Мемлекеттің салық саясатын қарастыру
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым минстрлігі
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті
Ақылбаев Имантай
ҚР Мемлекеттік салық саясатын қалыптастыру және жүзеге асыру механизмдері
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В050200 - Саясаттану мамандығы
Нұр-Сұлтан қаласы
2022 жыл
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі,
т.ғ.к., профессор
Габдулина Б.А. __________
___ ____________ 2022 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: ҚР Мемлекеттік салық саясатын қалыптастыру және жүзеге асыру механизмдері
5В050200 - Саясаттану мамандығы бойынша
Орындаған Ақылбаев Имантай
Ғылыми жетекші,
с.ғ.к., қауымд. профессор Д.М.Кусаиновна
Нұр-Сұлтан қаласы
2022 жыл
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
І ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙДА САЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРЫ ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Заманауи замандағы салықтардың экономикалық мәні мен функциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.2 Қазақстан Республикасындағы салық түсімдерінің қазіргі жағдайы және серпіні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
ІІ НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДА ЭКОНОМИКАНЫНЫҢ САЛЫҚ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ
2.1 Салық механизмін бүгінгі күн талабына сай дамыту мәселесі ... ... ... ... ... ... ..3 0
2.2 Қазақстан Республикасының салық саясатының қызмет ету мәселелері және даму перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Журналистика және саясаттану
факультеті
Саясаттану
кафедрасы
5В050200 - Саясаттану
мамандықтың коды және атауы
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі
Габдулина Б.А.
_________________
_________ 20__ж.
Ақылбаев Имантай Алмасұлы
студентке
(тегі, аты, әкесінің аты)
Диплом жұмысын (жобасын) орындауға арналған
ТАПСЫРМА
1. Жұмыстың (жобаның) тақырыбы ҚР Мемлекеттік салық саясатын қалыптастыру және жүзеге асыру механизмдері
университет бойынша 2022 ж. ____________берілген № ______бұйрықпен
бекітілген.
2. Студент аяқтаған жұмысты тапсыру мерзімі: 14 маусым 2022 ж.
3. Жұмыстың бастапқы деректері: (зaңдa p, пaйдaлaнылғaн әдeбиeт,
зepтxaнaлық-өндipicтiк дepeктep) Қазақстан Республикасының заңдар жинағы, Қазақстанның Республикасының Салық Кодексі, Үкіметтің Ережелері, шетелдік ғалымдардың еңбектері, ғылыми еңбектер жинағындағы монографиялармен басылымдар, салық саясаты бойынша диссертациялар, Қазақстан Республикасының статистика комитетінің статистикалық мәліметтері құрады.
4. Диплoм жұмыcын (жобасын) әзipлeудeгi cұpaқтap тiзiмi
Дипломдық жұмыстың мақсатына жету үшін төмендегідей міндеттер айқындалған:
- салық саясатының негізгі элементтерін ашу:
- салық саясатының негізгі элементі ретінде салық механизмін қарастыру.
- мемлекеттің салық саясатын қалыптастырудың негізгі принципін анықтау;
- мемлекеттің фискалдық саясатының қазіргі жағдайын талдау
- Қазақстанның салық саясатының жетілдірілуін сипаттау.;
5. Графикалық материалдың тізімі (cызбaлap, кecтeлep, диaгpaммaлap жәнe т.б.)
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінің кірістерінің диаграммасы;
Салықтық реттеудің әдістері және салықтық реттеудің жолдары кестелері.
6. Ұсынылған негізгі әдебиеттер тізімі
Бұл дипломдық жұмысты жазу кезінде отандық авторлардың дереккөздері мен баспа материалдары пайдаланылды.
Қазақстандық ғалымдардың ішінде салық мәселесін В.Д.Мельников, Дюсембаев К.Ш, Г.Карагусова, И.Г.Русакова, А.Б.Зейнальгабдин және басқалардың еңбектерінде ерекше атап көрсетілген.Сөйтіп, салық саясатын қалыптасу мәселелері көптеген ғалымдар тарапынан зерттеліп, талданған. Алайда алынған нәтижелердің маңыздылығын салық саясатын зерттеудегі зерттеушілердің көпшілігі тек салық ұғымын анықтауға назар аударатынын атап өткен жөн. Салық саясатын қалыптасу механизмі жеткілікті түрде ашылмаған, қарапайым түрде кәсіпкерлікті дамытуды ынталандыру және кірістерді арттыру туралы айтылады.
Тараудың
бөлiмнiң нөмірі,
Ғылыми жетекші,кеңесші
Тапсырма орындау кезеңдері
Тапсырма берді
(қолы)
Тапсырма алды
(қолы)
Aты
Жоспар құру
Дюсембекова М.К.
8.10.2021 ж.
Теориялық
әдіснамалық
негіздер
Дюсембекова М.К.
22.10.2021 ж.
Кіріспе бөлімімен
жұмыс
Дюсембекова М.К.
13.11.2021 ж.
1 - бөлім
Дюсембекова М.К.
5.01.2022 ж.
2 - бөлім
Дюсембекова М.К.
24.01.2022 ж.
Қорытынды
Дюсембекова М.К.
25.02.2022 ж.
Әдебиеттер
тізімін
түгендеу
Дюсембекова М.К.
19.03.2022 ж.
Презентация
Дюсембекова М.К.
06.04.2022 ж.
7. Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау графигі
№
Жұмыстың кезеңдері
Аяқтау
Ескертулер
Мерзімдері
1
Дипломдық жұмыстың тақырыбын
Бекіту
Дипломдық жұмысқа
2
материалдарды
Жинақтау
3
Дипломдық жұмыстың теориялық
Тәжірибеге кетер
бөлімін дайындау (1 бөлім)
Алдында
Дипломдық жұмыстың
Тәжірибе өтіп
4
аналитикалық
Жатқан
бөлімін дайындау (2-3 бөлім)
Кезінде
5
Дипломдық жұмыстың толық
Тәжірибе
мәтінінің жобасын аяқтау
аяқталғаннан кейінгі
бірінші аптада
6
Қорғауға арналған дипломдық
Шолу дәрістерінде
жұмысты
ұсыну
7
Қорғауға арналған дипломдық
жұмысты рецензияға жіберу
Дипломдық жұмыстың соңғы
8
Үлгісіне
ғылыми жетекшінің пікірі және
рецензияны ұсыну
9
Дипломдық жұмысты қорғау
МАК кестесіне
Сәйкес
Тaпcыpмaның бepiлгeн уaқыты __ ___________ 20 __ж.
Ғылыми жeтeкшi
Дюсембекова М.К., с.ғ.к., қауымд. профессор
Тaпcыpмaны алды: студент
Ақылбаев И.А.
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының салық механизмі нарықтық экономиканың маңызды, белсенді элементі болып табылады. Шындықты бейнелейтін ғылыми негізделген жүйенің болуы экономикалық процестерге оңды әсер етіп, келеңсіз құбылыстарды жойып, өркениетті құқықтық қатынастарды бекітуге ықпал етеді.
Экономиканы мемлекет тарапынан реттеудің негізгі құралдарының бірі - салықтар. Салықтардың экономикалық категория ретіндегі маңыздылығы - ол мемлекеттің өз қызметтерін жүзеге асыру үшін қажетті жағдай туғызатын мемлекеттік ақша қорларын қалыптастыруға мүмкіндік беруі. Сонымен қатар, ол - салық төлеушілердің мемлекет алдындағы міндеттерін айқындап, мемлекеттік бюджетті қалыптастыруға, фискалдық және экономикалық процестерді ынталандыруға бағытталған реттеушілік қызметтерін атқарады. Сондықтан да, ҚР Мемлекеттік салық саясатын қалыптастыру және жүзеге асыру механизмдері тақырыбында дипломдық жұмысты таңдауыма себеп болды.
Қазақстан Республикасында салық механизмінің проблемасы қазіргі жүргізіліп жатқан реформалар тәжірибесінде өте маңызы зор мәселелердің бірі.
Салық субъектілері мен бюджет арасындағы қатынасты ұйымдастыру барысында шаруашылық субъектілердің қызметін салықтық реттеуді оптимизациялау бірден бір мәселеге айналған. Алғашқы пайда болу барысында мемлекеттік шығындар көзін жабу үшін арналған салықтар қазіргі таңда маңызды қаржылық тұтқа болып табылады. Олар мемлекеттің даму кезеңдерінде заңды және жеке тұлғалардың іскерлік белсенділігін ынталандыру және шектеу үшін бағытталған қаржылық саясаттың мақсатын жүзеге асыруға қолданылады.
Салық саясатының мазмұны өте күрделі, өйткені ол қызметтің кең спектрін қамтиды:
1) салық саясатының жалпы тұжырымдамасын әзірлеу, оның негізгі бағыттарын, мақсаттарын, негізгі міндеттерін айқындау;
2) мемлекеттің және басқа да шаруашылық жүргізуші субъектілердің салық қызметін басқару. Салық саясаты қаржыны пайдаланудың ұзақ мерзімді және орта мерзімді перспективаларын айқындайтын және елдің экономикасы мен әлеуметтік саласының қызмет ету ерекшеліктерінен туындайтын негізгі міндеттерді шешуді қамтамасыз ететін стратегиялық бағыттарға негізделеді. Салық менеджменті мемлекеттің мақсатты қызметін, тәжірибеде байланысты салық механизмін пайдалануды көздейді. Бұл қызметті арнайы ұйымдық құрылымдар жүзеге асырады. Менеджмент бірқатар функционалдық элементтерді қамтиды: болжау, жоспарлау, жедел басқару, реттеу және бақылау. Осы элементтердің барлығы мемлекеттік органдардың, заңды тұлғалардың және азаматтардың ағымдағы қызметінде салық саясаты шараларын жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.
Тақырыптың ғылыми зерттелу деңгейі. Бұл дипломдық жұмысты жазу кезінде отандық авторлардың дереккөздері мен баспа материалдары пайдаланылды.
Қазақстандық ғалымдардың ішінде салық мәселесін В.Д.Мельников, Дюсембаев К.Ш, Г.Карагусова, И.Г.Русакова, А.Б.Зейнальгабдин және басқалардың еңбектерінде ерекше атап көрсетілген.Сөйтіп, салық саясатын қалыптасу мәселелері көптеген ғалымдар тарапынан зерттеліп, талданған. Алайда алынған нәтижелердің маңыздылығын салық саясатын зерттеудегі зерттеушілердің көпшілігі тек салық ұғымын анықтауға назар аударатынын атап өткен жөн. Салық саясатын қалыптасу механизмі жеткілікті түрде ашылмаған, қарапайым түрде кәсіпкерлікті дамытуды ынталандыру және кірістерді арттыру туралы айтылады.
Дипломдық зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Мемлекеттің салық саясатын қарастыру. Зерттеудің мақсаты келесі міндеттерді қоюды анықтайды:
- салық саясатының негізгі элементтерін ашу:
- салық саясатының негізгі элементі ретінде салық механизмін қарастыру.
- мемлекеттің салық саясатын қалыптастырудың негізгі принципін анықтау;
- мемлекеттің фискалдық саясатының қазіргі жағдайын талдау
- Қазақстанның салық саясатының жетілдірілуін сипаттау.;
Дипломдық зерттеудің объектісі Салық саясатын қалыптасу тетіктері.
Дипломдық зерттеу пәні.Салық саясатын қалыптасуына әсер ететін жағдайлар мен факторлар. Оның қоғамдағы рөлі және мемлекеттік тұрақтылыққа жағдай жасауы болып табылады.
Дипломдық зерттеудің теориялық негізін мемлекеттің экономикалық саясаты саласындағы жіктемелер құрайды.
Диломдық зерттеудің методологиялық негіздерін құрылымдық-функционалдық және жүйелік тәсілдер; қоғамдық-саяси құбылыстарды: объективтілік, әлеуметтік - тарихи себептілік, абстрактіліктен нақтыға шығу әдістері құрады.
Қойылған зерттеу міндеттерін шешу үшін талдаудың және жіктеудің, салыстырудың, ғылыми деректерді жалпылаудың және талдаудың жалпығылымдық әдістері қолданылды.
Қазақстандық мысалда , экономикалық саясатта салық саясатын қалыптастыру тетіктерін жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірленді.
Дипломдық зерттеудің нормативтік-құқықтық базасын Қазақстан Республикасының заңдар жинағы, Қазақстанның Республикасының Салық Кодексі, Үкіметтің Ережелері, шетелдік ғалымдардың еңбектері, ғылыми еңбектер жинағындағы монографиялармен басылымдар, салық саясаты бойынша диссертациялар, Қазақстан Республикасының статистика комитетінің статистикалық мәліметтері құрады.
Зерттеу құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, оның ішінде бірінші тарау екі бөлімнен, екінші тарау екі бөлімнен тұрады. Жұмыстың көлемі - 51 бет.
1. ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙДА САЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРЫ ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Заманауи замандағы салықтардың экономикалық мәні мен функциялары
Экономикалық категория ретінде бұл төлеушілерден мемлекетке белгіленген мөлшерде, белгіленген мерзімде және белгілі бір тәртіппен біржақты қозғалысқа делдал болатын ақшалай (мүліктік) қатынас.
Құқықтық мағынада, бұл адамның белгілі бір мөлшерде, белгіленген мерзімде және белгіленген тәртіппен ақша сомасын (материалдық құндылықтарды) мемлекетке беру міндеттемесін тудыратын мемлекеттік құрылым.
Материалдық мағынада, салық-бұл салық төлеушінің белгіленген мерзімде және жарғылық тәртіпте мемлекетке беруге жататын белгілі бір ақша (немесе материалдық құндылықтар).
Салық-бұл белгілі бір мөлшерде және белгіленген тәртіппен жүзеге асырылатын, міндетті сипаттағы ұйымдар мен жеке тұлғаларға меншік құқығымен тиесілі ақша қаражатын өз қызметін қаржылық қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттің мәжбүрлеп алып қоюы. Бұл анықтама экономикалық және қаржылық-құқықтық категория ретінде салықтың мәнін ашуға арналған теориялық анықтама болып табылады.
Салықтың мемлекет кірістерінің құрамына кіретін басқа да міндетті төлемдерге қатынасын қарастырайық. Салық пен мемлекеттік баждың айырмашылығы: мемлекеттік баж - уәкілетті мемлекеттік органдардың немесе лауазымды адамдардың заңдық маңызы бар әрекеттерді жасағаны және құжаттарды бергені үшін алынатын міндетті төлем. Айырмашылық, ең алдымен, алымдар мемлекеттен қарсы қызмет алумен байланысты, сондықтан бұл төлем салыстырмалы түрде баламалы болып табылады, бұл оларды алымдарға жақындатады. Сонымен бірге, баж мемлекеттік қызмет түріндегі тауар үшін төлем емес, өйткені бұл қызметтің тауарлық құны жоқ, мемлекет көрсететін қызметке байланысты төлемге жатады.
Біріншіден, баж - бұл мемлекеттің кез-келген қызметі үшін төлем. Екіншіден, салық жалпы салық ауыртпалығының бөлігі ретінде алынады, ал баж белгілі бір қызмет үшін төлем түрінде ғана салынады. Салық өлшемі-төлеушінің төлем қабілеттілігі; баж өлшемі-жеке тұлға алатын арнайы пайда. Үшіншіден, баж төлейтін тұлғаға көрсетілетін қызметтердің құнынан аспауы керек.
Салықтар мен алымдардың айырмашылығы: алым - мемлекет меншігіндегі немесе мемлекеттің фискалдық монополиясына жатқызылған объектілерді пайдаланғаны үшін мемлекетке төленетін төлем. Негізгі айырмашылықтары: салық - өтеусіз және баламалы емес төлем; алым - өтелетін және баламалы; салық қаржылық қатынастарды делдал етеді. Төлемді төлеген адам осы немесе басқа объектіні пайдалану құқығы түріндегі оның баламасын алады.
Салықтардың мемлекеттік алымдардан айырмашылығы: мемлекеттік баж - мемлекетке төленетін төлем. Төлеушіге қатысты заңдық маңызы бар іс-әрекетке өкілеттік. Сонымен, мемлекеттік баж төлеушіге белгілі бір құқықтық мәртебе беру, мүлікті заңдастыру, бір нәрсені пайдалануға рұқсат беру, кез келген қызметпен айналысу құқығын беру үшін алынады.
Негізгі ерекшелік белгілері: -мемлекеттік алымдар мемлекеттік аппараттың шығындарын өтеуге арналған, яғни, олар заңдық маңызы бар іс-әрекеттер түріндегі тиісті мемлекеттік қызметті жүзеге асыру кезінде шеккен шығындармен түзетілуге тиіс; салықтар жалпы мемлекетті қаржыландыруға арналған.
Салық - әлеуметтік болмыстың элементі. Салықтар туралы алғашқы ескертуді ежелгі ойшылдардың философиялық трактаттарынан табамыз. Адамзат өркениетінің басында философтар салықты әлеуметтік қажетті және пайдалы құбылыс ретінде түсіндірді, дегенмен олар белгілі салық нысандары варварлық болғанына қарамастан: әскери олжалар, құлдардың еңбегін пайдалану, құрбандық шалу және т. б. әлеуметтік даму барысында салық реформалары біртіндеп өзгеріп, оларды жетілдіруге жақындады.
Салық-бұл философиялық және экономикалық категория, сонымен бірге мемлекет қазынасын (бюджетті) кірістермен толтырған кезде заңмен бекітілген құқықтық қатынастардың нақты нысаны. Салық нысандарын зерттеу бізді мемлекет пен құқық теориясына бағыттайды. Салық қоғамның жиынтық табысының бір бөлігін мемлекет қазынасына мәжбүрлеп алудың нақты нысаны ретінде белгілі бір экономикалық кеңістік пен басқарудың барлық артықшылықтары мен кемшіліктерін көрсетеді. Мемлекеттегі салықтық құқықтық қатынастардың жай-күйі бойынша оның прогресі немесе регрессиясы туралы бағаланады.
Мемлекет бізді салық арқылы тонайды, сондықтан одан өзімізді қандай жолмен болса да қорғауымыз керек деген пікір күшті. Осы арада, тереңірек үңілсеңіз, салықтың бізге, салық төлеушілерге де тиімді екенін байқауға болады: біз мемлекеттік органдарды қолдаймыз, аппарат, мемлекеттік механизм біздің есебінен жұмыс істейді, онсыз, шынын айтқанда, біздің өмір сүруіміз қиын болар еді.
Салықтар-біздің өміріміздің ажырамас бөлігі. "Салықтар" ұғымы ғасырлар бойы қалыптасқан. Осы тұжырымдаманың табиғаты мен мазмұнын зерттеуде қазіргі санада жеке кірістерді иеліктен шығарумен және олардың бюджеттің ұлттық ақша қорына шоғырлануымен байланысты құбылыстар мен процестердің мәніне біртіндеп және дәйекті ену логикасын сақтау қажет.
"Салық" ұғымының терең мағынасы өзгеріссіз қалды - қоғамға қажетті жеке кірістердің (байлықтардың) бір бөлігін әлеуметтендіру процесін делдалдау. Табиғи физиологиялық себептерге байланысты адамзат қауымдастығы гетерогенді. Бұл оның күш-жігері мен байлығын табиғат күштеріне, сыртқы жауларға қарсы тұруға, мүгедектерді ұстауға және басқа да көптеген әлеуметтік қажеттіліктерді қамтамасыз етуге біріктіруге мәжбүр етеді. Мұндай күш-жігерді біріктіру қажеттілігі салықты жүзеге асырудың түпкі себебін түсіндіреді[2].
Салықтар мемлекеттің атрибуты болып табылады, ол келесіде көрінеді: біріншіден, салық экономикалық және құқықтық категория ретінде әрқашан мемлекетпен байланысты; екіншіден, мемлекет қызметі барысында құндылық тасымалдаушысы бола отырып, мемлекет ақша алу көзі бола алатын материалдық құндылықтар жасалмайды. Бірақ мемлекет ақшасыз жасай алмайтындықтан, салық салу және өндіріп алу арқылы оларды бір жағынан іздеуге мәжбүр болады. Осыған байланысты К. Маркс әзілмен былай деп жазды: "Салық-бұл үкіметтің емізетін ана сүті. Салық-бұл мүліктің, отбасының, тәртіптің және діннің жанындағы бесінші құдай". Үшіншіден, салықтар мемлекет қызметін де, оның аппаратын да қаржыландыру көзі рөлін атқарады. "Салықтарда, - деп жазды К. Маркс, - мемлекеттің экономикалық тұрғыдан айқын өмір сүруі".
Салықтың материалдық белгісі-бұл белгілі бір ақша сомасын немесе салық төлеуші мемлекетке беруге міндетті жалпы белгілермен анықталған заттардың белгілі бір санын білдіреді.
Жоғарыда айтылғандардың негізінде салықтың келесі анықтамасын беруге болады: Салық теориясы-бұл салықтардың мәні мен тағайындалуы туралы ғылыми білім мен идеялардың жүйесі, олардың қаржылық қызметтегі рөлі.
Мемлекет экономикалық қатынастар жүйесіндегі орны және қоғамның әлеуметтік-саяси өміріне әсері, салық деген не деген сұрақ салық ғылымының алдында салықтар пайда болған сәттен бастап және, тиісінше, салық ғылымының өзі пайда болғаннан бастап, көптеген түрлі теорияларды тудырды. Салықтар жеке қоғамдық өмірдің өте маңызды құбылысы болды. Сондықтан олар әрдайым әр түрлі тұрғыдан түсіну, түсіндіру және қол жетімді ғылыми талдау тақырыбы болды. Нәтижесінде, адам туралы ой көптеген пікірлер мен пайымдаулар жинады, нәтижесінде олар "салық теориялары"деп аталатын аз үйлесімді ғылыми ілімдердің қалыптасуына әкелді. [3].
Сонымен, айырбас теориясының күші бойынша салықтық қатынастар тауар-ақша қатынастарының бір түрі болып табылады, мұнда салық түріндегі ақыға қоғамдық қызметтердің жиынтығы түріндегі өнімді алады. Бұл теорияны сипаттай отырып, И.М. Кулишер біз көпеске одан сатып алған тауары үшін, заңгер алған кеңесі үшін төлейтініміз сияқты, үкіметке де оның қызметі үшін төлейміз деп жазды. Рас, салықтарды мемлекеттік қызметтерге айырбастау ерекше негіздер бойынша жүзеге асырылады, өйткені ешкім жалпы қорғауды қолданудан бас тарта алмайды.
Айырбас теориясының қалыптасу процесінде біршама экзотикалық ұғымдар пайда болды.
Айырбастау теориясы жеке эквиваленттіліктің көрінісі ретінде (әр салық төлеуші мемлекет алған қызметтер сомасына салық төлейді) көп ұзамай өзінің төлем қабілетсіздігін анықтады, себебі мемлекеттік қызметтердің құны айырбастау құнының бір түрі ретінде есептелмейді.
Салықтың әлеуметтік қайтарылу теориясы өте кең таралған, оған сәйкес мемлекет азаматтардан жиналып, сол азаматтарға мемлекеттік қызметтер түрінде қайтарылады. Сонымен, кеңес әдебиетінде салықтарға сипаттама бергенде олар халық шаруашылығын дамытуға, жалпыұлттық шараларға жұмсалады, яғни түптеп келгенде қоғамның, еңбек адамдарының материалдық және мәдени қажеттіліктерін қанағаттандыруға жұмсалады деп атап өтілген.
Салықтардың экономикалық мазмұны бір жағынан шаруашылық жүргізуші субъектілер мен азаматтардың, екінші жағынан мемлекеттің мемлекеттік қаржының қалыптасуына қатысты қарым-қатынасымен көрінеді. Салық-қаржы ғылымының негізгі ұғымдарының бірі. Сондықтан оның табиғатын, функцияларын, ұлттық экономика үшін маңыздылығын түсіну маңызды.
Жеке салық мемлекеттің экономикалық механизміндегі салықтың рөлін, салықты есептеу және алу ережелерін анықтайтын типтік белгілердің жиынтығымен сипатталады. Салықтың типтік белгілерінің жиынтығын үш топқа бөлуге болады: мақсатты белгілер, ұйымдастырушылық және жүйелік.
Мақсатты белгілерге мыналар жатады: қолдау көрсетілетін басқару органдары, салықтың мақсатты мақсаты (салық алымымен жабылатын шығыстардың құрамы), ұсынылатын жеңілдіктердің нысаналы мақсаты (салық төлеушіде қалған қаражатты инвестициялау аймағы).
Салықтың ұйымдастырушылық белгілері: салық объектісі-салық салынатын нәрсе (табыс, мүлік және т. б.), салықты төлеу көзі - салық төленетін қор немесе қаражат (ағымдағы кіріс, несие және т. б.), салық базасы - салық алынатын сома, салық ставкасы (кірістірулер шкаласы) - салық салу бірлігіне салық мөлшері, салық салу субъектісі - заң бойынша салық төлеуге міндетті тұлға.
Өткен ғасырларда мемлекет экономикасында екінші кезектегі мәнге ие болып, мемлекеттік және мүліктік баждардан түсетін кірістерге басымдық бере отырып, салықтардың маңызы арта түсуде. Салықтардың басты маңызы мәдениеттің дамуымен және халықтың қажеттіліктерімен тығыз байланыста. А.А.Исаевтың салықтар - мемлекет пен өзін-өзі басқару органдарының жалпы шығындарын өтеуге қызмет ететін жеке шаруашылықтардың міндетті төлемдері деген пікірімен келісе аламыз. [4].
Ескі қажеттіліктердің кеңеюі және жаңаларының пайда болуы, жеке тұтыну проблемаларымен шектелмей, азаматтармен және мемлекетпен қарым-қатынастарға енеді: азаматтар мемлекетке ол қанағаттандыруға тырысатын барған сайын үлкен талаптар қояды. Бірақ қарапайым қажеттіліктердің кеңеюі мемлекет кірістерін де арттыруды талап етеді. Мемлекет меншігі артқан шығындарды жабуға жетпейді.
Мәдениеттің өсуіне әсер ететін екінші әсер: ол мемлекет қанағаттандыратын көптеген қажеттіліктерді азаматтардың әлеуметтік төлемдерінен жабуға болмайды деген сананы нығайтады, өйткені шаруашылық көптеген мемлекеттік шығындармен жеткізілетін қызметтердің құндылығы мен маңыздылығын есептеу мүмкін емес. Бұл сана неғұрлым күшейсе, салықтардың төтенше қаражаттан мемлекеттің қарапайым кірісіне айналуы соғұрлым мүмкін болады. Баж саласында мемлекет азаматтардан көрсетілген қызметтер үшін табыс алады, азаматтарға мемлекеттік мекемелердің қызметтерін пайдалануды реттеуге және олардың жеке шаруашылығына араласпауға мүмкіндік береді. Төлем түрлерінің көбеюі мемлекет жеке шаруашылықтардан оны өмірінің барлық жақтарымен таныстыруды, яғни оның айналымының түрі мен мөлшерін, тауарлардың бағасын, өндіріс шығындарының биіктігін, пайда мен шығындарды және т. б. ашуды талап етеді.
Сонымен қатар азаматтардың салық жүктемесін біркелкі көтеру керектігі туралы сана, бірте-бірте нығая түсуде. Елдің жылдық өндірісі жылдық тұтынуынан едәуір асып кетсе, оның капиталы өседі, ал егер оның жылдық тұтынуы тіпті жылдық өндірісіне де жетпесе, оның капиталы азаяды делінеді. Осылайша, капитал не өндірістің ұлғаюы есебінен, не өндірісті тұтынудың төмендеуі есебінен ұлғаюы мүмкін.
Ел капиталының азаюымен тығыз байланысты оның өндірісі де азайып, халық пен мемлекеттің ресурстары барған сайын таусылады. Осылайша, барлық салықтар сөзсіз капиталға немесе табысқа түседі. Егер олар капиталға түсетін болса, онда көлемі елдің өндірістік қызметін үнемі реттейтін қор да сәйкесінше азаюы керек. Ал егер олар табысқа түсетін болса, онда олар салық төлеушілерді тұрмыс пен жайлылық үшін бұрынғы өндірістік емес тұтынуды не азайтады, не тиісті мөлшерге азайтуға мәжбүрлейді. Осылайша, салық салудың ұлғаюымен немесе мемлекеттік шығындардың ұлғаюымен, егер олар өз капиталы мен кірісін арттыра алмаса, адамдар пайдаланатын белгілі бір қолайлылық саны азаюы керек. Сондықтан мемлекеттік саясаттың міндеті осы жігерді жинақтау болуы керек.
Барлық салықтар, кез келген түрдегі мүлік қолдарына ауысқанда, еңбек өнімділігін қолдауға арналған қорды қысқартуға бейім. Олар өнімді еңбекте қамтылған халықтың капиталы есебінен мемлекеттің кірісін арттыратын пайдасыз салықтар.
Егер мемлекет пен басқа да мәжбүрлі одақтар ортақ игілікке жету үшін қажет болса, онда мемлекеттің салық алу және азаматтарды оларды төлеуге міндеттеу құқығы. Мемлекеттің құқығын жүзеге асыру формалары бірдей емес: мәдениет деңгейіне байланысты, орны мен уақыты бойынша мемлекет өз мақсаттарына мемлекеттік мүліктерден, баждардан, табиғи міндеттерден және сайып келгенде, салықтардан түсетін кірістер арқылы жетеді. Мемлекеттің салық салуды талап ету құқығының негіздемесі біз әдебиетте кездесетін көптеген салық анықтамаларында жатыр.
Көптеген жазушыларда азаматтардың салық төлеу міндеті мемлекетке қызмет үшін, яғни айырбастаудың басында бірдей құндылықтар беру міндетіне дейін азаяды.
Біз Адам Смиттің салық саясаты үшін белгілеген төрт ережемен келісе аламыз, біріншісінде әділеттілік талаптары көрсетілген: осы ережеге сәйкес, әр мемлекет өз кірістеріне сәйкес салық төлеуі керек.
Екінші ережеде әрбір азамат төлеуге міндетті салық ерікті емес, нақты белгіленуі керек делінген. Уақыты, түрі, әдісі, төлемі, төленетін сомасы, мұның бәрі салық төлеушіге де, әрбір үшінші тұлғаға да түсінікті болуы керек.
А. Смиттің үшінші ережесіне сәйкес; әр салық төлеушіге оны қашан және қалай енгізу оңай болған кезде және сол кезде алынатындығын атап көрсетеді[5].
Сайып келгенде, төртінші ереже әрбір салықтың оның жалпы сомасы мен мемлекет қазынасына түсетін акциялар арасындағы айырмашылық ең аз болатындай реттелген болуын қарастырады.
Егер әділеттілік ұғымын абсолютті түрде орнатуға болатын болса, онда салықтардың белгілі бір нысанда әділеттілікті қанағаттандыру талабы әрқашан күшінде қала алар еді. Бұл мәдениеттің өсуіне қарай өзгеретін салыстырмалы ұғым екеніне тарих бізді сендіреді. Жаңа әлеуметтік идеялардың негізгі мазмұнын құрайтын қоғамның мемлекеттік билікке деген сұранысы әлеуметтік жағдайдың барлық аспектілеріне, соның ішінде қаржыға да қатысты.
Салықтардың функциялары-бұл оның мәнінің іс-әрекеттегі көрінісі, оның қасиеттерін білдіру тәсілі. Функция осы экономикалық категорияның әлеуметтік мақсаты қалай жүзеге асырылатындығын көрсетеді.
Салықтардың ең маңызды қызметі - реттеуші қызметі. Нарықтық экономикада мемлекеттік реттеу екі бағытта жүзеге асырылады:
- сауда-ақша қатынастарын реттеу, яғни мемлекет нарықта әрекет ететін тұлғалардың қарым-қатынасын анықтайтын заңдарды, нормативтік актілерді шығарады - реттеудің бұл бағыты салықтарға қатысты емес;
- адамдардың, кәсіпкерлердің қызметін дұрыс бағытқа бағыттау үшін олардың мүдделеріне мемлекеттің ықпал етудің қаржылық-экономикалық әдістері. Нарық жағдайында басқарудың әкімшілік әдістері минимумға дейін төмендейді және материалдық қызығушылықпен біріктірілген экономикалық мәжбүрлеу жүйесі сақталады.
Осылайша, нарықтық экономика және мемлекеттік бюджетті толықтыру қаржылық-экономикалық әдістермен, жақсы жұмыс істейтін салық жүйесін пайдалану, пайыздық мөлшерлемелерді маневрлеу, несиелік капитал және т.б. арқылы реттеледі.Бұл әдістерде салықтар негізгі орынды алады.
Салық өндірісті қыспауға, керісінше ынталандыруға тиіс. Салық мөлшерлемелерін, жеңілдіктерді, айыппұлдарды маневрлей отырып, салық салу шарттарын өзгерте отырып, кейбір салықтарды енгізіп, басқаларын алып тастай отырып, мемлекет жекелеген салалардың жедел дамуына жағдай жасайды.
Салық мөлшерлемелерін өзгерту арқылы мемлекет қаржы ағындары мен тауар ағындарының жекелеген элементтеріне қосымша ынталандырулар жасайды.
Ынталандыру функциясы реттеуші функциямен бірдей, өйткені салықтардың көмегімен мемлекет күрделі салымдарды, экономикалық белсенділікті мақсатты түрде ынталандыруға және жаңа жұмыс орындарын құруға қабілетті.
Бөлу функциясы мынада: салықтар арқылы бюджетте қаражат шоғырланып, олар кейіннен халық шаруашылық мәселелерін шешуге, мақсатты бағдарламаларды қаржыландыруға және т.б салаларға бөлінеді.
Мемлекет қаражатты инвестицияларға, күрделі салымдарға және өзін-өзі өтеу мерзімі ұзақ қор салаларына, өндіруші салаларға және әлеуметтік қажеттіліктерге бөледі.
Салықтарды алу және пайдалану процесінде бөлу және қайта бөлу қатынастары туындайды. Әрине, мемлекет бұл процестерді шебер басқаруы керек. Тарихи даму процесі мемлекеттің салықтарды бөлу мүмкіндіктерін белсенді түрде пайдалануы керектігін анық көрсетті [6].
Бақылау функциясының арқасында салық механизмінің тиімділігі бағаланады, қаржы ресурстарының қозғалысын бақылау қамтамасыз етіледі, салық саясатына өзгерістер енгізу қажеттілігі анықталады. Бақылау функциясын жүзеге асыру салық тәртібіне байланысты, оның мәні салық төлеушілердің салықтарды уақтылы және толық көлемде төлеуі болып табылады.
Әлеуметтік функцияның бөлігі белгілі бір тауарлар мен қызметтерге салық салудың әртүрлі тәсілдерінде көрінетін әлеуметтік тәрбие болып табылады. Осылайша, мемлекет шарап, арақ және темекі өнімдеріне жоғары акциздік салықтарды енгізеді ал әлеуметтік-мәдени мекемелерге жеңілдіктер береді, өйткені біріншісі жоғары салық төлей алады, ал екіншісі жоқ, сонымен қатар мемлекет қоғамның мәдени білім беру әлеуетін арттыруға, оның моральдық денсаулығын нығайтуға ықпал етуге тырысады.
Қазақстан Республикасында салық төлеу міндеті азаматтардың конституциялық міндеті дәрежесіне дейін көтерілді. Қазақстан Республикасының Конституциясында тек салықтарды, сонымен қатар алымдарды, сондай-ақ басқа да міндетті төлемдерді төлеу туралы айтылған. Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында көрсетілген өзге де міндетті төлемдерге ең алдымен: аударымдар, жарналар, алымдар мен баждар жатады.
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес мемлекеттік салықтар мен алымдарды тек Парламент немесе Конституцияда көзделген жағдайларда Республика Президенті белгілей алады. Төлемді - бұл мәселенің заңнамалық тәртіпте реттелмегендігіне байланысты - кез келген жергілікті билік органы белгілей алады.
1. Қазақстан Республикасында Қазақстан Республикасының мемлекеттiк бюджетiнiң реттеушi көздерi болып табылатын жалпымемлекеттiк салықтар бар, олар бойынша шегерiмдердiң сомалары Республиканың заңында белгiленген тәртiппен тиiстi бюджеттердiң кiрiсiне түседi. Қазақстанның алдағы жылға арналған республикалық бюджеті туралы және жергілікті бюджеттердің кірісті көздері болып табылатын жергілікті салықтар мен төлемдер.
2.Қазақстан Республикасының аумағында қолданылатын салықтар тікелей және жанама болып бөлінеді. Жанама салықтарға қосылған құн салығы мен акциздер жатады. Басқа салықтар тікелей салықтар ретінде жіктеледі.
3.Қазақстан Республикасының салық заңнамасында және Қазақстан Республикасының Үкіметі уәкілеттік берген құзыретті орган жасасқан жер қойнауын пайдалануға арналған келісімшарттардың ережелерінде заттай төлеу нысаны көзделген, сондай-ақ салықтарды төлеу Қазақстан Республикасының кеден заңнамасына сәйкес шетел валютасында жүзеге асырылатын жағдайларды қоспағанда, салықтар теңгемен есептеледі және төленеді.
"Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы"Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес Қазақстан Республикасының Инвестициялар жөніндегі мемлекеттік комитеті беретін жеңілдіктерді қоспағанда, салықтық жеңілдіктерді басқа актілермен, оның ішінде жеке сипаттағы жеңілдіктермен беруге тыйым салынады.
Қазақстанда салық саясатын құру, ең алдымен, басқару функциялары республикалық және өңірлік органдар арасында қалай бөлінетініне байланысты. Алайда, ғылыми-техникалық прогресті әлеуметтік салықтық реттеу шаралары жалпы салық жүйесіне шектеулі түрде енгізілуі керек және республика саясатының таңдалған басымдықтарына байланысты құрылуы керек [16].
Әлемнің көптеген елдерінің салық саясаты қаншама жылдар бойы біртіндеп дамыды. Қазақстанда салық саясатын құрудың ұзақ мерзімді эволюциясы болған, ұлттық экономиканы мүмкіндігінше тезірек құру және дамыту қажет. Бірақ Қазақстан бір кезеңде толық қанағаттанарлық және заманауи салық саясатына өте алмайды. Салық төлеушілерге де, салық органдарына да енгізілген өзгерістерді өңдеуге уақыт беру үшін осы мақсатқа жету кезең-кезеңімен жүргізілуі керек. Барлық қажетті өзгерістерді бірден енгізу мүмкін болмағандықтан, белгілі бір тәртіп болуы керек [17].
Белгіленген тәртіппен алынатын салықтардың, алымдардың, баждардың және басқа да төлемдердің жиынтығы салық саясатын құрайды.
Салық қатынастары практикамен нығайтылды. 2017 жылғы 25 желтоқсаннан бастап Қазақстанда жаңа Салық кодексі жұмыс істейді. Ол бүкіл әлем кеңістігінде қабылданған құқықтық параметрлерге негізделген және біздің экономикамызға нарықтық қатынастарға тез бағдарлануға мүмкіндік беретін ішкі құқықтық базаны құруға ықпал етеді және тұтастай алғанда мемлекеттің мүдделеріне жауап береді. Түбегейлі жаңа салық қатынастары тетіктерін енгізу-Қазақстандағы нарықтық реформалардың салыстырмалы түрде қысқа тарихындағы маңызды бет.
Салық кодексінің стратегиялық міндеті-салық жүктемесін арттырмай, бюджетке түсетін түсімдерді жақсарту.
Келесі өзгерістер енгізілді: жеке табыс салығының жаңа шкаласы әзірленді; жер салығының және көлік құралдары салығының төмендетілген ставкалары; коммерциялық емес ұйымдар мен әлеуметтік салада қызмет ететіндерге салық салудың жаңа тәртібі енгізілуде. Шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін өндірістің дамуын ынталандыратын оңайлатылған салық салу режимі құрылуда. Фирмалардың тауар таңбаларында және ниеттерінде мемлекеттік рәміздерді пайдаланғаны үшін, бағалы қағаздар шығарылымын тіркегені және мемлекеттік тіркеуге жатпайтын акция шығарылымы үшін сәйкестендіру нөмірін бергені үшін, тауарды сату құқығы үшін алым. жеке тұлғалардың инвестициялық валютаны сатып алуына арналған нарықтар жойылды. Салық агенттерінің құқықтары мен міндеттері айқындалған.
Жеке табыс салығы, ҚҚС, акциз, әлеуметтік салық және басқа да салықтар бойынша кейбір жеңілдіктер алынып тасталды, осылайша берік кіріс базасын қамтамасыз етеді.
Корпоративтік табыс салығы кейбір салаларда егжей-тегжейлі қарастырылған және амортизациялық саясат мәселесінде жетілдірілген. Мүгедектерді жұмысқа алатын кәсіпорындарға берілетін жеңілдіктер шектеулі. Резидент еместердің тұрақты мекемелерінің қызметіне байланысты шығындарды анықтау егжей-тегжейлі сипатталған.
Салық салу жүйесінде олардың табысқа байланысты қатынастарына негізделген салық пен бухгалтерлік есепті нақты ұйымдастырудың маңызы зор.
Бүгінгі табыс құрылымы өте әртүрлі. Атап айтқанда, тек бизнестен түсетін табыс:
1 - егер ол Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан тұрақты мекеме үшін шегерім ретінде есептелсе, басқару, қаржылық қызмет көрсетуден алынған кірістер;
2- Қ.Р. аумағында орналасқан тұрақты мекемелер алған кірістер;
3- Қ.Р.-да тауарларды өткізуден түсетін кірістер;
4- Қ.Р.-ның аумағында орналасқан тұрақты мекемеге немесе Қ.Р.-ның резидентіне шегерім ретінде есептелсе, жұмыстардың және қызметтердің барлық түрлерінен алынған кірістер;
5- табыстың басқа түрлері.
Жоғарыда аталған табыс түрлерін тұтастай сипаттай отырып, жеке тұлғаның табысы мен заңды тұлғаның табысын ажырату қажет.
Салық кодексі салықтарды және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді белгілеу, енгізу және есептеу және төлеу тәртібі жөніндегі өкілеттік қатынастарын, сондай-ақ мемлекет пен салық төлеуші арасындағы салық міндеттемелерін орындауға байланысты қатынастарды реттейді.
Салықтардың мынадай түрлері белгіленеді:
1. Корпоративтік табыс салығы;
2. Жеке табыс салығы;
3. Қосылған құн салығы;
4. Акциздер;
5. Жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы төлемдері мен салықтары;
6. Әлеуметтік салық;
7. Жер салығы;
8. Заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық;
9. Көлік құралдарына салынатын салық.
Осылайша, қазіргі заманғы салық саясаты Қазақстанда 90-жылдардың басында енгізілді. Қолданыстағы жүйені тез және түбегейлі өзгерту қажеттілігі экономикалық саясаттың өзгеруіне, қазақ экономикасында нарықтық қатынастардың қалыптасуына байланысты болды.
ХВҚ бағдарламасы бойынша экономикалық реформаларды жасаушылар және бұл реформаларды Қазақстан экономикасында жүзеге асыра бастағандар нарықтық жүйені идеализациялады, шын мәнінде соңғысының қалыптасуын өз алдына мақсатқа айналдырды. Нарықтық экономикаға көшу кезінде экономиканы ырықтандыруға, оның ашықтығына және макроэкономикалық тұрақтылығына кез келген әдіспен қол жеткізу жеткілікті, содан кейін нарық барлық мәселелерді автоматты түрде шешеді деп есептелді. Сол кездегі кейбір экономистер Қазақстанға жоспарлы нарықтық бағытта реформалар жүргізуді қолайлы деп есептей отырып, мұндай көзқарасты ескертті - Жапония, Қытай және басқа елдердегідей, шын мәнінде, бай тәжірибе мен Қазақстан экономикасының ерекшеліктері талапсыз болып шықты. Кейіннен бұл жалпы реформалардың барысына кері әсерін тигізді.
Теориялық тұрғыдан алғанда, нарыққа көшу кезінде Батыс Еуропа елдерінде қолданыстағы салық заңдарын көшіріп алуға болады. Дегенмен, Батыс Еуропа елдерінің салық жүйелері нарықтың ондаған жылдар бойы жұмыс істеуінің нәтижесінде дамып, салыстырмалы түрде тұрақты экономика жағдайында жұмыс істейді. Қазақстанда нарықтық реформаның басында мұндай экономикалық жағдай болған жоқ. Сондықтан, нарықтық қатынастардың жоғары дамыған жүйесіне қолайлы және ұзақ эволюциялық дамуға негізделген батыс тәжірибесін механикалық түрде алу кезінде Қазақстан экономикасының нақты жағдайы еленбейді, мұнда нарықтық қатынастар шок режимінде қалыптасады, ал нарық құрылымдарды қалыптасқаннан гөрі өтпелі деп атауға болады [18].
Кез келген бағамен нарыққа көшу жаңа салық жүйесі туралы заңнаманы, оның қызметін реттейтін ережелер мен нұсқауларды қабылдауды, осы жүйені басқаруға мүмкіндік беруді, сондай-ақ тиісті салық механизмін құруды талап етті. 90-жылдардың басындағы қазақстандық жағдайлар үшін американдық үлгі бойынша салық жүйесі таңдалды. Салық қатынастарының құрылымында әкімшілік-әміршілдік жүйеге тән қолданыстағы бірқатар салықтардың орнына елдегі нарықтық қатынастардың қалыптасуына сәйкес келетін салықтардың жаңа жиынтығы негізгі орын алды. Бұрынғы көптеген салықтардың экономикалық мәні айтарлықтай өзгерді.
Қазіргі салық жүйесінің енгізілгеніне төрт жылдан астам уақыт өтті. Осы уақыт ішінде саясатта, экономикада, әлеуметтік салада орасан зор сапалық өзгерістер болды. Ең алдымен, Қазақстан экономикасының нарыққа өту процесі, өкінішке орай, бірқатар ірі қателіктермен өте азапты екенін атап өткен жөн. Ең бастысы, жаңасын құрудың орнына ескіні жоюға көбірек мән беру, соның салдарынан салық жүйесі әлі күнге дейін Қазақстан экономикасының тиімділігін арттырудың тиімді құралына айналған жоқ.
Қазақстан Республикасының қабылданған Конституциясы көп жағынан саяси және әлеуметтік-экономикалық салалардағы құқықтық қатынастарды жаңаша реттейді. Осыған байланысты нарықтық қатынастар тереңдеді, бұрын болмаған қаржы институттары пайда болды және дамып келеді, мысалы, бағалы қағаздар нарығы, коммерциялық банктер жүйесі және т.б.
Қазақстан экономикасы жаһандық бизнеске барған сайын ашық бола түсуде. Осының барлығы салық саясаты мен салық жүйесін талдау және қалыптастыру мәселесіне жаңаша көзқараспен қарау қажеттілігіне әкеледі.
Талдау көрсеткендей, қазіргі салық жүйесінде бірқатар елеулі кемшіліктер бар. Әу бастан елдегі экономикалық жағдайға сәйкес келмеді.
Қазіргі салық жүйесінің ең үлкен кемшілігі ондағы фискалдық бағдардың шектен тыс басым болуы. Салық жүйесінің басқа барлық функциялары мүлде орындалмайды. Салық төлеушіге салықтық қысымның жоғары деңгейі, заңға бағынатын салық төлеушілерге шамадан тыс салық қысымы Қазақстан экономикасын қыспаққа алып, абсолютті деструктивті рөл атқарады. Экономикалық және салықтық саясатты қайта құрылымдаудың ең басында ҚҚС-тың жоғарылатылған ставкалары енгізілді. Бұған қарама-қарсы қарсыластар орташа жалпы салық мөлшерлемесін ұсынды [19].
Жиынтық салықтың шамадан тыс ставкасы теріс салдарға әкеледі:
- отандық өндірістің құлдырауы, оның құрылымының нашарлауы және қазақстандық өндірушілердің ішкі және халықаралық нарықтардағы позицияларының әлсіреуі;
- барлық меншік нысанындағы өндірушілердің салық салудан жалтаруға толық ұмтылысы;
- капиталдың шетелге кетуі;
- экономикалық өмірді криминализациялау, көлеңкелі экономиканың өсуі.
Қазақстан Республикасының және көптеген басқа мемлекеттердің салық саясаты салықтардың фискалдық функциясына негізделген. Міне, көптеген елдердің үкіметтері қателеседі. Фискалдық функцияны алып тастаған олар, әдетте, экономиканы реттеудің ең күшті құралы қолдарында бар екенін ұмытады. Салықтар арқылы қоғамдық ұдайы өндіріске, оның құрылымы мен динамикасына, таралуына, ғылыми-техникалық прогрестің жеделдетілуіне экономикалық әсер етуге болады. Салықтар кәсіпкерлік белсенділікті ынталандыруы немесе керісінше шектеуі мүмкін, демек, кәсіпкерлік қызметтің сол немесе басқа салаларының дамуын; ұлттық кәсiпорындардың дүниежүзiлiк нарықтағы бәсекеге қабiлеттiлiгiн арттыру мақсатында жеке кәсiпорындардың өндiрiсiне және айналысына кетiп жатқан шығындарды азайту үшiн алғышарттар жасау.
Жоғарыда қарастырылған салық жүйесінің ерекшеліктері оның Қазақстан Республикасындағы қалыптасқан экономикалық шындыққа сәйкес еместігі туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді.
Салық кодексінің түбегейлі жаңа нормалары, біріншіден, салықтар мен бюджетке төленетін төлемдерге қатысты барлық нәрсе бір құжатпен біріктіріліп, реттеледі. Екіншіден, салық заңнамасының негізгі нормалары нақты көрсетілген, бұл олардың екі жақты түсіндірілуі мүмкіндігін жоққа шығарады. Үшіншіден, біз ең бастысы - ұлттық экономиканың әртүрлі салаларындағы салық жүктемесін теңестіруге қол жеткіздік. Бүгінгі таңда ең үлкен салық ауыртпалығы сауда мен қызмет көрсету саласына түседі (материалдық шығындардың және негізгі қорларды пайдаланудың үлесі төмен). Әлеуметтік салада да - жоғары коммуналдық шығындар, ғимараттар, жер телімдері, қызметкерлер саны. Міндет ұдайы өндірістің қалыпты режимін және белгілі бір салалардың, ал бірінші кезекте ауыл шаруашылығының, шағын кәсіпкерліктің, әлеуметтік саланың көтерілуін қамтамасыз ету болды [20].
Әр түрлі аймақтар арасындағы салық жүктемесінің деңгейі теңестіруде - бұл ең бастысы. Бүкіл әлеуметтік салаға, оның өзін-өзі ұстауы мен өзін-өзі қамтамасыз етуіне анағұрлым қолайлы жағдайлар жасалды, ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерге алдағы 6 жылда дағдарысты еңсеруге мүмкіндік беретін салық режимі жақсарды.
Салық ауыртпалығына айтарлықтай әсер ететін екі маңызды тармақ бар: бұл жалақыдан алынатын салықтардың барлық түрлері және ҚҚС. Біз әлеуметтік салық ставкасын төмендету арқылы төленетін еңбекақыға салық жүктемесін айтарлықтай төмендету бағытында жүрдік (бастапқыда прогрессивті-регрессивті жүйені ұсындық, кейін біркелкі салықты енгізу керек деген ортақ пікірге келдік). Осылайша, әлеуметтік салық ставкасының төмендеуі байқалады, ал жеке тұлғалардың табыс салығының мөлшерлемесі төмендейді.
Салық кодексінің маңызды пункттері негізгі салық ережелерін жүйелеу, салық заңнамасының барлық нормаларын біріздендіру болып табылады. Оның әрекеті бір бес жылдық кезеңге есептелмейді. Салық қатынастарының кейбір түрлері алдағы бес жылда түбегейлі өзгеруі мүмкін: экспортқа тауарларды жеткізу келісім-шарттары, бағалы қағаздар нарығында сатып алу-сатудың жаңа құралдарын құру - мұның бәрі осыған сәйкес келетін жаңа ережелерді енгізуді талап етуі мүмкін. қолданыстағы ережелер. Бірақ салық заңнамасының дамуының өзі біріздендіру бағытында жүріп жатыр, өйткені тек осы жағдайларда ғана капиталдың қалыпты қозғалысы және бәсекелестік жағдайлардың теңдігі қамтамасыз етілуі мүмкін [21].
Тарифтерді өзгерту туралы қазіргі мәселе экономиканың жағдайына және қоғам алдындағы барлық мемлекеттік міндеттемелерді орындау үшін барабар салық түсімдерін қамтамасыз етуге тиіс бюджетке байланысты. Салық салу, ҚҚС алу, меншік қатынастары қағидаттарына келетін болсақ, бұл жерде біз халықаралық стандарттарға бұрынғыдан да жақынбыз. Және бұл өте маңызды, өйткені ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті
Ақылбаев Имантай
ҚР Мемлекеттік салық саясатын қалыптастыру және жүзеге асыру механизмдері
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В050200 - Саясаттану мамандығы
Нұр-Сұлтан қаласы
2022 жыл
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі,
т.ғ.к., профессор
Габдулина Б.А. __________
___ ____________ 2022 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: ҚР Мемлекеттік салық саясатын қалыптастыру және жүзеге асыру механизмдері
5В050200 - Саясаттану мамандығы бойынша
Орындаған Ақылбаев Имантай
Ғылыми жетекші,
с.ғ.к., қауымд. профессор Д.М.Кусаиновна
Нұр-Сұлтан қаласы
2022 жыл
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
І ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙДА САЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРЫ ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Заманауи замандағы салықтардың экономикалық мәні мен функциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.2 Қазақстан Республикасындағы салық түсімдерінің қазіргі жағдайы және серпіні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
ІІ НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДА ЭКОНОМИКАНЫНЫҢ САЛЫҚ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ
2.1 Салық механизмін бүгінгі күн талабына сай дамыту мәселесі ... ... ... ... ... ... ..3 0
2.2 Қазақстан Республикасының салық саясатының қызмет ету мәселелері және даму перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Журналистика және саясаттану
факультеті
Саясаттану
кафедрасы
5В050200 - Саясаттану
мамандықтың коды және атауы
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі
Габдулина Б.А.
_________________
_________ 20__ж.
Ақылбаев Имантай Алмасұлы
студентке
(тегі, аты, әкесінің аты)
Диплом жұмысын (жобасын) орындауға арналған
ТАПСЫРМА
1. Жұмыстың (жобаның) тақырыбы ҚР Мемлекеттік салық саясатын қалыптастыру және жүзеге асыру механизмдері
университет бойынша 2022 ж. ____________берілген № ______бұйрықпен
бекітілген.
2. Студент аяқтаған жұмысты тапсыру мерзімі: 14 маусым 2022 ж.
3. Жұмыстың бастапқы деректері: (зaңдa p, пaйдaлaнылғaн әдeбиeт,
зepтxaнaлық-өндipicтiк дepeктep) Қазақстан Республикасының заңдар жинағы, Қазақстанның Республикасының Салық Кодексі, Үкіметтің Ережелері, шетелдік ғалымдардың еңбектері, ғылыми еңбектер жинағындағы монографиялармен басылымдар, салық саясаты бойынша диссертациялар, Қазақстан Республикасының статистика комитетінің статистикалық мәліметтері құрады.
4. Диплoм жұмыcын (жобасын) әзipлeудeгi cұpaқтap тiзiмi
Дипломдық жұмыстың мақсатына жету үшін төмендегідей міндеттер айқындалған:
- салық саясатының негізгі элементтерін ашу:
- салық саясатының негізгі элементі ретінде салық механизмін қарастыру.
- мемлекеттің салық саясатын қалыптастырудың негізгі принципін анықтау;
- мемлекеттің фискалдық саясатының қазіргі жағдайын талдау
- Қазақстанның салық саясатының жетілдірілуін сипаттау.;
5. Графикалық материалдың тізімі (cызбaлap, кecтeлep, диaгpaммaлap жәнe т.б.)
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінің кірістерінің диаграммасы;
Салықтық реттеудің әдістері және салықтық реттеудің жолдары кестелері.
6. Ұсынылған негізгі әдебиеттер тізімі
Бұл дипломдық жұмысты жазу кезінде отандық авторлардың дереккөздері мен баспа материалдары пайдаланылды.
Қазақстандық ғалымдардың ішінде салық мәселесін В.Д.Мельников, Дюсембаев К.Ш, Г.Карагусова, И.Г.Русакова, А.Б.Зейнальгабдин және басқалардың еңбектерінде ерекше атап көрсетілген.Сөйтіп, салық саясатын қалыптасу мәселелері көптеген ғалымдар тарапынан зерттеліп, талданған. Алайда алынған нәтижелердің маңыздылығын салық саясатын зерттеудегі зерттеушілердің көпшілігі тек салық ұғымын анықтауға назар аударатынын атап өткен жөн. Салық саясатын қалыптасу механизмі жеткілікті түрде ашылмаған, қарапайым түрде кәсіпкерлікті дамытуды ынталандыру және кірістерді арттыру туралы айтылады.
Тараудың
бөлiмнiң нөмірі,
Ғылыми жетекші,кеңесші
Тапсырма орындау кезеңдері
Тапсырма берді
(қолы)
Тапсырма алды
(қолы)
Aты
Жоспар құру
Дюсембекова М.К.
8.10.2021 ж.
Теориялық
әдіснамалық
негіздер
Дюсембекова М.К.
22.10.2021 ж.
Кіріспе бөлімімен
жұмыс
Дюсембекова М.К.
13.11.2021 ж.
1 - бөлім
Дюсембекова М.К.
5.01.2022 ж.
2 - бөлім
Дюсембекова М.К.
24.01.2022 ж.
Қорытынды
Дюсембекова М.К.
25.02.2022 ж.
Әдебиеттер
тізімін
түгендеу
Дюсембекова М.К.
19.03.2022 ж.
Презентация
Дюсембекова М.К.
06.04.2022 ж.
7. Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау графигі
№
Жұмыстың кезеңдері
Аяқтау
Ескертулер
Мерзімдері
1
Дипломдық жұмыстың тақырыбын
Бекіту
Дипломдық жұмысқа
2
материалдарды
Жинақтау
3
Дипломдық жұмыстың теориялық
Тәжірибеге кетер
бөлімін дайындау (1 бөлім)
Алдында
Дипломдық жұмыстың
Тәжірибе өтіп
4
аналитикалық
Жатқан
бөлімін дайындау (2-3 бөлім)
Кезінде
5
Дипломдық жұмыстың толық
Тәжірибе
мәтінінің жобасын аяқтау
аяқталғаннан кейінгі
бірінші аптада
6
Қорғауға арналған дипломдық
Шолу дәрістерінде
жұмысты
ұсыну
7
Қорғауға арналған дипломдық
жұмысты рецензияға жіберу
Дипломдық жұмыстың соңғы
8
Үлгісіне
ғылыми жетекшінің пікірі және
рецензияны ұсыну
9
Дипломдық жұмысты қорғау
МАК кестесіне
Сәйкес
Тaпcыpмaның бepiлгeн уaқыты __ ___________ 20 __ж.
Ғылыми жeтeкшi
Дюсембекова М.К., с.ғ.к., қауымд. профессор
Тaпcыpмaны алды: студент
Ақылбаев И.А.
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының салық механизмі нарықтық экономиканың маңызды, белсенді элементі болып табылады. Шындықты бейнелейтін ғылыми негізделген жүйенің болуы экономикалық процестерге оңды әсер етіп, келеңсіз құбылыстарды жойып, өркениетті құқықтық қатынастарды бекітуге ықпал етеді.
Экономиканы мемлекет тарапынан реттеудің негізгі құралдарының бірі - салықтар. Салықтардың экономикалық категория ретіндегі маңыздылығы - ол мемлекеттің өз қызметтерін жүзеге асыру үшін қажетті жағдай туғызатын мемлекеттік ақша қорларын қалыптастыруға мүмкіндік беруі. Сонымен қатар, ол - салық төлеушілердің мемлекет алдындағы міндеттерін айқындап, мемлекеттік бюджетті қалыптастыруға, фискалдық және экономикалық процестерді ынталандыруға бағытталған реттеушілік қызметтерін атқарады. Сондықтан да, ҚР Мемлекеттік салық саясатын қалыптастыру және жүзеге асыру механизмдері тақырыбында дипломдық жұмысты таңдауыма себеп болды.
Қазақстан Республикасында салық механизмінің проблемасы қазіргі жүргізіліп жатқан реформалар тәжірибесінде өте маңызы зор мәселелердің бірі.
Салық субъектілері мен бюджет арасындағы қатынасты ұйымдастыру барысында шаруашылық субъектілердің қызметін салықтық реттеуді оптимизациялау бірден бір мәселеге айналған. Алғашқы пайда болу барысында мемлекеттік шығындар көзін жабу үшін арналған салықтар қазіргі таңда маңызды қаржылық тұтқа болып табылады. Олар мемлекеттің даму кезеңдерінде заңды және жеке тұлғалардың іскерлік белсенділігін ынталандыру және шектеу үшін бағытталған қаржылық саясаттың мақсатын жүзеге асыруға қолданылады.
Салық саясатының мазмұны өте күрделі, өйткені ол қызметтің кең спектрін қамтиды:
1) салық саясатының жалпы тұжырымдамасын әзірлеу, оның негізгі бағыттарын, мақсаттарын, негізгі міндеттерін айқындау;
2) мемлекеттің және басқа да шаруашылық жүргізуші субъектілердің салық қызметін басқару. Салық саясаты қаржыны пайдаланудың ұзақ мерзімді және орта мерзімді перспективаларын айқындайтын және елдің экономикасы мен әлеуметтік саласының қызмет ету ерекшеліктерінен туындайтын негізгі міндеттерді шешуді қамтамасыз ететін стратегиялық бағыттарға негізделеді. Салық менеджменті мемлекеттің мақсатты қызметін, тәжірибеде байланысты салық механизмін пайдалануды көздейді. Бұл қызметті арнайы ұйымдық құрылымдар жүзеге асырады. Менеджмент бірқатар функционалдық элементтерді қамтиды: болжау, жоспарлау, жедел басқару, реттеу және бақылау. Осы элементтердің барлығы мемлекеттік органдардың, заңды тұлғалардың және азаматтардың ағымдағы қызметінде салық саясаты шараларын жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.
Тақырыптың ғылыми зерттелу деңгейі. Бұл дипломдық жұмысты жазу кезінде отандық авторлардың дереккөздері мен баспа материалдары пайдаланылды.
Қазақстандық ғалымдардың ішінде салық мәселесін В.Д.Мельников, Дюсембаев К.Ш, Г.Карагусова, И.Г.Русакова, А.Б.Зейнальгабдин және басқалардың еңбектерінде ерекше атап көрсетілген.Сөйтіп, салық саясатын қалыптасу мәселелері көптеген ғалымдар тарапынан зерттеліп, талданған. Алайда алынған нәтижелердің маңыздылығын салық саясатын зерттеудегі зерттеушілердің көпшілігі тек салық ұғымын анықтауға назар аударатынын атап өткен жөн. Салық саясатын қалыптасу механизмі жеткілікті түрде ашылмаған, қарапайым түрде кәсіпкерлікті дамытуды ынталандыру және кірістерді арттыру туралы айтылады.
Дипломдық зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Мемлекеттің салық саясатын қарастыру. Зерттеудің мақсаты келесі міндеттерді қоюды анықтайды:
- салық саясатының негізгі элементтерін ашу:
- салық саясатының негізгі элементі ретінде салық механизмін қарастыру.
- мемлекеттің салық саясатын қалыптастырудың негізгі принципін анықтау;
- мемлекеттің фискалдық саясатының қазіргі жағдайын талдау
- Қазақстанның салық саясатының жетілдірілуін сипаттау.;
Дипломдық зерттеудің объектісі Салық саясатын қалыптасу тетіктері.
Дипломдық зерттеу пәні.Салық саясатын қалыптасуына әсер ететін жағдайлар мен факторлар. Оның қоғамдағы рөлі және мемлекеттік тұрақтылыққа жағдай жасауы болып табылады.
Дипломдық зерттеудің теориялық негізін мемлекеттің экономикалық саясаты саласындағы жіктемелер құрайды.
Диломдық зерттеудің методологиялық негіздерін құрылымдық-функционалдық және жүйелік тәсілдер; қоғамдық-саяси құбылыстарды: объективтілік, әлеуметтік - тарихи себептілік, абстрактіліктен нақтыға шығу әдістері құрады.
Қойылған зерттеу міндеттерін шешу үшін талдаудың және жіктеудің, салыстырудың, ғылыми деректерді жалпылаудың және талдаудың жалпығылымдық әдістері қолданылды.
Қазақстандық мысалда , экономикалық саясатта салық саясатын қалыптастыру тетіктерін жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірленді.
Дипломдық зерттеудің нормативтік-құқықтық базасын Қазақстан Республикасының заңдар жинағы, Қазақстанның Республикасының Салық Кодексі, Үкіметтің Ережелері, шетелдік ғалымдардың еңбектері, ғылыми еңбектер жинағындағы монографиялармен басылымдар, салық саясаты бойынша диссертациялар, Қазақстан Республикасының статистика комитетінің статистикалық мәліметтері құрады.
Зерттеу құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, оның ішінде бірінші тарау екі бөлімнен, екінші тарау екі бөлімнен тұрады. Жұмыстың көлемі - 51 бет.
1. ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙДА САЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРЫ ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Заманауи замандағы салықтардың экономикалық мәні мен функциялары
Экономикалық категория ретінде бұл төлеушілерден мемлекетке белгіленген мөлшерде, белгіленген мерзімде және белгілі бір тәртіппен біржақты қозғалысқа делдал болатын ақшалай (мүліктік) қатынас.
Құқықтық мағынада, бұл адамның белгілі бір мөлшерде, белгіленген мерзімде және белгіленген тәртіппен ақша сомасын (материалдық құндылықтарды) мемлекетке беру міндеттемесін тудыратын мемлекеттік құрылым.
Материалдық мағынада, салық-бұл салық төлеушінің белгіленген мерзімде және жарғылық тәртіпте мемлекетке беруге жататын белгілі бір ақша (немесе материалдық құндылықтар).
Салық-бұл белгілі бір мөлшерде және белгіленген тәртіппен жүзеге асырылатын, міндетті сипаттағы ұйымдар мен жеке тұлғаларға меншік құқығымен тиесілі ақша қаражатын өз қызметін қаржылық қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттің мәжбүрлеп алып қоюы. Бұл анықтама экономикалық және қаржылық-құқықтық категория ретінде салықтың мәнін ашуға арналған теориялық анықтама болып табылады.
Салықтың мемлекет кірістерінің құрамына кіретін басқа да міндетті төлемдерге қатынасын қарастырайық. Салық пен мемлекеттік баждың айырмашылығы: мемлекеттік баж - уәкілетті мемлекеттік органдардың немесе лауазымды адамдардың заңдық маңызы бар әрекеттерді жасағаны және құжаттарды бергені үшін алынатын міндетті төлем. Айырмашылық, ең алдымен, алымдар мемлекеттен қарсы қызмет алумен байланысты, сондықтан бұл төлем салыстырмалы түрде баламалы болып табылады, бұл оларды алымдарға жақындатады. Сонымен бірге, баж мемлекеттік қызмет түріндегі тауар үшін төлем емес, өйткені бұл қызметтің тауарлық құны жоқ, мемлекет көрсететін қызметке байланысты төлемге жатады.
Біріншіден, баж - бұл мемлекеттің кез-келген қызметі үшін төлем. Екіншіден, салық жалпы салық ауыртпалығының бөлігі ретінде алынады, ал баж белгілі бір қызмет үшін төлем түрінде ғана салынады. Салық өлшемі-төлеушінің төлем қабілеттілігі; баж өлшемі-жеке тұлға алатын арнайы пайда. Үшіншіден, баж төлейтін тұлғаға көрсетілетін қызметтердің құнынан аспауы керек.
Салықтар мен алымдардың айырмашылығы: алым - мемлекет меншігіндегі немесе мемлекеттің фискалдық монополиясына жатқызылған объектілерді пайдаланғаны үшін мемлекетке төленетін төлем. Негізгі айырмашылықтары: салық - өтеусіз және баламалы емес төлем; алым - өтелетін және баламалы; салық қаржылық қатынастарды делдал етеді. Төлемді төлеген адам осы немесе басқа объектіні пайдалану құқығы түріндегі оның баламасын алады.
Салықтардың мемлекеттік алымдардан айырмашылығы: мемлекеттік баж - мемлекетке төленетін төлем. Төлеушіге қатысты заңдық маңызы бар іс-әрекетке өкілеттік. Сонымен, мемлекеттік баж төлеушіге белгілі бір құқықтық мәртебе беру, мүлікті заңдастыру, бір нәрсені пайдалануға рұқсат беру, кез келген қызметпен айналысу құқығын беру үшін алынады.
Негізгі ерекшелік белгілері: -мемлекеттік алымдар мемлекеттік аппараттың шығындарын өтеуге арналған, яғни, олар заңдық маңызы бар іс-әрекеттер түріндегі тиісті мемлекеттік қызметті жүзеге асыру кезінде шеккен шығындармен түзетілуге тиіс; салықтар жалпы мемлекетті қаржыландыруға арналған.
Салық - әлеуметтік болмыстың элементі. Салықтар туралы алғашқы ескертуді ежелгі ойшылдардың философиялық трактаттарынан табамыз. Адамзат өркениетінің басында философтар салықты әлеуметтік қажетті және пайдалы құбылыс ретінде түсіндірді, дегенмен олар белгілі салық нысандары варварлық болғанына қарамастан: әскери олжалар, құлдардың еңбегін пайдалану, құрбандық шалу және т. б. әлеуметтік даму барысында салық реформалары біртіндеп өзгеріп, оларды жетілдіруге жақындады.
Салық-бұл философиялық және экономикалық категория, сонымен бірге мемлекет қазынасын (бюджетті) кірістермен толтырған кезде заңмен бекітілген құқықтық қатынастардың нақты нысаны. Салық нысандарын зерттеу бізді мемлекет пен құқық теориясына бағыттайды. Салық қоғамның жиынтық табысының бір бөлігін мемлекет қазынасына мәжбүрлеп алудың нақты нысаны ретінде белгілі бір экономикалық кеңістік пен басқарудың барлық артықшылықтары мен кемшіліктерін көрсетеді. Мемлекеттегі салықтық құқықтық қатынастардың жай-күйі бойынша оның прогресі немесе регрессиясы туралы бағаланады.
Мемлекет бізді салық арқылы тонайды, сондықтан одан өзімізді қандай жолмен болса да қорғауымыз керек деген пікір күшті. Осы арада, тереңірек үңілсеңіз, салықтың бізге, салық төлеушілерге де тиімді екенін байқауға болады: біз мемлекеттік органдарды қолдаймыз, аппарат, мемлекеттік механизм біздің есебінен жұмыс істейді, онсыз, шынын айтқанда, біздің өмір сүруіміз қиын болар еді.
Салықтар-біздің өміріміздің ажырамас бөлігі. "Салықтар" ұғымы ғасырлар бойы қалыптасқан. Осы тұжырымдаманың табиғаты мен мазмұнын зерттеуде қазіргі санада жеке кірістерді иеліктен шығарумен және олардың бюджеттің ұлттық ақша қорына шоғырлануымен байланысты құбылыстар мен процестердің мәніне біртіндеп және дәйекті ену логикасын сақтау қажет.
"Салық" ұғымының терең мағынасы өзгеріссіз қалды - қоғамға қажетті жеке кірістердің (байлықтардың) бір бөлігін әлеуметтендіру процесін делдалдау. Табиғи физиологиялық себептерге байланысты адамзат қауымдастығы гетерогенді. Бұл оның күш-жігері мен байлығын табиғат күштеріне, сыртқы жауларға қарсы тұруға, мүгедектерді ұстауға және басқа да көптеген әлеуметтік қажеттіліктерді қамтамасыз етуге біріктіруге мәжбүр етеді. Мұндай күш-жігерді біріктіру қажеттілігі салықты жүзеге асырудың түпкі себебін түсіндіреді[2].
Салықтар мемлекеттің атрибуты болып табылады, ол келесіде көрінеді: біріншіден, салық экономикалық және құқықтық категория ретінде әрқашан мемлекетпен байланысты; екіншіден, мемлекет қызметі барысында құндылық тасымалдаушысы бола отырып, мемлекет ақша алу көзі бола алатын материалдық құндылықтар жасалмайды. Бірақ мемлекет ақшасыз жасай алмайтындықтан, салық салу және өндіріп алу арқылы оларды бір жағынан іздеуге мәжбүр болады. Осыған байланысты К. Маркс әзілмен былай деп жазды: "Салық-бұл үкіметтің емізетін ана сүті. Салық-бұл мүліктің, отбасының, тәртіптің және діннің жанындағы бесінші құдай". Үшіншіден, салықтар мемлекет қызметін де, оның аппаратын да қаржыландыру көзі рөлін атқарады. "Салықтарда, - деп жазды К. Маркс, - мемлекеттің экономикалық тұрғыдан айқын өмір сүруі".
Салықтың материалдық белгісі-бұл белгілі бір ақша сомасын немесе салық төлеуші мемлекетке беруге міндетті жалпы белгілермен анықталған заттардың белгілі бір санын білдіреді.
Жоғарыда айтылғандардың негізінде салықтың келесі анықтамасын беруге болады: Салық теориясы-бұл салықтардың мәні мен тағайындалуы туралы ғылыми білім мен идеялардың жүйесі, олардың қаржылық қызметтегі рөлі.
Мемлекет экономикалық қатынастар жүйесіндегі орны және қоғамның әлеуметтік-саяси өміріне әсері, салық деген не деген сұрақ салық ғылымының алдында салықтар пайда болған сәттен бастап және, тиісінше, салық ғылымының өзі пайда болғаннан бастап, көптеген түрлі теорияларды тудырды. Салықтар жеке қоғамдық өмірдің өте маңызды құбылысы болды. Сондықтан олар әрдайым әр түрлі тұрғыдан түсіну, түсіндіру және қол жетімді ғылыми талдау тақырыбы болды. Нәтижесінде, адам туралы ой көптеген пікірлер мен пайымдаулар жинады, нәтижесінде олар "салық теориялары"деп аталатын аз үйлесімді ғылыми ілімдердің қалыптасуына әкелді. [3].
Сонымен, айырбас теориясының күші бойынша салықтық қатынастар тауар-ақша қатынастарының бір түрі болып табылады, мұнда салық түріндегі ақыға қоғамдық қызметтердің жиынтығы түріндегі өнімді алады. Бұл теорияны сипаттай отырып, И.М. Кулишер біз көпеске одан сатып алған тауары үшін, заңгер алған кеңесі үшін төлейтініміз сияқты, үкіметке де оның қызметі үшін төлейміз деп жазды. Рас, салықтарды мемлекеттік қызметтерге айырбастау ерекше негіздер бойынша жүзеге асырылады, өйткені ешкім жалпы қорғауды қолданудан бас тарта алмайды.
Айырбас теориясының қалыптасу процесінде біршама экзотикалық ұғымдар пайда болды.
Айырбастау теориясы жеке эквиваленттіліктің көрінісі ретінде (әр салық төлеуші мемлекет алған қызметтер сомасына салық төлейді) көп ұзамай өзінің төлем қабілетсіздігін анықтады, себебі мемлекеттік қызметтердің құны айырбастау құнының бір түрі ретінде есептелмейді.
Салықтың әлеуметтік қайтарылу теориясы өте кең таралған, оған сәйкес мемлекет азаматтардан жиналып, сол азаматтарға мемлекеттік қызметтер түрінде қайтарылады. Сонымен, кеңес әдебиетінде салықтарға сипаттама бергенде олар халық шаруашылығын дамытуға, жалпыұлттық шараларға жұмсалады, яғни түптеп келгенде қоғамның, еңбек адамдарының материалдық және мәдени қажеттіліктерін қанағаттандыруға жұмсалады деп атап өтілген.
Салықтардың экономикалық мазмұны бір жағынан шаруашылық жүргізуші субъектілер мен азаматтардың, екінші жағынан мемлекеттің мемлекеттік қаржының қалыптасуына қатысты қарым-қатынасымен көрінеді. Салық-қаржы ғылымының негізгі ұғымдарының бірі. Сондықтан оның табиғатын, функцияларын, ұлттық экономика үшін маңыздылығын түсіну маңызды.
Жеке салық мемлекеттің экономикалық механизміндегі салықтың рөлін, салықты есептеу және алу ережелерін анықтайтын типтік белгілердің жиынтығымен сипатталады. Салықтың типтік белгілерінің жиынтығын үш топқа бөлуге болады: мақсатты белгілер, ұйымдастырушылық және жүйелік.
Мақсатты белгілерге мыналар жатады: қолдау көрсетілетін басқару органдары, салықтың мақсатты мақсаты (салық алымымен жабылатын шығыстардың құрамы), ұсынылатын жеңілдіктердің нысаналы мақсаты (салық төлеушіде қалған қаражатты инвестициялау аймағы).
Салықтың ұйымдастырушылық белгілері: салық объектісі-салық салынатын нәрсе (табыс, мүлік және т. б.), салықты төлеу көзі - салық төленетін қор немесе қаражат (ағымдағы кіріс, несие және т. б.), салық базасы - салық алынатын сома, салық ставкасы (кірістірулер шкаласы) - салық салу бірлігіне салық мөлшері, салық салу субъектісі - заң бойынша салық төлеуге міндетті тұлға.
Өткен ғасырларда мемлекет экономикасында екінші кезектегі мәнге ие болып, мемлекеттік және мүліктік баждардан түсетін кірістерге басымдық бере отырып, салықтардың маңызы арта түсуде. Салықтардың басты маңызы мәдениеттің дамуымен және халықтың қажеттіліктерімен тығыз байланыста. А.А.Исаевтың салықтар - мемлекет пен өзін-өзі басқару органдарының жалпы шығындарын өтеуге қызмет ететін жеке шаруашылықтардың міндетті төлемдері деген пікірімен келісе аламыз. [4].
Ескі қажеттіліктердің кеңеюі және жаңаларының пайда болуы, жеке тұтыну проблемаларымен шектелмей, азаматтармен және мемлекетпен қарым-қатынастарға енеді: азаматтар мемлекетке ол қанағаттандыруға тырысатын барған сайын үлкен талаптар қояды. Бірақ қарапайым қажеттіліктердің кеңеюі мемлекет кірістерін де арттыруды талап етеді. Мемлекет меншігі артқан шығындарды жабуға жетпейді.
Мәдениеттің өсуіне әсер ететін екінші әсер: ол мемлекет қанағаттандыратын көптеген қажеттіліктерді азаматтардың әлеуметтік төлемдерінен жабуға болмайды деген сананы нығайтады, өйткені шаруашылық көптеген мемлекеттік шығындармен жеткізілетін қызметтердің құндылығы мен маңыздылығын есептеу мүмкін емес. Бұл сана неғұрлым күшейсе, салықтардың төтенше қаражаттан мемлекеттің қарапайым кірісіне айналуы соғұрлым мүмкін болады. Баж саласында мемлекет азаматтардан көрсетілген қызметтер үшін табыс алады, азаматтарға мемлекеттік мекемелердің қызметтерін пайдалануды реттеуге және олардың жеке шаруашылығына араласпауға мүмкіндік береді. Төлем түрлерінің көбеюі мемлекет жеке шаруашылықтардан оны өмірінің барлық жақтарымен таныстыруды, яғни оның айналымының түрі мен мөлшерін, тауарлардың бағасын, өндіріс шығындарының биіктігін, пайда мен шығындарды және т. б. ашуды талап етеді.
Сонымен қатар азаматтардың салық жүктемесін біркелкі көтеру керектігі туралы сана, бірте-бірте нығая түсуде. Елдің жылдық өндірісі жылдық тұтынуынан едәуір асып кетсе, оның капиталы өседі, ал егер оның жылдық тұтынуы тіпті жылдық өндірісіне де жетпесе, оның капиталы азаяды делінеді. Осылайша, капитал не өндірістің ұлғаюы есебінен, не өндірісті тұтынудың төмендеуі есебінен ұлғаюы мүмкін.
Ел капиталының азаюымен тығыз байланысты оның өндірісі де азайып, халық пен мемлекеттің ресурстары барған сайын таусылады. Осылайша, барлық салықтар сөзсіз капиталға немесе табысқа түседі. Егер олар капиталға түсетін болса, онда көлемі елдің өндірістік қызметін үнемі реттейтін қор да сәйкесінше азаюы керек. Ал егер олар табысқа түсетін болса, онда олар салық төлеушілерді тұрмыс пен жайлылық үшін бұрынғы өндірістік емес тұтынуды не азайтады, не тиісті мөлшерге азайтуға мәжбүрлейді. Осылайша, салық салудың ұлғаюымен немесе мемлекеттік шығындардың ұлғаюымен, егер олар өз капиталы мен кірісін арттыра алмаса, адамдар пайдаланатын белгілі бір қолайлылық саны азаюы керек. Сондықтан мемлекеттік саясаттың міндеті осы жігерді жинақтау болуы керек.
Барлық салықтар, кез келген түрдегі мүлік қолдарына ауысқанда, еңбек өнімділігін қолдауға арналған қорды қысқартуға бейім. Олар өнімді еңбекте қамтылған халықтың капиталы есебінен мемлекеттің кірісін арттыратын пайдасыз салықтар.
Егер мемлекет пен басқа да мәжбүрлі одақтар ортақ игілікке жету үшін қажет болса, онда мемлекеттің салық алу және азаматтарды оларды төлеуге міндеттеу құқығы. Мемлекеттің құқығын жүзеге асыру формалары бірдей емес: мәдениет деңгейіне байланысты, орны мен уақыты бойынша мемлекет өз мақсаттарына мемлекеттік мүліктерден, баждардан, табиғи міндеттерден және сайып келгенде, салықтардан түсетін кірістер арқылы жетеді. Мемлекеттің салық салуды талап ету құқығының негіздемесі біз әдебиетте кездесетін көптеген салық анықтамаларында жатыр.
Көптеген жазушыларда азаматтардың салық төлеу міндеті мемлекетке қызмет үшін, яғни айырбастаудың басында бірдей құндылықтар беру міндетіне дейін азаяды.
Біз Адам Смиттің салық саясаты үшін белгілеген төрт ережемен келісе аламыз, біріншісінде әділеттілік талаптары көрсетілген: осы ережеге сәйкес, әр мемлекет өз кірістеріне сәйкес салық төлеуі керек.
Екінші ережеде әрбір азамат төлеуге міндетті салық ерікті емес, нақты белгіленуі керек делінген. Уақыты, түрі, әдісі, төлемі, төленетін сомасы, мұның бәрі салық төлеушіге де, әрбір үшінші тұлғаға да түсінікті болуы керек.
А. Смиттің үшінші ережесіне сәйкес; әр салық төлеушіге оны қашан және қалай енгізу оңай болған кезде және сол кезде алынатындығын атап көрсетеді[5].
Сайып келгенде, төртінші ереже әрбір салықтың оның жалпы сомасы мен мемлекет қазынасына түсетін акциялар арасындағы айырмашылық ең аз болатындай реттелген болуын қарастырады.
Егер әділеттілік ұғымын абсолютті түрде орнатуға болатын болса, онда салықтардың белгілі бір нысанда әділеттілікті қанағаттандыру талабы әрқашан күшінде қала алар еді. Бұл мәдениеттің өсуіне қарай өзгеретін салыстырмалы ұғым екеніне тарих бізді сендіреді. Жаңа әлеуметтік идеялардың негізгі мазмұнын құрайтын қоғамның мемлекеттік билікке деген сұранысы әлеуметтік жағдайдың барлық аспектілеріне, соның ішінде қаржыға да қатысты.
Салықтардың функциялары-бұл оның мәнінің іс-әрекеттегі көрінісі, оның қасиеттерін білдіру тәсілі. Функция осы экономикалық категорияның әлеуметтік мақсаты қалай жүзеге асырылатындығын көрсетеді.
Салықтардың ең маңызды қызметі - реттеуші қызметі. Нарықтық экономикада мемлекеттік реттеу екі бағытта жүзеге асырылады:
- сауда-ақша қатынастарын реттеу, яғни мемлекет нарықта әрекет ететін тұлғалардың қарым-қатынасын анықтайтын заңдарды, нормативтік актілерді шығарады - реттеудің бұл бағыты салықтарға қатысты емес;
- адамдардың, кәсіпкерлердің қызметін дұрыс бағытқа бағыттау үшін олардың мүдделеріне мемлекеттің ықпал етудің қаржылық-экономикалық әдістері. Нарық жағдайында басқарудың әкімшілік әдістері минимумға дейін төмендейді және материалдық қызығушылықпен біріктірілген экономикалық мәжбүрлеу жүйесі сақталады.
Осылайша, нарықтық экономика және мемлекеттік бюджетті толықтыру қаржылық-экономикалық әдістермен, жақсы жұмыс істейтін салық жүйесін пайдалану, пайыздық мөлшерлемелерді маневрлеу, несиелік капитал және т.б. арқылы реттеледі.Бұл әдістерде салықтар негізгі орынды алады.
Салық өндірісті қыспауға, керісінше ынталандыруға тиіс. Салық мөлшерлемелерін, жеңілдіктерді, айыппұлдарды маневрлей отырып, салық салу шарттарын өзгерте отырып, кейбір салықтарды енгізіп, басқаларын алып тастай отырып, мемлекет жекелеген салалардың жедел дамуына жағдай жасайды.
Салық мөлшерлемелерін өзгерту арқылы мемлекет қаржы ағындары мен тауар ағындарының жекелеген элементтеріне қосымша ынталандырулар жасайды.
Ынталандыру функциясы реттеуші функциямен бірдей, өйткені салықтардың көмегімен мемлекет күрделі салымдарды, экономикалық белсенділікті мақсатты түрде ынталандыруға және жаңа жұмыс орындарын құруға қабілетті.
Бөлу функциясы мынада: салықтар арқылы бюджетте қаражат шоғырланып, олар кейіннен халық шаруашылық мәселелерін шешуге, мақсатты бағдарламаларды қаржыландыруға және т.б салаларға бөлінеді.
Мемлекет қаражатты инвестицияларға, күрделі салымдарға және өзін-өзі өтеу мерзімі ұзақ қор салаларына, өндіруші салаларға және әлеуметтік қажеттіліктерге бөледі.
Салықтарды алу және пайдалану процесінде бөлу және қайта бөлу қатынастары туындайды. Әрине, мемлекет бұл процестерді шебер басқаруы керек. Тарихи даму процесі мемлекеттің салықтарды бөлу мүмкіндіктерін белсенді түрде пайдалануы керектігін анық көрсетті [6].
Бақылау функциясының арқасында салық механизмінің тиімділігі бағаланады, қаржы ресурстарының қозғалысын бақылау қамтамасыз етіледі, салық саясатына өзгерістер енгізу қажеттілігі анықталады. Бақылау функциясын жүзеге асыру салық тәртібіне байланысты, оның мәні салық төлеушілердің салықтарды уақтылы және толық көлемде төлеуі болып табылады.
Әлеуметтік функцияның бөлігі белгілі бір тауарлар мен қызметтерге салық салудың әртүрлі тәсілдерінде көрінетін әлеуметтік тәрбие болып табылады. Осылайша, мемлекет шарап, арақ және темекі өнімдеріне жоғары акциздік салықтарды енгізеді ал әлеуметтік-мәдени мекемелерге жеңілдіктер береді, өйткені біріншісі жоғары салық төлей алады, ал екіншісі жоқ, сонымен қатар мемлекет қоғамның мәдени білім беру әлеуетін арттыруға, оның моральдық денсаулығын нығайтуға ықпал етуге тырысады.
Қазақстан Республикасында салық төлеу міндеті азаматтардың конституциялық міндеті дәрежесіне дейін көтерілді. Қазақстан Республикасының Конституциясында тек салықтарды, сонымен қатар алымдарды, сондай-ақ басқа да міндетті төлемдерді төлеу туралы айтылған. Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында көрсетілген өзге де міндетті төлемдерге ең алдымен: аударымдар, жарналар, алымдар мен баждар жатады.
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес мемлекеттік салықтар мен алымдарды тек Парламент немесе Конституцияда көзделген жағдайларда Республика Президенті белгілей алады. Төлемді - бұл мәселенің заңнамалық тәртіпте реттелмегендігіне байланысты - кез келген жергілікті билік органы белгілей алады.
1. Қазақстан Республикасында Қазақстан Республикасының мемлекеттiк бюджетiнiң реттеушi көздерi болып табылатын жалпымемлекеттiк салықтар бар, олар бойынша шегерiмдердiң сомалары Республиканың заңында белгiленген тәртiппен тиiстi бюджеттердiң кiрiсiне түседi. Қазақстанның алдағы жылға арналған республикалық бюджеті туралы және жергілікті бюджеттердің кірісті көздері болып табылатын жергілікті салықтар мен төлемдер.
2.Қазақстан Республикасының аумағында қолданылатын салықтар тікелей және жанама болып бөлінеді. Жанама салықтарға қосылған құн салығы мен акциздер жатады. Басқа салықтар тікелей салықтар ретінде жіктеледі.
3.Қазақстан Республикасының салық заңнамасында және Қазақстан Республикасының Үкіметі уәкілеттік берген құзыретті орган жасасқан жер қойнауын пайдалануға арналған келісімшарттардың ережелерінде заттай төлеу нысаны көзделген, сондай-ақ салықтарды төлеу Қазақстан Республикасының кеден заңнамасына сәйкес шетел валютасында жүзеге асырылатын жағдайларды қоспағанда, салықтар теңгемен есептеледі және төленеді.
"Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы"Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес Қазақстан Республикасының Инвестициялар жөніндегі мемлекеттік комитеті беретін жеңілдіктерді қоспағанда, салықтық жеңілдіктерді басқа актілермен, оның ішінде жеке сипаттағы жеңілдіктермен беруге тыйым салынады.
Қазақстанда салық саясатын құру, ең алдымен, басқару функциялары республикалық және өңірлік органдар арасында қалай бөлінетініне байланысты. Алайда, ғылыми-техникалық прогресті әлеуметтік салықтық реттеу шаралары жалпы салық жүйесіне шектеулі түрде енгізілуі керек және республика саясатының таңдалған басымдықтарына байланысты құрылуы керек [16].
Әлемнің көптеген елдерінің салық саясаты қаншама жылдар бойы біртіндеп дамыды. Қазақстанда салық саясатын құрудың ұзақ мерзімді эволюциясы болған, ұлттық экономиканы мүмкіндігінше тезірек құру және дамыту қажет. Бірақ Қазақстан бір кезеңде толық қанағаттанарлық және заманауи салық саясатына өте алмайды. Салық төлеушілерге де, салық органдарына да енгізілген өзгерістерді өңдеуге уақыт беру үшін осы мақсатқа жету кезең-кезеңімен жүргізілуі керек. Барлық қажетті өзгерістерді бірден енгізу мүмкін болмағандықтан, белгілі бір тәртіп болуы керек [17].
Белгіленген тәртіппен алынатын салықтардың, алымдардың, баждардың және басқа да төлемдердің жиынтығы салық саясатын құрайды.
Салық қатынастары практикамен нығайтылды. 2017 жылғы 25 желтоқсаннан бастап Қазақстанда жаңа Салық кодексі жұмыс істейді. Ол бүкіл әлем кеңістігінде қабылданған құқықтық параметрлерге негізделген және біздің экономикамызға нарықтық қатынастарға тез бағдарлануға мүмкіндік беретін ішкі құқықтық базаны құруға ықпал етеді және тұтастай алғанда мемлекеттің мүдделеріне жауап береді. Түбегейлі жаңа салық қатынастары тетіктерін енгізу-Қазақстандағы нарықтық реформалардың салыстырмалы түрде қысқа тарихындағы маңызды бет.
Салық кодексінің стратегиялық міндеті-салық жүктемесін арттырмай, бюджетке түсетін түсімдерді жақсарту.
Келесі өзгерістер енгізілді: жеке табыс салығының жаңа шкаласы әзірленді; жер салығының және көлік құралдары салығының төмендетілген ставкалары; коммерциялық емес ұйымдар мен әлеуметтік салада қызмет ететіндерге салық салудың жаңа тәртібі енгізілуде. Шағын кәсіпкерлік субъектілері үшін өндірістің дамуын ынталандыратын оңайлатылған салық салу режимі құрылуда. Фирмалардың тауар таңбаларында және ниеттерінде мемлекеттік рәміздерді пайдаланғаны үшін, бағалы қағаздар шығарылымын тіркегені және мемлекеттік тіркеуге жатпайтын акция шығарылымы үшін сәйкестендіру нөмірін бергені үшін, тауарды сату құқығы үшін алым. жеке тұлғалардың инвестициялық валютаны сатып алуына арналған нарықтар жойылды. Салық агенттерінің құқықтары мен міндеттері айқындалған.
Жеке табыс салығы, ҚҚС, акциз, әлеуметтік салық және басқа да салықтар бойынша кейбір жеңілдіктер алынып тасталды, осылайша берік кіріс базасын қамтамасыз етеді.
Корпоративтік табыс салығы кейбір салаларда егжей-тегжейлі қарастырылған және амортизациялық саясат мәселесінде жетілдірілген. Мүгедектерді жұмысқа алатын кәсіпорындарға берілетін жеңілдіктер шектеулі. Резидент еместердің тұрақты мекемелерінің қызметіне байланысты шығындарды анықтау егжей-тегжейлі сипатталған.
Салық салу жүйесінде олардың табысқа байланысты қатынастарына негізделген салық пен бухгалтерлік есепті нақты ұйымдастырудың маңызы зор.
Бүгінгі табыс құрылымы өте әртүрлі. Атап айтқанда, тек бизнестен түсетін табыс:
1 - егер ол Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан тұрақты мекеме үшін шегерім ретінде есептелсе, басқару, қаржылық қызмет көрсетуден алынған кірістер;
2- Қ.Р. аумағында орналасқан тұрақты мекемелер алған кірістер;
3- Қ.Р.-да тауарларды өткізуден түсетін кірістер;
4- Қ.Р.-ның аумағында орналасқан тұрақты мекемеге немесе Қ.Р.-ның резидентіне шегерім ретінде есептелсе, жұмыстардың және қызметтердің барлық түрлерінен алынған кірістер;
5- табыстың басқа түрлері.
Жоғарыда аталған табыс түрлерін тұтастай сипаттай отырып, жеке тұлғаның табысы мен заңды тұлғаның табысын ажырату қажет.
Салық кодексі салықтарды және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді белгілеу, енгізу және есептеу және төлеу тәртібі жөніндегі өкілеттік қатынастарын, сондай-ақ мемлекет пен салық төлеуші арасындағы салық міндеттемелерін орындауға байланысты қатынастарды реттейді.
Салықтардың мынадай түрлері белгіленеді:
1. Корпоративтік табыс салығы;
2. Жеке табыс салығы;
3. Қосылған құн салығы;
4. Акциздер;
5. Жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы төлемдері мен салықтары;
6. Әлеуметтік салық;
7. Жер салығы;
8. Заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық;
9. Көлік құралдарына салынатын салық.
Осылайша, қазіргі заманғы салық саясаты Қазақстанда 90-жылдардың басында енгізілді. Қолданыстағы жүйені тез және түбегейлі өзгерту қажеттілігі экономикалық саясаттың өзгеруіне, қазақ экономикасында нарықтық қатынастардың қалыптасуына байланысты болды.
ХВҚ бағдарламасы бойынша экономикалық реформаларды жасаушылар және бұл реформаларды Қазақстан экономикасында жүзеге асыра бастағандар нарықтық жүйені идеализациялады, шын мәнінде соңғысының қалыптасуын өз алдына мақсатқа айналдырды. Нарықтық экономикаға көшу кезінде экономиканы ырықтандыруға, оның ашықтығына және макроэкономикалық тұрақтылығына кез келген әдіспен қол жеткізу жеткілікті, содан кейін нарық барлық мәселелерді автоматты түрде шешеді деп есептелді. Сол кездегі кейбір экономистер Қазақстанға жоспарлы нарықтық бағытта реформалар жүргізуді қолайлы деп есептей отырып, мұндай көзқарасты ескертті - Жапония, Қытай және басқа елдердегідей, шын мәнінде, бай тәжірибе мен Қазақстан экономикасының ерекшеліктері талапсыз болып шықты. Кейіннен бұл жалпы реформалардың барысына кері әсерін тигізді.
Теориялық тұрғыдан алғанда, нарыққа көшу кезінде Батыс Еуропа елдерінде қолданыстағы салық заңдарын көшіріп алуға болады. Дегенмен, Батыс Еуропа елдерінің салық жүйелері нарықтың ондаған жылдар бойы жұмыс істеуінің нәтижесінде дамып, салыстырмалы түрде тұрақты экономика жағдайында жұмыс істейді. Қазақстанда нарықтық реформаның басында мұндай экономикалық жағдай болған жоқ. Сондықтан, нарықтық қатынастардың жоғары дамыған жүйесіне қолайлы және ұзақ эволюциялық дамуға негізделген батыс тәжірибесін механикалық түрде алу кезінде Қазақстан экономикасының нақты жағдайы еленбейді, мұнда нарықтық қатынастар шок режимінде қалыптасады, ал нарық құрылымдарды қалыптасқаннан гөрі өтпелі деп атауға болады [18].
Кез келген бағамен нарыққа көшу жаңа салық жүйесі туралы заңнаманы, оның қызметін реттейтін ережелер мен нұсқауларды қабылдауды, осы жүйені басқаруға мүмкіндік беруді, сондай-ақ тиісті салық механизмін құруды талап етті. 90-жылдардың басындағы қазақстандық жағдайлар үшін американдық үлгі бойынша салық жүйесі таңдалды. Салық қатынастарының құрылымында әкімшілік-әміршілдік жүйеге тән қолданыстағы бірқатар салықтардың орнына елдегі нарықтық қатынастардың қалыптасуына сәйкес келетін салықтардың жаңа жиынтығы негізгі орын алды. Бұрынғы көптеген салықтардың экономикалық мәні айтарлықтай өзгерді.
Қазіргі салық жүйесінің енгізілгеніне төрт жылдан астам уақыт өтті. Осы уақыт ішінде саясатта, экономикада, әлеуметтік салада орасан зор сапалық өзгерістер болды. Ең алдымен, Қазақстан экономикасының нарыққа өту процесі, өкінішке орай, бірқатар ірі қателіктермен өте азапты екенін атап өткен жөн. Ең бастысы, жаңасын құрудың орнына ескіні жоюға көбірек мән беру, соның салдарынан салық жүйесі әлі күнге дейін Қазақстан экономикасының тиімділігін арттырудың тиімді құралына айналған жоқ.
Қазақстан Республикасының қабылданған Конституциясы көп жағынан саяси және әлеуметтік-экономикалық салалардағы құқықтық қатынастарды жаңаша реттейді. Осыған байланысты нарықтық қатынастар тереңдеді, бұрын болмаған қаржы институттары пайда болды және дамып келеді, мысалы, бағалы қағаздар нарығы, коммерциялық банктер жүйесі және т.б.
Қазақстан экономикасы жаһандық бизнеске барған сайын ашық бола түсуде. Осының барлығы салық саясаты мен салық жүйесін талдау және қалыптастыру мәселесіне жаңаша көзқараспен қарау қажеттілігіне әкеледі.
Талдау көрсеткендей, қазіргі салық жүйесінде бірқатар елеулі кемшіліктер бар. Әу бастан елдегі экономикалық жағдайға сәйкес келмеді.
Қазіргі салық жүйесінің ең үлкен кемшілігі ондағы фискалдық бағдардың шектен тыс басым болуы. Салық жүйесінің басқа барлық функциялары мүлде орындалмайды. Салық төлеушіге салықтық қысымның жоғары деңгейі, заңға бағынатын салық төлеушілерге шамадан тыс салық қысымы Қазақстан экономикасын қыспаққа алып, абсолютті деструктивті рөл атқарады. Экономикалық және салықтық саясатты қайта құрылымдаудың ең басында ҚҚС-тың жоғарылатылған ставкалары енгізілді. Бұған қарама-қарсы қарсыластар орташа жалпы салық мөлшерлемесін ұсынды [19].
Жиынтық салықтың шамадан тыс ставкасы теріс салдарға әкеледі:
- отандық өндірістің құлдырауы, оның құрылымының нашарлауы және қазақстандық өндірушілердің ішкі және халықаралық нарықтардағы позицияларының әлсіреуі;
- барлық меншік нысанындағы өндірушілердің салық салудан жалтаруға толық ұмтылысы;
- капиталдың шетелге кетуі;
- экономикалық өмірді криминализациялау, көлеңкелі экономиканың өсуі.
Қазақстан Республикасының және көптеген басқа мемлекеттердің салық саясаты салықтардың фискалдық функциясына негізделген. Міне, көптеген елдердің үкіметтері қателеседі. Фискалдық функцияны алып тастаған олар, әдетте, экономиканы реттеудің ең күшті құралы қолдарында бар екенін ұмытады. Салықтар арқылы қоғамдық ұдайы өндіріске, оның құрылымы мен динамикасына, таралуына, ғылыми-техникалық прогрестің жеделдетілуіне экономикалық әсер етуге болады. Салықтар кәсіпкерлік белсенділікті ынталандыруы немесе керісінше шектеуі мүмкін, демек, кәсіпкерлік қызметтің сол немесе басқа салаларының дамуын; ұлттық кәсiпорындардың дүниежүзiлiк нарықтағы бәсекеге қабiлеттiлiгiн арттыру мақсатында жеке кәсiпорындардың өндiрiсiне және айналысына кетiп жатқан шығындарды азайту үшiн алғышарттар жасау.
Жоғарыда қарастырылған салық жүйесінің ерекшеліктері оның Қазақстан Республикасындағы қалыптасқан экономикалық шындыққа сәйкес еместігі туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді.
Салық кодексінің түбегейлі жаңа нормалары, біріншіден, салықтар мен бюджетке төленетін төлемдерге қатысты барлық нәрсе бір құжатпен біріктіріліп, реттеледі. Екіншіден, салық заңнамасының негізгі нормалары нақты көрсетілген, бұл олардың екі жақты түсіндірілуі мүмкіндігін жоққа шығарады. Үшіншіден, біз ең бастысы - ұлттық экономиканың әртүрлі салаларындағы салық жүктемесін теңестіруге қол жеткіздік. Бүгінгі таңда ең үлкен салық ауыртпалығы сауда мен қызмет көрсету саласына түседі (материалдық шығындардың және негізгі қорларды пайдаланудың үлесі төмен). Әлеуметтік салада да - жоғары коммуналдық шығындар, ғимараттар, жер телімдері, қызметкерлер саны. Міндет ұдайы өндірістің қалыпты режимін және белгілі бір салалардың, ал бірінші кезекте ауыл шаруашылығының, шағын кәсіпкерліктің, әлеуметтік саланың көтерілуін қамтамасыз ету болды [20].
Әр түрлі аймақтар арасындағы салық жүктемесінің деңгейі теңестіруде - бұл ең бастысы. Бүкіл әлеуметтік салаға, оның өзін-өзі ұстауы мен өзін-өзі қамтамасыз етуіне анағұрлым қолайлы жағдайлар жасалды, ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерге алдағы 6 жылда дағдарысты еңсеруге мүмкіндік беретін салық режимі жақсарды.
Салық ауыртпалығына айтарлықтай әсер ететін екі маңызды тармақ бар: бұл жалақыдан алынатын салықтардың барлық түрлері және ҚҚС. Біз әлеуметтік салық ставкасын төмендету арқылы төленетін еңбекақыға салық жүктемесін айтарлықтай төмендету бағытында жүрдік (бастапқыда прогрессивті-регрессивті жүйені ұсындық, кейін біркелкі салықты енгізу керек деген ортақ пікірге келдік). Осылайша, әлеуметтік салық ставкасының төмендеуі байқалады, ал жеке тұлғалардың табыс салығының мөлшерлемесі төмендейді.
Салық кодексінің маңызды пункттері негізгі салық ережелерін жүйелеу, салық заңнамасының барлық нормаларын біріздендіру болып табылады. Оның әрекеті бір бес жылдық кезеңге есептелмейді. Салық қатынастарының кейбір түрлері алдағы бес жылда түбегейлі өзгеруі мүмкін: экспортқа тауарларды жеткізу келісім-шарттары, бағалы қағаздар нарығында сатып алу-сатудың жаңа құралдарын құру - мұның бәрі осыған сәйкес келетін жаңа ережелерді енгізуді талап етуі мүмкін. қолданыстағы ережелер. Бірақ салық заңнамасының дамуының өзі біріздендіру бағытында жүріп жатыр, өйткені тек осы жағдайларда ғана капиталдың қалыпты қозғалысы және бәсекелестік жағдайлардың теңдігі қамтамасыз етілуі мүмкін [21].
Тарифтерді өзгерту туралы қазіргі мәселе экономиканың жағдайына және қоғам алдындағы барлық мемлекеттік міндеттемелерді орындау үшін барабар салық түсімдерін қамтамасыз етуге тиіс бюджетке байланысты. Салық салу, ҚҚС алу, меншік қатынастары қағидаттарына келетін болсақ, бұл жерде біз халықаралық стандарттарға бұрынғыдан да жақынбыз. Және бұл өте маңызды, өйткені ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz