Шұбарқұдық мұнай кен орны
КІРІСПЕ
Әлемдік экономикада отын энергетика кешенінің рөлі айрықша маңызды. Мұнай және мұнай өнімдері шаруашылықтың барлық дерлік салаларында қолданылады. Кез-келген экономикасы дамыған мемлекеттің өзінің шаруашылықта қандай салалардың басым екендігін көрсетеді. Біздің еліміз үшін мұнай өндіру және ауыл шаруашылық салалар экспорттық табыстардың басым бөлігін қамтамасыз етеді. Қазақстанда шетел инвестициясын тартымды ететін салалардың бірі мұнай индустриясы. Бүгінде мұнай өнеркәсібі республикаға валюталық түсімнің 30 пайызын береді.
Соның ішінде, Ақтөбе облысы аумағы мұнайға бай мекен болып есептеледі. Оның дәлелі ретінде облыс аумағында орналасқан мұнай өңдеу кешендерін келтіре аламыз.
Диплом тақырыбының маңыздылығы, көкейкестілігі. Ақтөбе облысы аумағындағы мұнай кешендерінің орналасу жүйесі мен олардың ерекшелігін анықтау. Мұнай кен орындарын картаға түсіру және оларды зерттеу картография саласына жаңа серпін береді. Сала бойынша зерттеу жұмыстарына ат салысу.
Осыған байланысты Ақтөбе облысының жер бедеріне, экологиясынаа, мұнай-газ кешендеріне баса мән беріп, оның экологиялық осал тұстарын қарастыру қажеттілігі туындайды. Мұнай мен газ өндіруді және экспорттауды қалыпты экономикалық тұрмысын жақсартуға жәрдемдесетін табыс алу мақсатында жедел арттыру жолымен Қазақстанның энергетикалық ресурстарын тиімді пайдалану біздің еліміз үшін негізгі басым мақсаттарға жетудің бірі. Жаңа мыңжылдықта Қазақстан ұзақ мерзімді келешекте экономикалық өсімнің негізгі көзі ретінде мұнай өнеркәсібіне ерекше көңіл бөліп отыр.
Диплом жұмысының өзектілігі - Қазақстан экономикасын дамыту бағдарламасын талдау отын энергетика кешенін дамытудың жыл сайын анықталатын басымдықты бағыттардың тізімдемесінде мұнайдың ішкі және сыртқы құбырлары құрылысы, көмірсутек шикізатын өңдеу, әрекет етуші мұнай өңдеу зауыттарын қайта құру мәселесін шешуге ерекше көңіл бөлінген. Сонымен қатар мұнай - газ саласында ресурсты жоғарлатудың маңызды бағыты көмірсутек шикізатын өндіру, өңдеудің прогрессивті технологиялық процестерін енгізу мен ресурс үнемдеуші және экологиялық факторларды ескере отырып өндірістік циклдік элементтерін бағалау керек.
Дипломдық жұмыстың мақсат, міндеттері - Ақтөбе облысының мұнай өнеркәсібі картасын құрастыру. Облыс аумағындағы өнеркәсіп орындарының экологиясын зерттеу. Ластану аймақтарын, олардың қауіптілік көрсеткіштерін картаға түсіру.
Дипломдық жұмыстың деректік негіздері - мұнай - газ саласының дамуын қарастыруда арнайы және экономикалық кезеңді басылымдарда кеңінен жарияланатын осы мәселеге қатысты материалдардан көрініс табады: Надиров Н.К., Сейтпағамбетов Ж.С., Сейітов Н.; Бөлекбаев З.Е., Сұлтанғалиева Г.С., Нұржанов Р.Н., т.б. еңбектерінде қамтылған.
Дипломдық жұмыстың құрылымы - кіріспе, негізгі 3 бөлімнен және қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Мұнай мен газдың мол қоры Атырау, Маңғыстау, Қызылорда, Ақтөбе және Батыс Қазақстан аймақтарында шоғырланған. Мұнай елімізде бірінші рет 1899 жылы Қарашүңгілдегі Ембі кен орнындағы мұнай ұңғысынан (скважина) атқылады. Ал 1911 ж. Доссор, 1915 ж. Мақат кен орны пайдалануға берілді. Бұл кен орындарына алпысыншы жылдары Маңқыстау түбегіндегі Өзен мен Жетібай қосылды. Кейінірек олардан да куатты Қаражамбас пен Қаламқас, Теңіз (Атырау облысы), Кеңкияқ және Жаңажол (Ақтөбе облысы), Қарашығанақ (Батыс Қазақстан облысы) пен Құмкөл (Қызылорда облысы) кен орындары ашылды. Қазір Қазақстанда мұнай мен газ шоғырланған 14 алап және 207 кен орны бар. 1999 жылы Қазақстан қойнауынан алғашқы отандық мұнай алынғанына жүз жыл толғаны тойланды. Бүгінде республиканың жылына (2005 ж.) шамамен 50,2 млн мұнайы шет елге шығарылады. 2000 жылы Атыраудың солтүстік шығысында 45 км жерде Каспий қайраңында Қашаған мұнай кен орны ашылды. Ол соңғы 30 жылдағы дүние жүзіндегі ең ірі кен орны. Геологиялық қоры 4,8 млрд тоннаға бағаланды. Жалпы Қазақстандағы мұнай қорының болжамы 20-25 млрд тонна. Қазақстандағы жалпы газ коры 6 трлн м3. Дүние жүзінде он екінші орын алады. Соның 70%-ы Қарашығанақтың үлесінде.
Дала геофизикасының, сейсмиканың дамуы мен бұрғылаудың техникасы жақсы жабдықталуы 60 ж. Ақтөбе облысы жерінің геологиялық құрылымын егжей-тегжейлі зерттеуді кең көлемде жүргізуге жол ашты. Бұл өңірде 1959 ж. Кеңқияқ мұнайлы ауданы жоспарлы түрде зерттеле бастады. Осы аймақта басталған кең көлемді параметрлік бұрғылау 1971 ж. Кеңқияқта шөгінділердің тұз астындағы кешенінен мол мұнай қорын ашты. Осы кезден бастап барлық жұмыс мұнай көздерін тұз астындағы шөгінділерден іздестіруге жұмылдырылып, 1978 ж. Жаңажол мұнай конденсаты кені ашылды. Мұнда мұнай мен газ қоры таскөмір қыртысының қуатты корбонат қабатынан табылды. Ақтөбе облысындағы мұнай кендерін өндіруді жеделдету мақсатында 1981 ж. құрылған "Ақтөбемұнай" өндірістік бірлестігі 1993 ж. "Ақтөбемұнайгаз" акционерлік қоғамына айналды. Мұнда мұнай өндіру жұмыстарын "Октябрьмұнай" және "Кеңқияқмұнай" мұнай өндіру басқармалары жүргізеді. Ал бұрғылау жұмыстарын жүргізетін Октябрь бұрғылау жұмыстары басқармасы 1997 ж. ТМД елдері арасында тұңғыш рет тереңдігі 4080 м көлденең скважинаны бұрғылады. Мұндағы аса маңызды объект -- Жаңажол газ өңдеу зауыты. "Ақтөбемұнайгаз" акционерлік қоғам 1997 жылдан өзінің бақылау пакетін (60,3%) алған Қытай ұлттық мұнай-газ корпорациясымен бірге жұмыс істей бастады.
1.
АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫНЫҢ МҰНАЙ ӨНЕРКӘСІБІ ОРНАЛАСУЫНЫҢ АЙМАҚТЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Физикалық-географиялық сипаттамасы
Ақтөбе облысы - Қазақстанның батыс бөлігіндегі облыс. Аумағы 300 629 км2 (Қазақстанда 2-ші орын), бұл Қазақстан аумағының 11% - ын құрайды. 2020 жылғы 1 тамыздағы халық саны 888,2 мың адам.
Әкімшілік-аумақтық реформа нәтижесінде 1932 жылы 10 наурызда Қазақ АКСР құрамында құрылды. Тарихи тұрғыдан оған дейін 1921-1928 жылдары болған Ақтөбе округі болған. 1936 жылы облыс РСФСР-дан бөлінген Қазақ КСР-інің, ал 1991 жылдан бастап КСРО ыдырағаннан кейін Тәуелсіз Қазақстан Республикасының құрамына кірді.
Облыс солтүстігінде Ресейдің Орынбор облысымен, солтүстік-шығысында Қостанай облысымен, оңтүстік-шығысында Қазақстанның Қарағанды және Қызылорда облыстарымен, оңтүстігінде Өзбекстанның Қарақалпақстан Республикасымен, оңтүстік-батысында Маңғыстау облысымен, батысында Атырау облысымен, солтүстік-батысында Қазақстанның Батыс Қазақстан облысымен шектеседі.
Қарағанды облысының Ақтөбе облысымен арадағы шекарасы
Жақсықылыш көлінің күнбатысынан басталып, Жыңғылды өзені аңғарына дейінгі сортаңды, құм-төбелі бұйраттармен өтеді. Облыстың шекара бағыттары солтүстіктен оңтүстікке 550, батыстан шығысқа 500 шақырымға созылып жатыр. Облыс аумағы 45º10′ - 50º20′ с.е. және 53º35′ - 64º15′ ш.б. аралығында орналасқан.
Ақтөбе облысының аймағы солтүстігіндегі Орал маңы үстірттерінен оңтүстіктегі Асмантай-Матай сорлары, Матай құмдарына дейін созылады.
Ал батысында Ақтолағай қырқасы, Ақшатау, Доңызтаудан Торғай қолатына дейінгі алапты алып жатыр. Ақтөбе облысының аумағы Еуропа мен Азияда орналасқан. Олардың облыстағы шекарасы Мұғалжар тауларының шығысы, Жем (Ембі) өзенінің арнасымен жалғасады.
Әкімшілік орталығы-Батыс Қазақстанның ең ірі қаласы Ақтөбе (1891 жылдан 1999 жылға дейін -- Ақтөбе, осыдан облыстың атауы).
Географиялық тұрғыдан қазіргі Ақтөбе облысы XVI-XVIII ғасырда Кіші жүздің құрамында болып, XIX ғасырда Торғай облысының Ақтөбе, Ырғыз, Орал облысының Темір уездерінің аумағын қамтыды.
Қазақ қазақ болғалы, елге қоныс, малға жайылым болған Елек пен Қобда, Жем мен Сағыз, Ойыл мен Қиыл алабы талай тарихтың куәсі болды.
1869 жылдың көктемінен бекініс ретінде салынған Ақтөбенің жаңа тарихы басталды.
Тарихта ешқандай ақтандақ болмауы шарт . Қалың жұртшылық,
әсіресе жас ұрпақ өз елінің, өз жерінің тарихын басқа емес, өз халқының
тарихи санасы тұрғысынан жазылған тарихтан біліп, жадына сақтап өсуі қажет.
Ақтөбе облысында тарих және мәдениет ескерткіштерінің Мемлекеттік
тізіміне енгізілген 659 ескерткіш бар, оның 9-республикалық, 650-жергілікті маңызы бар ескерткіш болып табылады. Сонымен қатар Абат-Байтақ,
Дәуімшар, Қарасақал, Асан-Қожа, Хан моласы қорымдары мен Сүндет,
Тоқпан мавзолейінің қорғау, құрылыс салуды реттеу және қорғалатын
табиғи ландшафты аймақтары анықталып, облыстық мәслихаттың 2013
жылғы 17-сәуірдегі және 2015 жылғы 11-желтоқсандағы шешімдерімен
бекітілді.
Мәдени мұра ұлттық жобасы аясында Ә.Молдағұлова, А.Жұбанов,
Ғ.Жұбанова, Ш.Берсеев, А.Биекенов, Т. Бигельдинов, Ш.Қалдыаяқов,
Т.Ахтанов пен Қ.Шаңғытбаевқа, Әйтеке би Бәйбекұлы сияқты көрнекті
қоғам, мемлекет, өнер қайраткерлерінің ескерткіштері мен ескерткішмүсіндері орнатылды. Ауған соғысы ардагерлеріне, Чернобыль АЭС апатын
жоюға қатысушыларға, Ядролық жарылыстан зардап шеккен құрбандары
мен Ұлы Отан соғысының құрбандарына ескерткіш белгілер қойылып,
аллеялар ашылды. Сонымен қатар Қобда ауданы Жиренқопа ауылында
қазақ халқының эпостық қаһарманы Қобыланды батырға және Әйтеке
би ауданы Қабырға өзенінің Өлкейік өзеніне құяр сағасындағы Хан моласы қорымында Қазақ халқының ХVІІІ ғасырдағы даңқты қолбасшысы,
сұңғыла саясаткер, көреген мәмілегер, мемлекет қайраткері Әбілқайыр
хан Қажысұлтанұлына кесенелер тұрғызылып, мемориалдық кешен және
музей ашылды.
Тарихи-мәдени және табиғат ескерткіштерінің Жинағын құрастыру
мақсатында облыс аумағындағы тоғыз ауданындағы ескерткіштерге анықтау, сараптау және барлау жұмыстары жүргізіліп, нәтижесінде
Жинақтар құрастырылып шығарылды. Қалған үш ауданды атап айтқанда
Байғанин, Ырғыз және Шалқар аудандарын таяу болашақта аяқтау жоспарлануда.
Ақтөбе облысының табиғаты мен тарихын жас ұрпаққа таныту мақсатында жасалған қадам.
Туған жердің тарихын әрбір азамат жастайынан біліп, санасына сіңіріп
өсуі қажет. Қазақстанның, қазақ халқының тарихын толық жазу үшін,
аймақтық тарих толық зерттелінуі шарт.
Ақтөбе облысы еліміздің солтүстік-батысында орналасқан. Облыс экономикасындағы жетекші салалары болып табылатын қара металлургияның, химия өнеркәсібінің, ауыл шаруашылығының маңызы зор. Сондықтан Ақтөбе облысы өз экономикасын еліміздегі басқа облыстарымен, шетелдермен байланыс орнатып, дамытып келеді. Мұнсыз қазіргі заманғы шаруашылықты серпінді әрі жан-жақты дамыту мүмкін емес. Нақ осы кезеңдегі саяси-әлеуметтік және экономикалық қауырт даму жергілікті жердің табиғат байлықтарына сүйенеді. Оны ұтымды пайдалану ісі мен қорғау ісін қатар жүргізуді заман талабы қажет етіп отыр. Нарықтық экономика жағдайында ойдағыдай жұмыс жүргізу үшін ең алдымен өз облысымыздың тарихы, табиғаты және шаруашылығының өзіндік ерекшеліктерін білуімізді керек етеді.
Ақтөбе облысының шаруашылығын дамытуда өңдеуші өнеркәсіптің
жаңа салаларын құру жолымен экономиканың шикізатқа бағыттылығын жою, көлік, байланыс желісін одан әрі дамыту, тауар, валюта рыноктарын тағы басқаларды қалыптастыру процестерін барынша жеделдету міндеті тұр.
Еліміздегі әлеуметтік-экономикалық жүйесіндегі аумақтық күрделі үрдістердің (шаруашылықтың дамуындағы әр түрлі бағыттар, экономикалық дағдарыстар мен қарама-қайшылықтар, өсу қарқыны, салалық және аумақтық құрылымдық өзгерістер, т.б.) жылдам өзгеруі соншалықты, әлеуметтік-экономикалық, саяси-географиялық ақпараттардың соңынан уақытында ілесіп жүру қиындыққа түседі. Яғни олар жылдам ескіреді немесе ақпараттық жүйелерге жаңа мәліметтердің жинақталуы кешеуілдеп жатады.
Белгілі бір аумақтың табиғат жағдайы мен ресурстар жиынтығы оның табиғи-ресурстық әлеуетін құрайды. Оның құрылымы сол аймақтың, ауданның, мемлекеттің әр түрлі табиғат жағдайлары мен ресурстарының ара-қатынасынан тұрады. Табиғи-ресурстық әлеует деп аумақтың (ауданның, мемлекеттің, экономикалық зонаның) табиғи-ресурстық байлығының тұтас көлемінің құндық мөлшерін айтамыз.
Ақтөбе облысы бүгін Қазақстанның табиғи қорларға бай, белгілі дәрежедегі бәсекелестікке ие және қарқынды даму үстіндегі аймақтарының бірі. Ақтөбе облысы көлемі жағынан Қарағандыдан кейін екінші орында. Ақтөбе облысында жалпы халық саны 711,9 мың адам (2009 жылдың 1-қаңтарындағы санақ бойынша). Облысқа 12 аудан, 410-дей елді мекен кіреді.
Нарықтық экономика жағдайында ойдағыдай жұмыс жүргізу үшін ең алдымен өз облысымыздың табиғаты, тарихы және шаруашылығының өзіндік
ерекшеліктерін білуімізді керек етеді. Осы уақытқа дейін жаһанданудың
қарқынды дамуы байқалады. Мұндай жағдайда ең бірінші міндет -
әлемдік дамудан артта қалмау. Осы бағытта Қазақстанда экономикалық
жағдайды жақсартуға байланысты мемлекет саясатында ұзақ және орта
мерзімді жоспарлар қарастырылып, нақты шешімдер шығарылуда. Осындай жоспарлардың ішінде 50 ірі бәсекеге қабілетті елдердің біріне айналу
бағдарламасы бар. Әрине, міндет ауыр болғанымен экономиканың әр саласын нығайта отырып, қалдықтар мен шикізатты жоғары технологиялық өндірісте қолдану барысында қол жеткізуге болады. Бүгінгі күні, қазіргі заманға сай технологиялармен қамтылған жағдайда жоғары экспортқа шығарылатын өнімдерді өндіру мүмкін емес.
Ақтөбе облысының табиғи, тарихи-мәдени мұралары: қорғау және тиімді пайдалану кітабына мәліметтер Тобыл-Торғай экология департаментінен, Ақтөбе облыстық табиғи ресурстар мен табиғат пайдалануды реттеу басқармасынан, Ырғыз-Торғай мемлекеттік табиғи резерватынан, Ақтөбе облыстық гидрометеорологиялық орталығынан, Ақтөбе облысының статистика департаментінен, Зере Тур туроператорынан, облыстық өлкетану мұражайынан, облыстық мұрағаттан, Ақтөбеоблыстық та ихи-мәдени мұраларды қорғау жөніндегі мемлекеттік инспекциясы ММ алынды.
Еліміздің басқа аймақтарындағы сияқты облысымыздағы шиелініскен әлеуметтік-экономикалық және экологиялық мәселелер көп ретте адамдардың географиялық факторлардың ерекшелігі мен орнын жете түсінбеуден пайда болғанын және болатындығын естен шығармау қажет.
Орта және арнаулы оқу орындарындағы өз өлкеміздің географиясын барынша тереңдете оқытудың қажеттілігі осыған байланысты. Жергілікті географиялық ерекшеліктерін білу - экономиканың күрделі мәселелерін айыра білуге, облыстағы қазіргі шаруашылық жағдайды дұрыс бағалап,бүгінде саяси дербестік пен тәуелсіздікке ие болып отырған Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуындағы ірі өзгерістердің мәнін түсінуге жәрдемдеседі.
Қазір облыс шаруашылығын дамытуда өңдеуші өнеркәсіптің жаңа салаларын құру жолымен экономиканың шикізатқа бағыттылығын жою,көлік, байланыс желісін одан әрі дамыту, тауар, валюта рыноктарын тағы басқаларды қалыптастыру процестерін барынша жетелдету міндеті тұр.
Минералды ресурстарды игеруге шетел инвестициясын тарту мен технологиясын пайдалануға үлкен жұмыстар жүргізілуде.
Ақтөбе облысының табиғи, тарихи-мәдени мұралары: қорғау және тиімді пайдалану кітабы 3 бөлімнен тұрады. 1-бөлімге Ақтөбе облысының табиғи мұралары арқау болды. 2-бөлімде Ақтөбе облысының тарихимәдени мұраларына шолу жасалды; 3-бөлімде Ақтөбе облысындағы табиғи-мәдени мұраларды қорғау және тиімді пайдалану мәселелері талданды.
Физикалық-географиялық жағдайы жағынан облыстың мынадай ерекшеліктерін атап көрсетуге болады:
:: облыс аумағының сейсмикалық салыстырмалы тұрақты болып келуі;
:: жер бедерінің басым бөлігінің үстіртті-жазықты болуы;
:: Еуразия құрлығының ішкі ауданында орналасқандықтан, климаттық
жағдайы қатаң, шұғыл континентті болып келетіндігі;
:: аумақтың дала, шөл және шөлейт табиғат белдеулерінде
орналасқандығы;
:: кен байлықтарының дүниежүзілік және жергілікті жер масштабындағы
мол қорларының болуы;
:: облыстың оңтүстік бөлігіндегі гидрографиялық желісінің өте нашар дамуы;
:: облыс Ресей, Өзбекстан Республикаларының облыстарымен және
еліміздің өнеркәсіпті облыстарымен шектес орналасқандығы.
Атап көрсетілген анықтамалардың қай-қайсысы да облысқа тән сипаттарды, белгілерді нақтылы сипаттайды.
Облыстың географиялық орнының ерекшеліктеріне байланысты табиғатының сипаты шұғыл континенттік климат, су ресурстарының тапшылығы мен бірқалыпты таралмауы, аридті және семиаридті ландшафтардың басымдылығы анықталған.
Табиғат жағдайының әр түрлілігі облыс аумағының көлемділігімен сипатталады. Облыс аумағының көпшілік бөлігі таулы-қыратты жазық. Солтүстігінде Орал тауының оңтүстік сілемдері орналасқан. Орталық бөлігінде Мұғалжар таулары созылып жатыр.
Облыс аумағының Ресейдің Орынбор облысымен шекаралас болуы шаруашылық жағынан дамуына үлкен әсер етеді. Сондай-ақ іргелес Батыс
Қазақстан, Атырау, Маңғыстау, Қостанай, Қарағанды, Қызылорда об лыстарымен тығыз ішкі экономикалық, т.б. қарым-қатынастары экономикалықгеографиялық жағдайының қолайлылығын көрсетеді. Облыстың мемлекетаралық, республикалық көліктік-экономикалық байланыстары шаруашылықтың барлық салаларының кешенді дамуы үшін қолайлы болып отыр.
Ақтөбе облысы батысында Батыс Қазақстан, Атырау облыстарымен, оңтүстік-батысындағы Маңғыстау облысымен бірігіп республикадағы өндірістік қуатты Батыс Қазақстан экономикалық ауданы құрамына кіреді.
Еліміз егемендік алған алғашқы жылдардың өзінде Ақтөбе облысының
экономикалық-географиялық жағдайының артықшылықтары, өнеркәсіптің дамуы, оның жаңа рөлін айқындап берді.
Ақтөбе облысының транзиттік жол торабында жатуы, жер бедерінің
басым бөлігінің жазық болуы, минералдық ресурстар қорының молдығы,
экономикалық-географиялық жағдайының артықшылығы болып табылады.
Жер бедері және геологиясы
Ақтөбе облысы батысында Каспий маңы ойпатының, оңтүстігінде Үстірт үстіртінің, оңтүстік-шығысында Тұран ойпатының және солтүстігінде Оралдың оңтүстік сілемдерінің арасында орналасқан. Облыстың көп бөлігі өзен аңғарларымен бөлінген, биіктігі 100-200 м. ортаңғы бөлігінде Мұғалжар (үлкен Бақтыбай тауының ең биік нүктесі, 657 М) созылып жатыр. Ақтөбе облысының батысында Подурал үстірті, оңтүстік-батысында Каспий маңы ойпатына өтетін; оңтүстік-шығысында -- төбелі құм массивтері -- Арал маңы Қарақұм және үлкен және Кіші Борсық барыстар орналасқан. Ақтөбе облысының солтүстік-шығысында жыралармен тілімденген Торғай үстірті кіреді.
Ақтөбе облысы үш климаттық аймақта орналасқан, шекаралары ендік ұзындығы бар. Облыстың солтүстік бөлігі дала климаттық аймағында, 50° ендіктен төмен-шөлейт оңтүстігінде Арал теңізінің жағалауына дейін шөлге айналатын аймақ.
Климаты тым континенттік.
Орташа жылдық температура оң, сонымен қатар дала аймағында
бір жылдағы орташа температура 3-тен 4° C-қа дейін, оңтүстігінде
шөлейт және шөлейт аудандарда температура 7,5° с-қа дейін көтеріледі.
Облыстың ең суық бөлігі-Шығыс аудандар, ал Батыста, Мұғалжар тауларының әсерінен, сондай-ақ оңтүстіктен жылуды алып тастау Орта Азия, жылы.
Қаңтар Ақтөбе облысы үшін әдеттегі ең суық қыс айы болып табылады
Оңтүстікте -11,4 °С-тан солтүстік-шығыста -16,2 °с-қа дейін ауытқиды. Шілде бұл жаздың ең ыстық айы. Шілденің орташа температурасы солтүстігінде 20,5 °С-тан оңтүстігінде 26,1 °с-қа дейін ауытқиды.
Аймақтағы ауа температурасының абсолютті максимумы 41-ден 45 °C-қа дейін. Ауа температурасының абсолютті минимумы жекелеген жылдары -40 -49 °С аралығында ауытқиды.
Дала аймағында орташа атмосфералық жауын-шашынның жылдық мөлшері жылына 240-400 мм Жауын-шашын, ал шөлейт және шөлейт аймақтарда 150-250 мм.
Кембрийге дейінгі кезеңдерде Орал маңы, Ембі үстірттері, үстіңгі беті төрттік кезеңнің теңіздік шөгінділерінен тұратын Каспий ойпаты құралды. Палеозой дәуірінде Мұғалжар тауы, кайнозой дәуірінде Үстірт, Торғай үстірттері пайда болды.
Юра шөгінділерінің сулары екі Сулы кешенді құрайды: төменгі Юра және орта Юра.
Төменгі юралық сулар сульфатты-натрийлі және хлорлы-кальцийлі. Олардың минералдануы 1,4-тен 221,9 гл-ге дейін өзгереді.
Метан - 49,9-74% және 30,3 %, этан - 2,6-4,5% және 0,1 %, ауыр көмірсутектер - 1,6-2,1% және 0,01 %, көмірқышқыл газы - 2,5-2,9% және 0,2 %, азот - 4,29-15,4% және 67,5% құрайды % , гелий - 0,02-0,002% және 0,43%, аргон-0,141-0,315% және 0,738%. Плиоцен суларының абсолютті жасы, бұл құрамында су бар шөгінділердің жас жасын көрсетеді.
Бор шөгінділерінің сулары готерив, баррем, ат және Альба Сулы кешендерімен ұсынылған.
Төрттік шөгінділерде белдем аңғарлары мен жер бедерінің төмен учаскелерін құрайтын делювиалды шөгінділермен байланысты Сулы горизонт таралған. Оның қоректенуі негізінен атмосфералық жауын-шашын есебінен жүзеге асырылады. Пайда болу түрі бойынша делювиалды сулар жер асты суларына жатады.
Осылайша, Жоғарғы Пермь және мезозой шөгінділерінің өнімді горизонттарының жер асты сулары негізінен жоғары минералданған болып табылады. Олардың минералдануы тереңдіктен артады.
Гидрохимиялық көрсеткіштер бойынша олар тоқырау режимімен әдеттегідей мұнай емес, бірақ инфильтрациялық, бұл жер қойнауының нашар жабылуын және мұнай кен орындарының белсенді жойылуын көрсетеді.
Облыстың солтүстік-батыс бөлігінде сортаң дақтары бар қара топырақты және қара қоңыр қоңыр топырақтағы бетегелі-түрлі шөпті және жусанды дала, өзен аңғарлары бойынша-шалғынды өсімдіктер, теректен, Көктеректен, қайыңнан, бұталар тоғайлары бар.
Орта және солтүстік-шығыс бөліктері ашық қоңыр және сұр топырақты сәл сортаң топырақтардағы дәнді-жусанды құрғақ даламен қамтылған. Оңтүстігінде жусанды-сортаңды шөлейттер мен шөлдер құмды және сортаңды топырақтары бар қоңыр сортаң топырақтарда орналасқан. Көптеген кеміргіштер (дала құстары, гоферлер, джербоа), жыртқыш (қасқыр, қарсақ); ақбөкен мен қарақұйрықтың бөкендері сақталған.
Облыс 12 ауданға және 1 облыстық бағыныстағы қалаға (қала әкімшілігі) бөлінген(1-диаграмма): Алға ауданы-РО Алға қаласы (20 239 адам) Әйтеке би ауданы-РО Комсомольское ауылы (6447 адам) Байғанин ауданы-РО Қарауылкелді ауылы (8616 адам) Ырғыз ауданы-Ырғыз ауылы (5742 адам) Қарғалы ауданы-Бадамша кентіндегі РО (5466 адам) Мәртөк ауданы-Мәртөк ауылы (10 213 адам) Мұғалжар ауданы-РО Қандыағаш қаласы (33 725 адам) Темір ауданы -- Шұбарқұдық РО кенті (12 991 адам) Ойыл ауданы-Ойыл ауылы (5460 адам) Қобда ауданы-РО Қобда ауылы (5348 адам) Хромтау ауданы-РО Хромтау қаласы (25 467 адам) Шалқар ауданы-РО Шалқар қаласы (28 088 адам) Ақтөбе қаласы (Ақтөбе). Облыста барлығы 8 Қала (Ақтөбе, Алға, Жем, Қандыағаш, Темір, Хромтау, Шалқар, Ембі), қалалық үлгідегі 4 кент бар.
1-диаграмма. Облыстағы халық саны.
Климаты және гидрографиясы
Климаты-тым континенттік; қысы суық, жазы ыстық және қуаң. Жазда құрғақ жел мен шаңды дауылдар жиі кездеседі, қыста боран болады. Шілде айының орташа температурасы солтүстік-батыста + 22,5 °C, оңтүстік-шығыста +25 °c, Қаңтарда тиісінше -16 °C және -25,5 °C. Жауын-шашын мөлшері солтүстік -- батыста шамамен 300, орталықта және оңтүстікте жылына 125-200 мм. Вегетациялық кезең солтүстік-батыста 175 күннен оңтүстік-шығыста 190 күнге дейін.
Ақтөбе облысының өзендері Каспий теңізінің ағынсыз бассейндеріне және шағын көлдерге жатады, өзендердің бастаулары Мұғалжарларда орналасқан. Ірі өзендері-Ембі (712 км), Жайық -- Ор (314 км) Мен Елек, сондай-ақ Ырғыз (593 км), Ойыл (800 км) және Сағыз өзендері бар Торғай (825 км). Көптеген өзендер Сулы емес, жазда кебеді немесе көгереді.
Көптеген көлдер (150-ден астам), негізінен ұсақ және орташа тұзды (мысалы, Айке); олардың кейбіреулері құрғап, тұзды батпақтар түзеді (мысалы, тек көктемде сумен толтырылған Шалқартеңіз). Суы аз өзендер мен тұзды көлдер шаруашылық мақсаттарға жарамсыз. Осыған байланысты тұщы жер асты сулары кеңінен қолданылады.
Қарғалы өзенінде көлемі 28,5 км2, сыйымдылығы 280 млн м3 Қарғалы су қоймасы тиелген.
2. ЗЕРТТЕУ АЙМАҒЫНЫҢ МҰНАЙ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ҚАЗІРГІ
ЖАҒДАЙЫ
2.1 Мұнай өнеркәсібінің даму тарихы
Мұнай - көмірсутектер қоспасы болатын, жанатын майлы сұйықтық; қызыл-қоңыр, кейде қара түске жақын, немесе әлсіз жасыл-сары, тіпті түссіз түрі де кездеседі; өзіндік иісі бар; жерде тұнбалық қабатында орналасады; пайдалы қазбалардың ең маңызды түрі.
Негізінен алғанда көмірсутектерінен (85 % -ға дейін) тұратын бұл заттар дербес үйірімдер шоғыры түрінде жекеленеді: метанды, нафтенді және ароматты (хош иісті) тізбектер. Оның құрамында оттегі, азот, күкірт, асфальтты шайыр қосындылары да кездеседі.
Мұнайдың түсі қызғылт, қоңыр қошқыл, кейде ол ашық сарғыш түсті, ақшыл болып та келеді. Мысалы, Әзірбайжанның Сурахана алақында ақшыл түсті мұнай өндіріледі. Мұнай судан жеңіл, оның меншікті салмағы 0,65-0,95 гсм3. Мұнай өз бойынан электр тоғын өткізбейді. Сондықтан ол электроникада изолятор (айырушы) ретінде қолданылады. Осы кезеңде мұнай құрамынан екі мыңнан астам халық шаруашылығына керекті заттар алынып отыр: бензин, керосин, лигроин, парафин, көптеген иіссу түрлері, кремдер, парфюмериялық жұмсақ майлар, дәрі-дәрмектер, пластмасса, машина дөңгелектері тағы басқа. Ол қуатты әрі арзан отын -- бір тонна мұнай үш тонна көмірдің, 1,3 тонна антрациттың, 3,3 тонна шымтезектің қызуына тең.
Қазір "Қара алтын" деп бағаланатын мұнайдың өзіндік мол тарихы бар. 1539 жылы ол тұңғыш рет Америка құрлығынан Еуропаға тасылатын тауарлардың тізіміне кіріпті. Сол жылы Венесуэладан Испанияға жөнелтілген мұнай тасымалының алғашқы легі бірнеше темір құтыға ғана құйылған жүк екен. Ол кезде дәрігерлер оны тек артрит ауруын емдеуге ғана пайдаланатын болған.
Мұнай-газ кендері
Мұнай-газ кендері - бірыңғай құрылымдық элементтермен сипатталатын жеке алаң қойнауында орналасқан мұнай мен газ иірімдері шоғырларының жиынтығы. Мұнай-газ кендері мұнай немесе газ түрінде және аралас мұнайлы-газды, газды-мұнайлы кендер түрінде ұшырасады.
Оқшауланған жеке кендер өте сирек, көбінесе топталған иірімдердің жиынтығы түрінде жатады. Қазақстанның мұнай-газ кендері геологиялық құрылысы мен геотектоникалық дамуы әр түрлі болатын үш мұнайлы-газды аймақта орналасқан. Ең көне мұнайлы-газды аймақтың кендері Солтүстік Каспий синеклизасымен байланысты. Мұнда өндіруге тұрарлық мұнай мен газ жүздеген м-ден 5000 м-ге дейінгі тереңдікте жатқан жоғарғы палеозойдан төменгі борға дейінгі шөгінділерде орналасқан.
Эпигерциндік платформа құрамына кіретін Маңғыстау мұнайлы-газды облысының қабатты кендері -- 300 метрден 3000 метрге дейін тереңдіктегі құнарлы горизонттар төменгі бордан төменгі юраға дейінгі шөгінділерде орналасқан. Үшінші мұнайлы-газды аймақ герцин және каледон қатпарлы құрылымдарының арасынан орын алған Шу - Сарысу синеклизасында. Мұнда жанғыш және азот-гелий газдарының қоры шағын кендері ашылған.
Мұнай мен газдың мол қоры Атырау, Маңғыстау, Қызылорда, Ақтөбе және Батыс Қазақстан аймақтарында шоғырланған. Мұнай елімізде бірінші рет 1899 жылы Қарашүңгілдегі Ембі кен орнындағы мұнай ұңғысынан (скважина) атқылады. Ал 1911 ж. Доссор, 1915 ж. Мақат кен орны пайдалануға берілді. Бұл кен орындарына алпысыншы жылдары Маңқыстау түбегіндегі Өзен мен Жетібай қосылды. Кейінірек олардан да куатты Қаражамбас пен Қаламқас, Теңіз (Атырау облысы), Кеңкияқ және Жаңажол (Ақтөбе облысы), Қарашығанақ (Батыс Қазақстан облысы) пен Құмкөл (Қызылорда облысы) кен орындары ашылды. Қазір Қазақстанда мұнай мен газ шоғырланған 14 алап және 207 кен орны бар. 1999 жылы Қазақстан қойнауынан алғашқы отандық мұнай алынғанына жүз жыл толғаны тойланды. Бүгінде республиканың жылына (2005 ж.) шамамен 50,2 млн мұнайы шет елге шығарылады. 2000 жылы Атыраудың солтүстік шығысында 45 км жерде Каспий қайраңында Қашаған мұнай кен орны ашылды. Ол соңғы 30 жылдағы дүние жүзіндегі ең ірі кен орны. Геологиялық қоры 4,8 млрд тоннаға бағаланды. Жалпы Қазақстандағы мұнай қорының болжамы 20-25 млрд тонна. Қазақстандағы жалпы газ коры 6 трлн м3. Дүние жүзінде он екінші орын алады. Соның 70%-ы Қарашығанақтың үлесінде.
Дала геофизикасының, сейсмиканың дамуы мен бұрғылаудың техникасы жақсы жабдықталуы 60 ж. Ақтөбе облысы жерінің геологиялық құрылымын егжей-тегжейлі зерттеуді кең көлемде жүргізуге жол ашты. Бұл өңірде 1959 ж. Кеңқияқ мұнайлы ауданы жоспарлы түрде зерттеле бастады. Осы аймақта басталған кең көлемді параметрлік бұрғылау 1971 ж. Кеңқияқта шөгінділердің тұз астындағы кешенінен мол мұнай қорын ашты. Осы кезден бастап барлық жұмыс мұнай көздерін тұз астындағы шөгінділерден іздестіруге жұмылдырылып, 1978 ж. Жаңажол мұнай конденсаты кені ашылды. Мұнда мұнай мен газ қоры таскөмір қыртысының қуатты корбонат қабатынан табылды. Ақтөбе облысындағы мұнай кендерін өндіруді жеделдету мақсатында 1981 ж. құрылған "Ақтөбемұнай" өндірістік бірлестігі 1993 ж. "Ақтөбемұнайгаз" акцион. қоғамына айналды. Мұнда мұнай өндіру жұмыстарын "Октябрьмұнай" және "Кеңқияқмұнай" мұнай өндіру басқармалары жүргізеді. Ал бұрғылау жұмыстарын жүргізетін Октябрь бұрғылау жұмыстары басқармасы 1997 ж. ТМД елдері арасында тұңғыш рет тереңдігі 4080 м көлденең скважинаны бұрғылады. Мұндағы аса маңызды объект -- Жаңажол газ өңдеу зауыты. "Ақтөбемұнайгаз" акционерлік қоғам 1997 жылдан өзінің бақылау пакетін (60,3%) алған Қытай ұлттық мұнай-газ корпорациясымен бірге жұмыс істей бастады.
2.2
Ақтөбе облысының мұнай кен орындарының сипаттамасы
Ақжар мұнай кен орны -- Каспий маңы ойысының шығыс ернеуі маңындағы мұнай кен орны.
Ақтөбе облысы Жарқамыс кентінің солтүстігінде 30 км жерде орналасқан. Құрылым 1961 жылы сейсмобарлау көмегімен табылды. Терең бұрғылау 1962 жылы басталды. Сол жылы Г-1 ұңғымадан өндірістік мәні бар мұнай алынды. Барлау қызметтері 1968 жылы аяқталды.
Геологиялық құрылымы
Кенорын тұзүсті шөгінділері бойынша үш қанатты құрылысы бар, беймәлім жарылымдармен тілгіленген тұз күмбезінен орын алған. Күмбездің орналасу тереңдігі 451-1248 м. Тұз штогының амплитудасы 800-1000 м. Солтүстік қанаты түсіңкі. Оның маңындағы ортаңғы юра мен төменгі бордың баррем және апт шөгінділерінің німділігі анықталды. Өнімді қойнауқаттар бетінің орналасу тереңдігі 273 м-ден 515 м-ге дейін жетеді. Қанат өлшемдері -260 м изогипса (баррем шөгінділерінің беті) бойынша 3,8x1,3 км. Оңтүстік-шығыс қанаты солтүстік қанатқа қарағанда көтеріңкі, тұйықталмаған, солтүстігі мен батысынан доға тәрізді лықсымамен шектелген. Қанаттың өлшемі -280 м изогипса бойынша (ортаңғы юраның беті) 3,3x1,2 км, онда тек ортаңғы юра шөгінділерінің ғана өнімділігі анықталған. Ашылған қима төменгі пермнің тұзды қатқабатынан, жоғарғы пермнің, триастың, юраның, төменгі бордың шөгінділерінен құралған. Барлық өнімді горизонттардың жинауыштары кеуекті, олар арасында саз қабаттары бар құмтастар мен алевролиттер болып табылады. Юра өнімді қабатының жалпы қалыңдығы 6 м-ден 40 м-ге, тиімдісі 2 м-ден 38 м-ге, мұнайға қаныққаны 7 м-ден 15,6 м-ге дейін өзгеріп отырады. Ашық кеуектілігі 16-27%, өтімділігі 0,8-0,32 мкм2. мұнайға қанығу коэффициенті 0,60-0,87. Жапқыш қалыңдығы әртүрлі сазды таужыныстардан құралған. Тұтқыштардың түрі жағынан жатындар қойнауқаттық, тектоникалық тұрғыдан қалқаланған. Жатындардың биіктігі 30-49 м.
Тығыздығы
Оңтүстік-шығыс қанаттың мұнайы тығыздығы бойынша орташа және ауыр салмақты (867-907 кгм3), аз күкіртті (0,1-0,14%), бәсең парафинді (0,52-2,06%), мол шайырлы (15-21,5%) болып сипатталады. Солтүстік қанат жатындарындағы бастапқы қойнауқаттық қысым 31-32°С-та 4,6-4,8 МПа. Горизонттар бойынша мұнай шығымы солтүстік қанатта 12,8-14,8 м3 тәу-ке, оңтүстік қанатта 86 м3тәу-ке дейін өзгеріп отырады.
Құрамы
Газдылығы 2-4 м3м3. Кен орнының мұнайы ауыр салмақты (890-927 кгм3), тұтқыр, күкірті аз (0,25-0,42%), аз парафинді (0,25-1,5%), шайыры мол (28-54%) екені анықталды. Кен орны сынама игеру сатысында.
Бозоба мұнай кен орны негізінен Кеңқияқ кен орнының солтүстік-батыс периклиналы болып табылады, ол соңғы тектоникалық субмеридиандық созылымның бұзылуынан бөлінген (сурет.34). 1978 жылы 1 және 3 ұңғымаларды сынау кезінде ашылды. 4246-4394 м тереңдікте төменгі пермьдің Артин және Сакмар қабаттарының шөгінділері тиімді, литологиялық тұрғыдан құмтас, алевролит, саз және аргиллиттердің қабаттасуымен ұсынылған 4 мұнай қабаты анықталды. Коллекторлардың сыйымдылық және сүзу қасиеттері төмен мәндермен сипатталады. Кеуектілігі 7-ден 11,2% - ға дейін өзгереді, өткізгіштігі 0,002 мкм2-ден аспайды. Мұнайға қаныққан тиімді қалыңдығы 1,3-тен 10,2 м-ге дейін, мұнайға қанығу коэффициенті 0,57-0,6. Мұнай өте жеңіл, тығыздығы 795 кгм3, күкіртті (0,86-1,6%), құрамында 14,6% шайырлар мен асфальтендер бар. Кеңқияқ кен орнына ұқсас, докунгур өнімді қабатында өте жоғары қабат қысымы байқалады. Кен шоғырының түрі - қойнауқаттық, күмбезді, тектоникалық қалқаланған. Кен орны барлауда.
Жақсымай мұнай кен орны -- Ақтөбе облысы Темір ауданы Темір қаласынан солтүстік-батысқа қарай 65 км жерде орналасқан. Барлау жұмыстары 1926-1937 жылдары жүргізіліп, кен орны 1933 жылы ашылған.
Кен үш қанатты тұз күмбезінің құрылымымен ұштастырылған. Мұнай шоғырының тереңдігі 330 - 380 метр.
Мұнай қанықтылығының коэффициенті 0,73 - 0,79, кеуектігі 24,9 - 33,4%. Жалпы қалыңдығы 35 - 45 метр, мұнай қанықтығы 7,5 - 8,5 метр. Алғашқы қабат қысымы пермь-триас қатпарында 5,5 МПа, төменгі юрадан 3,5 МПа.
Тығыздығы, құрамы
Мұнайының тығыздығы 849 - 904 кгм2 және құрамында: 0,29 - 0,4% күкірт, 0,7 - 0,84% парафин, 12 - 20% шайыр мен асфальтен. Төменгі юрада гидрокарбонатты-натрийлі, су тығыздылығы 1036 кгм2. Кен көзі ұзақ уақыт пайдаланылғаннан кейін 1975 жылы тоқтатылған. Пайдаланылғаннан бері 430 мың т мұнай өндіріліпті.
Жаңажол мұнай-газ конденсат кен орны -- Каспий маңы ойпатының шығыс ернеуі маңындағы ірі газ-конденсат кен орындарының бірі. Кен сыйыстырушы көтерілім 1960 жылы сейсмикалық барлау жүмыстары нәтижесінде анықталды. Іздеу бұрғылауы 1961 жылы басталды. Алғашқы өнеркәсіптік ағым 1978 жылы ортаңғы карбонның карбонатты таужыныстарынан алынды. Өнімді қатқабатқа КТ-1 деген индекс берілді. КТ-1 қатқабатын барлау жумыстары 1978 жылдан 1984 жылға дейін жүргізілді, осы жұмыстарды жүргізу барысында 23-ші барлау ұңғымасы көмегімен төменгі карбонатты қатқабаттық (КТ-ІІ) өнімділігі анықталған.
Ақтөбе облысы Мұғалжар ауданы аумағында, Ақтөбе қаласынан оңтүстікке қарай 240 км қашықтықта орналасқан.
Геологиялық құрылымы
Стратиграфиялық тұрғыдан өнімді қатқабат ортаңғы карбон Мәскеу жікқабатына тиесілі қашар горизонтын және төменгі карбонның жоғарғы бөлігін қамтиды. КТ-І және КТ-ІІ өнімді қатқабаттар бір-бірінен қалыңдығы 216 м-ден 417 м-ге дейін өзгеретін терригендік-карбонатты шөгінділермен бөлінген. Кенорын тектоникалық тұрғыдан алғанда қанаттарының еңістену бұрыштары 40-тан 120-қа дейін өзгеретін, меридианға бойлас бағытта созылған брахиантиклин қатпардан орын алған. Қатпар екі дөңеспен (солтүстік және оңтүстік) және тектоникалық бұзылыстармен күрделіленген. Аталған бүзылыстардың біреуі батыс қанатты, қалган екеуі көтерілімнің орталық бөлігін тілгілеп өтеді.
Жатыс сипаты
Құрылым үш блокқа дараланған, олар оңтүстік, орталық және солтүстік блоктар деп аталады. Батыс блок ауқымындағы бұзылыс амплитудасы 100-150 метрді, қатпардың орталық бөлігіндегі бұл көрсеткіш 40-50 метрді құрайды. -3350 және -3550 изогипстер ауқымында тоғысқан құрылым мөлшері 29x8 км. Оңтүстік күмбез амплитудасы - 200 м, солтүстік күмбездің бұл көрсеткіші - 400 м. Анықталған жатындар шомбал-қойнауқаттық, күмбездік типке жатады, оларға тектоникалық тұрғыдан қалқалану элементтері тән. КТ-ІІ өнімді қатқабат литологиялық тұрғыдан доломиттердің жұқа қабатшаларын кіріктіретін әктастардан құралған. Олардың ауқымында екі өнімді буда - Г және Д будалары анықталған. Жинауыштары кеуекті, ашық кеуектілігі - 9,5-12,6%, өтімділігі - 0,0-61-0,395 мкм2.
Қанығуы
Мұнаймен қаныққан қалыңдық 7,7-54 м, газбен қаныққан қалыңдық 29,1-52,5 м аралығында өзгереді. Жатындардың биіктігі 50-350 м. Мұнайға қанығу коэффициенті - 0,82-0,89, газбен қанығу коэффициенті - 0,78-0,83. Г және Д будаларындағы алғашқы қойнауқаттық қысым - 37,5-39,6 МПа, температура - 77-81%. Мұнай дебиті әр түрлі: Д будасында бұл көрсеткіш 2,5-116 м3тәу болса, Г будасында 2-281 м3тәу аралығында. Газ дебиті 219 мың м3тәу-ке жетеді.
Құрамы
Мұнайлары жеңіл, тығыздығы - 809-827 кгм3, тұтқырлығы төмен, күкіртті (0,7-1,11%), парафинді (4,9-7,1%). Силикагель шайырларының мөлшері - 4,23-6,8%, асфальтендері - 0,43-1,78%. Қойнауқаттық мұнайдың газбен қанығу дәрежесі 263,3 м3т-дан аспайды. Алғашқы қойнауқаттық қысым 28,7 (А будасы)-29,64 МПа (В, В1 будалары) аралығында өзгереді, қойнауқаттық температура - 57-62°С. Мұнай дебиті - 1347-148 м3 тәу., газ дебиті 93-148 мың м3тәу. аралығында.
Жатынның мұнайлы және газды-конденсатты бөлігінде еріген газдар өздерінің құрамы жағынан жеңіл және ауыр мұнайларға жатады, олар этан кіріктіруші, олардың құрамындағы ауыр көмірсутектердің үлесі - 8,5-19,6%, метанның үлесі 68,2-87,3% аралығында өзгереді. Құрамындағы көмірсутектің мөлшері - 2,04- 3,49%, азот - 1,02-2,19%, көмірқышқыл газы - 0,57-1,08%, аз-маз мөлшерде гелий бар (0,0-10-0,014%). Газдағы тұрақты конденсат мөлшері - 283 гм3. Тығыздығы - 711-746 кгм3, ондағы күкірт мөлшері - 0,64%. Топтың құрамында 70%-ға дейін метанды, 20% нафтенді және 10% хошиісті көмірсутек бар. Конденсат дебиті - 34-162 м3тәу. КТ-І қабатының қойнауқаттық сулары хлоркальцийлі типті, тығыздығы - 1067-1091 кгм3, минералдығы - 93,5-133,7 гл. Төменгі карбонатты қатқабат жатындарының жұмыс режимі суарынды және серпінді-суарынды, жоғарғы карбонатты қатқабаттық бұл көрсеткіші суарынды және газды режимдердің қосындысымен сипатталады. Кен орны игерілуде.
Географиялық орны
Ақтөбе облысы Байғанин ауданында, облыс орталығынан оңтүстікте 380 км жерде орналасқан. Ең жақын елді мекен - Кемерші, ол кен орынның батысында 20 км-де. Кен орын 1992 жылы ашылды.
Геологиялық құрылмы
Көтерілім ойыстың ернеу маңы өңіріндегі карбонаттық кемер аумағында орналасқан.1112 шағылдырушы бет бойынша көтерілім бойлыққа жуық бағытта созылыңқы пішінде келеді, өлшемдері -3900 м-лік изогипса бойынша 17x6,2 км, амплитудасы 450 м-ден асады. Көтерілім ауқымында 3 төбе оқшауланған. Оңтүстік төбе солтүстігінен тектоникалық жарылыммен шектелген, - -3500 м-лік изогипсамен жартылай күмбез құрайды. Ортаңғы және Солтүстік төбелер -3600 м-лік изогипсамен шектелген. Терригендік тау жыныстармен байланысты төменгі таскөмір түзілімдерінің өнімділігі анықталған.
Тығыздығы, құрамы
Кеуектілігі 7-16%, өтімділігі 0,042-0,00048 мкм2 құмтастар мен алевролиттер жинауыш рөлін атқарады. Мұнайға қаныққан тиімді қалыңдық 6,6-33 м, мұнайға қанығу коэффициент 0,7. Мұнай шығымы 7,2-8,3 м3тәулік болды. Мұнайдың тығыздығы 852 кгм3, құрамында 0,32% күкірт, 13%-ға дейін парафин, 3% шайырлар мен асфальтендер бар. Кен орны жете барлау сатысында.
Кеңқияқ мұнай кен орны -- Ақтөбе облысы Темір ауданында, Ақтөбе қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 250 км жерде орналасқан. Кен орны 1959 жылы ашылған.
Геологиялық құрылымы
Кеңқияқ мұнай кені құрылымдық жағынан тұз күмбезімен байланысты. Тұз үстіндегі қимада белгілі болған 9 мұнайлы қабат юра, триас және пермь кезеңі жыныстарында орналасқан. 1971 жылы тұз астындағы төменгі пермь кезеңі шөгінділерінде тағы 5 өнімді қабат, ал 1979 жылы ортаңғы карбон кезеңінің карбонатты қабаттарында үлкен мұнай шоғыры анықталған. Өнімді мұнай қабаттары 160 м-ден 4300 м-ге дейінгі тереңдікті қамтиды. Қима құмтас, алевролит, гравелит, саз және аргиллиттерден құралған.
Тығыздығы, құрамы
Мұнайдың тығыздығы 0,876-0,909 гсм3, құрамындағы күкірттің мөлшері 0,43-0,81%, парафині 0,37 -2,97%, шайыры 6,2-11,4%. Кен орнында барлау жұмыстары аяқталған.
Көкжиде мұнай кен орны -- Ақтөбе облысы Жем қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 120 км және Ақтөбе қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 230 км жерде орналасқан. Солтүстік жағында Кеңқияқ мұнай-газ кен орны бар. Құрылым 1973 жылы барланып, анықталды.
Биыл Кеңқияқ-Құмкөл мұнай құбырының пайдалана басталғанына он жыл толады. Ұзындығы 794,2 км мұнай тасымалдау бағыты Қазақстан-Қытай стратегиялық құбыр жобасын іске асыру шеңберінде салынды. Ол отандық мұнайды тасымалдау бағыттарын әртараптандыруды көздеді.
Қазақстан-Қытай жобасының бірінші кезеңінде 2006 жылы Атасу-Алашанькоу мұнай құбыры салынып, пайдалануға берілді. 2009 жылы Кеңқияқ-Құмкөл мұнай құбыры іске қосылды. Оның салынуы батыс және шығыс Қазақстандағы жекеленген құбыр жүйелерін біріктіруге мүмкіндік берді. Мұнай құбырының трассасы Ақтөбе, Қызылорда, Қарағанды, Шығыс Қазақстан және Алматы облыстарының аумағы бойынша өтеді. Нәтижесінде батыс Қазақстан мұнайына Шымкент пен Павлодардағы отандық мұнай өңдеу зауыттарына жол ашылды. Алайда, ең бастысы - Қазақстанда Қытайға бағытталған жаңа мұнай тасымалдау коридоры пайда болды, ол отандық мұнайды экспорттау және ресейлік шикізатты транзиттеу мүмкіндіктерін айтарлықтай кеңейтеді.
Қазақстан-Қытай бағыты бойынша мұнай тасымалдау жүйесін әрі қарай дамыту үшін 2010 жылы ҚазТрансОйл АҚ мұнай тасымалдау үшін заманауи микропроцессорлық жабдықпен жарақталған жаңа Құмкөл БМАС салды. Бүгінде Құмкөл БМАС Кеңқияқ-Құмкөл мұнай құбыры бойынша Құмкөл кен орындары тобының және батыс өңірінің мұнайын қабылдайды. 2018 жылы тап осындай жаңғыртылған Кеңқияқ БМАС іске қосылды.
Отандық МӨЗ-дерге мұнай тасымалдау көлемдері жыл сайын өсіп келеді. Он жылдың ішінде Кеңқияқ-Құмкөл арқылы 52 млн тонна мұнай айдалды. Оның ішінде 24 млн тонна - экспортқа, 28 млн тонна - ішкі нарыққа тасымалданды. Баста Кеңқияқ-Құмкөл мұнай құбырының өткізу қабілеті жылына 10 млн тонна мұнай құраған. Қазақстан-Қытай мұнай құбырының екінші кезегі іске қосылып, Кеңқияқ-Атырау учаскесінің реверсі жобасы іске асырылғаннан кейін құбырдың өнімділігі жылына 20 млн тоннаға дейін ұлғаяды.
Геологиялық құрылымы
Төменгі триас шөгінділерінен үш мұнай шоғырлары ашылды. Орта юраның 300 - 375 м тереңдігінде екі шоғыр бар.
Қанығу, тығыздығы, құрамы
Табиғи сыйымдылық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Әлемдік экономикада отын энергетика кешенінің рөлі айрықша маңызды. Мұнай және мұнай өнімдері шаруашылықтың барлық дерлік салаларында қолданылады. Кез-келген экономикасы дамыған мемлекеттің өзінің шаруашылықта қандай салалардың басым екендігін көрсетеді. Біздің еліміз үшін мұнай өндіру және ауыл шаруашылық салалар экспорттық табыстардың басым бөлігін қамтамасыз етеді. Қазақстанда шетел инвестициясын тартымды ететін салалардың бірі мұнай индустриясы. Бүгінде мұнай өнеркәсібі республикаға валюталық түсімнің 30 пайызын береді.
Соның ішінде, Ақтөбе облысы аумағы мұнайға бай мекен болып есептеледі. Оның дәлелі ретінде облыс аумағында орналасқан мұнай өңдеу кешендерін келтіре аламыз.
Диплом тақырыбының маңыздылығы, көкейкестілігі. Ақтөбе облысы аумағындағы мұнай кешендерінің орналасу жүйесі мен олардың ерекшелігін анықтау. Мұнай кен орындарын картаға түсіру және оларды зерттеу картография саласына жаңа серпін береді. Сала бойынша зерттеу жұмыстарына ат салысу.
Осыған байланысты Ақтөбе облысының жер бедеріне, экологиясынаа, мұнай-газ кешендеріне баса мән беріп, оның экологиялық осал тұстарын қарастыру қажеттілігі туындайды. Мұнай мен газ өндіруді және экспорттауды қалыпты экономикалық тұрмысын жақсартуға жәрдемдесетін табыс алу мақсатында жедел арттыру жолымен Қазақстанның энергетикалық ресурстарын тиімді пайдалану біздің еліміз үшін негізгі басым мақсаттарға жетудің бірі. Жаңа мыңжылдықта Қазақстан ұзақ мерзімді келешекте экономикалық өсімнің негізгі көзі ретінде мұнай өнеркәсібіне ерекше көңіл бөліп отыр.
Диплом жұмысының өзектілігі - Қазақстан экономикасын дамыту бағдарламасын талдау отын энергетика кешенін дамытудың жыл сайын анықталатын басымдықты бағыттардың тізімдемесінде мұнайдың ішкі және сыртқы құбырлары құрылысы, көмірсутек шикізатын өңдеу, әрекет етуші мұнай өңдеу зауыттарын қайта құру мәселесін шешуге ерекше көңіл бөлінген. Сонымен қатар мұнай - газ саласында ресурсты жоғарлатудың маңызды бағыты көмірсутек шикізатын өндіру, өңдеудің прогрессивті технологиялық процестерін енгізу мен ресурс үнемдеуші және экологиялық факторларды ескере отырып өндірістік циклдік элементтерін бағалау керек.
Дипломдық жұмыстың мақсат, міндеттері - Ақтөбе облысының мұнай өнеркәсібі картасын құрастыру. Облыс аумағындағы өнеркәсіп орындарының экологиясын зерттеу. Ластану аймақтарын, олардың қауіптілік көрсеткіштерін картаға түсіру.
Дипломдық жұмыстың деректік негіздері - мұнай - газ саласының дамуын қарастыруда арнайы және экономикалық кезеңді басылымдарда кеңінен жарияланатын осы мәселеге қатысты материалдардан көрініс табады: Надиров Н.К., Сейтпағамбетов Ж.С., Сейітов Н.; Бөлекбаев З.Е., Сұлтанғалиева Г.С., Нұржанов Р.Н., т.б. еңбектерінде қамтылған.
Дипломдық жұмыстың құрылымы - кіріспе, негізгі 3 бөлімнен және қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Мұнай мен газдың мол қоры Атырау, Маңғыстау, Қызылорда, Ақтөбе және Батыс Қазақстан аймақтарында шоғырланған. Мұнай елімізде бірінші рет 1899 жылы Қарашүңгілдегі Ембі кен орнындағы мұнай ұңғысынан (скважина) атқылады. Ал 1911 ж. Доссор, 1915 ж. Мақат кен орны пайдалануға берілді. Бұл кен орындарына алпысыншы жылдары Маңқыстау түбегіндегі Өзен мен Жетібай қосылды. Кейінірек олардан да куатты Қаражамбас пен Қаламқас, Теңіз (Атырау облысы), Кеңкияқ және Жаңажол (Ақтөбе облысы), Қарашығанақ (Батыс Қазақстан облысы) пен Құмкөл (Қызылорда облысы) кен орындары ашылды. Қазір Қазақстанда мұнай мен газ шоғырланған 14 алап және 207 кен орны бар. 1999 жылы Қазақстан қойнауынан алғашқы отандық мұнай алынғанына жүз жыл толғаны тойланды. Бүгінде республиканың жылына (2005 ж.) шамамен 50,2 млн мұнайы шет елге шығарылады. 2000 жылы Атыраудың солтүстік шығысында 45 км жерде Каспий қайраңында Қашаған мұнай кен орны ашылды. Ол соңғы 30 жылдағы дүние жүзіндегі ең ірі кен орны. Геологиялық қоры 4,8 млрд тоннаға бағаланды. Жалпы Қазақстандағы мұнай қорының болжамы 20-25 млрд тонна. Қазақстандағы жалпы газ коры 6 трлн м3. Дүние жүзінде он екінші орын алады. Соның 70%-ы Қарашығанақтың үлесінде.
Дала геофизикасының, сейсмиканың дамуы мен бұрғылаудың техникасы жақсы жабдықталуы 60 ж. Ақтөбе облысы жерінің геологиялық құрылымын егжей-тегжейлі зерттеуді кең көлемде жүргізуге жол ашты. Бұл өңірде 1959 ж. Кеңқияқ мұнайлы ауданы жоспарлы түрде зерттеле бастады. Осы аймақта басталған кең көлемді параметрлік бұрғылау 1971 ж. Кеңқияқта шөгінділердің тұз астындағы кешенінен мол мұнай қорын ашты. Осы кезден бастап барлық жұмыс мұнай көздерін тұз астындағы шөгінділерден іздестіруге жұмылдырылып, 1978 ж. Жаңажол мұнай конденсаты кені ашылды. Мұнда мұнай мен газ қоры таскөмір қыртысының қуатты корбонат қабатынан табылды. Ақтөбе облысындағы мұнай кендерін өндіруді жеделдету мақсатында 1981 ж. құрылған "Ақтөбемұнай" өндірістік бірлестігі 1993 ж. "Ақтөбемұнайгаз" акционерлік қоғамына айналды. Мұнда мұнай өндіру жұмыстарын "Октябрьмұнай" және "Кеңқияқмұнай" мұнай өндіру басқармалары жүргізеді. Ал бұрғылау жұмыстарын жүргізетін Октябрь бұрғылау жұмыстары басқармасы 1997 ж. ТМД елдері арасында тұңғыш рет тереңдігі 4080 м көлденең скважинаны бұрғылады. Мұндағы аса маңызды объект -- Жаңажол газ өңдеу зауыты. "Ақтөбемұнайгаз" акционерлік қоғам 1997 жылдан өзінің бақылау пакетін (60,3%) алған Қытай ұлттық мұнай-газ корпорациясымен бірге жұмыс істей бастады.
1.
АҚТӨБЕ ОБЛЫСЫНЫҢ МҰНАЙ ӨНЕРКӘСІБІ ОРНАЛАСУЫНЫҢ АЙМАҚТЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Физикалық-географиялық сипаттамасы
Ақтөбе облысы - Қазақстанның батыс бөлігіндегі облыс. Аумағы 300 629 км2 (Қазақстанда 2-ші орын), бұл Қазақстан аумағының 11% - ын құрайды. 2020 жылғы 1 тамыздағы халық саны 888,2 мың адам.
Әкімшілік-аумақтық реформа нәтижесінде 1932 жылы 10 наурызда Қазақ АКСР құрамында құрылды. Тарихи тұрғыдан оған дейін 1921-1928 жылдары болған Ақтөбе округі болған. 1936 жылы облыс РСФСР-дан бөлінген Қазақ КСР-інің, ал 1991 жылдан бастап КСРО ыдырағаннан кейін Тәуелсіз Қазақстан Республикасының құрамына кірді.
Облыс солтүстігінде Ресейдің Орынбор облысымен, солтүстік-шығысында Қостанай облысымен, оңтүстік-шығысында Қазақстанның Қарағанды және Қызылорда облыстарымен, оңтүстігінде Өзбекстанның Қарақалпақстан Республикасымен, оңтүстік-батысында Маңғыстау облысымен, батысында Атырау облысымен, солтүстік-батысында Қазақстанның Батыс Қазақстан облысымен шектеседі.
Қарағанды облысының Ақтөбе облысымен арадағы шекарасы
Жақсықылыш көлінің күнбатысынан басталып, Жыңғылды өзені аңғарына дейінгі сортаңды, құм-төбелі бұйраттармен өтеді. Облыстың шекара бағыттары солтүстіктен оңтүстікке 550, батыстан шығысқа 500 шақырымға созылып жатыр. Облыс аумағы 45º10′ - 50º20′ с.е. және 53º35′ - 64º15′ ш.б. аралығында орналасқан.
Ақтөбе облысының аймағы солтүстігіндегі Орал маңы үстірттерінен оңтүстіктегі Асмантай-Матай сорлары, Матай құмдарына дейін созылады.
Ал батысында Ақтолағай қырқасы, Ақшатау, Доңызтаудан Торғай қолатына дейінгі алапты алып жатыр. Ақтөбе облысының аумағы Еуропа мен Азияда орналасқан. Олардың облыстағы шекарасы Мұғалжар тауларының шығысы, Жем (Ембі) өзенінің арнасымен жалғасады.
Әкімшілік орталығы-Батыс Қазақстанның ең ірі қаласы Ақтөбе (1891 жылдан 1999 жылға дейін -- Ақтөбе, осыдан облыстың атауы).
Географиялық тұрғыдан қазіргі Ақтөбе облысы XVI-XVIII ғасырда Кіші жүздің құрамында болып, XIX ғасырда Торғай облысының Ақтөбе, Ырғыз, Орал облысының Темір уездерінің аумағын қамтыды.
Қазақ қазақ болғалы, елге қоныс, малға жайылым болған Елек пен Қобда, Жем мен Сағыз, Ойыл мен Қиыл алабы талай тарихтың куәсі болды.
1869 жылдың көктемінен бекініс ретінде салынған Ақтөбенің жаңа тарихы басталды.
Тарихта ешқандай ақтандақ болмауы шарт . Қалың жұртшылық,
әсіресе жас ұрпақ өз елінің, өз жерінің тарихын басқа емес, өз халқының
тарихи санасы тұрғысынан жазылған тарихтан біліп, жадына сақтап өсуі қажет.
Ақтөбе облысында тарих және мәдениет ескерткіштерінің Мемлекеттік
тізіміне енгізілген 659 ескерткіш бар, оның 9-республикалық, 650-жергілікті маңызы бар ескерткіш болып табылады. Сонымен қатар Абат-Байтақ,
Дәуімшар, Қарасақал, Асан-Қожа, Хан моласы қорымдары мен Сүндет,
Тоқпан мавзолейінің қорғау, құрылыс салуды реттеу және қорғалатын
табиғи ландшафты аймақтары анықталып, облыстық мәслихаттың 2013
жылғы 17-сәуірдегі және 2015 жылғы 11-желтоқсандағы шешімдерімен
бекітілді.
Мәдени мұра ұлттық жобасы аясында Ә.Молдағұлова, А.Жұбанов,
Ғ.Жұбанова, Ш.Берсеев, А.Биекенов, Т. Бигельдинов, Ш.Қалдыаяқов,
Т.Ахтанов пен Қ.Шаңғытбаевқа, Әйтеке би Бәйбекұлы сияқты көрнекті
қоғам, мемлекет, өнер қайраткерлерінің ескерткіштері мен ескерткішмүсіндері орнатылды. Ауған соғысы ардагерлеріне, Чернобыль АЭС апатын
жоюға қатысушыларға, Ядролық жарылыстан зардап шеккен құрбандары
мен Ұлы Отан соғысының құрбандарына ескерткіш белгілер қойылып,
аллеялар ашылды. Сонымен қатар Қобда ауданы Жиренқопа ауылында
қазақ халқының эпостық қаһарманы Қобыланды батырға және Әйтеке
би ауданы Қабырға өзенінің Өлкейік өзеніне құяр сағасындағы Хан моласы қорымында Қазақ халқының ХVІІІ ғасырдағы даңқты қолбасшысы,
сұңғыла саясаткер, көреген мәмілегер, мемлекет қайраткері Әбілқайыр
хан Қажысұлтанұлына кесенелер тұрғызылып, мемориалдық кешен және
музей ашылды.
Тарихи-мәдени және табиғат ескерткіштерінің Жинағын құрастыру
мақсатында облыс аумағындағы тоғыз ауданындағы ескерткіштерге анықтау, сараптау және барлау жұмыстары жүргізіліп, нәтижесінде
Жинақтар құрастырылып шығарылды. Қалған үш ауданды атап айтқанда
Байғанин, Ырғыз және Шалқар аудандарын таяу болашақта аяқтау жоспарлануда.
Ақтөбе облысының табиғаты мен тарихын жас ұрпаққа таныту мақсатында жасалған қадам.
Туған жердің тарихын әрбір азамат жастайынан біліп, санасына сіңіріп
өсуі қажет. Қазақстанның, қазақ халқының тарихын толық жазу үшін,
аймақтық тарих толық зерттелінуі шарт.
Ақтөбе облысы еліміздің солтүстік-батысында орналасқан. Облыс экономикасындағы жетекші салалары болып табылатын қара металлургияның, химия өнеркәсібінің, ауыл шаруашылығының маңызы зор. Сондықтан Ақтөбе облысы өз экономикасын еліміздегі басқа облыстарымен, шетелдермен байланыс орнатып, дамытып келеді. Мұнсыз қазіргі заманғы шаруашылықты серпінді әрі жан-жақты дамыту мүмкін емес. Нақ осы кезеңдегі саяси-әлеуметтік және экономикалық қауырт даму жергілікті жердің табиғат байлықтарына сүйенеді. Оны ұтымды пайдалану ісі мен қорғау ісін қатар жүргізуді заман талабы қажет етіп отыр. Нарықтық экономика жағдайында ойдағыдай жұмыс жүргізу үшін ең алдымен өз облысымыздың тарихы, табиғаты және шаруашылығының өзіндік ерекшеліктерін білуімізді керек етеді.
Ақтөбе облысының шаруашылығын дамытуда өңдеуші өнеркәсіптің
жаңа салаларын құру жолымен экономиканың шикізатқа бағыттылығын жою, көлік, байланыс желісін одан әрі дамыту, тауар, валюта рыноктарын тағы басқаларды қалыптастыру процестерін барынша жеделдету міндеті тұр.
Еліміздегі әлеуметтік-экономикалық жүйесіндегі аумақтық күрделі үрдістердің (шаруашылықтың дамуындағы әр түрлі бағыттар, экономикалық дағдарыстар мен қарама-қайшылықтар, өсу қарқыны, салалық және аумақтық құрылымдық өзгерістер, т.б.) жылдам өзгеруі соншалықты, әлеуметтік-экономикалық, саяси-географиялық ақпараттардың соңынан уақытында ілесіп жүру қиындыққа түседі. Яғни олар жылдам ескіреді немесе ақпараттық жүйелерге жаңа мәліметтердің жинақталуы кешеуілдеп жатады.
Белгілі бір аумақтың табиғат жағдайы мен ресурстар жиынтығы оның табиғи-ресурстық әлеуетін құрайды. Оның құрылымы сол аймақтың, ауданның, мемлекеттің әр түрлі табиғат жағдайлары мен ресурстарының ара-қатынасынан тұрады. Табиғи-ресурстық әлеует деп аумақтың (ауданның, мемлекеттің, экономикалық зонаның) табиғи-ресурстық байлығының тұтас көлемінің құндық мөлшерін айтамыз.
Ақтөбе облысы бүгін Қазақстанның табиғи қорларға бай, белгілі дәрежедегі бәсекелестікке ие және қарқынды даму үстіндегі аймақтарының бірі. Ақтөбе облысы көлемі жағынан Қарағандыдан кейін екінші орында. Ақтөбе облысында жалпы халық саны 711,9 мың адам (2009 жылдың 1-қаңтарындағы санақ бойынша). Облысқа 12 аудан, 410-дей елді мекен кіреді.
Нарықтық экономика жағдайында ойдағыдай жұмыс жүргізу үшін ең алдымен өз облысымыздың табиғаты, тарихы және шаруашылығының өзіндік
ерекшеліктерін білуімізді керек етеді. Осы уақытқа дейін жаһанданудың
қарқынды дамуы байқалады. Мұндай жағдайда ең бірінші міндет -
әлемдік дамудан артта қалмау. Осы бағытта Қазақстанда экономикалық
жағдайды жақсартуға байланысты мемлекет саясатында ұзақ және орта
мерзімді жоспарлар қарастырылып, нақты шешімдер шығарылуда. Осындай жоспарлардың ішінде 50 ірі бәсекеге қабілетті елдердің біріне айналу
бағдарламасы бар. Әрине, міндет ауыр болғанымен экономиканың әр саласын нығайта отырып, қалдықтар мен шикізатты жоғары технологиялық өндірісте қолдану барысында қол жеткізуге болады. Бүгінгі күні, қазіргі заманға сай технологиялармен қамтылған жағдайда жоғары экспортқа шығарылатын өнімдерді өндіру мүмкін емес.
Ақтөбе облысының табиғи, тарихи-мәдени мұралары: қорғау және тиімді пайдалану кітабына мәліметтер Тобыл-Торғай экология департаментінен, Ақтөбе облыстық табиғи ресурстар мен табиғат пайдалануды реттеу басқармасынан, Ырғыз-Торғай мемлекеттік табиғи резерватынан, Ақтөбе облыстық гидрометеорологиялық орталығынан, Ақтөбе облысының статистика департаментінен, Зере Тур туроператорынан, облыстық өлкетану мұражайынан, облыстық мұрағаттан, Ақтөбеоблыстық та ихи-мәдени мұраларды қорғау жөніндегі мемлекеттік инспекциясы ММ алынды.
Еліміздің басқа аймақтарындағы сияқты облысымыздағы шиелініскен әлеуметтік-экономикалық және экологиялық мәселелер көп ретте адамдардың географиялық факторлардың ерекшелігі мен орнын жете түсінбеуден пайда болғанын және болатындығын естен шығармау қажет.
Орта және арнаулы оқу орындарындағы өз өлкеміздің географиясын барынша тереңдете оқытудың қажеттілігі осыған байланысты. Жергілікті географиялық ерекшеліктерін білу - экономиканың күрделі мәселелерін айыра білуге, облыстағы қазіргі шаруашылық жағдайды дұрыс бағалап,бүгінде саяси дербестік пен тәуелсіздікке ие болып отырған Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуындағы ірі өзгерістердің мәнін түсінуге жәрдемдеседі.
Қазір облыс шаруашылығын дамытуда өңдеуші өнеркәсіптің жаңа салаларын құру жолымен экономиканың шикізатқа бағыттылығын жою,көлік, байланыс желісін одан әрі дамыту, тауар, валюта рыноктарын тағы басқаларды қалыптастыру процестерін барынша жетелдету міндеті тұр.
Минералды ресурстарды игеруге шетел инвестициясын тарту мен технологиясын пайдалануға үлкен жұмыстар жүргізілуде.
Ақтөбе облысының табиғи, тарихи-мәдени мұралары: қорғау және тиімді пайдалану кітабы 3 бөлімнен тұрады. 1-бөлімге Ақтөбе облысының табиғи мұралары арқау болды. 2-бөлімде Ақтөбе облысының тарихимәдени мұраларына шолу жасалды; 3-бөлімде Ақтөбе облысындағы табиғи-мәдени мұраларды қорғау және тиімді пайдалану мәселелері талданды.
Физикалық-географиялық жағдайы жағынан облыстың мынадай ерекшеліктерін атап көрсетуге болады:
:: облыс аумағының сейсмикалық салыстырмалы тұрақты болып келуі;
:: жер бедерінің басым бөлігінің үстіртті-жазықты болуы;
:: Еуразия құрлығының ішкі ауданында орналасқандықтан, климаттық
жағдайы қатаң, шұғыл континентті болып келетіндігі;
:: аумақтың дала, шөл және шөлейт табиғат белдеулерінде
орналасқандығы;
:: кен байлықтарының дүниежүзілік және жергілікті жер масштабындағы
мол қорларының болуы;
:: облыстың оңтүстік бөлігіндегі гидрографиялық желісінің өте нашар дамуы;
:: облыс Ресей, Өзбекстан Республикаларының облыстарымен және
еліміздің өнеркәсіпті облыстарымен шектес орналасқандығы.
Атап көрсетілген анықтамалардың қай-қайсысы да облысқа тән сипаттарды, белгілерді нақтылы сипаттайды.
Облыстың географиялық орнының ерекшеліктеріне байланысты табиғатының сипаты шұғыл континенттік климат, су ресурстарының тапшылығы мен бірқалыпты таралмауы, аридті және семиаридті ландшафтардың басымдылығы анықталған.
Табиғат жағдайының әр түрлілігі облыс аумағының көлемділігімен сипатталады. Облыс аумағының көпшілік бөлігі таулы-қыратты жазық. Солтүстігінде Орал тауының оңтүстік сілемдері орналасқан. Орталық бөлігінде Мұғалжар таулары созылып жатыр.
Облыс аумағының Ресейдің Орынбор облысымен шекаралас болуы шаруашылық жағынан дамуына үлкен әсер етеді. Сондай-ақ іргелес Батыс
Қазақстан, Атырау, Маңғыстау, Қостанай, Қарағанды, Қызылорда об лыстарымен тығыз ішкі экономикалық, т.б. қарым-қатынастары экономикалықгеографиялық жағдайының қолайлылығын көрсетеді. Облыстың мемлекетаралық, республикалық көліктік-экономикалық байланыстары шаруашылықтың барлық салаларының кешенді дамуы үшін қолайлы болып отыр.
Ақтөбе облысы батысында Батыс Қазақстан, Атырау облыстарымен, оңтүстік-батысындағы Маңғыстау облысымен бірігіп республикадағы өндірістік қуатты Батыс Қазақстан экономикалық ауданы құрамына кіреді.
Еліміз егемендік алған алғашқы жылдардың өзінде Ақтөбе облысының
экономикалық-географиялық жағдайының артықшылықтары, өнеркәсіптің дамуы, оның жаңа рөлін айқындап берді.
Ақтөбе облысының транзиттік жол торабында жатуы, жер бедерінің
басым бөлігінің жазық болуы, минералдық ресурстар қорының молдығы,
экономикалық-географиялық жағдайының артықшылығы болып табылады.
Жер бедері және геологиясы
Ақтөбе облысы батысында Каспий маңы ойпатының, оңтүстігінде Үстірт үстіртінің, оңтүстік-шығысында Тұран ойпатының және солтүстігінде Оралдың оңтүстік сілемдерінің арасында орналасқан. Облыстың көп бөлігі өзен аңғарларымен бөлінген, биіктігі 100-200 м. ортаңғы бөлігінде Мұғалжар (үлкен Бақтыбай тауының ең биік нүктесі, 657 М) созылып жатыр. Ақтөбе облысының батысында Подурал үстірті, оңтүстік-батысында Каспий маңы ойпатына өтетін; оңтүстік-шығысында -- төбелі құм массивтері -- Арал маңы Қарақұм және үлкен және Кіші Борсық барыстар орналасқан. Ақтөбе облысының солтүстік-шығысында жыралармен тілімденген Торғай үстірті кіреді.
Ақтөбе облысы үш климаттық аймақта орналасқан, шекаралары ендік ұзындығы бар. Облыстың солтүстік бөлігі дала климаттық аймағында, 50° ендіктен төмен-шөлейт оңтүстігінде Арал теңізінің жағалауына дейін шөлге айналатын аймақ.
Климаты тым континенттік.
Орташа жылдық температура оң, сонымен қатар дала аймағында
бір жылдағы орташа температура 3-тен 4° C-қа дейін, оңтүстігінде
шөлейт және шөлейт аудандарда температура 7,5° с-қа дейін көтеріледі.
Облыстың ең суық бөлігі-Шығыс аудандар, ал Батыста, Мұғалжар тауларының әсерінен, сондай-ақ оңтүстіктен жылуды алып тастау Орта Азия, жылы.
Қаңтар Ақтөбе облысы үшін әдеттегі ең суық қыс айы болып табылады
Оңтүстікте -11,4 °С-тан солтүстік-шығыста -16,2 °с-қа дейін ауытқиды. Шілде бұл жаздың ең ыстық айы. Шілденің орташа температурасы солтүстігінде 20,5 °С-тан оңтүстігінде 26,1 °с-қа дейін ауытқиды.
Аймақтағы ауа температурасының абсолютті максимумы 41-ден 45 °C-қа дейін. Ауа температурасының абсолютті минимумы жекелеген жылдары -40 -49 °С аралығында ауытқиды.
Дала аймағында орташа атмосфералық жауын-шашынның жылдық мөлшері жылына 240-400 мм Жауын-шашын, ал шөлейт және шөлейт аймақтарда 150-250 мм.
Кембрийге дейінгі кезеңдерде Орал маңы, Ембі үстірттері, үстіңгі беті төрттік кезеңнің теңіздік шөгінділерінен тұратын Каспий ойпаты құралды. Палеозой дәуірінде Мұғалжар тауы, кайнозой дәуірінде Үстірт, Торғай үстірттері пайда болды.
Юра шөгінділерінің сулары екі Сулы кешенді құрайды: төменгі Юра және орта Юра.
Төменгі юралық сулар сульфатты-натрийлі және хлорлы-кальцийлі. Олардың минералдануы 1,4-тен 221,9 гл-ге дейін өзгереді.
Метан - 49,9-74% және 30,3 %, этан - 2,6-4,5% және 0,1 %, ауыр көмірсутектер - 1,6-2,1% және 0,01 %, көмірқышқыл газы - 2,5-2,9% және 0,2 %, азот - 4,29-15,4% және 67,5% құрайды % , гелий - 0,02-0,002% және 0,43%, аргон-0,141-0,315% және 0,738%. Плиоцен суларының абсолютті жасы, бұл құрамында су бар шөгінділердің жас жасын көрсетеді.
Бор шөгінділерінің сулары готерив, баррем, ат және Альба Сулы кешендерімен ұсынылған.
Төрттік шөгінділерде белдем аңғарлары мен жер бедерінің төмен учаскелерін құрайтын делювиалды шөгінділермен байланысты Сулы горизонт таралған. Оның қоректенуі негізінен атмосфералық жауын-шашын есебінен жүзеге асырылады. Пайда болу түрі бойынша делювиалды сулар жер асты суларына жатады.
Осылайша, Жоғарғы Пермь және мезозой шөгінділерінің өнімді горизонттарының жер асты сулары негізінен жоғары минералданған болып табылады. Олардың минералдануы тереңдіктен артады.
Гидрохимиялық көрсеткіштер бойынша олар тоқырау режимімен әдеттегідей мұнай емес, бірақ инфильтрациялық, бұл жер қойнауының нашар жабылуын және мұнай кен орындарының белсенді жойылуын көрсетеді.
Облыстың солтүстік-батыс бөлігінде сортаң дақтары бар қара топырақты және қара қоңыр қоңыр топырақтағы бетегелі-түрлі шөпті және жусанды дала, өзен аңғарлары бойынша-шалғынды өсімдіктер, теректен, Көктеректен, қайыңнан, бұталар тоғайлары бар.
Орта және солтүстік-шығыс бөліктері ашық қоңыр және сұр топырақты сәл сортаң топырақтардағы дәнді-жусанды құрғақ даламен қамтылған. Оңтүстігінде жусанды-сортаңды шөлейттер мен шөлдер құмды және сортаңды топырақтары бар қоңыр сортаң топырақтарда орналасқан. Көптеген кеміргіштер (дала құстары, гоферлер, джербоа), жыртқыш (қасқыр, қарсақ); ақбөкен мен қарақұйрықтың бөкендері сақталған.
Облыс 12 ауданға және 1 облыстық бағыныстағы қалаға (қала әкімшілігі) бөлінген(1-диаграмма): Алға ауданы-РО Алға қаласы (20 239 адам) Әйтеке би ауданы-РО Комсомольское ауылы (6447 адам) Байғанин ауданы-РО Қарауылкелді ауылы (8616 адам) Ырғыз ауданы-Ырғыз ауылы (5742 адам) Қарғалы ауданы-Бадамша кентіндегі РО (5466 адам) Мәртөк ауданы-Мәртөк ауылы (10 213 адам) Мұғалжар ауданы-РО Қандыағаш қаласы (33 725 адам) Темір ауданы -- Шұбарқұдық РО кенті (12 991 адам) Ойыл ауданы-Ойыл ауылы (5460 адам) Қобда ауданы-РО Қобда ауылы (5348 адам) Хромтау ауданы-РО Хромтау қаласы (25 467 адам) Шалқар ауданы-РО Шалқар қаласы (28 088 адам) Ақтөбе қаласы (Ақтөбе). Облыста барлығы 8 Қала (Ақтөбе, Алға, Жем, Қандыағаш, Темір, Хромтау, Шалқар, Ембі), қалалық үлгідегі 4 кент бар.
1-диаграмма. Облыстағы халық саны.
Климаты және гидрографиясы
Климаты-тым континенттік; қысы суық, жазы ыстық және қуаң. Жазда құрғақ жел мен шаңды дауылдар жиі кездеседі, қыста боран болады. Шілде айының орташа температурасы солтүстік-батыста + 22,5 °C, оңтүстік-шығыста +25 °c, Қаңтарда тиісінше -16 °C және -25,5 °C. Жауын-шашын мөлшері солтүстік -- батыста шамамен 300, орталықта және оңтүстікте жылына 125-200 мм. Вегетациялық кезең солтүстік-батыста 175 күннен оңтүстік-шығыста 190 күнге дейін.
Ақтөбе облысының өзендері Каспий теңізінің ағынсыз бассейндеріне және шағын көлдерге жатады, өзендердің бастаулары Мұғалжарларда орналасқан. Ірі өзендері-Ембі (712 км), Жайық -- Ор (314 км) Мен Елек, сондай-ақ Ырғыз (593 км), Ойыл (800 км) және Сағыз өзендері бар Торғай (825 км). Көптеген өзендер Сулы емес, жазда кебеді немесе көгереді.
Көптеген көлдер (150-ден астам), негізінен ұсақ және орташа тұзды (мысалы, Айке); олардың кейбіреулері құрғап, тұзды батпақтар түзеді (мысалы, тек көктемде сумен толтырылған Шалқартеңіз). Суы аз өзендер мен тұзды көлдер шаруашылық мақсаттарға жарамсыз. Осыған байланысты тұщы жер асты сулары кеңінен қолданылады.
Қарғалы өзенінде көлемі 28,5 км2, сыйымдылығы 280 млн м3 Қарғалы су қоймасы тиелген.
2. ЗЕРТТЕУ АЙМАҒЫНЫҢ МҰНАЙ ӨНЕРКӘСІБІНІҢ ҚАЗІРГІ
ЖАҒДАЙЫ
2.1 Мұнай өнеркәсібінің даму тарихы
Мұнай - көмірсутектер қоспасы болатын, жанатын майлы сұйықтық; қызыл-қоңыр, кейде қара түске жақын, немесе әлсіз жасыл-сары, тіпті түссіз түрі де кездеседі; өзіндік иісі бар; жерде тұнбалық қабатында орналасады; пайдалы қазбалардың ең маңызды түрі.
Негізінен алғанда көмірсутектерінен (85 % -ға дейін) тұратын бұл заттар дербес үйірімдер шоғыры түрінде жекеленеді: метанды, нафтенді және ароматты (хош иісті) тізбектер. Оның құрамында оттегі, азот, күкірт, асфальтты шайыр қосындылары да кездеседі.
Мұнайдың түсі қызғылт, қоңыр қошқыл, кейде ол ашық сарғыш түсті, ақшыл болып та келеді. Мысалы, Әзірбайжанның Сурахана алақында ақшыл түсті мұнай өндіріледі. Мұнай судан жеңіл, оның меншікті салмағы 0,65-0,95 гсм3. Мұнай өз бойынан электр тоғын өткізбейді. Сондықтан ол электроникада изолятор (айырушы) ретінде қолданылады. Осы кезеңде мұнай құрамынан екі мыңнан астам халық шаруашылығына керекті заттар алынып отыр: бензин, керосин, лигроин, парафин, көптеген иіссу түрлері, кремдер, парфюмериялық жұмсақ майлар, дәрі-дәрмектер, пластмасса, машина дөңгелектері тағы басқа. Ол қуатты әрі арзан отын -- бір тонна мұнай үш тонна көмірдің, 1,3 тонна антрациттың, 3,3 тонна шымтезектің қызуына тең.
Қазір "Қара алтын" деп бағаланатын мұнайдың өзіндік мол тарихы бар. 1539 жылы ол тұңғыш рет Америка құрлығынан Еуропаға тасылатын тауарлардың тізіміне кіріпті. Сол жылы Венесуэладан Испанияға жөнелтілген мұнай тасымалының алғашқы легі бірнеше темір құтыға ғана құйылған жүк екен. Ол кезде дәрігерлер оны тек артрит ауруын емдеуге ғана пайдаланатын болған.
Мұнай-газ кендері
Мұнай-газ кендері - бірыңғай құрылымдық элементтермен сипатталатын жеке алаң қойнауында орналасқан мұнай мен газ иірімдері шоғырларының жиынтығы. Мұнай-газ кендері мұнай немесе газ түрінде және аралас мұнайлы-газды, газды-мұнайлы кендер түрінде ұшырасады.
Оқшауланған жеке кендер өте сирек, көбінесе топталған иірімдердің жиынтығы түрінде жатады. Қазақстанның мұнай-газ кендері геологиялық құрылысы мен геотектоникалық дамуы әр түрлі болатын үш мұнайлы-газды аймақта орналасқан. Ең көне мұнайлы-газды аймақтың кендері Солтүстік Каспий синеклизасымен байланысты. Мұнда өндіруге тұрарлық мұнай мен газ жүздеген м-ден 5000 м-ге дейінгі тереңдікте жатқан жоғарғы палеозойдан төменгі борға дейінгі шөгінділерде орналасқан.
Эпигерциндік платформа құрамына кіретін Маңғыстау мұнайлы-газды облысының қабатты кендері -- 300 метрден 3000 метрге дейін тереңдіктегі құнарлы горизонттар төменгі бордан төменгі юраға дейінгі шөгінділерде орналасқан. Үшінші мұнайлы-газды аймақ герцин және каледон қатпарлы құрылымдарының арасынан орын алған Шу - Сарысу синеклизасында. Мұнда жанғыш және азот-гелий газдарының қоры шағын кендері ашылған.
Мұнай мен газдың мол қоры Атырау, Маңғыстау, Қызылорда, Ақтөбе және Батыс Қазақстан аймақтарында шоғырланған. Мұнай елімізде бірінші рет 1899 жылы Қарашүңгілдегі Ембі кен орнындағы мұнай ұңғысынан (скважина) атқылады. Ал 1911 ж. Доссор, 1915 ж. Мақат кен орны пайдалануға берілді. Бұл кен орындарына алпысыншы жылдары Маңқыстау түбегіндегі Өзен мен Жетібай қосылды. Кейінірек олардан да куатты Қаражамбас пен Қаламқас, Теңіз (Атырау облысы), Кеңкияқ және Жаңажол (Ақтөбе облысы), Қарашығанақ (Батыс Қазақстан облысы) пен Құмкөл (Қызылорда облысы) кен орындары ашылды. Қазір Қазақстанда мұнай мен газ шоғырланған 14 алап және 207 кен орны бар. 1999 жылы Қазақстан қойнауынан алғашқы отандық мұнай алынғанына жүз жыл толғаны тойланды. Бүгінде республиканың жылына (2005 ж.) шамамен 50,2 млн мұнайы шет елге шығарылады. 2000 жылы Атыраудың солтүстік шығысында 45 км жерде Каспий қайраңында Қашаған мұнай кен орны ашылды. Ол соңғы 30 жылдағы дүние жүзіндегі ең ірі кен орны. Геологиялық қоры 4,8 млрд тоннаға бағаланды. Жалпы Қазақстандағы мұнай қорының болжамы 20-25 млрд тонна. Қазақстандағы жалпы газ коры 6 трлн м3. Дүние жүзінде он екінші орын алады. Соның 70%-ы Қарашығанақтың үлесінде.
Дала геофизикасының, сейсмиканың дамуы мен бұрғылаудың техникасы жақсы жабдықталуы 60 ж. Ақтөбе облысы жерінің геологиялық құрылымын егжей-тегжейлі зерттеуді кең көлемде жүргізуге жол ашты. Бұл өңірде 1959 ж. Кеңқияқ мұнайлы ауданы жоспарлы түрде зерттеле бастады. Осы аймақта басталған кең көлемді параметрлік бұрғылау 1971 ж. Кеңқияқта шөгінділердің тұз астындағы кешенінен мол мұнай қорын ашты. Осы кезден бастап барлық жұмыс мұнай көздерін тұз астындағы шөгінділерден іздестіруге жұмылдырылып, 1978 ж. Жаңажол мұнай конденсаты кені ашылды. Мұнда мұнай мен газ қоры таскөмір қыртысының қуатты корбонат қабатынан табылды. Ақтөбе облысындағы мұнай кендерін өндіруді жеделдету мақсатында 1981 ж. құрылған "Ақтөбемұнай" өндірістік бірлестігі 1993 ж. "Ақтөбемұнайгаз" акцион. қоғамына айналды. Мұнда мұнай өндіру жұмыстарын "Октябрьмұнай" және "Кеңқияқмұнай" мұнай өндіру басқармалары жүргізеді. Ал бұрғылау жұмыстарын жүргізетін Октябрь бұрғылау жұмыстары басқармасы 1997 ж. ТМД елдері арасында тұңғыш рет тереңдігі 4080 м көлденең скважинаны бұрғылады. Мұндағы аса маңызды объект -- Жаңажол газ өңдеу зауыты. "Ақтөбемұнайгаз" акционерлік қоғам 1997 жылдан өзінің бақылау пакетін (60,3%) алған Қытай ұлттық мұнай-газ корпорациясымен бірге жұмыс істей бастады.
2.2
Ақтөбе облысының мұнай кен орындарының сипаттамасы
Ақжар мұнай кен орны -- Каспий маңы ойысының шығыс ернеуі маңындағы мұнай кен орны.
Ақтөбе облысы Жарқамыс кентінің солтүстігінде 30 км жерде орналасқан. Құрылым 1961 жылы сейсмобарлау көмегімен табылды. Терең бұрғылау 1962 жылы басталды. Сол жылы Г-1 ұңғымадан өндірістік мәні бар мұнай алынды. Барлау қызметтері 1968 жылы аяқталды.
Геологиялық құрылымы
Кенорын тұзүсті шөгінділері бойынша үш қанатты құрылысы бар, беймәлім жарылымдармен тілгіленген тұз күмбезінен орын алған. Күмбездің орналасу тереңдігі 451-1248 м. Тұз штогының амплитудасы 800-1000 м. Солтүстік қанаты түсіңкі. Оның маңындағы ортаңғы юра мен төменгі бордың баррем және апт шөгінділерінің німділігі анықталды. Өнімді қойнауқаттар бетінің орналасу тереңдігі 273 м-ден 515 м-ге дейін жетеді. Қанат өлшемдері -260 м изогипса (баррем шөгінділерінің беті) бойынша 3,8x1,3 км. Оңтүстік-шығыс қанаты солтүстік қанатқа қарағанда көтеріңкі, тұйықталмаған, солтүстігі мен батысынан доға тәрізді лықсымамен шектелген. Қанаттың өлшемі -280 м изогипса бойынша (ортаңғы юраның беті) 3,3x1,2 км, онда тек ортаңғы юра шөгінділерінің ғана өнімділігі анықталған. Ашылған қима төменгі пермнің тұзды қатқабатынан, жоғарғы пермнің, триастың, юраның, төменгі бордың шөгінділерінен құралған. Барлық өнімді горизонттардың жинауыштары кеуекті, олар арасында саз қабаттары бар құмтастар мен алевролиттер болып табылады. Юра өнімді қабатының жалпы қалыңдығы 6 м-ден 40 м-ге, тиімдісі 2 м-ден 38 м-ге, мұнайға қаныққаны 7 м-ден 15,6 м-ге дейін өзгеріп отырады. Ашық кеуектілігі 16-27%, өтімділігі 0,8-0,32 мкм2. мұнайға қанығу коэффициенті 0,60-0,87. Жапқыш қалыңдығы әртүрлі сазды таужыныстардан құралған. Тұтқыштардың түрі жағынан жатындар қойнауқаттық, тектоникалық тұрғыдан қалқаланған. Жатындардың биіктігі 30-49 м.
Тығыздығы
Оңтүстік-шығыс қанаттың мұнайы тығыздығы бойынша орташа және ауыр салмақты (867-907 кгм3), аз күкіртті (0,1-0,14%), бәсең парафинді (0,52-2,06%), мол шайырлы (15-21,5%) болып сипатталады. Солтүстік қанат жатындарындағы бастапқы қойнауқаттық қысым 31-32°С-та 4,6-4,8 МПа. Горизонттар бойынша мұнай шығымы солтүстік қанатта 12,8-14,8 м3 тәу-ке, оңтүстік қанатта 86 м3тәу-ке дейін өзгеріп отырады.
Құрамы
Газдылығы 2-4 м3м3. Кен орнының мұнайы ауыр салмақты (890-927 кгм3), тұтқыр, күкірті аз (0,25-0,42%), аз парафинді (0,25-1,5%), шайыры мол (28-54%) екені анықталды. Кен орны сынама игеру сатысында.
Бозоба мұнай кен орны негізінен Кеңқияқ кен орнының солтүстік-батыс периклиналы болып табылады, ол соңғы тектоникалық субмеридиандық созылымның бұзылуынан бөлінген (сурет.34). 1978 жылы 1 және 3 ұңғымаларды сынау кезінде ашылды. 4246-4394 м тереңдікте төменгі пермьдің Артин және Сакмар қабаттарының шөгінділері тиімді, литологиялық тұрғыдан құмтас, алевролит, саз және аргиллиттердің қабаттасуымен ұсынылған 4 мұнай қабаты анықталды. Коллекторлардың сыйымдылық және сүзу қасиеттері төмен мәндермен сипатталады. Кеуектілігі 7-ден 11,2% - ға дейін өзгереді, өткізгіштігі 0,002 мкм2-ден аспайды. Мұнайға қаныққан тиімді қалыңдығы 1,3-тен 10,2 м-ге дейін, мұнайға қанығу коэффициенті 0,57-0,6. Мұнай өте жеңіл, тығыздығы 795 кгм3, күкіртті (0,86-1,6%), құрамында 14,6% шайырлар мен асфальтендер бар. Кеңқияқ кен орнына ұқсас, докунгур өнімді қабатында өте жоғары қабат қысымы байқалады. Кен шоғырының түрі - қойнауқаттық, күмбезді, тектоникалық қалқаланған. Кен орны барлауда.
Жақсымай мұнай кен орны -- Ақтөбе облысы Темір ауданы Темір қаласынан солтүстік-батысқа қарай 65 км жерде орналасқан. Барлау жұмыстары 1926-1937 жылдары жүргізіліп, кен орны 1933 жылы ашылған.
Кен үш қанатты тұз күмбезінің құрылымымен ұштастырылған. Мұнай шоғырының тереңдігі 330 - 380 метр.
Мұнай қанықтылығының коэффициенті 0,73 - 0,79, кеуектігі 24,9 - 33,4%. Жалпы қалыңдығы 35 - 45 метр, мұнай қанықтығы 7,5 - 8,5 метр. Алғашқы қабат қысымы пермь-триас қатпарында 5,5 МПа, төменгі юрадан 3,5 МПа.
Тығыздығы, құрамы
Мұнайының тығыздығы 849 - 904 кгм2 және құрамында: 0,29 - 0,4% күкірт, 0,7 - 0,84% парафин, 12 - 20% шайыр мен асфальтен. Төменгі юрада гидрокарбонатты-натрийлі, су тығыздылығы 1036 кгм2. Кен көзі ұзақ уақыт пайдаланылғаннан кейін 1975 жылы тоқтатылған. Пайдаланылғаннан бері 430 мың т мұнай өндіріліпті.
Жаңажол мұнай-газ конденсат кен орны -- Каспий маңы ойпатының шығыс ернеуі маңындағы ірі газ-конденсат кен орындарының бірі. Кен сыйыстырушы көтерілім 1960 жылы сейсмикалық барлау жүмыстары нәтижесінде анықталды. Іздеу бұрғылауы 1961 жылы басталды. Алғашқы өнеркәсіптік ағым 1978 жылы ортаңғы карбонның карбонатты таужыныстарынан алынды. Өнімді қатқабатқа КТ-1 деген индекс берілді. КТ-1 қатқабатын барлау жумыстары 1978 жылдан 1984 жылға дейін жүргізілді, осы жұмыстарды жүргізу барысында 23-ші барлау ұңғымасы көмегімен төменгі карбонатты қатқабаттық (КТ-ІІ) өнімділігі анықталған.
Ақтөбе облысы Мұғалжар ауданы аумағында, Ақтөбе қаласынан оңтүстікке қарай 240 км қашықтықта орналасқан.
Геологиялық құрылымы
Стратиграфиялық тұрғыдан өнімді қатқабат ортаңғы карбон Мәскеу жікқабатына тиесілі қашар горизонтын және төменгі карбонның жоғарғы бөлігін қамтиды. КТ-І және КТ-ІІ өнімді қатқабаттар бір-бірінен қалыңдығы 216 м-ден 417 м-ге дейін өзгеретін терригендік-карбонатты шөгінділермен бөлінген. Кенорын тектоникалық тұрғыдан алғанда қанаттарының еңістену бұрыштары 40-тан 120-қа дейін өзгеретін, меридианға бойлас бағытта созылған брахиантиклин қатпардан орын алған. Қатпар екі дөңеспен (солтүстік және оңтүстік) және тектоникалық бұзылыстармен күрделіленген. Аталған бүзылыстардың біреуі батыс қанатты, қалган екеуі көтерілімнің орталық бөлігін тілгілеп өтеді.
Жатыс сипаты
Құрылым үш блокқа дараланған, олар оңтүстік, орталық және солтүстік блоктар деп аталады. Батыс блок ауқымындағы бұзылыс амплитудасы 100-150 метрді, қатпардың орталық бөлігіндегі бұл көрсеткіш 40-50 метрді құрайды. -3350 және -3550 изогипстер ауқымында тоғысқан құрылым мөлшері 29x8 км. Оңтүстік күмбез амплитудасы - 200 м, солтүстік күмбездің бұл көрсеткіші - 400 м. Анықталған жатындар шомбал-қойнауқаттық, күмбездік типке жатады, оларға тектоникалық тұрғыдан қалқалану элементтері тән. КТ-ІІ өнімді қатқабат литологиялық тұрғыдан доломиттердің жұқа қабатшаларын кіріктіретін әктастардан құралған. Олардың ауқымында екі өнімді буда - Г және Д будалары анықталған. Жинауыштары кеуекті, ашық кеуектілігі - 9,5-12,6%, өтімділігі - 0,0-61-0,395 мкм2.
Қанығуы
Мұнаймен қаныққан қалыңдық 7,7-54 м, газбен қаныққан қалыңдық 29,1-52,5 м аралығында өзгереді. Жатындардың биіктігі 50-350 м. Мұнайға қанығу коэффициенті - 0,82-0,89, газбен қанығу коэффициенті - 0,78-0,83. Г және Д будаларындағы алғашқы қойнауқаттық қысым - 37,5-39,6 МПа, температура - 77-81%. Мұнай дебиті әр түрлі: Д будасында бұл көрсеткіш 2,5-116 м3тәу болса, Г будасында 2-281 м3тәу аралығында. Газ дебиті 219 мың м3тәу-ке жетеді.
Құрамы
Мұнайлары жеңіл, тығыздығы - 809-827 кгм3, тұтқырлығы төмен, күкіртті (0,7-1,11%), парафинді (4,9-7,1%). Силикагель шайырларының мөлшері - 4,23-6,8%, асфальтендері - 0,43-1,78%. Қойнауқаттық мұнайдың газбен қанығу дәрежесі 263,3 м3т-дан аспайды. Алғашқы қойнауқаттық қысым 28,7 (А будасы)-29,64 МПа (В, В1 будалары) аралығында өзгереді, қойнауқаттық температура - 57-62°С. Мұнай дебиті - 1347-148 м3 тәу., газ дебиті 93-148 мың м3тәу. аралығында.
Жатынның мұнайлы және газды-конденсатты бөлігінде еріген газдар өздерінің құрамы жағынан жеңіл және ауыр мұнайларға жатады, олар этан кіріктіруші, олардың құрамындағы ауыр көмірсутектердің үлесі - 8,5-19,6%, метанның үлесі 68,2-87,3% аралығында өзгереді. Құрамындағы көмірсутектің мөлшері - 2,04- 3,49%, азот - 1,02-2,19%, көмірқышқыл газы - 0,57-1,08%, аз-маз мөлшерде гелий бар (0,0-10-0,014%). Газдағы тұрақты конденсат мөлшері - 283 гм3. Тығыздығы - 711-746 кгм3, ондағы күкірт мөлшері - 0,64%. Топтың құрамында 70%-ға дейін метанды, 20% нафтенді және 10% хошиісті көмірсутек бар. Конденсат дебиті - 34-162 м3тәу. КТ-І қабатының қойнауқаттық сулары хлоркальцийлі типті, тығыздығы - 1067-1091 кгм3, минералдығы - 93,5-133,7 гл. Төменгі карбонатты қатқабат жатындарының жұмыс режимі суарынды және серпінді-суарынды, жоғарғы карбонатты қатқабаттық бұл көрсеткіші суарынды және газды режимдердің қосындысымен сипатталады. Кен орны игерілуде.
Географиялық орны
Ақтөбе облысы Байғанин ауданында, облыс орталығынан оңтүстікте 380 км жерде орналасқан. Ең жақын елді мекен - Кемерші, ол кен орынның батысында 20 км-де. Кен орын 1992 жылы ашылды.
Геологиялық құрылмы
Көтерілім ойыстың ернеу маңы өңіріндегі карбонаттық кемер аумағында орналасқан.1112 шағылдырушы бет бойынша көтерілім бойлыққа жуық бағытта созылыңқы пішінде келеді, өлшемдері -3900 м-лік изогипса бойынша 17x6,2 км, амплитудасы 450 м-ден асады. Көтерілім ауқымында 3 төбе оқшауланған. Оңтүстік төбе солтүстігінен тектоникалық жарылыммен шектелген, - -3500 м-лік изогипсамен жартылай күмбез құрайды. Ортаңғы және Солтүстік төбелер -3600 м-лік изогипсамен шектелген. Терригендік тау жыныстармен байланысты төменгі таскөмір түзілімдерінің өнімділігі анықталған.
Тығыздығы, құрамы
Кеуектілігі 7-16%, өтімділігі 0,042-0,00048 мкм2 құмтастар мен алевролиттер жинауыш рөлін атқарады. Мұнайға қаныққан тиімді қалыңдық 6,6-33 м, мұнайға қанығу коэффициент 0,7. Мұнай шығымы 7,2-8,3 м3тәулік болды. Мұнайдың тығыздығы 852 кгм3, құрамында 0,32% күкірт, 13%-ға дейін парафин, 3% шайырлар мен асфальтендер бар. Кен орны жете барлау сатысында.
Кеңқияқ мұнай кен орны -- Ақтөбе облысы Темір ауданында, Ақтөбе қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 250 км жерде орналасқан. Кен орны 1959 жылы ашылған.
Геологиялық құрылымы
Кеңқияқ мұнай кені құрылымдық жағынан тұз күмбезімен байланысты. Тұз үстіндегі қимада белгілі болған 9 мұнайлы қабат юра, триас және пермь кезеңі жыныстарында орналасқан. 1971 жылы тұз астындағы төменгі пермь кезеңі шөгінділерінде тағы 5 өнімді қабат, ал 1979 жылы ортаңғы карбон кезеңінің карбонатты қабаттарында үлкен мұнай шоғыры анықталған. Өнімді мұнай қабаттары 160 м-ден 4300 м-ге дейінгі тереңдікті қамтиды. Қима құмтас, алевролит, гравелит, саз және аргиллиттерден құралған.
Тығыздығы, құрамы
Мұнайдың тығыздығы 0,876-0,909 гсм3, құрамындағы күкірттің мөлшері 0,43-0,81%, парафині 0,37 -2,97%, шайыры 6,2-11,4%. Кен орнында барлау жұмыстары аяқталған.
Көкжиде мұнай кен орны -- Ақтөбе облысы Жем қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 120 км және Ақтөбе қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 230 км жерде орналасқан. Солтүстік жағында Кеңқияқ мұнай-газ кен орны бар. Құрылым 1973 жылы барланып, анықталды.
Биыл Кеңқияқ-Құмкөл мұнай құбырының пайдалана басталғанына он жыл толады. Ұзындығы 794,2 км мұнай тасымалдау бағыты Қазақстан-Қытай стратегиялық құбыр жобасын іске асыру шеңберінде салынды. Ол отандық мұнайды тасымалдау бағыттарын әртараптандыруды көздеді.
Қазақстан-Қытай жобасының бірінші кезеңінде 2006 жылы Атасу-Алашанькоу мұнай құбыры салынып, пайдалануға берілді. 2009 жылы Кеңқияқ-Құмкөл мұнай құбыры іске қосылды. Оның салынуы батыс және шығыс Қазақстандағы жекеленген құбыр жүйелерін біріктіруге мүмкіндік берді. Мұнай құбырының трассасы Ақтөбе, Қызылорда, Қарағанды, Шығыс Қазақстан және Алматы облыстарының аумағы бойынша өтеді. Нәтижесінде батыс Қазақстан мұнайына Шымкент пен Павлодардағы отандық мұнай өңдеу зауыттарына жол ашылды. Алайда, ең бастысы - Қазақстанда Қытайға бағытталған жаңа мұнай тасымалдау коридоры пайда болды, ол отандық мұнайды экспорттау және ресейлік шикізатты транзиттеу мүмкіндіктерін айтарлықтай кеңейтеді.
Қазақстан-Қытай бағыты бойынша мұнай тасымалдау жүйесін әрі қарай дамыту үшін 2010 жылы ҚазТрансОйл АҚ мұнай тасымалдау үшін заманауи микропроцессорлық жабдықпен жарақталған жаңа Құмкөл БМАС салды. Бүгінде Құмкөл БМАС Кеңқияқ-Құмкөл мұнай құбыры бойынша Құмкөл кен орындары тобының және батыс өңірінің мұнайын қабылдайды. 2018 жылы тап осындай жаңғыртылған Кеңқияқ БМАС іске қосылды.
Отандық МӨЗ-дерге мұнай тасымалдау көлемдері жыл сайын өсіп келеді. Он жылдың ішінде Кеңқияқ-Құмкөл арқылы 52 млн тонна мұнай айдалды. Оның ішінде 24 млн тонна - экспортқа, 28 млн тонна - ішкі нарыққа тасымалданды. Баста Кеңқияқ-Құмкөл мұнай құбырының өткізу қабілеті жылына 10 млн тонна мұнай құраған. Қазақстан-Қытай мұнай құбырының екінші кезегі іске қосылып, Кеңқияқ-Атырау учаскесінің реверсі жобасы іске асырылғаннан кейін құбырдың өнімділігі жылына 20 млн тоннаға дейін ұлғаяды.
Геологиялық құрылымы
Төменгі триас шөгінділерінен үш мұнай шоғырлары ашылды. Орта юраның 300 - 375 м тереңдігінде екі шоғыр бар.
Қанығу, тығыздығы, құрамы
Табиғи сыйымдылық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz