармаларының негізіне айналады.
Екінші соната Бетховеннің кеш фортепианолық сонаталарына сүйенеді, және №1 Концерттен айырмашылығы, онда әр түрлі стильдер көп соқтығыспайды. Тұжырымдаманың ауқымы, әуезді интонациясы, драматургиясы, көптеген маңызды бейнелер, форманың өзіндік ерекшелігі бойынша, бұл соната симфониялардан еш кем түспейді.
Композитордың фортепианолық шығармашылығының шыңы - Жиырма төрт прелюдия және фуга (1950-1951) циклі болды. Композитор И. С. Бах-тың "ХТК" шығармасы сияқты цикл құру идеясы ұзақ уақыт бойы жетілген. Мұнда Шостаковичтің "классикалық" стилінің барлық ерекшеліктері біріктірілген. Әуезді палитрасы қатаң, асыл дыбысы шоғырланған, сонымен қатар рефлексивті және бейнелі - сипаттамалық принцип біріктіріледі.
Шостакович педагогикалық бағыттағы шығармаларды да жазды. Бұл: "Детская тетрадь", екі фортепианоға арналған Концертино және фортепиано мен оркестрге арналған №2 Концерт шығармалары. Бірақ олар да Жиырма төрт прелюдия және фуга шығармасына ұқсас: "Детская тетрадь" бейнелерімен, ал №2 Концерт және Концертино неоклассикалық элементтермен.
Интонация әдісі және басқа полистилистік әдістер мұнда әлдеқайда жанама. Фортепианолық шығармашылықтың осы "классикалық" кезеңінде Шостакович басқа адамдардың шығармаларынан дәйексөздерді дерлік қоспайды, бірақ автоаллюзияларды белсенді түрде енгізеді. Бұл 1940-1950 жылдардағы фортепиано шығармашылығының өмірбаянын көрсетуі туралы себеп. Кейіннен опус 87 C-dur Прелюдиясының автоцитатасы № 2 Концерттің баяу бөлімінің басты оркестрлік тақырыбын құрайды.
№ 2 Концертте әуеннің шапшаңдығын, тақырыптық материалдың демократиялылығы біріктіріледі. Және Концертино (op.94) мен Тарантелла (1953) сияқты, ол диалогтың әртүрлі әдістерін құрметтейді.
1.1 Бірінші кезең: Ерте жылдар
Бұл параграфта шамамен 1910-1923 жылдар аралығында жасалған Шостаковичтің шығармаларына талдау жасалған. Бұл композитордың ерте шығармашылығының фортепианолық туындылары. Айта кету керек, кейбір ғылыми еңбектерде Шостаковичтің фортепианолық шығармашылығының дамуын екі кезеңіне бөледі. Бірақ менің жұмысымда оларды үш кезеңге бөлуді ұйғардым. Өйткені фортепиано шығармашылының талдау барысында №1 Сонатадан бастап Шостаковичтің жұмысы басқа түстерге, атап айтқанда авангардизм мен антиромантизмге бейім екендігі анықталды. Осы кезеңнен кейін композитор әлдеқайда қалыптасқан, басқа образдарды, идеяларды дамуды көздейді. Сондықтанда бұл жұмыста стильдік даму үш кезеңге бөлінді.
Дмитрий Шостаковичтің бізге жеткен ең алғашқы шығармасы - "Три пьесы" (1910-1920). Олар жас композитордың ерте ұмтылысын және стильдік ерекшеліктердің басталуын көрсетеді. Бұл шығармада неоклассикалық дыбыстық бейнелерге деген ұмтылыс, қол жетімді үлгілер негізінде құру, жаңа және ерекше нәрсе. Сондай-ақ, Интермеццо әнінде ұлттық музыка мен "Могучая кучка" дәстүрлеріне деген құштарлық бар.
Келесі шығарманы Бес прелюдия, op. 2, композитор өзінің оқу жылдарында жазды және бастапқыда ол бірлескен жоба ретінде жазылған, бірақ аяқталған жоқ. Бұл прелюдиялардың тән құрылымы мен экспрессивтігі Шостаковичтің прелюдиялық жанрының ерекшеліктерінің ажырамас бөлігі болады.
Алғашқы ля-минор Прелюдиясы өте жарқын, әзіл-оспақ, әні жоғары регистрлерге тартылады. Мұнда біз алғаш рет композитордың фортепианолық фактурасының оркестрлік шешімін тыңдай аламыз. Бұл әсіресе оркестрлік кіріспе және қоңырау дыбыстары соль-мажор Прелюдиясында айқын көрінеді.
Бұл жерде композитордың драма мен трагедияға деген ұмтылысы да бар. Ми-минор және соль-мажор Прелюдияларында орыс халық әуендері қолданылады, театрлық және драмалық тонды жеткізеді. Бұл белгілер кейінгі op.34-ші прелюдияларда да кездеседі. Болашақта осы прелюдиялардағы экспрессивтік асимметриялық ритмоформула, оның №1 Сонатасы мен op.87 фа-минор Прелюдиясында үлкен рөл атқарады. Ритмикалық тұрғыдан алғанда, ре-бемоль-мажор Прелюдиясы үнемі өзгеріп тұратын өлшемімен, ферматаларымен, үзілістерімен және регистрлік секірулерімен ерекшеленеді. Мұнда болашақ стильдің ерекшеліктері көрінеді, әсіресе мелодиялық-речитатив арқылы берілген композитордың күшейтілген экспрессивтік ой-бейнелері, сондай-ақ полифонизм көрінеді. Шостакович бұл рельефтік интонацияларға және семантикалық аяқталмаған сөз тіркестеріне бірнеше рет оралады.
Соңғы фа-минор Прелюдиясы әуеннің тартымдылығымен ерекшеленді, оның тамыры орыс жылау-әуендерінде табылады. Композитор халықтық ән лирикасының интонациясына жүгінеді және оны "кучкисттер" дәстүрлеріне өте жақын етеді. Жазу кезінде Шостаковичтің жас болуына қарамастан, опустардың екеуі де рефлексивті тонның басым болуымен байланысты, бұл оның стилінің ерекшеліктерінің бірі болады.
Шостаковичтің ерте фортепианолық шығармашылығынан ең танымалы, пианист И. З. Шварцқа арналған - Үш фантастикалық би, op. 5 болып табылады. Мөлдір құрылымға және жарқын түске қарамастан, пьесалар романтикалық және идиллисттік бейнелерден алыс. Бірақ кейбіреулер, екінші және үшінші пьесалар сипаты бойынша өте қызықты, жұмбақ және ертегі бейнелері бар деп айтуы мүмкін.
Үш фантастикалық би, атауы олардың мінезін өте әсем сипаттайды. Бұл бейне ерекше және фантастикалық "ауада ілулі" әуенді, үстіге ынталанатын мелодияның бұрылыстар арқылы құрылады. Бұндай фантастикаға тартымдылық одан әрі дами алмады, бірақ кейде оның шығармаларында белгілі бір құпия мен түсініксіздік көрінеді.
Бұл пьесалардың тағы бір ерекшелігі-тұрмыстық жанрларға жүгінуі. Композитордың әуезді бұрылыстардың, интонациялардың және гармоникалық үндестіктің гротескін асқынуларына қарамастан, әуенде сіз күнделікті жанрдың табиғатын және интонациялық - жанрлық нақыштың принципін дәл біле аласыз. Мысалы, екінші пьеса - вальс, өте жұмбақ баяу би, ал үшінші "пьеса-галоп" пен полканың ырғағы мен рухында, жылдам секіретін би. Айта кету керек, бұл опус - би түрінде орындалған бірқатар пьесалар мен эпизодтардың бастауы болады, ал үшінші пьесаның галопы кейін Шостаковичтің сүйікті би формасы болады.
Бұл пьесаларда айқын көрінетін тағы бір стиль ерекшелігі - аспаптағы оркестрлік дыбыс, яғни оркестрлік тембрлерге еліктеу, регистрдегі өзгерістер, әр түрлі тембрдегі әуен диалогы. Пьесаларда полифонизмдік ойлау да көрініс табады, және кейіннен стильдің тағы бір ерекшелігі болады. Сондай-ақ, Шостаковичке ерекше ладогармониялық ойлау қабілеті тән, онда лад тілінің талғампаздығы мен үйлесімділіктің ауырлығын біріктіреді. Және барлық үш пьесаның туыстастыратын жаңаша модуляциялық технология, тоналды дамудың алдын-ала болжанбауын тудырады.
Шостаковичтің алғашқы ірі фортепианолық шығармасы - екі фортепианоға арналған Сюита, op. 6. Композитор оны жақында қайтыс болған әкесіне арнаған. Өзінің бейнесінде өте драмалық және қайғылы шығарма, Шостаковичтің фортепианолық шығармашылығында кезеңді композиция болып табылады. Сондықтанда біз енді қалыптасқан стильдің алғашқы айқын жаңғырықтарын ести аламыз. Атап айтқанда: трагедиялық бейнелер, оркестрлік дыбыс, полифонизм, сонаталық форманың дамуы, ерекше ладогармониялық ойлау, стиль түрлерінің әртүрлілігі және т. б.
Композитордың ансамбльге үндеуі оның фортепиано мұғалімі Л. В. Николаевтың әсерімен байланысты, ол өз оқушыларына екі фортепианоға арналған шығармалар берді, олар үшін транскрипциялар жазды және жасады. Ұстазының әсерінен Шостакович "күміс ғасыр" орыс музыкалық мәдениетіне назар аударады. Осындай мәдениет кезеңімен байланыста бола отырып, ол интелектуалдық байланыстар негізінде терең мәнге жетеді және өзінің экспрессивтік тілінің негізі үшін тәжірибе жинақтайды.
Бұл шығарманың дыбысында И. С. Бахтың органикалық шығармаларына ұқсас, С. И. Танеев, М. П. Мусоргский, С. В. Рахманиновтың шығармаларына ұқсас жерлері бар. Бірақ сонымен бірге автордың ерекше жеке қолтаңбасы көрінеді.
Бұл Сюита өз мәні бойынша зияткерлік орыс романтикалық музыкасының желісін жалғастырады. Осы үшін де, жалпы лирикалық-қайғылы тонмен байланысқан, бөлімдердің жанрлық анықтамасы шығады: Прелюдия, Фантастикалық би, Ноктюрн, Финал. Бұл байланыс, бөлімдер арасындағы тақырыптық байланыстар, еркін әуезді тыныс алу, интонация және лад құрылымы арқылы көрінеді. Алғаш рет, контрапункт техникасының әдістері мен вариациялық-дамыту әдістерімен жүзеге асырылатын тақырыптық жұмыс бірінші орынға шығады.
Шығарманың шеткі бөліктері қайғылы бейнені жеткізеді, ал екінші бөлім пен драмалық үшінші бөлім оларға қарсы шығады. Бұл барлық бөліктерді байланыстыратын семантикалық арка жасайды.
Прелюдияда біз көп қабатты фактураны және оркестрлік дыбысты ести аламыз, ол қайғылы қоңыраудың интонациясымен және әр түрлі регистрлік түстермен көрінеді. Шостаковичтің шығармаларында қоңырау үні бірнеше рет пайда болады. Ерекшеліктердің қатарында, монолог құрылымдары және Сюитада алғаш рет пайда болған тең диалог әдісі жатады. Монолог бір дауысты, басқа фортепианода қарсы нүкте немесе сүйемелдеу аясында көрінеді. Көбінесе әуен (дублируется) бірнеше октавадан кейін қайталанып, бірге ойналады, Прелюдияның басындағы сияқты дыбыстық күші үшін. Сондай-ақ, монолог болып саналатын, екі речитативтің контрапункт күйінде, речитативті сөйлемі бар. Мұндай монологиялық құрылымдар Шостаковичтің стилінің тағы бір ерекшелігі, және оның өзіндік ладоинтонациялық ұйымы мен динамикалық нюанстары үшін, оны ішкі сөйлеммен, ойлаумен ұқсас болып табылады. Ал диалог, екі партияның өзара әрекеттесуі кезінде (фактуралық функциялардың бөліну негізінде немесе имитация принципінде немесе контрапункт әртүрлілегінде) көрінеді.
Сюитада композитор музыкалық тілдің әртүрлі стильдік түрлерін де меңгереді. Оларға католиктік мессаның "Dies irae" секвенциясының мотиві (аударғанда "Соңғы күн"), трагедиясын күшейтетін және екінші мен үшінші бөлімдерде қолданылатын мотиві жатады.
Бұл жұмыстың фактуралық ауқымы С. В. Рахманиновтың сюиталарына ұқсайды, ал ашулы, реприза әуенмен жүретін, гамманың көтерілуі, А. С. Аренский сюитасына (Траурный марш) ұқсас. Шостаковичтің жаңашылдығы, әсіресе осындай графикалық айқын фантастикалық биде байқалады.
Осы шығармада Шостаковичтің фортепианолық стилін алғаш рет полифониялық деп атауға болады. Бұл музыкалық "ткань"-дағы полифонизацияға деген ұмтылыс, шығармадағы әр партияға енеді. Полифонияның көмегімен күрделі бейнелер мен эмоционалды экспрессия бейнеленген. Ал материалдың полифониялық түрленуімен интонациялық тұтастыққа қол жеткізіледі. Мысалы, Ноктюрн әуені - бұл Прелюдияның басты темасының үндеуі, ал Финалдың ортасындағы әуен, әр бөлімнен алынған теманы контрапункттық өткізуден негізделген.
Композитордың соната формасын игеруін ерекше атап өткен жөн. Егер Сюитаны тұтастай талдайтын болсақ, онда барлық төрт бөлім, разработкасыз, сонаталық форманы білдіреді: бірінші және екінші бөлімдер негізгі(главная) және бүйірлік (побочная) партияны бейнелейді; ал соңғы екі бөлім динамикалық репризаға ұқсайды, өйткені бірінші бөліктің темасы үшінші бөлімде өткізіледі, ал екінші бөлімнің темасы толығымен төртінші қайғылы эпизодта өзгеріліп беріледі.
Бірақ әр бөлімді алсаңыз болса, екінші бөлім - Фантастикалық би, ерекше разработкасыз сонаталық форма болғанын көресіз. Мұнда әр тақырып - бұл толық құрылым, жақсы әзірленеді және репризада дамиды. Сондай-ақ, сонаталық принципті төртінші бөлімде көруге болады.
Сюита көбінесе сонаталық циклмен, мағынасы бойынша байланысты. Ондағы циклдік принципі, біртұтас қайғылы мағынаның дамуында және бекітуінде негізделген.
Шостакович стилінің маңызды ерекшеліктерінің бірі - ладогармониялық ойлау. Мелос, әр түрлі минорлық ладтармен, кеңейтілген тональды түсіндірмемен ерекшеленеді. Мысалы, екінші бөлімде, кіріспе тема, ля-минордың кеңейтілген түсіндірмесіне негізделген, онда басты партия, бір келгенде негізгі ладта, бір келгенде "дорийский ладта" қозғалады.
1.2 Екінші кезең: Орналған дәстүрлерді қайта ойлау және жаңаға ұмтылу
Композитордың бұл кезеңдегі бірінші шығармасы № 1 Соната, op. 12. Бір бөлімнен турағанымен, онда циклдік ерекшеліктер және өзіндік форма "форма второго плана" негіздері бар. Бұл үлкен экспозицияның пайда болуының себебін түсіндіреді.
Шостакович көп рет революциялық тақырыптарға бет бұрды. Соната жазғаннан кейін бір жыл өткен соң, ол өзінің екінші симфониясын Қазан төңкерісінің мерейтойына арнайды, және осы жалпы идея Сонатада да қайталанады.
Соната өзінің күрделілігімен, кернеуімен, пианисттік шеберлігімен, графикалық линияның нақтылығымен, кішігірім эпизодтардың көптігіне қарамастан оны біріктіретін токкаталық қозғалыс ырғағымен ерекшеленеді. Сондай-ақ, "сквозная форма" музыкасының ерекшеліктері бар. Динамизм мен дамуы импульсивті негізгі партиядан және батыл глиссандосы бар бүйірлік партияға негізделген. Соната ладотональды тілімен, хроматикамен альтерацияның үйлесімімен, тониканың өзгеруімен, политональдық қабаттасумен ерекше.
Соната Шостаковичтің сонаталық ойлауының барлық стильдік типтік белгілерін көрсетеді:
Басты партияның қарқынды дамуы экспозицияда және оның ауқымды мөлшерге дейін өсуі. Тақырыптық материалдың мұндай дамуы репризада да жалғасуда, онда тақырыптардың ешқайсысы бастапқы түрінде болмайды;
Басты партияның күрделі құрамды тақырыбы. Екінші тақырып- ритм арқылы, имитациялық кіріспе және мотивтік оқшаулау арқылы өзгертілген негізгі туынды;
Бүйірлік партия қысқалығы, кейін басқа зұлымдық семантикасының тасымалдаушысы түріндегі бейнеге ауысатын;
Разработкадағы автономды контрастты эпизод, толықтырылған кіріспені күшейтеді (Adagio);
Шарықтау аймағын және тақырыптың одан әрі дамуын репризаға көшіру;
Материалдың дамуында, мотивтің имитациялық кіріспесінде, контрапункт та, екі дауысты фактураның құрылымында музыкалық "ткань"-ның полифонизациясы. Мұнда қос контрапункт принциптері, линеарлық дауыс берумен үйлесетін имитациялық полифония қолданылады.
Соната өзінің тематизмімен ерекшеленеді. Алдыңғы шығармаларда басты рөлді мелодиялық тематизмі ойнады, мұнда тематизм фактуралық, монодиялық, полифониялық. Бұған жалпы қозғалыс, дыбыстық формалары, қатаң комбинациялар дәлел бола алады. Қоңыраудың әр түрлі интонациясы да бар, ол тіпті анықтайтын тақырыптық элементке айналады. Фактуралы-монодикалық тақырыптың мысалына, разработкадағы эпизодты келтіруге болады. Негізгі тақырып - орташа дауыста және сөйлеу интонациясы өзгермелі өлшеммен күшейтіледі. Тыңдап, әрине, өзіндік монодиялық декламацияны естуге болады.
Линеарлық типті полифониялық тақырыптың мысалын, эпизодтың алдында табуға болады (Adagio, tenebrosa). Мұнда, горизонтальі он екі тондық "звукоряд"-қа негізделген, ерекше екі дауысты полифония пайда болады. Полифониялық фраза ремаркаға сәйкес, бір педальмен біріктіріледі және линеарлық мұнда негізгі болып табылады.
Сонатада Шостаковичтің метроритмикалық ойлауының дамуы да кездеседі. Мысалы, разработканың соңында, әр келесі фраза төрттен біріне артады. № 1 Сонатадан бастап, мұндай ауыспалы ритм интерпретациясы, Шостаковичтің жұмысында әр түрлі болып көп кездеседі.
Келесі цикл "Афоризмы", op. 13, пьесалары сонатадан гөрі оданда радикалды болды және дәстүрлі миниатюралардың жаңа түсінігі болып табылады. Осы тіл құралдарының ерекшелігіне деген ұмтылысты, ХХ ғасырдың басындағы батыс музыкасының, әсіресе экспрессионистік музыкасының композиторға әсер етуімен түсіндіруге болады. Көптеген сыншылар, шығарманы диссонансы, атональдық дисгармониясы, әуезді өрнектің кедейлігі үшін "формалистік" деп айыптады.
Шығармашылық жетілу қарсаңында жазылған бұл шығарма, циклдік миниатюраның жаңа түрі және жанрлық модельмен ойнауы болып табылады. Мұнда, №1 Сонатадағыдай дәстүрлі нұсқаларға балама ретінде, жаңа тілдік құралдарын іздеуі бар. Бұл ізденістер романтизмнің стильдік ерекшеліктерін жоққа шығару түрінде форма қабылдайды, қалыптасқан дәстүрлерді қайта бағалауға және анти-романтикалық бүлікке әкеледі. Сол үшін, бір кезде жеке жанрлық ерекшеліктер шамадан тыс түсіндіріледі, басқа кезде бұл жанрға тән емес нюанстар таңқаларлық түрде енгізіледі.
Шостаковичтің фортепиано стилін қалыптастыру үшін осы шығармада игерілген циклдік принциптер рөлі өте маңызды. Мұнда біз рефлексиялық типтегі пьесалардың үстемдігіне негізделген циклдік принциптерді ести аламыз. Дәл осы рефлексия бейнесі композицияда семантикалық арканы қалыптастырады. Ол басында - "Речитатив", "Ноктюрн", "Элегия" және соңында - "Легенда", "Колыбельная песня" және "Канон" пьесаларында бекітіледі.
Бірінші Сонатадағыдай, бұл шығармада микроциклдер түрінде өзіндік форма (форма второго плана) бар. Атап айтқанда, олар екі жұп пьесадан тұрады. Қайғылы микроцикл: "Траурный марш"- "Пляска смерти"; тән (характерный) микроцикл: "Серенада" - "Этюд".
"Монологиялық" дамуы жалғастырылады, әртүрлі жанрлық бояуымен. Мұнда монология, Сюитадағыдай романтикалық емес, аспаптық типте. Ноктюрнда аспаптық рецитация көрсетіледі, ал Элегияда мелодия орыс әнінің рухында жасалады. Орыс әнінің ерекшеліктері мен батыс еуропалық аспаптық арияның әшекейлері біріктірілген "Колыбельная песнь" пьесасында полижанрлық көрінеді. Ал барлық шығармаларға тән қоңырау соққысы, "Похоронный марш" пьесасында, өрлемелі речитативпен және шақыру құбырлармен бірге көрінеді.
Әрине, айнымалы метроритм туралы ұмытпау керек, ол жаңа деңгейге жетеді. Мұндай ерекше метроритм орыс әнінен және батыс-еуропа музыкасының речитативтік-каденция мәдениетінен тамыр алады. Осындай метроритм композитордың тағы бір тілінің ерекшелігі болады.
Композитордың ладогармониялық ойлауы да жаңа деңгейге көтеріледі. Кей кезде композитор тоналды орталықтан біршама алыстап кетеді және тональды тартылыс әлсірейді. Бұл "Речитативте", "Ноктюрнде" және "Конон" пьесаларында көрінеді, олардың политональносттың шекарасында, тоналдылық кеңейтілген түсіндіруімен.
Полифониялық ойлаудың әртүрлі түрлері "Афоризмы" циклінде көрінеді. Мысалы, "Элегияның" негізінде контрасттық полифония, ал "Канонда" имитациялық ойлау жатыр, ал екі дауыстылық "Легенда" дыбыстық "ткань"-нің құрайды.
Келесі шығарманы, Жиырма төрт прелюдияны, op. 34, Шостакович 30-шы жылдары жазады. Осы уақыт ішінде ол опера, балет, симфониялық музыка, кино музыкасымен жұмыс істейді, және осы тәжірибе опус музыкасының жаңашылдығын анықтады. Қорытындылап бұл шығармада ерекше қимылды семантика, дыбыстық аллюзия игеріледі, және бізді балет пен кино музыкасымен байланыстырады. Бейнелі жүйеде, тіл құралдарында үлкен өзгерістер болады, және бұл прелюдияларды басқа шығармалармен, атап айтқанда музыкадағы ирония, рефлексия, теріске шығарумен біріктіретін нәрсе бар екені айқын болады.
Цикл - лирикалық эскиздер күнделігіне ұқсайды. Бұмен әр түрлі полистилистік әдістер, полижанровость байланысты. Көбінесе табиғи емес материал музыкалық "ткань"-ға енгізіледі, басқа стилистикалық кескіннің жеке соққылары негізгі тақырыппен контрапунктте бірге естіледі.
Мұнда циклдік миниатюраның тағы бір түрі ұсынылған және композитор экспрессионизмге бет бұрған "Афоризмы" циклінен көрі, прелюдияларда ол демократиялық интонациямен тұрмыстық музыкаға жүгінеді. Екі жақты циклдік тип прелюдияда дамиды, яғни барлық миниатюралар диалектикалық қарым-қатынаста болады, сонымен қатар әртүрлі бейнелер тұтас микроциклдерді құрайды. Әрқайсысында он екі пьесадан тұратын екі жұп құрылымы айқын көрінеді. Прелюдияның бірінші топтары қозғалыс бейнелерін аяқтайды, екіншісі - жалпылама мағына беретін скерцоға тән.
Жалпы, "Фантастические танцы" опусында сияқты, мұнда көп қырлы сипаттамалық бейнелеу бар. Рефлексивті образ өзінің соңғы дамуына жетеді. Мысалы, до мажор прелюдиясы ашық, айқын, ойлы түрде, рефлексиямен, және оған №3, №22, №23 прелюдиялар да ұқсас болып келеді. Әр түрлі вариациялардағы терең ойлаудың мұндай бейнелері бүкіл циклде шашыраңқы. Сондай-ақ, күлкілі бейненің (комедийный образ), жеңіл зиянсыз әзілдің, көрінісі кеңінен ұсынылған. Мысалы, №15 Прелюдияда "Вальс-әзілге " ұқсас скерцо түрі бар. Сондай-ақ, №16 Прелюдияда қайта интонациялау (переинтонирование) әдістері бар марш түріндегі тән-қозғалтқыш бейнесі бар. Айта кету керек, бұл опус Шостаковичтің портреттік сипаттамаларында жиі қолданылатын, қайта интонациялау техникасын игеруде бірінші болды. Ал №14 Прелюдияда Шостаковичтің бейнесіне тән трагедия бейнесі да бар.
Циклдің тағы бір ерекшелігі - қорытынды жасаудың жаңа қағидасы (новый принцип заключения). Принциптің мәні - метроритмикалық немесе ладоинтонациялық материалды, экспрессивті түрде дәл пьесаның соңында өзгерту. Мысалы, №1 Прелюдияда, болжанбайтын лирикалық соңы пайда болады, №5 Прелюдияда VIII және VI сатылар кенеттен төмендейді, №6 Прелюдияда соңында шақыру құбырларының интонациясы және әуенді фразасы пайда болды. Бірақ мұндай аяқталулар циклдік толықтығын арттырады.
Бұл циклдегі тілдің мәнерлі құралдары жаңа деңгейге шығады. Шостаковичке тән ладтық ерекшеліктер айқын көрсетілген. "Афоризмы" цикліндей тоналдылықтың кеңейтілген түсіндірмесі жоқ. Ерекше ладтар № 5 гаммалық Прелюдияда көбірек шоғырланған.
Бұл прелюдиялардағы метроритмге контраст және жылдам темп, ритм топтардың талғампаздығы және метрдің прогрессивті кеңеюі тән. Метрдің өзгеруі дәстүрлі болып табылады және мінезді көрсетіп, осылайша белгілі бір образ және мағынаны көрсетуге көмектеседі.
Пианистік текстураның барлық дерлік түрлері циклде пайда болады. Мысалы, №1 Прелюдияда көп қабатты құрылым (многослойная фактура), ал №2 Прелюдияда "негізгі екі дыбыстықтың" (основное двухголосие) ерте нұсқасы ұсынылған. Әр дауыс мәнерлі мелодиялықпен қаныққан линеарлық жазудың мысалы - № 22 Прелюдияда табылады, ал №23 Прелюдия линеарлыққа мүлдем қарама-қайшы.
Сондай-ақ тән полифония пайда болады, әсіресе №4 Прелюдия полифониялық ойлаудың орталығына айналады. Бұл созылыңқы тақырыбы бар үш дауысты фуга. Сондай-ақ, XX ғасырға тән монодикалық құрылым да бар, №20 Прелюдияда екі-үш октавадан қайталынуы (дублирование) кездеседі. Кей кезде полиморфты құрылым да қалыптасады, № 19 пьесадағыдай.
Сондай-ақ, Шостаковичке тән оркестрлік дыбыс бар. Бірақ бұл тембрлерге ұқсатып орындауға көмек беретін, әр түрлі фактуралық принциптердің үйлесімінде көрінеді, партитуралық жазуының ерекшеліктерін және tutti-soli жарқын салыстыруларын модельдеуге мүмкіндік береді. Кейбір штрихтар оркестрлік дыбыспен орындалады, әсіресе драмалық сәттерде.
№ 1 Концерті op.35 - бұл кезеңді жұмыс деп айтуға болады. Көп жерлері алдыңғы op.34-ші циклге ұқсас. Өзінің бейнелі құрылымымен, мәнерлі құралдарымен, пианизмымен, полистилистика техникасымен. Бірақ басты ұқсастық -классикалық жанрлық дәстүрлердің өзіндік сынуы, прелюдия және концерт сияқты классикалық формаларды өзіндік түсінудің жаңарлығы.
Дәл осы опуста концерттік барокко принципі алғаш рет іске асырылып, неоклассикалық үрдістер көрініс табады. Яғни, композитор формасы мен құрылымы жағынан веналық классицизмінің дәстүрлеріне ашық түрде жүгінеді. Ал неоклассика, веналық классикасының қайта интонациясына (переинтонирование), каденцияларды түсіндіруге әсер етеді. Әсіресе Концерттің үшінші бөлімінде неоклассицизм ерекше көрінеді.
Бейнесінің құрылымы бойынша концерт алдыңғы опусқа ұқсас, мұнда жанды лирика, әзіл-оспақ биі және қатал скерцо бар. Трагедиялық қақтығыс қана жоқ, оның орынында комедиялық ой елегі, сатира және жақсы әзіл келеді. Комедия шығарманың басты ой орталығына айналады. Мұнда пародиялар, ирония, түрлі дәйексөздер және кейіпкерлік қақтығыстар бар.
Суреттердің мұндай қақтығысы екі интонациялық қабат арқылы көрінеді: классикалық және "жеңіл" музыка (яғни билер, шерулер, әндер, оперетталар және т.б.). Интонацияның мұндай қақтығысының мәні, бір жағынан, өмір панорамасын көрсету, екінші жағынан стильдермен ойнау. Мысалы, Л. Бетховеннің "Аппассионатына" ұқсас бірінші бөліктің қатал негізгі партиясы, бүйірлік партиядағы оперетталардың мотивтерімен қатар жүреді. Ал екінші бөлімде Чайковскийдің әуендерінің прототипі болып табылатын лирикалық әуен, ішкі романстардың секвенциялық бұрылыстарымен алмастырылады. Финалда - А. Моцарт, Л. Бетховен және Й. Гайднға жүгінетін тақырыптар тобынан кейін, бүйірлік партияда революциялық ән мен одесса әндерінен, "и все должны мы неустрашимо идти в последний смертный бой" деген фразаның симбиозы пайда болады.
Концертте түрлі дәйексөздер, аллюзиялар, стилизация сияқты полистилистік тәсілдер жинақталған. Шостаковичтің полистилистикасына тән "интонациялық тұспал" да бар. А. Д. Алексеев: "Шостаковичтің концертін тыңдағанда, басында таныс әуенді бейнелердің естілуі таң қалдырады, және автордың дербес емес сезімді тудырады. Тек кейіннен композитордың шығармашылық әдісінің құпия мағынасы ашылады, содан кейін шығарма басқаша көрінеді". Яғни, автордың бүкіл ниетін түсіну үшін, тыңдаушылар осы интонациялардың барлығын біліп, Шостаковичтің замандастарының ассоциативтік қабылдауына жүгінуі керек.
Мелодиялық тематизм концертте бірінші орынға шығады. Әрбір тема, мотив, нақты құрылымды болмайды, басқалармен ауыстырылады, тема стилі өзгереді. Мұндағы тема құрылымы көп компонентті, калейдоскоп принципіне негізделген. Яғни, жоғарыда айтылғандай, жұмыс әртүрлі стильдермен, аллюзиялармен, дәйексөздермен және тақырыптармен қаныққан, үнемі өзгеріп отырады, дамиды және материал жаңартылады. Бірінші бөлімнің дамуы жаңа материалмен қаныққан, ал финалдың разработкасында "Условно убитый" кинофильмінен полька автоцитатасы көрінеді. Калейдоскопия композициялық ерекшеліктерімен де күшейтіледі, мысалы, бірінші бөлімдегі жалған реприза лаконизмі, үшінші бөлімдегі темпо-фактуралық реприза. Бұл "разностильность" ірі төрт бөлімдік композициясына бірігеді, онда маңызды рөл сонатна форма атқарады.
Осы бейнелерді (образы) және стилдерді, моноинтонация біріктіреді, оның арқасында контрасттық бейнелер туыстығы пайда болады. Осының арқасында калейдоскопиялыққа қарамастан, жұмыс тұтас ретінде қабылданады. Бұл карнавал, онда декорация үнемі ауыстырылады. Бидің көптігі бұл бейнені баса көрсетеді.
Бұл шығармада классик композиторларының шығармаларына аллюзиялар айқын қолданылады және бұл аллюзиялар интонациялық-ритмикалық формулалардың қайта қарастында негізделген. А. Моцарт, Л. Бетховен шығармаларының темаларына аллюзия, сондай-ақ П. И. Чайковскийдің шығармашылығымен кейбір байланыстар бар. Мысалы, Бетховеннің Рондо темасының "Гнев по поводу потерянного гроша" жаңғырығы, Финалдың негізгі партиясында немесе бірінші бөлімнің бүйірлік партиясындағы оперетикалық темасында кездеседі. Ал шарықтау шегінде, мелодия төмендейтін қозғалыстарда, Алтыншы Симфония немесе "Евгений Онегин" мотивтерін естуге болады.
Оркестрдің түрлі аспаптары диалогқа түседі, яғни фортепиано партиясы басымдық ретінде ойластырылмаған. Бұл нюанс Концерттің фортепиано ансамбліне арналған өзгерісінде де байқалады, онда өзіндік фактуралық элементтер енгізілген.
1.3 Үшінші кезең: Классикалық кезең және бірінші тарау қорытындары
Міне, Шостакович фортепианолық шығармашылықтың дамуы өзінің шыңына жақындап келеді. Соңғы шығармаларды талдай отырып, Шостаковичтің, №1 Сонатаның көркемдігінен, романтикалық жанрларды қайта ойластырудан, сатиралық, психологиялық, қайғылы бейнелер мен өмір ерекшеліктерін бейнелейтін шынайы әлеуметтік портретке көшетінін көруге болады.
№ 1 Концерттен кейін, Соната № 2, op. 61 шығармасын жазар алдында біршама тыныштық кезеңі өтеді. Осы он жыл ішінде Шостакович симфониялар, балеттер және т.б. шығармашылықпен жұмыс істеді. Жалпы, бұл Соната композитордың бұрынғы шығармаларынан барлық дерлік белгілерді жинайды. Бұл күрделі музыкалық тілде, "салыстырылмайтынды салыстыру" қақтығысында, кейбір интонацияларда және т.б. ерекшеліктерде көрінеді. Бірақ Сонатадағы ең маңызды рөлді веналық классикаға жүгіну және Л. Бетховеннің дәстүрлеріне үндеу ойнайды. Бұл болашақ шығармаларға да әсер етті, ал кейбір музыкатанушылар бұл, Шостаковичтің фортепианолық шығармашылығындағы классикалық кезеңнің басы деп айтады.
Соната бойынша жұмыс композиторға оңай болған жоқ, және сонаталық циклдік біркелкі емес болып көрінбейді. Әр бөлік әр түрлі, егер бірінші бөлім драмалық симфониялармен үндессе, онда екінші бөлім тыныш, эмоцианалды шегіттелген. Үшінші бөлігі - чакона, және мағынасы бойынша, мүмкін, бүкіл Сонатадағы ең маңыздысы болып келеді. Сонатаның классикалық формасына қарамастан, барлық бөліктерді интонациялық және құрылыммен байланыстыратын бірінші бөлімнің темасының жарықтығына қарамастан, екінші және үшінші бөліктердің рефлексивті бейнелерінің маңыздығы көбірек. Ал циклдік тұтастықта, бірінші бөлікке интонациялық, фактуралық, және тоналды әдістермен байланысты бола отырып, екінші бөлім басты рөл атқарады.
Осы шығарманың алдыңғы опустардан айырмашылығы, бұл сонатаның темасы бейнелі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Құрманғазы атындағы қазақ ұлттық консерваториясы
Арнайы фортепиано кафедрасы
"Қорғауға жіберілді"
__________________________Декан
_____________________(Күні)
ДИПЛОМДЫҚ ЖУМЫС
Тақырыбы: "Д. Д. Шостаковичтің фортепиано стилінің ерекшеліктері.
Орындаушылық және интерпретациялық сұрақтар (№2 фортепиано мен оркестрге арналған концерт мысалында)"
Білім беру бағдарламасы бойынша 5B040200 - "Аспаптық орындаушылық"
Орындады
4-ші курс фортепиано бөлімі студенті - Мухтарқызы Әсел
Ғылыми жетекші
Аға оқытушы Несіпбаев А. Г.
Норма-бақылау
Алматы 2022
Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі
Құрманғазы атындағы қазақ ұлттық консерваториясы
Факультет:
Аспаптық орындаушылық
Кафедра:
Арнайы фортепиано
Білім беру бағдарламасы:
Фортепиано
Тақырыбы:
"Д. Д. Шостаковичтің фортепиано стилінің ерекшеліктері. Орындаушылық және интерпретациялық сұрақтар (№2 фортепиано мен оркестрге арналған концерт мысалында)"
АНДАПТА
Дипломдық жұмыстың тақырыбы: "Д.Д. Шостаковичтің фортепиано стилінің ерекшеліктері. Орындаушылық және интерпретациялық сұрақтар (фортепиано мен оркестрге арналған №2 Концерттің мысалында). Дипломдық жұмыстың көлемі 46 бет, онда 9 сурет орналастырылған. Дипломдық жұмысты жазу кезінде 23 дереккөз пайдаланылды. Түйінді сөздер: фортепиано, шығармашылық, стиль, ерекшеліктер, музыка, орындаушылық. Жұмысты жазудағы зерттеу нысаны Д. Д. Шостаковичтің фортепиано стилі болды. Зерттеу тақырыбы Д.Д. Шостаковичтің фортепиано стилінің ерекшелігі, орындаушылық және интерпретациялық сұрақтар болды. Дипломдық жұмысқа: кіріспе, екі тарау, қорытынды кіреді. Кіріспеде зерттеудің өзектілігі, мақсаттары, міндеттері және т.б. шығарылады. Бірінші тарауда Шостаковичтің фортепианолық шығармашылығына талдау жасалады, стилистикалық ерекшеліктері анықталады. Екінші тарауда №2 Концерттің мысалында, түсіндіру және орындау туралы сұрақтарға жауаптар беріледі. Қорытындыда зерттеу нәтижелері бекітіледі.
АННОТАЦИЯ
Тема дипломной работы: Особенности фортепианного стиля Д. Д. Шостаковича. Исполнительские и интерпретационные вопросы (на примере №2 Концерта для фортепиано с оркестром). Объем дипломной работы 46 страниц, на которых размещены 9 рисунков. При написании дипломной работы использовались 23 источника. Ключевые слова: фортепиано, творчество, стиль, особенности, музыка, исполнительство. Объектом исследования при написании работы послужил фортепианный стиль Д. Д. Шостаковича. Предметом исследования работы стала особенность фортепианного стиля Д. Д. Шостаковича, исполнительские и интерпретационные вопросы. В дипломную работу входит: введение, две главы, итоговое заключение. Во введении раскрывается актуальность исследования, цели, задачи, и т.д. В первой главе идет анализ фортепианного творчества Шостаковича, выявляются стилистические черты. Во второй главе даются ответы на вопросы, насчет интерпретации и исполнения на примере Концерта №2. В заключении подводятся результаты исследования.
ANNOTATION
The topic of the thesis: "Features of the piano style of D. D. Shostakovich. Performance and interpretation issues (for example #2 Concertos for piano and orchestra)". The volume of the thesis is 46 pages, on which 9 drawings are placed. When writing the thesis, 23 sources were used. Keywords: piano, creativity, style, features, music, performance. The object of research when writing the work was the piano style of D. D. Shostakovich. The subject of the study of the work was the peculiarity of the piano style of D. D. Shostakovich, performing and interpretive issues. The thesis includes: introduction, two chapters, final conclusion. The introduction reveals the relevance of the research, goals, objectives, etc. In the first chapter, an analysis of Shostakovich's piano work is given, stylistic features are revealed. The second chapter provides answers to questions about interpretation and performance on the example of Concerto No.2. In conclusion, the results of the study are summarized.
___ ____________20____г. _____________ ________________________
(қолы) (Ф.И.О. бітіруші-студенттің)
Ғылыми жетекші____________________________ ____________________
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
5
1-ТАРАУ Д. Д. Шостаковичтің фортепиано стилінің ерекшеліктері.
Фортепиано шығармашылығының дамуы
9
1.1 Бірінші кезең: Ерте жылдар
11
1.2 Екінші кезең: Орналған дәстүрлерді қайта ойлау және жаңаға ұмтылу
16
1.3 Үшінші кезең: Классикалық кезең және бірінші тарау қорытындары
23
2-ТАРАУ №2 Концерт мысалында стильдің ерекшелігі, орындаушылық және интерпретациялық сұрақтар
32
2.1 Жалпы №2 фортепиано мен оркестрге арналған Концерт туралы
32
2.2 №2 Концерттің атқарушылық талдауы: орындаушылық және интерпретациялық сұрақтарға жауап беру
35
ҚОРЫТЫНДЫ
40
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
43
ҚОСЫМША
45
КІРІСПЕ
Дмитрий Дмитриевич Шостакович-ХХ ғасырдың ең танымал орыс композиторларының бірі. Оның жұмысы, дәстүрлерін ұстанушылардың мектебін тудырды. Жас кезінде даңққа ие болған, музыканы байытудың жаңа тәсілдерін үнемі іздейтін, барлық дерлік жанрларда жазған Шостакович орыс музыкасының кейінгі дамуына әсер етті.
ХХ ғасыр оқиғаларға толы болды. "Ұлы өзгерістер" дәуірі музыкаға да әсер етіп, "музыкалық-техникалық революцияны" бастады. Әр түрлі ағымдардағы композиторлар жаңашылдары пайда болды, олар музыкалық ойлаудың шекарасын итеріп, жаңа әдістерді игерді. Әрине, бұл Шостаковичтің өткен жолын алдын-ала анықтады. Ол, көптеген замандастары сияқты, музыкадан өз жолын табуға, пианизмнің басқа мүмкіндіктерін көрсетуге, музыкадағы өз ойлары мен көзқарастарын білдіруге тырысты.
Оның жұмысы көп жағдайда сол кездегі елдегі оқиғалармен байланысты болды. Ол адамдардың, елдің тағдыры туралы қатты алаңдады және осы ойларын музыкада білдірді. Өмір мен өлім тақырыбы, бақыт пен өз құқық үшін күрес, мұның бәрі оның жұмысында, симфонияларында, операларында және т. Б шығармаларында кездестіруге болады.
Бұл жұмыста Шостаковичтің фортепиано шығармашылығына, оның стилінің қалай дамып, қалыптасқанын білу үшін шағын экскурсия өткізіледі. Әр параграф эволюцияның келесі кезеңінің талдауы болып табылады.
Д. Д. Шостакович композитор болып 20-шы жылдардың соңында белгілі болды, бірақ оның фортепианолық шығармашылығы ұзақ уақыт бойы симфониялық, камералық-аспаптық, опера шығармашылығының көлеңкесінде болды. Оның кейбір фортепианолық шығармаларының құру арасындағы кезең жылдармен, тіпті он жылдықтармен созылады. Бірақ мұның бәрі оның стилін дамытудың дәйектілігін қарастыруға кедергі келтірмейді.
Көптеген дереккөздерде оның жұмысының кезеңділігі көрсетіледі, бірақ ол көбінесе симфониялық және опералық шығармаларымен байланысты. Бұл жұмыста фортепиано стилінің дамуы қарастырылады және талданады, ол шартты түрде оның ерекше стилінің дамуы мен қалыптасу туралы кезеңдеріне бөлінеді. Және сол кезеңдердегі шығармалар стильдік ерекшеліктері қарастырылады.
ХХ ғасырдың басы, оңай болған жоқ, толқуларға байланысты музыка төңкерісті бастан кешірді және Шостакович қолына жеткеннің бәрін қабылдауға тырысты. Кейде оның музыкалық тілі, тіпті оның алдындағы ұлы композиторлар белгілеген нормаларына сәйкес келмеді. Орындаушыларға оның кей шығармалары тым қиын, түсініксіз көрінеді. Мысалы, Соната № 1 және "Афоризмы" циклі, құрылымымен, түсініксіз бейнесімен, тональдық болжанбауымен қиын. Бұл шығармаларды қалай дұрыс ойнау керектігін әр адам түсіне алмайды. Бұл зерттеудің өзектілігі: композитордың қандай мақсаттарды көздегенін, қандай құралдарды қолданғанын және оның стилін не бірегей ететінін, оның шығармаларын қалай дұрыс орындау керектігін түсіндірумен байланысты.
Шостакович өзін әр түрлі бағытта, стильде, жанрда сынап көрді, көкжиегін кеңейтуге және тәжірибе жасауға тырысты. Сондықтан, егер оның алғашқы шығармалары, мысалы, екі фортепианоға арналған Сюита (1922), Үш фантастикалық би (1920-22) шығармалары неоромантикалық тенденцияларды білдірсе, келесі № 1 Соната (op. 12) және "Афоризмы" (op. 13) опустары қазірдің өзінде анти-романтизм мен "авангардизимге" тән белгілерді көрсетеді. Бірақ оның шығармаларындағы анти-романтизм, замандастары сияқты айқын емес, мысалы, С. Прокофьев немесе Б. Барток сияқты.
20-ші жылдардың соңына қарай, Шостакович өзінің ой-өрісін кеңейтіп, өз шығармаларындағы музыкалық мәнерлі тілді жаңартуға ұмтылды. Оның жетістіктері симфониялық және камералық-ансамбльдік шығармаларда, драматургия, полифониялық формалар саласында дамыған. Әсіресе олардың арасында №1 Симфония және № 1 фортепианолық Триосын атап өту қажет.
Шостаковичтің композитор және орындаушы ретінде қалыптасуына оның мұғалімі - Л. в. Николаев қатты әсер етті. С.И. Танеевтің шәкірті бола отырып, Николаев Полифония, форма туралы бәрін білді және білімін жас Шостаковичке жеткізе отырып, оны пианист ретінде тәрбиелеп қана қоймай, оның композиторлық талғамын да шыңдады. Шостаковичтің Николаев сыныбында оқыған негізгі репертуары В.А. Моцарт, Л. Бетховен, и. с. Бах, Ф. Шопен және Р. Шуман сияқты классиктердің шығармалары болды.
Шостакович, Николаевтың орындау тұрғысынан көп нәрсені қабылдады. Николаев, замандастарының пікірінше, тым айқын реңктермен орындауға шыдамады. Оның ойыны ерекше қарапайымдылығымен және сонымен бірге сенімділігімен, әсіресе өмірінің соңғы жылдарындағы гармоникалық тепе-теңдікке деген сүйіспеншілігімен таң қалдырды.
Жас кезінде Шостакович пианист және композитор ретінде Николаев мектебінің принциптерін ұстанады. Бұл оның шығармашылық қалыптасу кезеңінде және сол жылдардағы замандастарының пікірлерінде айқын көрінеді. Ол ойын барысында қатаң, эмоционалды ұстамды, айқын шеберліксіз, бірақ шын жүректен және сенімді және нақты артикуляциямен ерекшеленеді. Жалпы, ол үшін ойнағанда "автордың жоспары" әрқашан маңызды болды. Кейінірек шығармаларда оның интеллект арқылы бейнелердің психологиялық мәніне жүгінуі "интеллектуалды психологизм" деп аталды.
Ойындағы шеберлік Шостаковичтің мақсаты емес еді. Ол текстураға, жұмыс графикасына, интонацияға, саусақ ойынының анықтығына және дауысты танудың анықтығына үлкен мән берді. С. М. Хентованың айтуынша, "ол әрдайым дәл, сенімді, тосын сыйларсыз ойнады... осы жастағы таңғажайып логикамен, интонацияның мағыналығымен. Барлық контурлар толық анық".
Шостаковичтің фортепианолық шығармашылығының дамуы туралы айтқанда, біз оның орындаушылық қызметін айналып өте алмаймыз. Өйткені, Шостакович керемет композитор ғана емес, сонымен қатар керемет пианист болды, музыка орындауы бәрін таң қалдырды. Оның фортепианолық стилі композиторлық жазу мен орындаушылық шеберліктің жиынтығы болып табылады.
Оның алғашқы қойылымдары тағы 20 жылдары басталды. Ол концерттерде ойнайды, конкурстарға қатысады, "Сплендид Палас" кинотеатрында жұмыс істеді, бұл оның музыкасына да әсер етті. Музыкатанушылар оның стилінің кейбір белгілері осы жерден тамыр алғанын мүмкін дейді. Мысалы: полистилистикалық техника, "интонациялық тұспал" (интонационный намек) әдісі, калейдоскоптық принциптері және т. б.
Пианист-солисттің мансабы композиторда небары 8 жылға созылды, ал кейінгі жылдары ол оркестрлермен және ансамбльдермен ойнайды, бірақ дәл осы кезең оның фортепиано стилін негізін қалыптастыруға көмектесті.
Мысалы, Шостакович шығармалары орындаушыға көбінесе техникалық қиындық көрсетпейді. Бірақ мағынасы және құрылысы жағынан өте қиын. Ондай шығармаларды ойнау үшін дұрыстап талдау керек. Бұл жұмыс осы қиындықпен көмектеседі.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: мұндай мәліметтер пианист-орындаушыларға композитордың ниетін, шығармалардың сипатын мен стилін, орындау техникасы мен нюанстарын түсінуге көмектеседі. Сондай-ақ, бұл жұмыс теориялық музыканттар үшін, шығармаларды талдау кезінде және музыкатанушылар үшін ХХ ғасырдың ең жарқын кеңес композиторларының бірі туралы қосымша ақпарат ретінде пайдалы болуы мүмкін.
Бұл жұмыстың мақсаты: Шостаковичтің фортепиано стилінің ерекшеліктерін, атап айтқанда: осы автордың шығармаларына тән белгілерді, орындау ерекшеліктері мен күрделілігін және автордың көркемдік ниетін анықтау.
Зерттеу міндеттері:
- Шостаковичтің шығармашылығын зерттеу;
- фортепианолық шығармаларды талдау;
- фортепиано шығармашылығындағы стиль эволюциясын қарау және талдау;
- барлық стиль ерекшеліктерін анықтау;
- орындау және интерпретациялық сұрақтарына жауап беру.
Зерттеу нысаны: Д. Д. Шостаковичтің фортепиано стилі. Зерттеу пәні: Д. Шостаковичтің фортепиано стилінің ерекшеліктері, орындаушылық және интерпретациялық сұрақтар (№2 фортепиано мен оркестрге арналған Концерт мысалында).
1-ТАРАУ
Д. Д. Шостаковичтің фортепиано стилінің ерекшеліктері.
Фортепиано шығармашылығының дамуы және стиль ерекшеліктерін анықтау
Жалпы, оның фортепианолық шығармашылығының дамуын үш кезеңіне бөлуге болады. Бірінші кезең - ерте жылдар, композитор студенттік кезеңі. Мұнда музыканың неоромантизмі, қайғылы рефлексивті бейнелері, дыбыстық экспрессивінің дамуы, полифонизм, сонаталық форманың дамуы және ерекше ладогармониялық ойлау сияқты ерекшеліктер көрінеді.
Композитор шығармашылығының басталуы ізденістермен ерекшеленді. Жалпы, оны модернистік жетістіктерге ұмтылу ретінде сипаттауға болады. Бұл № 1 Соната, "Афоризмы", бірінші фортепианолық Триода, сондай-ақ "Октябрьге арналған", "Первомайская" симфонияларында және "Нос" операсында айқын байқалады.
Екінші кезең 1925-1940 жылдардағы шығармаларды қамтиды. Осы кезеңде композитор музыкасында ресейдің "күміс ғасыр" музыкасын қайта қарастыру, жаңа заманауи дыбысқа деген ұмтылысқа жету, ескі формалар мен жанрлардың жаңа интонацияларымен, техникасымен үйлесуі, веналық классикасына үндеу, полистилисттік әдіс аясында стиль элементтерін іздеу және қатаң таңдау жұмыстары қамтиды.
1927жылы жазылған "Афоризмы" циклі фортепианолық шығармашылықта композитордың эмоционалды көрінісін бейнелейтін және музыкалық тілдің экспрессивтігін тереңдететін "авангардтық" бағыттың тармағын құрады. Кейінгі шығармалар дәстүрді қайта қарастырудың жемісі болды. Жиырма төрт прелюдия, op. 34, және фортепиано мен оркестрге арналған №1 Концерт, өзінде барлық алдыңғы жетістіктерді және жанрға деген жаға көзқарасты жинады. №1 Концертте композитор жаңа тақырыптық негізде жанрлық жаңаруға қол жеткізуге, классикалық интонацияларды қазіргі заманға біріктіруге тырысты.
Үшінші кезеңнің басталуы және стильдің дамуындағы шекарасы - № 2 Сонатаны айтуға болады (1943). Бұл кезең "классикалық" деген атқа ие болды және композитор веналық классикасына ашық түрде жүгінеді, бұл оның кейінгі шығармаларының негізіне айналады.
Екінші соната Бетховеннің кеш фортепианолық сонаталарына сүйенеді, және №1 Концерттен айырмашылығы, онда әр түрлі стильдер көп соқтығыспайды. Тұжырымдаманың ауқымы, әуезді интонациясы, драматургиясы, көптеген маңызды бейнелер, форманың өзіндік ерекшелігі бойынша, бұл соната симфониялардан еш кем түспейді.
Композитордың фортепианолық шығармашылығының шыңы - Жиырма төрт прелюдия және фуга (1950-1951) циклі болды. Композитор И. С. Бах-тың "ХТК" шығармасы сияқты цикл құру идеясы ұзақ уақыт бойы жетілген. Мұнда Шостаковичтің "классикалық" стилінің барлық ерекшеліктері біріктірілген. Әуезді палитрасы қатаң, асыл дыбысы шоғырланған, сонымен қатар рефлексивті және бейнелі - сипаттамалық принцип біріктіріледі.
Шостакович педагогикалық бағыттағы шығармаларды да жазды. Бұл: "Детская тетрадь", екі фортепианоға арналған Концертино және фортепиано мен оркестрге арналған №2 Концерт шығармалары. Бірақ олар да Жиырма төрт прелюдия және фуга шығармасына ұқсас: "Детская тетрадь" бейнелерімен, ал №2 Концерт және Концертино неоклассикалық элементтермен.
Интонация әдісі және басқа полистилистік әдістер мұнда әлдеқайда жанама. Фортепианолық шығармашылықтың осы "классикалық" кезеңінде Шостакович басқа адамдардың шығармаларынан дәйексөздерді дерлік қоспайды, бірақ автоаллюзияларды белсенді түрде енгізеді. Бұл 1940-1950 жылдардағы фортепиано шығармашылығының өмірбаянын көрсетуі туралы себеп. Кейіннен опус 87 C-dur Прелюдиясының автоцитатасы № 2 Концерттің баяу бөлімінің басты оркестрлік тақырыбын құрайды.
№ 2 Концертте әуеннің шапшаңдығын, тақырыптық материалдың демократиялылығы біріктіріледі. Және Концертино (op.94) мен Тарантелла (1953) сияқты, ол диалогтың әртүрлі әдістерін құрметтейді.
1.1 Бірінші кезең: Ерте жылдар
Бұл параграфта шамамен 1910-1923 жылдар аралығында жасалған Шостаковичтің шығармаларына талдау жасалған. Бұл композитордың ерте шығармашылығының фортепианолық туындылары. Айта кету керек, кейбір ғылыми еңбектерде Шостаковичтің фортепианолық шығармашылығының дамуын екі кезеңіне бөледі. Бірақ менің жұмысымда оларды үш кезеңге бөлуді ұйғардым. Өйткені фортепиано шығармашылының талдау барысында №1 Сонатадан бастап Шостаковичтің жұмысы басқа түстерге, атап айтқанда авангардизм мен антиромантизмге бейім екендігі анықталды. Осы кезеңнен кейін композитор әлдеқайда қалыптасқан, басқа образдарды, идеяларды дамуды көздейді. Сондықтанда бұл жұмыста стильдік даму үш кезеңге бөлінді.
Дмитрий Шостаковичтің бізге жеткен ең алғашқы шығармасы - "Три пьесы" (1910-1920). Олар жас композитордың ерте ұмтылысын және стильдік ерекшеліктердің басталуын көрсетеді. Бұл шығармада неоклассикалық дыбыстық бейнелерге деген ұмтылыс, қол жетімді үлгілер негізінде құру, жаңа және ерекше нәрсе. Сондай-ақ, Интермеццо әнінде ұлттық музыка мен "Могучая кучка" дәстүрлеріне деген құштарлық бар.
Келесі шығарманы Бес прелюдия, op. 2, композитор өзінің оқу жылдарында жазды және бастапқыда ол бірлескен жоба ретінде жазылған, бірақ аяқталған жоқ. Бұл прелюдиялардың тән құрылымы мен экспрессивтігі Шостаковичтің прелюдиялық жанрының ерекшеліктерінің ажырамас бөлігі болады.
Алғашқы ля-минор Прелюдиясы өте жарқын, әзіл-оспақ, әні жоғары регистрлерге тартылады. Мұнда біз алғаш рет композитордың фортепианолық фактурасының оркестрлік шешімін тыңдай аламыз. Бұл әсіресе оркестрлік кіріспе және қоңырау дыбыстары соль-мажор Прелюдиясында айқын көрінеді.
Бұл жерде композитордың драма мен трагедияға деген ұмтылысы да бар. Ми-минор және соль-мажор Прелюдияларында орыс халық әуендері қолданылады, театрлық және драмалық тонды жеткізеді. Бұл белгілер кейінгі op.34-ші прелюдияларда да кездеседі. Болашақта осы прелюдиялардағы экспрессивтік асимметриялық ритмоформула, оның №1 Сонатасы мен op.87 фа-минор Прелюдиясында үлкен рөл атқарады. Ритмикалық тұрғыдан алғанда, ре-бемоль-мажор Прелюдиясы үнемі өзгеріп тұратын өлшемімен, ферматаларымен, үзілістерімен және регистрлік секірулерімен ерекшеленеді. Мұнда болашақ стильдің ерекшеліктері көрінеді, әсіресе мелодиялық-речитатив арқылы берілген композитордың күшейтілген экспрессивтік ой-бейнелері, сондай-ақ полифонизм көрінеді. Шостакович бұл рельефтік интонацияларға және семантикалық аяқталмаған сөз тіркестеріне бірнеше рет оралады.
Соңғы фа-минор Прелюдиясы әуеннің тартымдылығымен ерекшеленді, оның тамыры орыс жылау-әуендерінде табылады. Композитор халықтық ән лирикасының интонациясына жүгінеді және оны "кучкисттер" дәстүрлеріне өте жақын етеді. Жазу кезінде Шостаковичтің жас болуына қарамастан, опустардың екеуі де рефлексивті тонның басым болуымен байланысты, бұл оның стилінің ерекшеліктерінің бірі болады.
Шостаковичтің ерте фортепианолық шығармашылығынан ең танымалы, пианист И. З. Шварцқа арналған - Үш фантастикалық би, op. 5 болып табылады. Мөлдір құрылымға және жарқын түске қарамастан, пьесалар романтикалық және идиллисттік бейнелерден алыс. Бірақ кейбіреулер, екінші және үшінші пьесалар сипаты бойынша өте қызықты, жұмбақ және ертегі бейнелері бар деп айтуы мүмкін.
Үш фантастикалық би, атауы олардың мінезін өте әсем сипаттайды. Бұл бейне ерекше және фантастикалық "ауада ілулі" әуенді, үстіге ынталанатын мелодияның бұрылыстар арқылы құрылады. Бұндай фантастикаға тартымдылық одан әрі дами алмады, бірақ кейде оның шығармаларында белгілі бір құпия мен түсініксіздік көрінеді.
Бұл пьесалардың тағы бір ерекшелігі-тұрмыстық жанрларға жүгінуі. Композитордың әуезді бұрылыстардың, интонациялардың және гармоникалық үндестіктің гротескін асқынуларына қарамастан, әуенде сіз күнделікті жанрдың табиғатын және интонациялық - жанрлық нақыштың принципін дәл біле аласыз. Мысалы, екінші пьеса - вальс, өте жұмбақ баяу би, ал үшінші "пьеса-галоп" пен полканың ырғағы мен рухында, жылдам секіретін би. Айта кету керек, бұл опус - би түрінде орындалған бірқатар пьесалар мен эпизодтардың бастауы болады, ал үшінші пьесаның галопы кейін Шостаковичтің сүйікті би формасы болады.
Бұл пьесаларда айқын көрінетін тағы бір стиль ерекшелігі - аспаптағы оркестрлік дыбыс, яғни оркестрлік тембрлерге еліктеу, регистрдегі өзгерістер, әр түрлі тембрдегі әуен диалогы. Пьесаларда полифонизмдік ойлау да көрініс табады, және кейіннен стильдің тағы бір ерекшелігі болады. Сондай-ақ, Шостаковичке ерекше ладогармониялық ойлау қабілеті тән, онда лад тілінің талғампаздығы мен үйлесімділіктің ауырлығын біріктіреді. Және барлық үш пьесаның туыстастыратын жаңаша модуляциялық технология, тоналды дамудың алдын-ала болжанбауын тудырады.
Шостаковичтің алғашқы ірі фортепианолық шығармасы - екі фортепианоға арналған Сюита, op. 6. Композитор оны жақында қайтыс болған әкесіне арнаған. Өзінің бейнесінде өте драмалық және қайғылы шығарма, Шостаковичтің фортепианолық шығармашылығында кезеңді композиция болып табылады. Сондықтанда біз енді қалыптасқан стильдің алғашқы айқын жаңғырықтарын ести аламыз. Атап айтқанда: трагедиялық бейнелер, оркестрлік дыбыс, полифонизм, сонаталық форманың дамуы, ерекше ладогармониялық ойлау, стиль түрлерінің әртүрлілігі және т. б.
Композитордың ансамбльге үндеуі оның фортепиано мұғалімі Л. В. Николаевтың әсерімен байланысты, ол өз оқушыларына екі фортепианоға арналған шығармалар берді, олар үшін транскрипциялар жазды және жасады. Ұстазының әсерінен Шостакович "күміс ғасыр" орыс музыкалық мәдениетіне назар аударады. Осындай мәдениет кезеңімен байланыста бола отырып, ол интелектуалдық байланыстар негізінде терең мәнге жетеді және өзінің экспрессивтік тілінің негізі үшін тәжірибе жинақтайды.
Бұл шығарманың дыбысында И. С. Бахтың органикалық шығармаларына ұқсас, С. И. Танеев, М. П. Мусоргский, С. В. Рахманиновтың шығармаларына ұқсас жерлері бар. Бірақ сонымен бірге автордың ерекше жеке қолтаңбасы көрінеді.
Бұл Сюита өз мәні бойынша зияткерлік орыс романтикалық музыкасының желісін жалғастырады. Осы үшін де, жалпы лирикалық-қайғылы тонмен байланысқан, бөлімдердің жанрлық анықтамасы шығады: Прелюдия, Фантастикалық би, Ноктюрн, Финал. Бұл байланыс, бөлімдер арасындағы тақырыптық байланыстар, еркін әуезді тыныс алу, интонация және лад құрылымы арқылы көрінеді. Алғаш рет, контрапункт техникасының әдістері мен вариациялық-дамыту әдістерімен жүзеге асырылатын тақырыптық жұмыс бірінші орынға шығады.
Шығарманың шеткі бөліктері қайғылы бейнені жеткізеді, ал екінші бөлім пен драмалық үшінші бөлім оларға қарсы шығады. Бұл барлық бөліктерді байланыстыратын семантикалық арка жасайды.
Прелюдияда біз көп қабатты фактураны және оркестрлік дыбысты ести аламыз, ол қайғылы қоңыраудың интонациясымен және әр түрлі регистрлік түстермен көрінеді. Шостаковичтің шығармаларында қоңырау үні бірнеше рет пайда болады. Ерекшеліктердің қатарында, монолог құрылымдары және Сюитада алғаш рет пайда болған тең диалог әдісі жатады. Монолог бір дауысты, басқа фортепианода қарсы нүкте немесе сүйемелдеу аясында көрінеді. Көбінесе әуен (дублируется) бірнеше октавадан кейін қайталанып, бірге ойналады, Прелюдияның басындағы сияқты дыбыстық күші үшін. Сондай-ақ, монолог болып саналатын, екі речитативтің контрапункт күйінде, речитативті сөйлемі бар. Мұндай монологиялық құрылымдар Шостаковичтің стилінің тағы бір ерекшелігі, және оның өзіндік ладоинтонациялық ұйымы мен динамикалық нюанстары үшін, оны ішкі сөйлеммен, ойлаумен ұқсас болып табылады. Ал диалог, екі партияның өзара әрекеттесуі кезінде (фактуралық функциялардың бөліну негізінде немесе имитация принципінде немесе контрапункт әртүрлілегінде) көрінеді.
Сюитада композитор музыкалық тілдің әртүрлі стильдік түрлерін де меңгереді. Оларға католиктік мессаның "Dies irae" секвенциясының мотиві (аударғанда "Соңғы күн"), трагедиясын күшейтетін және екінші мен үшінші бөлімдерде қолданылатын мотиві жатады.
Бұл жұмыстың фактуралық ауқымы С. В. Рахманиновтың сюиталарына ұқсайды, ал ашулы, реприза әуенмен жүретін, гамманың көтерілуі, А. С. Аренский сюитасына (Траурный марш) ұқсас. Шостаковичтің жаңашылдығы, әсіресе осындай графикалық айқын фантастикалық биде байқалады.
Осы шығармада Шостаковичтің фортепианолық стилін алғаш рет полифониялық деп атауға болады. Бұл музыкалық "ткань"-дағы полифонизацияға деген ұмтылыс, шығармадағы әр партияға енеді. Полифонияның көмегімен күрделі бейнелер мен эмоционалды экспрессия бейнеленген. Ал материалдың полифониялық түрленуімен интонациялық тұтастыққа қол жеткізіледі. Мысалы, Ноктюрн әуені - бұл Прелюдияның басты темасының үндеуі, ал Финалдың ортасындағы әуен, әр бөлімнен алынған теманы контрапункттық өткізуден негізделген.
Композитордың соната формасын игеруін ерекше атап өткен жөн. Егер Сюитаны тұтастай талдайтын болсақ, онда барлық төрт бөлім, разработкасыз, сонаталық форманы білдіреді: бірінші және екінші бөлімдер негізгі(главная) және бүйірлік (побочная) партияны бейнелейді; ал соңғы екі бөлім динамикалық репризаға ұқсайды, өйткені бірінші бөліктің темасы үшінші бөлімде өткізіледі, ал екінші бөлімнің темасы толығымен төртінші қайғылы эпизодта өзгеріліп беріледі.
Бірақ әр бөлімді алсаңыз болса, екінші бөлім - Фантастикалық би, ерекше разработкасыз сонаталық форма болғанын көресіз. Мұнда әр тақырып - бұл толық құрылым, жақсы әзірленеді және репризада дамиды. Сондай-ақ, сонаталық принципті төртінші бөлімде көруге болады.
Сюита көбінесе сонаталық циклмен, мағынасы бойынша байланысты. Ондағы циклдік принципі, біртұтас қайғылы мағынаның дамуында және бекітуінде негізделген.
Шостакович стилінің маңызды ерекшеліктерінің бірі - ладогармониялық ойлау. Мелос, әр түрлі минорлық ладтармен, кеңейтілген тональды түсіндірмемен ерекшеленеді. Мысалы, екінші бөлімде, кіріспе тема, ля-минордың кеңейтілген түсіндірмесіне негізделген, онда басты партия, бір келгенде негізгі ладта, бір келгенде "дорийский ладта" қозғалады.
1.2 Екінші кезең: Орналған дәстүрлерді қайта ойлау және жаңаға ұмтылу
Композитордың бұл кезеңдегі бірінші шығармасы № 1 Соната, op. 12. Бір бөлімнен турағанымен, онда циклдік ерекшеліктер және өзіндік форма "форма второго плана" негіздері бар. Бұл үлкен экспозицияның пайда болуының себебін түсіндіреді.
Шостакович көп рет революциялық тақырыптарға бет бұрды. Соната жазғаннан кейін бір жыл өткен соң, ол өзінің екінші симфониясын Қазан төңкерісінің мерейтойына арнайды, және осы жалпы идея Сонатада да қайталанады.
Соната өзінің күрделілігімен, кернеуімен, пианисттік шеберлігімен, графикалық линияның нақтылығымен, кішігірім эпизодтардың көптігіне қарамастан оны біріктіретін токкаталық қозғалыс ырғағымен ерекшеленеді. Сондай-ақ, "сквозная форма" музыкасының ерекшеліктері бар. Динамизм мен дамуы импульсивті негізгі партиядан және батыл глиссандосы бар бүйірлік партияға негізделген. Соната ладотональды тілімен, хроматикамен альтерацияның үйлесімімен, тониканың өзгеруімен, политональдық қабаттасумен ерекше.
Соната Шостаковичтің сонаталық ойлауының барлық стильдік типтік белгілерін көрсетеді:
Басты партияның қарқынды дамуы экспозицияда және оның ауқымды мөлшерге дейін өсуі. Тақырыптық материалдың мұндай дамуы репризада да жалғасуда, онда тақырыптардың ешқайсысы бастапқы түрінде болмайды;
Басты партияның күрделі құрамды тақырыбы. Екінші тақырып- ритм арқылы, имитациялық кіріспе және мотивтік оқшаулау арқылы өзгертілген негізгі туынды;
Бүйірлік партия қысқалығы, кейін басқа зұлымдық семантикасының тасымалдаушысы түріндегі бейнеге ауысатын;
Разработкадағы автономды контрастты эпизод, толықтырылған кіріспені күшейтеді (Adagio);
Шарықтау аймағын және тақырыптың одан әрі дамуын репризаға көшіру;
Материалдың дамуында, мотивтің имитациялық кіріспесінде, контрапункт та, екі дауысты фактураның құрылымында музыкалық "ткань"-ның полифонизациясы. Мұнда қос контрапункт принциптері, линеарлық дауыс берумен үйлесетін имитациялық полифония қолданылады.
Соната өзінің тематизмімен ерекшеленеді. Алдыңғы шығармаларда басты рөлді мелодиялық тематизмі ойнады, мұнда тематизм фактуралық, монодиялық, полифониялық. Бұған жалпы қозғалыс, дыбыстық формалары, қатаң комбинациялар дәлел бола алады. Қоңыраудың әр түрлі интонациясы да бар, ол тіпті анықтайтын тақырыптық элементке айналады. Фактуралы-монодикалық тақырыптың мысалына, разработкадағы эпизодты келтіруге болады. Негізгі тақырып - орташа дауыста және сөйлеу интонациясы өзгермелі өлшеммен күшейтіледі. Тыңдап, әрине, өзіндік монодиялық декламацияны естуге болады.
Линеарлық типті полифониялық тақырыптың мысалын, эпизодтың алдында табуға болады (Adagio, tenebrosa). Мұнда, горизонтальі он екі тондық "звукоряд"-қа негізделген, ерекше екі дауысты полифония пайда болады. Полифониялық фраза ремаркаға сәйкес, бір педальмен біріктіріледі және линеарлық мұнда негізгі болып табылады.
Сонатада Шостаковичтің метроритмикалық ойлауының дамуы да кездеседі. Мысалы, разработканың соңында, әр келесі фраза төрттен біріне артады. № 1 Сонатадан бастап, мұндай ауыспалы ритм интерпретациясы, Шостаковичтің жұмысында әр түрлі болып көп кездеседі.
Келесі цикл "Афоризмы", op. 13, пьесалары сонатадан гөрі оданда радикалды болды және дәстүрлі миниатюралардың жаңа түсінігі болып табылады. Осы тіл құралдарының ерекшелігіне деген ұмтылысты, ХХ ғасырдың басындағы батыс музыкасының, әсіресе экспрессионистік музыкасының композиторға әсер етуімен түсіндіруге болады. Көптеген сыншылар, шығарманы диссонансы, атональдық дисгармониясы, әуезді өрнектің кедейлігі үшін "формалистік" деп айыптады.
Шығармашылық жетілу қарсаңында жазылған бұл шығарма, циклдік миниатюраның жаңа түрі және жанрлық модельмен ойнауы болып табылады. Мұнда, №1 Сонатадағыдай дәстүрлі нұсқаларға балама ретінде, жаңа тілдік құралдарын іздеуі бар. Бұл ізденістер романтизмнің стильдік ерекшеліктерін жоққа шығару түрінде форма қабылдайды, қалыптасқан дәстүрлерді қайта бағалауға және анти-романтикалық бүлікке әкеледі. Сол үшін, бір кезде жеке жанрлық ерекшеліктер шамадан тыс түсіндіріледі, басқа кезде бұл жанрға тән емес нюанстар таңқаларлық түрде енгізіледі.
Шостаковичтің фортепиано стилін қалыптастыру үшін осы шығармада игерілген циклдік принциптер рөлі өте маңызды. Мұнда біз рефлексиялық типтегі пьесалардың үстемдігіне негізделген циклдік принциптерді ести аламыз. Дәл осы рефлексия бейнесі композицияда семантикалық арканы қалыптастырады. Ол басында - "Речитатив", "Ноктюрн", "Элегия" және соңында - "Легенда", "Колыбельная песня" және "Канон" пьесаларында бекітіледі.
Бірінші Сонатадағыдай, бұл шығармада микроциклдер түрінде өзіндік форма (форма второго плана) бар. Атап айтқанда, олар екі жұп пьесадан тұрады. Қайғылы микроцикл: "Траурный марш"- "Пляска смерти"; тән (характерный) микроцикл: "Серенада" - "Этюд".
"Монологиялық" дамуы жалғастырылады, әртүрлі жанрлық бояуымен. Мұнда монология, Сюитадағыдай романтикалық емес, аспаптық типте. Ноктюрнда аспаптық рецитация көрсетіледі, ал Элегияда мелодия орыс әнінің рухында жасалады. Орыс әнінің ерекшеліктері мен батыс еуропалық аспаптық арияның әшекейлері біріктірілген "Колыбельная песнь" пьесасында полижанрлық көрінеді. Ал барлық шығармаларға тән қоңырау соққысы, "Похоронный марш" пьесасында, өрлемелі речитативпен және шақыру құбырлармен бірге көрінеді.
Әрине, айнымалы метроритм туралы ұмытпау керек, ол жаңа деңгейге жетеді. Мұндай ерекше метроритм орыс әнінен және батыс-еуропа музыкасының речитативтік-каденция мәдениетінен тамыр алады. Осындай метроритм композитордың тағы бір тілінің ерекшелігі болады.
Композитордың ладогармониялық ойлауы да жаңа деңгейге көтеріледі. Кей кезде композитор тоналды орталықтан біршама алыстап кетеді және тональды тартылыс әлсірейді. Бұл "Речитативте", "Ноктюрнде" және "Конон" пьесаларында көрінеді, олардың политональносттың шекарасында, тоналдылық кеңейтілген түсіндіруімен.
Полифониялық ойлаудың әртүрлі түрлері "Афоризмы" циклінде көрінеді. Мысалы, "Элегияның" негізінде контрасттық полифония, ал "Канонда" имитациялық ойлау жатыр, ал екі дауыстылық "Легенда" дыбыстық "ткань"-нің құрайды.
Келесі шығарманы, Жиырма төрт прелюдияны, op. 34, Шостакович 30-шы жылдары жазады. Осы уақыт ішінде ол опера, балет, симфониялық музыка, кино музыкасымен жұмыс істейді, және осы тәжірибе опус музыкасының жаңашылдығын анықтады. Қорытындылап бұл шығармада ерекше қимылды семантика, дыбыстық аллюзия игеріледі, және бізді балет пен кино музыкасымен байланыстырады. Бейнелі жүйеде, тіл құралдарында үлкен өзгерістер болады, және бұл прелюдияларды басқа шығармалармен, атап айтқанда музыкадағы ирония, рефлексия, теріске шығарумен біріктіретін нәрсе бар екені айқын болады.
Цикл - лирикалық эскиздер күнделігіне ұқсайды. Бұмен әр түрлі полистилистік әдістер, полижанровость байланысты. Көбінесе табиғи емес материал музыкалық "ткань"-ға енгізіледі, басқа стилистикалық кескіннің жеке соққылары негізгі тақырыппен контрапунктте бірге естіледі.
Мұнда циклдік миниатюраның тағы бір түрі ұсынылған және композитор экспрессионизмге бет бұрған "Афоризмы" циклінен көрі, прелюдияларда ол демократиялық интонациямен тұрмыстық музыкаға жүгінеді. Екі жақты циклдік тип прелюдияда дамиды, яғни барлық миниатюралар диалектикалық қарым-қатынаста болады, сонымен қатар әртүрлі бейнелер тұтас микроциклдерді құрайды. Әрқайсысында он екі пьесадан тұратын екі жұп құрылымы айқын көрінеді. Прелюдияның бірінші топтары қозғалыс бейнелерін аяқтайды, екіншісі - жалпылама мағына беретін скерцоға тән.
Жалпы, "Фантастические танцы" опусында сияқты, мұнда көп қырлы сипаттамалық бейнелеу бар. Рефлексивті образ өзінің соңғы дамуына жетеді. Мысалы, до мажор прелюдиясы ашық, айқын, ойлы түрде, рефлексиямен, және оған №3, №22, №23 прелюдиялар да ұқсас болып келеді. Әр түрлі вариациялардағы терең ойлаудың мұндай бейнелері бүкіл циклде шашыраңқы. Сондай-ақ, күлкілі бейненің (комедийный образ), жеңіл зиянсыз әзілдің, көрінісі кеңінен ұсынылған. Мысалы, №15 Прелюдияда "Вальс-әзілге " ұқсас скерцо түрі бар. Сондай-ақ, №16 Прелюдияда қайта интонациялау (переинтонирование) әдістері бар марш түріндегі тән-қозғалтқыш бейнесі бар. Айта кету керек, бұл опус Шостаковичтің портреттік сипаттамаларында жиі қолданылатын, қайта интонациялау техникасын игеруде бірінші болды. Ал №14 Прелюдияда Шостаковичтің бейнесіне тән трагедия бейнесі да бар.
Циклдің тағы бір ерекшелігі - қорытынды жасаудың жаңа қағидасы (новый принцип заключения). Принциптің мәні - метроритмикалық немесе ладоинтонациялық материалды, экспрессивті түрде дәл пьесаның соңында өзгерту. Мысалы, №1 Прелюдияда, болжанбайтын лирикалық соңы пайда болады, №5 Прелюдияда VIII және VI сатылар кенеттен төмендейді, №6 Прелюдияда соңында шақыру құбырларының интонациясы және әуенді фразасы пайда болды. Бірақ мұндай аяқталулар циклдік толықтығын арттырады.
Бұл циклдегі тілдің мәнерлі құралдары жаңа деңгейге шығады. Шостаковичке тән ладтық ерекшеліктер айқын көрсетілген. "Афоризмы" цикліндей тоналдылықтың кеңейтілген түсіндірмесі жоқ. Ерекше ладтар № 5 гаммалық Прелюдияда көбірек шоғырланған.
Бұл прелюдиялардағы метроритмге контраст және жылдам темп, ритм топтардың талғампаздығы және метрдің прогрессивті кеңеюі тән. Метрдің өзгеруі дәстүрлі болып табылады және мінезді көрсетіп, осылайша белгілі бір образ және мағынаны көрсетуге көмектеседі.
Пианистік текстураның барлық дерлік түрлері циклде пайда болады. Мысалы, №1 Прелюдияда көп қабатты құрылым (многослойная фактура), ал №2 Прелюдияда "негізгі екі дыбыстықтың" (основное двухголосие) ерте нұсқасы ұсынылған. Әр дауыс мәнерлі мелодиялықпен қаныққан линеарлық жазудың мысалы - № 22 Прелюдияда табылады, ал №23 Прелюдия линеарлыққа мүлдем қарама-қайшы.
Сондай-ақ тән полифония пайда болады, әсіресе №4 Прелюдия полифониялық ойлаудың орталығына айналады. Бұл созылыңқы тақырыбы бар үш дауысты фуга. Сондай-ақ, XX ғасырға тән монодикалық құрылым да бар, №20 Прелюдияда екі-үш октавадан қайталынуы (дублирование) кездеседі. Кей кезде полиморфты құрылым да қалыптасады, № 19 пьесадағыдай.
Сондай-ақ, Шостаковичке тән оркестрлік дыбыс бар. Бірақ бұл тембрлерге ұқсатып орындауға көмек беретін, әр түрлі фактуралық принциптердің үйлесімінде көрінеді, партитуралық жазуының ерекшеліктерін және tutti-soli жарқын салыстыруларын модельдеуге мүмкіндік береді. Кейбір штрихтар оркестрлік дыбыспен орындалады, әсіресе драмалық сәттерде.
№ 1 Концерті op.35 - бұл кезеңді жұмыс деп айтуға болады. Көп жерлері алдыңғы op.34-ші циклге ұқсас. Өзінің бейнелі құрылымымен, мәнерлі құралдарымен, пианизмымен, полистилистика техникасымен. Бірақ басты ұқсастық -классикалық жанрлық дәстүрлердің өзіндік сынуы, прелюдия және концерт сияқты классикалық формаларды өзіндік түсінудің жаңарлығы.
Дәл осы опуста концерттік барокко принципі алғаш рет іске асырылып, неоклассикалық үрдістер көрініс табады. Яғни, композитор формасы мен құрылымы жағынан веналық классицизмінің дәстүрлеріне ашық түрде жүгінеді. Ал неоклассика, веналық классикасының қайта интонациясына (переинтонирование), каденцияларды түсіндіруге әсер етеді. Әсіресе Концерттің үшінші бөлімінде неоклассицизм ерекше көрінеді.
Бейнесінің құрылымы бойынша концерт алдыңғы опусқа ұқсас, мұнда жанды лирика, әзіл-оспақ биі және қатал скерцо бар. Трагедиялық қақтығыс қана жоқ, оның орынында комедиялық ой елегі, сатира және жақсы әзіл келеді. Комедия шығарманың басты ой орталығына айналады. Мұнда пародиялар, ирония, түрлі дәйексөздер және кейіпкерлік қақтығыстар бар.
Суреттердің мұндай қақтығысы екі интонациялық қабат арқылы көрінеді: классикалық және "жеңіл" музыка (яғни билер, шерулер, әндер, оперетталар және т.б.). Интонацияның мұндай қақтығысының мәні, бір жағынан, өмір панорамасын көрсету, екінші жағынан стильдермен ойнау. Мысалы, Л. Бетховеннің "Аппассионатына" ұқсас бірінші бөліктің қатал негізгі партиясы, бүйірлік партиядағы оперетталардың мотивтерімен қатар жүреді. Ал екінші бөлімде Чайковскийдің әуендерінің прототипі болып табылатын лирикалық әуен, ішкі романстардың секвенциялық бұрылыстарымен алмастырылады. Финалда - А. Моцарт, Л. Бетховен және Й. Гайднға жүгінетін тақырыптар тобынан кейін, бүйірлік партияда революциялық ән мен одесса әндерінен, "и все должны мы неустрашимо идти в последний смертный бой" деген фразаның симбиозы пайда болады.
Концертте түрлі дәйексөздер, аллюзиялар, стилизация сияқты полистилистік тәсілдер жинақталған. Шостаковичтің полистилистикасына тән "интонациялық тұспал" да бар. А. Д. Алексеев: "Шостаковичтің концертін тыңдағанда, басында таныс әуенді бейнелердің естілуі таң қалдырады, және автордың дербес емес сезімді тудырады. Тек кейіннен композитордың шығармашылық әдісінің құпия мағынасы ашылады, содан кейін шығарма басқаша көрінеді". Яғни, автордың бүкіл ниетін түсіну үшін, тыңдаушылар осы интонациялардың барлығын біліп, Шостаковичтің замандастарының ассоциативтік қабылдауына жүгінуі керек.
Мелодиялық тематизм концертте бірінші орынға шығады. Әрбір тема, мотив, нақты құрылымды болмайды, басқалармен ауыстырылады, тема стилі өзгереді. Мұндағы тема құрылымы көп компонентті, калейдоскоп принципіне негізделген. Яғни, жоғарыда айтылғандай, жұмыс әртүрлі стильдермен, аллюзиялармен, дәйексөздермен және тақырыптармен қаныққан, үнемі өзгеріп отырады, дамиды және материал жаңартылады. Бірінші бөлімнің дамуы жаңа материалмен қаныққан, ал финалдың разработкасында "Условно убитый" кинофильмінен полька автоцитатасы көрінеді. Калейдоскопия композициялық ерекшеліктерімен де күшейтіледі, мысалы, бірінші бөлімдегі жалған реприза лаконизмі, үшінші бөлімдегі темпо-фактуралық реприза. Бұл "разностильность" ірі төрт бөлімдік композициясына бірігеді, онда маңызды рөл сонатна форма атқарады.
Осы бейнелерді (образы) және стилдерді, моноинтонация біріктіреді, оның арқасында контрасттық бейнелер туыстығы пайда болады. Осының арқасында калейдоскопиялыққа қарамастан, жұмыс тұтас ретінде қабылданады. Бұл карнавал, онда декорация үнемі ауыстырылады. Бидің көптігі бұл бейнені баса көрсетеді.
Бұл шығармада классик композиторларының шығармаларына аллюзиялар айқын қолданылады және бұл аллюзиялар интонациялық-ритмикалық формулалардың қайта қарастында негізделген. А. Моцарт, Л. Бетховен шығармаларының темаларына аллюзия, сондай-ақ П. И. Чайковскийдің шығармашылығымен кейбір байланыстар бар. Мысалы, Бетховеннің Рондо темасының "Гнев по поводу потерянного гроша" жаңғырығы, Финалдың негізгі партиясында немесе бірінші бөлімнің бүйірлік партиясындағы оперетикалық темасында кездеседі. Ал шарықтау шегінде, мелодия төмендейтін қозғалыстарда, Алтыншы Симфония немесе "Евгений Онегин" мотивтерін естуге болады.
Оркестрдің түрлі аспаптары диалогқа түседі, яғни фортепиано партиясы басымдық ретінде ойластырылмаған. Бұл нюанс Концерттің фортепиано ансамбліне арналған өзгерісінде де байқалады, онда өзіндік фактуралық элементтер енгізілген.
1.3 Үшінші кезең: Классикалық кезең және бірінші тарау қорытындары
Міне, Шостакович фортепианолық шығармашылықтың дамуы өзінің шыңына жақындап келеді. Соңғы шығармаларды талдай отырып, Шостаковичтің, №1 Сонатаның көркемдігінен, романтикалық жанрларды қайта ойластырудан, сатиралық, психологиялық, қайғылы бейнелер мен өмір ерекшеліктерін бейнелейтін шынайы әлеуметтік портретке көшетінін көруге болады.
№ 1 Концерттен кейін, Соната № 2, op. 61 шығармасын жазар алдында біршама тыныштық кезеңі өтеді. Осы он жыл ішінде Шостакович симфониялар, балеттер және т.б. шығармашылықпен жұмыс істеді. Жалпы, бұл Соната композитордың бұрынғы шығармаларынан барлық дерлік белгілерді жинайды. Бұл күрделі музыкалық тілде, "салыстырылмайтынды салыстыру" қақтығысында, кейбір интонацияларда және т.б. ерекшеліктерде көрінеді. Бірақ Сонатадағы ең маңызды рөлді веналық классикаға жүгіну және Л. Бетховеннің дәстүрлеріне үндеу ойнайды. Бұл болашақ шығармаларға да әсер етті, ал кейбір музыкатанушылар бұл, Шостаковичтің фортепианолық шығармашылығындағы классикалық кезеңнің басы деп айтады.
Соната бойынша жұмыс композиторға оңай болған жоқ, және сонаталық циклдік біркелкі емес болып көрінбейді. Әр бөлік әр түрлі, егер бірінші бөлім драмалық симфониялармен үндессе, онда екінші бөлім тыныш, эмоцианалды шегіттелген. Үшінші бөлігі - чакона, және мағынасы бойынша, мүмкін, бүкіл Сонатадағы ең маңыздысы болып келеді. Сонатаның классикалық формасына қарамастан, барлық бөліктерді интонациялық және құрылыммен байланыстыратын бірінші бөлімнің темасының жарықтығына қарамастан, екінші және үшінші бөліктердің рефлексивті бейнелерінің маңыздығы көбірек. Ал циклдік тұтастықта, бірінші бөлікке интонациялық, фактуралық, және тоналды әдістермен байланысты бола отырып, екінші бөлім басты рөл атқарады.
Осы шығарманың алдыңғы опустардан айырмашылығы, бұл сонатаның темасы бейнелі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz