Марқакөл мемлекеттік қорығы - облыстың Күршім ауданындағы мемлекеттік қорық

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ
Диплом жұмысының өзектілігі: Қорық дегеніміз не? Марқакөл қорығының құрылуындағы мақсаты қандай? Марқакөл қорығының физикалық-географиялық ерекшелігі қандай?Марқакөл қорығындағы ерекше қорғауға алынған жануарлар мен өсімдіктері дүниесі қандай? Қорық ұйымдастыру ісінің болашағы қандай?
Жалпы мемлекеттік табиғи қорық қоры - қоршаған ортаның табиғи эталондары, реликтілерді, ғылыми зерттеулерге, білім беру - ағарту ісіне, туризмге және рекреацияға арналған обьектілер ретінде эколигиялық, ғылыми және мәдени жағынан ерекше құнды, мемлекеттік қорғауға алынған аумақтарының жиынтығын айтамыз.
Қорықтар - бұл табиғат обьектілерін қорғаудың ең жоғарғы формасы. Қорық аймағына шаруашылық айналымынан босатылып, онда кен өндіру мен құрылыс жұмыстарын жүргізу, аң-құс атып, балық аулау, шөп шабу мен мал жаю және ағаш дайындау сияқты табиғат байлықтарына нұқсан келтіретін әрекеттерге тиым салынған. Сонымен қатар, қорық жеріне улы химикаттарды шашуға және басқа жерлердің өсімдіктері мен хайуанаттарын жерсіндіруге болмайды. Бір сөзбен айтқанда, қорық ұйымдастырылған жердің табиғаты, сол аймақтың ландшафтылы-географиялық белдеуінің үлгісі ретінде қорғалуы қажет. бұл жерлердегі экологиялық процестердің барлығы адам араласуынсыз табиғи жағдайда өтеді.
Қазақстанда әр жылдары ұйымдастырылған Ақсу - Жабағылы (1926), Марқакөл ( 1934), Наурызым (1959), Барса-келмес (1939), Қорғалжын (1968) және Марқакөл (1976), Үстірт (1984), Батыс Алтай (1992), Алакөл (1998) қорықтары бар.
Осы орайда Қазақстан қорықтары республикамыздың табиғат байлықтарын қорғау ісіне орасан зор үлес қосып отырғандығын айта кетпеске болмайды.
Қорықтардың басты мақсаты - табиғи ландшафтылар эталонын мұндағы тіршілік ететін өсімдіктер мен жануарлар дүниесімен қоса сақтау, табиғат кешендерінің табиғи даму заңдылықтарын анықтау. Соңғысы адамның шаруашылық әрекетінен табиғатта болатын өзгерістерді болжау үшін аса қажет.
Марқакөл мемлекеттік табиғи қорығыны туралы көптеген отандық ғалымдар, сонымен қатар шетелдік ғалымдар өз еңбектерін арнаған. Олар: А. Ш. Молдабергеновтың Атамекен еңбегінде, Қазақстан қорықтары атты кітаптың І томында Марқакөл қорығының физикалық - географиялық ерекшелігі туралы баяндалған.
Диплом жүмысының мақсаты: Марқакөл қорығының физикалық - географиялық ерекшеліктерін анықтау. Қорғалжын қорығындағы геоэкологиялық жағдайын қарастыру және осы мәселелерді шешу жолдарын ұсыну. Сон - дықтан Үкімет Қорғалжын қорығын сақтап қалу мә - селесін ұлттық және мемле - кеттік маңызы бар экологиялық шұғыл міндет ретінде күн тәртібіне қойып, жүйелі де кешенді шаралар тізімін жасауы қажет.
Қорықтың табиғи ландшафтылар эталонын мұндағы тіршілік ететін өсімдіктер мен жануарлар дүниесімен қоса сақтау, табиғат кешендерінің тибиғи даму заңдылықтарын анықтау.
Диплом жұмысының міндеттері:

Қорық дегеніміз не?
Марқакөл қорығының құрылуындағы мақсаты қандай?
Марқакөл қорығының физикалық-географиялық ерекшелігі қандай?
Марқакөл қорығындағы ерекше қорғауға алынған жануарлар мен өсімдіктері дүниесі қандай?
Қорық ұйымдастыру ісінің болашағы қандай?
Осы мәселелерді шешу жолдарын анықтап ұсыну.

Диплом жұмысының методологиялық және теориялық негізі: Н.Н. Родзевич К.В. Пашканг, А.Бекенов, Х.Қыдырбаев, Байдельдинов Д.Л, Джамалдинова К.М, Чигаркин А.В, Жумадилов З., Красницский А.М., Ақбасова А.Ж., Саинова Е.С, Бейсенова А.С. зерттеулерінің ғылыми еңбектері негізге алынды.
Диплом жұмысының зерттелу нысаны: Қорғалжын қорығының жер бедеріне сипаттама жасау фаунасы мен флорасын қарастыру .
Қорғалжың қорығының қазіргі шекарасы шамамен 2600 шаршы шақырым, ол Теңіз - Қорғалжың ойпатының ең төменгі бөлігінде орналасқын, мұнда Қазақ шоқылары мен Көкшетау қыраты арасындағы негізгі өзендері құяды. Мұнда жер бедері тегіс, Теңізден батысқа және оңтүстікке қарай шамалы қырлы. Ойпаттың ең жоғары биіктігі теңіз деңгейінен 304 -420 м. Қорық құрамына екі үлкен көл кіреді, оларға өзінің жайлап аққан суларын Нұра өзені құяды. Орталық және солтүстік Қазақстанның басқа көлдері сияқты, олар да маусымдық толып тұрады (маусымға байланысты су денгейі кәдімгідей ауытқиды) және көпжылдық ауытқулар болады. Теңіз - Қорғалжың ойпаты құрғақ далалы және шөлейтті аймақтар қилысында орналасқан. Мұнда жылына 200-350 мм ылғал түседі. Олар негізінен ақпан - наурыз (қар) және мамыр (жаңбыр) айларында жауады. Мамыр соңында дала кеуіп, жаз басында шөптер қурап қалады.
Қорықтарда оларды қорғау іс-әрекетін жүргізбей табиғат кешендерін сақтау мүмкін емес. Табиғат резерваттары ғылыми зерттеу жұмыстарымен айналысып қана қоймай, қорық тәртібін сақтауға міндетті. Кәзір елімізде қорық қорғау құрылысы бірдей емес. Ол негізінен табиғат кешендерін қорғау жауапкершілігі артылған егерлер құрамының әкімшілік тұлғаға бағыныштылығымен ерекшеленіледі. Наурызым қорығында - ол орманды қорғаушы мен қорғау инженері. Қорықтардағы табиғат кешендерін қорғау бірнеше факторларға байланысты, бастылары: қорғалатын ауданның бір егерге бөлінген жердің орташа мөлшері; қозғалыс, бақылау, байланыс құралдарымен қамтамас етілуі; егер құрамын кәсіптік денгейін дайындау. Сонымен қатар, қорықтың тұрғылықты орнынан алшақ жатуымен оның орнының территориясының жер бедері де басты рол атқарады.
Далалы жерлерде обыр шегірткелер мен шекшектер басым, олардың арасында едәуір қызықтары дала шегіркесі, әр түрлі саяқ шегіркелер, айдарлылар және басқа да тікқанаттылар бар. Топырақ бетінде барылдауық, қара денелі, жүйрік қоңыздар жүгіріп жүреді, ал су бетін суашарын қандалалар мен ұсақ жүргіш қоңыздар меңгерген. Дала үстінде ашық боялған әдемі көбелектер: адмирал, тауыс көзі және басқа да әр түрлі көгілдір көбелектер ұшып жүреді.
Диплом жұмысының зерттеу әдістері: сипаттама сонымен қатар, жалпы географиялық, географиялық, геоэкологиялық әдістер пайдаланылуы.

Көңілімізді күпті қылған осы мәселе бойынша қоршаған ортаны қорғау мәселесімен айналысатын кейбір мамандар - мен пікірлескен едік. Олардың бұл мәселедегі пікірі мынаған саяды: "Сіздің сұрағыңыздың жаны бар. Бұрынғы Кеңес өкіметінің кезінде де біз ол жерде мұнай барын білетінбіз. Бірақ, ол қоғамдық назардан тыс бо - латын. Қазір Қорғалжын ау - данындағы Теңіз көліне барлау жұмыстары жасалып жатыр. Алдымен осы жұмыс - тардың қорытындылары шы - ғарылып, содан кейін эколо - гиялық сараптама жасау керек.
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы: Туризм үшін инфрақұрылым - жеке бағыт. Оның басты басымдығы жұмыс орындары санын көптеп құру мүмкіндігі болып табылады. Мұнда бір жұмыс орнын құру өнеркәсіпке қарағанда 10 есе арзанға түседі. Елбасымыз айтпақшы Н. Ә. Назарбаев Қазақстан халқына арнаған Нұрлы Жол - болашаққа бастар жол Жолдауында осылай деген болатын. XX ғасырдың басында атағы әлемге мәлім жиhанкез, натуралист, Алтайдың бірден - бір білгірі Н.И.Яблонский былай жазған болатын: Оңтүстік Алтай тауларындағы осы бір үлкен көлдің таңғажайып сұлулығын бір ғана сәт есіме алсам болды, әр жолы мені еріксізден - еріксіз әлемнің осы бір ғажап бұрышына, жер бетінің осы бір жұмағына қайта - қайта тарта береді. Мен өмірімде аяқ баспаған жерім жоқ, бірақ бұдан асқан әсем жер, бұдан асқан таудағы көлді ешқандай жерден ешуақытта кездестірмеппін деген болатын. Заңды туризм негізінде жеке бағдарлама қабылданып, жүзеге асырылса, өлкеде осы саладағы бизнеске жол ашылып, жаңадан қаншама жұмыс орындары ашылып, жеке кәсіпкерлік, шағын кәсіпорындар пайда болып, жұмыстар жүргізер еді. Осыған сәйкес, кеткен шығын салық, міндетті төлемдер, басқа да мемлекеттік лицензия, рұқсат құжаттардың заңды төлемдер түрінде республикалық бюджетке де, жергілікті бюджетке де, кеткен шығынның орны да толар еді. Жолдауында айтылған Қолдауды экономикалық өсім мен жұмыспен қамтуда аса үлкен мультипликативті тиімділік беретін салалар алуы тиіс деген сөздері Марқакөлдегі туризмді дамытуға үндеп тұрғандай болады.
Диплом жұмысының құрылымы: Марқакөл қорығындағы жоғалып бара жатқан жануарлар мен өсімдіктер әлемін сақтап қалуға және дамытуда қажетті тәжірибе құрал болып табылады.
Курсттық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және қосымшадан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1.МАРҚАКӨЛ ҚОРЫҒЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ
1.1.МАРҚАКӨЛ ҚОРЫҒЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ОРНЫ
Марқакөл мемлекеттік қорығы - облыстың Күршім ауданындағы мемлекеттік қорық. Қорық 1976 құрылып ұйымдастырылған. Негізгі мақсатны тоқталсақ, бағалы хайуанаттарды және құстармен сонымен қатар уылдырық шашатын балық өзен арналары мен жалпы айтқанда қорық табиғатының қалпын сақтау. Қорық аумағының көлемі 75 мың гектар, оның 3,7 мың гектар Республикамыздың шығыс, оңтүстік-шығыс және солтүстік аудандарында көгалдандыруда кеңінен пайдаланылатын майқарағай, балқарағай , көктерек, қайың сияқты өскен орман алқабы және 45 мың гектарға жуық Марқакөл көлі алып жатыр. Қорық көлемі 2221 гектар қорғалатын аймақпен қоршалған. Демалу шараларын іске асыру үшін көл айдынының шығыс бөлігінен көлемі 1500 гектар аймақ спорттық және әуесқой балық аулаушылар арналған жер бар. Қорықтың орталық бөлігінен географиялық координаты - 4916 солтүстік ендік солтүстік ендік және 8637 шығыс бойлықта орналасқан. Орталық үй жайы Урунхайка елді мекенінде орналасқан.
Жалпы қорықтың жері Оңтүстік Алтай тауында орналасқан, ол Оңтүстік Сібірдің Таулы-тайгалы ландшафтысының оңтүстік-батыс шеті болып табылады.Физикалық-географиялық аудандастыруына сәйкес Алтай таулы облысының оңтүстік Алтай провинциясына жатады. Марқакөл қорығы құрылғаннан бергі 30 жылда бірегей табиғат бірлестігін зерттеу мен қорғау жөнінде елеулі жұмыстар атқарылады. Осы уақыт аралығында қорық қызметкерлері омыртқалы жануарлар фаунасы есебін алды, жоғарғы өзекті өсімдіктер есебі аяқталуға жақын, көл гидробилогиясы едәуір жақсы зерттеліп қарастырылған.140-тан астам ғылыми еңбектер жарық көрді,оның ішінде бір монография бар. Зерттеу материалдарынан екі кандидаттық жұмыс қорғалған болатын. Қорықта көпжылдық қорғау шаралары нәтежиесінде марал мен хариусы, марқакөл майқабы, бұлан, қара дегелек, балықшы тұйғын, аққұйрық су бүркіті мен басқа жануарлар папуляциялары қалпына келген болатын. Шаруашылық пайдаланатын аймақта өсетін үшжапырақ субеде, жапырақсыз орашық, жатаған ақүрпек пен балтық сүйсіні түрлеріне қарағанда, қорық жеріндегі сирек кездесетін және құрып кету қаупі бар өсімдік түрлері жағдайы енді қауіп тудырмайды. 2005 жылы қорық шекарасын кеңейту жөніндегі көптен күткен жоба жұмысы жүргізілді, оған Тихушка мен Қалжыр өзендері аңғары арасындағы Күршім жотасына жақын баурайы мен Марқакөлдің солтүстік және батыс жағалауы кіреді.Жан аямай қорғау нәтежиесінде қорық ормандары өрт пен кесуден сақталды, шалғындар өзінің көп гүлдері және ашық бояуларымен көз тартады, ал Марқакөл біздің жеріміздегі ең таза және әдемі көлдердің бірі болып қалады.
Марқакөл - Алтайдың ең ірі су қоймасы,ол теңіз деңгейінен 1500 метр биіктікте әдемі тауаралық шұңқырда орналасқан.Көл сопақша созылған пішінді және солтүстік-шығыстан солтүстік-батысқа қарай созылып жатыр. Оның ұзындығы 38 шақырым,енінің ең кең жері 19 шақырым,жаға сызығының ұзындығы 106 шақырым,тереңдігі 24-27м. Көл шұңкыры қоршаған жоталардан : Күрішім-слтүстікпен батыстан,Азутау-оңтүстік пен шығыстан, Сорвенковский - солтүстік - шығыстан пайда болған. Жоталардың теңіз деңгейінен биіктігі 2000-3000 м. Ең биік жер - Ақсу-Бас.
Көлдің пайда болуы альпі тектоникалық айналымның төрттік дәуірдегі мұздық кезеңінің бірімен байланысты. Сол кездегі көтерулер мен төмен түсулер нәтижесінде қазіргі жоталар мен тауаралық шұңқырлардың қатпарлы жүйелері қалыптасқан, олар кейін мұздыққа айналған. Осы мұздықтар ізі Күршім жотасы ұшында жақсы байқалады.[2]

1.2 МАРҚАКӨЛ ҚОРЫҒЫНЫҢ ЖЕР БЕДЕРІ МЕН АУА-РАЙЫ

Қорықтың жалпы алғанда солтүстік, солтүстік-шығыс жағалаулар жағы сонымен қатар батыс жағалауыда көл маңына 1 шақырымға жуық жазық болып келеді.
Оңтүстік бөлігі және оңтүстік-шығыс жағалау жаққа қарай созылыңқы, сол себепті Азутау жотасы жотасы көл маңына жақын орналасқанды. Жотаның төмен жақтарында көл ішіне кіріп тұр сонымен қатар шығанақтары бар. Жағалыры көбіне құмды жерлер, ұсақ тастар,батпақты лай, ұсақ жұмырлы тастарда кездесіп отырады.Сонымен қатар жаға жақтары шалғынды, шалғынды-бұталы,батпақты қайыңды шыршалық өлкелер жаға бойында созылыңқылы жатыр.Жалып қорғалатын аймақ жағасын төрт үлкен елді мекен сақталған.Мұнда жергілікті халықтар мен етеді. Оларға тоқталсақ - Жоғары Еловка, Төменгі Еловка, Уранхайка, Матабай елді мекендері.
Марқакөлдің тайгалы белдеу жақтарында жоталары тік жарлы болып келеді. Сондай-ақ орманды бөлігінде майқарағай, балқарағай және солтүстік бөлігінде қалың балқарағай, самырсын сонымен қатар екпе ағаштары басым өседі.Барлығымызға белгілі орман үшін тән жағдай қалың өскен тоғайлар мен өтуі қиын ағаш ұзындығы 2 метрге жуық тектес өсімдіктер бар. Орман алқыбы шөптесін болып келеді. Яғни, қарақат, таңқурай сияқты жидектерде өседі.
Сондай-ақ жотаның жоталы су айрықтарына альпі шалғындары мен субальпі шалғынды мүкті қыналы, бұталы және тасты тундра алып жатыр. Сонымен қатар тау шыңдарына тоқталсақ, тақыр тастар мен тау жыныстары кездеседі.Тау жыныстары кең көлемде, үлкен жерді алып жатыр. Күршім жотаның шыңлы құздары солтүстік және солтүстік-шығыс бөләгәнде көптеп кездеседі.Жалпы айтсақ олардың көбі тік жарлы сайларға тілімденген. Сонымен қатар олардың түп жағында тоған тәрізді альпі көлдері бар. Яғни, тегістеу келген бір келкі, күмбез тәріздіге ұқсас Сорвенский және Азутау шыңдарын жатқызамыз.

Қорықтың көліне су 95 жуық әр түрлі су көзінен келіп құяды. Едәуір ірі өзендер - Тополевка, Төменгі Еловка, Матабай, Жиренька, Шалғай және Жоғарғы Еловка, Тихушка, Матабайка мен Тығыз кілт. Бұлар кәдімгі тау өзендері, салыстырмалы жіңішке тасты арналы, ені 2-5 м. және өз сағасында атырауға ұқсас қиякөлең-қырықбуынды салдар түзеді. Қара Ертіске құйылатын, тек бір ғана өзен- Қалжыр ұзындығы 128 шақырым Марқакөлден бастау алады.
Марқакөл көл қыста катады, қараша айының басынан,желтоқсан кезінде ,орташа 20 қарашада мұз катады. Қалжыр өзеннінің қайнар көзі ғана қатпайды, онда көк ала үйрек, айдарлы сүңгуірлер мен үлкен бейнарық қыстайды.
Кейбір өзендер арналарында Тополевка, Урунхайка шағын жылымдар болады. Көлдерде мұз жарылуы орташа мамыр айларында, ал мұздан толық босауы мамыр айының соңында жүреді.
Марқакөлде ауа райы қатаң континентальды, қысы қары көп әрі қатаң және жазы қоңыржай әрі ылғалды болып келеді. Қорық ауданы Қазакстан мен Алтайдың ең салқын жері болып табылады. Аптаның орташа температурасы 0-тан 160 күнге дейін жоғары болып келеді.Сондай-ақ 0-тан төмен 200 күндей шамасында созылады.Аязсыз кезең ұзақтығына тоқталсақ 70 тәулікке деән шамасында. Температурасына тоқталсақ қыста аяз. Температура - 45-қа төмендеп кетеді, кейде тіпті -53 градуска дейін барады. Қыс мезгілінің желтоқсан, ақпанда бірнеше апта бойы температура -35-40-тан түспей тұрып алу ықтималдылығы жоғары. Қазан басында алғашкы қар түсе бастайды. Қар жабыны әдетте қарашаның бірінші жартысында,ал кейбір 1984 жылы қазанның екінші, үшінші онкүндігінде тұрақтала бастайды.
Қыс мезгілінде қар 160 күннен жатады. Қар жабынының орташа тереңдігіне тоқталсам 87 сантиметрге жетеді.Қардың ең қалың кезі наурыз айның алғашқы күндерінде және онкүндігінде байқалады яғни қар көп түседі. Өткен жылдарда 1984-1985 қар биіктігі 150-200 см-ге дейін түседі. Әсіресе 1996,1997,1998,2000,2001 қыста қар өте көп жауған, Марқакөл елді мекендеріндегі қар мөлшері үйлердің шатырына дейін жеткен. Корықта көл жағалауларында мамырдың бірінші онкүндігінде, ал мамырдың соңғы күндерінде тау су айрықтарында басында еріп жатады. Мамыр айының орта кезінде 1983,1984 жылы тамыздың аяғына таман 1978, 1979 қатты қар жауып, қатты аяздардың болу себептері жиі кездескен.
Марқакөл қорығында төрт табиғи аймақта алты табиғи белдеу: нивальды (қарлы) белдеу, альпі тундралы-шалғынды аймақта альпі-тундралы және субальпі белдеулері, таулы-орманды аймақта таулы-тайгалы белдеу, таулы-далалы-орманды аймақта таулы-орманды-далалы және таулы-шалғынды далалы белдеу орналасқан.[1]

2.МАРҚАКӨЛ МЕМЛЕКЕТТІК ТАБИҒИ ҚОРЫҒЫ
2.1 ФЛОРАСЫ
Жалпы алғанда, қорықта өсімдіктердің алуан түрлері кездеседі.Тіпті орманның өзінің 19 түрі кездеседі екен. Әсіресе, бұл табиғат лабораториясының балұарағайлы орманның өсу жағдайын, оның көлемін ұлғайту мәселесін шешуде ролі күшті болмақ. Сондай-ақ, қорық жерінде алуан түрлі палеонтологиялық қазба байлықтарда кездесіп отырады.Оны келешекте жан - жақты зерттеу геолог мамандардың жұмысы болып табылады.
Сонымен қатар, қорықтың көлемі 71359 гектар жерді алып жатыр. Оның 3756 гектары тегіс орман, ал жайылым жерлер 21 мың гектардан асып жатыр.Сондай - ақ территориясындағы табиғат комплекстерін ғылыми тұрғыдан тексеріп,оларды қаз қалпында сақтап, қорын көбейту үшін қорық қызметкерлері үлкен жұмыс атқаруы маңызды болып табылады.
Таяуда ғана сұлулығына көз тоймайтын Марқакөл жағасында қорықтың орталығы бой көрсетіп, онда ғылыми лаборатория, табиғат музейі және қорықшыларға тұрғын үйлер салынады. Қорықтың ғылыми бөлімінде биолог, су мен орманды зерттейтін мамандар бар.Олар қорықтағы табиғат комплекстерін бір - біріне байланыстыра зерттейтін болады.
Марқакөл қорығында сүт қоректілер мен құстардың таралуын, қорын, олардың биологиясын, орта жағдайына бейімделуін зерттеу - келешекте атқарылатын үлкен жұмыс.
Сондай - ақ, Марқакөлдің су режиммің өзгеруі, оның жалпы сол орта жағдайына әсері, қорықтың жер бедері, өсімдіктері жан - жақты зерттелмек. Мемлекеттік маңызы зор мұндай ғылыми ізденісті жүзеге асыру үшін қорықты жақсы маман кадрлармен қамтамасыз ету мәселесіне көңіл бөлу керек. Өйткені, істі маман - кадрлар шешеді және бұл жаңа қорыққа көптеген ғылыми - зерттеу институттары да көмек беруге тиіс.
Қорықта ландшафтты флорасына бай болып келеді. Жалпы айтқанда, Жоғарғы өзекті өсімдіктердің мыңнан асы түрі кездеседі. Сонымен қатар, ағаштардың 12 түрі мен бұталардың әә түрден астамы бар.
Сондай - ақ, Қазақстан қызыл кітабына енгізілген өсімдіктеріде бар.Олардың ішінде құрып кету қаупі бар сонымен қатар сирек кездесетін 15 қылтамақ өсімдік түрлері, дала және кәдімгі такшымылдық, алакүлте, қызыл семізот, мақсыр марал тамыры, секпіл шолпанкебіс, сабақсыз тегіс тұқым, жапырақсыз орашық, альпі дифазиаструмы, алтай таутобылғысы, Фукс сүйсіні, бұйра лалагүл өсімдіктері кездеседі.Қорықтың Алтай - Саян аймағы Зәузат қорығының эндемиттік түрлерін сақтауда маңызы зор. (Алтай сабынкөгі, шашылған шегіргүл, Алтай бәрпісі, ұқсас қазтамақ).
Қорықтың 30 түрінен су және су маңы өсімдіктері жоғарғы су өсімдіктерінен тұрады. Марқакөл көлінің жағасын бойлай қошқыл айрауық, қамыс тәрізді субидайық, торсылдақ пен қиякөлең көптепө седі. Таяз суларда өзен қырықбуыны, май қоға, жүзгіш жебежапырақ, келтебас, кәдімгі утамыр, үшқұлақ пен кіші балдыршөп өседі. Шөгінді мүйізжапырақ және әр түрлі шылаң түрлері көп кездеседі.

Көбіне жаздың екінші айларында таяз сулы аймақта суға батып өсетін өсімдіктерге бай кең жолақты түзеді, мұнда көптеген суда жүзетін құстар мекендейді. Көл жағалауында қияқкөлеңді томарлы батпақтар, ал Жиренька мен Тихушка өзендері сағасында су үсті қияқ-қырықбуынды кілемі кездесіп жатады. Басым бөлігі таулы-тайга белдеуінді 1500 метр жоталар баурайында сібір балқарағайы бар , орман көлемінің 60% астамын жауып жатыр. Қорықтың басы бөлігін шілік тоғайды қотыр қайың мен сібір шетені, сонымен қатар бұталардың қалың тоғайы - қызыл қарақат, таңқурай, алтай үшқаты, қоңыр итмұрын, орта тобылғы құрайды. Кәдімгі тарғақшөп пен иван-шайдан тұратын биік шөптер жақсы дамыған, ал жылға жағалауларында әдетте Лобель тамырдәрі тоғайлары әдеттегідей. Сайдың солтүстік беткейлерін сібір самырсынынан тұратын қылқанжапырақты тайгалар алып жатыр. Аралас екпе ормандар балқарағай, самырсын, қайың мен шетен түзеді. Самырсын қарағай ормандары Күршім мен Қара Қабы өзендерінің жоғары ағысында өсетін қорық жерінде кездеспейді. Сібір қарағайы- қарағайдың жекелеген ағаштары Азутау жотасының тек солтүстік баурайларында ғана, мысалы, Матабайка өзені сайында кездеседі. Жалпы айтқанда, осы сібір түрі таралуының ең қиыр оңтүстік нүктесі болып табылады. Субальпі белдеуі 2000 метр жуық үшін әдемі субальпі шалғындары тән. Олардың құрамында қияқкөлең мен Фролов және жалпақжапырақты шұбаршөп биік шөптері және мықсыр маралтамыры, түстіксібір қазтамақ, іріжапырақ сарғалдақ және т.б. басым. Жотаның су айрықтарын альпі шалғындары мен тау тундралары алып жатыр. Шалғындарда қияқкөлең мен астықтұқымдастар басым. Олармен салыстырғанда безді шемішгүл, түйежапырақ көкгүл, сарғыш еңлікгүл, түктесін эритрихум және басқа ашық түспен гүлдейтін биік тау өсімдіктері қою көк түсімен ерекшеленіп тұрады.
Сондай -ақ, орманды дала белдеуі қорық жерінде 2600 метрдан жуық биіктік аралығында өтеді. Оның төменгі етегінде жапырақты ағаштар мен бұталар өседі және олардың көпшілігі жабайы жеміс ағаштары. Бұл белдеудегі ормандардағы негізгі ағаш түрлері - алма, өрік, долана, көктерек, тал. Бұталармен топтаса қарақат, итмұрын және ұшқат ұшырасып өседі.
Қорықта жапырақты орман тұтасып жатпай, ойдым-ойдым болып, өзен аңғарларында, тау жоталарында кездесіп отырады. Мәселен, жабайы алма бағы 1700 м биіктікке дейінгі тау қыраттарының етегінде жазық ойпаттарда көбірек өссе, өрік биікте таудың, күнгей беткейінде орналасқан.
Сонымен қатар, көктерек жоталардың солтүстік және шығыс беткейлерінде көбірек болады. Жалпы жабайы жеміс ағаштарының алып жатқан аумағы 160 гектар шамасында. Жеміс бақтары, негізінен, Талғар өзендерінің бойын алып жатыр. Алма ағаштарының биіктігі 6 - 8 м, ал өрік 4 - 7 метрдей келеді.
Сонымен қатар, көгеріп жапырақ жайған кәрі ағаштар арасынан жаңа өсіп келе жатқан жас өркендерін де жиі көз шалады. Алатауға сән беріп тұрған қылқан жапырақты ормандар 2800 - 3000 метрге жуық биіктікте орналасқан.
Ормандағы ежелгі ағаш түрі - Тянь-Шань немесе Шренк шыршасы кездесесіп отырады. Тянь-Шаньның қылқанды шыршасы - көне дәуірден біздің заманымызға дейін жеткен асыл қазына деп есептейміз. Оның қоры тек қана Қырғызстан мен Қазақстан тауларында сақталған болып есептелінеді. Шырша ормандарының жалпы көлемі 500 мың гектар деп шамаланса, оның 300 мың гектары біздің республиканың, 200 мың гектары Қырғызстанның тау беткейлерінде бар. Марқакөл қорығында орман көлемі 6084 гектардай жерді алып жатыр. Қорық қызметкерлері 120 жуық гектар орман ағашын қолдан отырғызды. Шырша орманның су балансын сақтауда, топырақ қорғауда, селді тасқынға қарсы күресу ісінде атқаратын рөлі зор. Әдетте, шырша ағашы таудың солтүстік беткейінде өсіп өнеді. Таудың шығыс және батыс беткейлерінде ол сиректей түсіп, оңтүстік жағында мүлде кездеспейді десе де бірең- сараң болады.
Сондықтанда, тұтас шырша орманы алқаптары тауымызда сирек кездеседі, көбінесе, ойдым-ойдым шағын учаскелерге бөлініп кетеді. Шырша өте баяу өсетін, қалыптасуы үшін көп жылдарды керек ететін ағаш. Міне, бұл айтылғандар қорық территориясында шыршаны көбірек өсіріп, оның өсу қалыптасу процестерін зерттеу және оны басқа да тау қияларында көбейтудің негізін жасау қажеттілігін көрсетіп отыр. Марқакөл қорығында шырша орманның, көлемі 5 мың гектардай болады.[5]
Сондай - ақ, Алтай шыршасының жоғарыда келтірілген артықшылығымен қатар эстетикалық маңызы ерекше. Таудың теріскей жағында өскен шырша орманы саялы келеді де, олардың арасынан шетен (рябина), тал, ұшқат және қара ырғыз (кизельник), бүлдірген өседі. Бұл ағаштардың кепкен жемістері осында қыстап қалатын құстар мен аңдар үшін жақсы азық болып табылады.
Айта кететін бір жай, көне дәуір куәсі болып саналатын бұл ағаштар тек Марқакөл қорығында ғана қорғалып қоймай, сонымен қатар Түрген маңында да қамқорлыққа алынған. Шырша орманның су режимін бірқалыпты сақтауда, топырақтың құрылымын жақсартуда, сел тасқынына қарсы күресуге ерекше маңызды екендігін ескере отырып, Қазақстан Үкіметі Шығыс Қазақстан облысындағы Оңтүстік - Алтай орман шаруашылығына қарасты Табиғат ескерткіші деп жариялады. Онда орман шаруашылығы жұмыстарының қатаң тәртібі белгіленді. Осы шаралар негізінде сирек кездесетін орман алқабын толық сақтау қамтамасыз ететілетін болсын деп атап көрсетілген.
Сонымен қатар, орманды дала белдеуінің ашық алаңдарында шабындық - көкмайса шөптер де көптеп өседі. Таудың салқын самалды қыраттарында боз, бетеге, қара-басшалғын бетеге, жусан сияқты өсімдіктер жайқалып, жақсы өседі. Сондай-ақ бұталы ағаштар арасында тау таспасы, қозы құлақ, Тянь-Шань еркекшөбі, ширатылған қоңыраубас, шабынды қоңырбас, аюбалдырған, тағы басқа балауса шөптер көктемде қаулап шығып, тау беткейін көкорай шалғынға айналдырады.
Жалпы, Марқакөл қорығының қылқан жапырақты орманының жоғарғы жағын субальпі белдеуі алып жатыр. Белдеу теңіз деңгейінен 2700 - 3000 м биіктікте орналасқан. Бұған тән өсімдік - биіктігі 0,5 - 1,0 м болып өсетін арша. Бұл бұталы ағаш таудың күнгей беткейін ала 700 жылға дейін жасайды. Алыстан қарағанда, тау беткейінде тұтаса өскен аршалар жайып қойған жасыл кілем түрінде әсер қалдырады. Субальпі арша тоғайының тау топырағын бекітуге және оның тіршілігі үшін маңызы зор болып есептеледі. Бұл маңда біршама шырша, ұшқат, қандыағаш ұшырасады. Басым бөлігі шөптектес өсімдіктерден қазтамақ, манжетка, ботакөз, тау қарамығы немесе самалыдық шермеңгүлділер. Субальпі шабындық арасында тасты жерлер, шыңдар жиі кездеседі.
Альпі белдеуі 3000 - 3600 метрге жуық биіктікте орналасқан, одан әрі қар мен мәңгі мұз орын тебеді. Бұл өңір көлемінің 70 - 80 процентін қой тастар мен құздар алып жатады. Ондағы құздардың жарылуынан, бұзылуынан пайда болған тасты шөгінділер үнемі қозғалыста болады да, шөп өспейді. Альпі белдеуінде көбіне доңызсырт шөптері өседі, аздап дәнекті шөп түрлері кездесіп қалады. Бұдан қорықтың әр белдеуінде ауа райына байланысты әр алуан өсімдіктер өсетіндігін көре аламыз.
Айта кетеніні, қорық жерінде Марқакөлге тән ландшафт пен өсімдік түрлерінің барлық дерлік алуан түрлілігі кездеседі деп айта аламыз. Мұнда жонның сазды-тасты жерлерінде бұйырғын ақ жусанмен төменгі жақтарында, сонымен қатар түйесіңір мен бұталы шырмауық араласып өскен. Тақырлы сортаңдарда бұйырғынға мортықмен кермегі орналасқан. Марқакөл алдындағы ізбестің жалаңаштанған жерінде түйесіңір мен шырмауықтан басқа, қараған мен итсигек, ал жусанды - сораңды жабында біржылдық астық тұқымдастар - шығыс мортығы мен арпа ғана өседі.
Ылғалдылығы жоғары сазды жерлерде ылғал сүйгіш астық тұқымдастарынан ажырық, қазоты, қамыс көптеп кездеседі. Кей жерлерде жантақ пен кендір, қарасексеуіл ағашының нағыз тоғайлары көзге түседі, көбіне жиде, жыңғыл аласа бұталар түрінде, лианамен шырмалған түйешырмауық бар.
Марқакөл өсімдіктері сан- алуан түрлі, оның етегінен басына қарай ауысып отырады, ал өсімдік құрамы жон жынысына байланысты тарап отырады. Марқакөлның батыс бөлігіндегі жыраларда жыңғыл мен астық тұқымдастар, қамыс, алабұта қатысқан мезофильді сәйкес өсімдіктер кездеседі. Бұлақтар маңында жиі қамыс қопасы өседі, олар адам бойынан едеуір ұзын болады.
Алтайда дәрі-дәрмек алынатын өсімдіктердің көптеген түрлері кездеседі. Олардың бастылары долана, итмұрын жемістері және кәдімгі киікоты, тасшөп - чабор. Осындай адам денсаулығына қажетті шикізат беретін өсімдіктер қорын, оладың биологиялық ерекшеліктерін терең зерттеу де қорық қызметкерлерінің абыройлы міндеті болып табылады.
Қорық өсімдіктер әлемі бай және алуан түрлі. Оның флорасында жоғарғы өсімдіктердің 1000 тарта түрі бар. 50 түр сирек кездеседі, оның 26 түрі Қазақстан Қызыл кітабына енгізілген.
Жалпы алғанда, Марқакөл қорығында өсімдік дүниесі жақсы зерттелген, әлі де зерттеле бермек. Келешекте мұнда өсетін өсімдік түрлерінің қалыптасу заңдылықтарына көңіл бөлу керек. Әсіресе,тек осы маңда таралған эндемик өсімдіктер мен реликті өсімдіктерді қоғап қалу үшін олар кездесетін, қорықпен көшілес учаскілердң қорық қарамағына енгізу керек. Өйткені, бұл өсімдіктерді сақтап қалудың ғылым үшін, халық шаруашылығы үшін үлкен маңызы бар. [2]

2.2 ФАУНАСЫ
Қорықта омырқалы жануарлардың қазіргі фаунасы негізінен тайгалы бірлестікке жатады онда 300 түрден астамы бар. Үйрек, маңырауық үйрек, үлкен бейнеарық, отүйрек, даурықпа және ысылдақ шүрегейлер едеуір көп кездеседі. Жалпақтұмсық, қызылбас сүңгуір, үлкен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.