Ұзақ мерзімді активтерді есепке алу
ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКА, ҚАРЖЫ ЖӘНЕ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ
САУДА УНИВЕРСИТЕТІ
Есеп және аудит кафедрасы
ТӘЖІРИБЕ БОЙЫНША ЕСЕП
_____________________ өндірістік _______________________________
(тәжірибенің түрі)
_________________ ТОО Ювента-Стом____________________ __
(тәжірибе өту орны)
__________________ 7.06 - 25.06.2021 ж. _____________________
(тәжірибе кезеңі)
Студент
Худайберген Г
___________________
(аты, тегі)
(қолы)
Топ
_ Есеп және аудит____
___________________
(шифр)
(қорғау күні)
Жетекшінің
рұқсат беруі
___________________
Айбасова Г.К.________
(университеттен)
(қолы)
___________________
(кәсіпорыннан)
Ахметова А.Б._______
(қолы)
Комиссия мүшелері
___________________
(аты, тегі)
Сагиндыкова Г.М.__
(қолы)
____________________
Айбасова Г.К.___
(аты, тегі)
(қолы)
___________________
Абжан Ж.К._____
(аты, тегі)
(қолы)
______________
(бағасы)
НҰР -СҰЛТАН, 2021
МАЗМҰНЫ
1. Кәсіпорынның экономикалық қызметінің функциясымен танысу 3
2. Кәсіпорынның бухгалтерия әкімшілігінің функциясы 4
3. Кассадағы және кәсіпорынның шоттарындағы ақша қаражаттарының есебі. 6
4. Ұзақ мерзімді активтерді есепке алу 8
5. Кәсіпорын міндеттемелерін есепке алу 15
6. Кірістер мен шығыстардың есебі 19
7. Кәсіпорында бухгалтерлік есепті ұйымдастыру 22
1. Кәсіпорынның экономикалық қызметінің функциясымен танысу
ЮВЕНТА-СТОМ жауапкершілігі шектеулі компаниясы
Заңды мекен-жайы: Нұр-Сұлтан қаласы, Сарыарқа ауданы, Сәкен Сейфуллин ауданы, 4 үй, 7
Тіркеу күні 03-10-2018 (1 жыл, 11 ай)
Көшбасшы: Тұрсын Ақмарал Талғатқызы
Әрекет: Басқа топтарға кірмеген басқа жеке қызметтерді ұсыну
Кәсіпорын мөлшері: шағын кәсіпкерлік (0-ден 5 адамға дейін)
ЖСН және бастың туған күні: 950801400622, 01-08- 1995 (25 жас)
ҚҚС төлеуші емес
Компания туралы
Заңнаманы білу және қадағалау, дұрыс бухгалтерлік және қаржы есебі, халықаралық жобаларға қатысу тәжірибесі - компанияның оңтайлы қызметінің үш тағаны
ЮВЕНТА-СТОМ Заң компаниясы бірде-бір бизнес ісі жүрмейтін қызметтер спектрін ұсынады. Өз жұмысымыздың қызмет еткен жылдары ішінде бизнес ашу, кәсіпкерлік қызмет пен шетелдік инвестициялары бар халықаралық жобаларға құқықтық және салықтық сүйемелдеу бойынша қызметтер кешенін ұсынудың сәтті үлгісін жасап шығардық.
Клиентке мұқиятты және құрметті қатынасымыз бен максималды пайда келтіруге ниетті болу ЮВЕНТА-СТОМ Заң компаниясын сенімді кеңес беруші және серіктес етеді.
Қазақстандық компаниялармен жұмыс жасай отырып, біз Қазақстанда бизнес жүргізудің ерекшеліктерін зерттедік, іскери байланыстарды кеңейттік және мемлекеттік құрылымдармен өзара әрекеттесуде мол тәжірибені иелендік. Өз клиенттеріміз және серіктестерімізбен қолданыстағы білімдеріміз бен дағдыларымызбен бөлісе отырып, біз кәсіпкерлік қызметте барынша максималды қолдау көрсетеміз және құқықтық пен салықтық тәуекелдерді барынша кемітеміз.
Шетелдік компаниялармен жұмыс жасау мәні Қазақстанда заң және салық қызметін бағдарлау, мемлекеттік органдарда, іскери келіссөздерде және жергілікті заңнамаға жобаларды бейімдеуде қызметтерді көрсетуде жатыр.
ЮВЕНТА-СТОМ Заң Компаниясы дербес бизнес-сервис ұсынады - Қазақстанда заңды тұлғаны ашу қызметтер кешенін ұсынудан бастап резиденттер мен резидент еместерге Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметтерге қолдау көрсетуге дейін, Қазақстанда және шетелде іскери серіктестерді іздеуге көмектесу.
Салықтық кеңес беру - ЮВЕНТА-СТОМ Заңды Компания қызметтерінің маңызды бағыты. Біздің мамандар салық салу сұрақтары бойынша кеңес беру қызметтерін, бухгалтерлік есеп және салықтық есеп дайындауды жүргізуге: мекемелердің диагностикасы, салықтық жоспарлау жүйесін жаңартып жасау, мекемеде бухгалтерлік есеп жүргізу бойынша және жобаның ерекшелігін ескере отырып салық салу анализіне қызмет көрсетеді.
Сонымен қатар:
- Қазақстан Республикасы салықтық заң талаптарын сақтай отырып бизнес жүргізу бойынша ұсыныс дайындау;
- Еңбек құқығы мен салық салу сұрақтары бойынша мамандардың ауызша және жазбаша кеңес беруі;
- ҚР салықтық органдарына және басқа да өкілетті органдарына есептердің барлық түрін құрастыру және тапсыру;
- Бухгалтерлік есеп жүргізу (қайта құрылған мекемелер, ЖК, шағын және орташа кәсіпкерліктің субъектісі, бөлімшелері үшін);
- Есептік саясат құру;
- Салықтық шолуаудит жүргізу;
- Мекемені жою рәсімдерін сүйемелдеу, аралық және жою есептерін құру.
Бір мәртелік қызметтер:
Салықтық басқармадан, әділет министрлігінен әр түрлі анықтамалар алу, есептік есепшот ашу.
Салықтық басқармада жетекші ауысу рәсімі.
Даулы салықтық сұрақтар бойынша салықтық органға хат дайындау.
Ескертуге жауап дайындау.
Компания қызметінің уақытша тоқтатылуы.
Бюджет алдында қарыз жоқтығын дәлелдейтін анықтама алу.
2. Кәсіпорынның бухгалтерия әкімшілігінің функциясы
Экономика - бұл тауарлар мен қызмет көрсетулерді өндіру, бөлу, сату, пайдалану жөніндегі қоғамдық ғылым. Яғни адам қызметінің саласы боып, адамдардың қажеттілігін қанағаттандыруға қызмет етеді және барлық экономикалық ғылымдардың жалпы обьектісі болып табылады.
Шаруашылық өмірдегі ең маңызды және ең көкейтесті процсетерді танып білу және реттеу бағытында көптеген экономикалық ғылымдардың ішінде теориялық және қолданбалы экономиканы бөлуге болады. Теориялық және экономиканың негізі болып саналатындар: экономикалық дамуды зерттеу, жалпы халық шаруашылығы саласының жұмыс істеуін және жеке кәсіпорындарды (фирмаларды) зерттеу, экономикалық саясаттың принциптерін алдын ала зерттеу. Кәсіпорын экономикасы пәнін түсіндіру үшін алдымен негізгі экономикалық мәселелерді шешуде кәсіпорындардың алатын орыны мен рөліне сүйенуіміз қажет.
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорын шаруашылықты жүргізудегі негізгі обьективті буынға айналады. Мәселе мынада, рыноктік сұранысты еске ала отырып, кәсіпорын тек өмінм өндіріп қана қоймай, сонымен қатар халықты жұмыспен қамту, жаңадан жұмыс орындарын ашу, еңбекақыларын есептеу т.б жұмыстарды іске асырған жөн.
Өндірістік қызметтердің заңдылығын түсіну негізінде нақтылық өндірістік мақсаттарды іске асыруға, шаруашылық әдістерін әзірлеуге мүмкіндік туады.
Кәсіпорын экономикасының даму негізіне, қоғамдық өндірістің дамуына обьективті экономикалық заңдар жатады. Кез келген ұйымдастырушылық деңгейде экономиканы басқару - бұл экономикалық заңдардың талабына сай өндірістік қызмет етеді.
Қазіргі кезде кәсіпорындардың мәртебесі, құрудың тәртібі мен жойылуы, мүлікті пайдалану, шаруашылық жүргізу, экономикалық және әлеуметтік қызметтер кәсіпорынның мемлекеттік және жергілікті өзін-өзі басқару органдарымен қатынасы негізінде ұлттық заңдармен реттеу.
Экономиканың қайсысы болмасын өндірістен, экономикалық өнім жасаудан құралады. өндіріссіз тұтыну болмайды, тек шығарылған өнімді ішіп-жеп қою болады.Атап айтқанда, кәсіорын өнім шығарады, жұмыстар және қызмет көрсетеді,яғни тұтыну және ұлттық байлықты молайтудың негізін қалайды.
Егер кәсіпорын табыс алуға ниет білдірсе, ол үшін өнімді сату қажет, ал ол үшін оның мұқтаждығын айқындайтын, сәйкес өнім өндіретін ,оларды рынокқа жеткізетін бағамен келісетін тұтынушы іздеу керек.
Осы келтірейін деп отырған талдаудың көрсеткені, мамандандырылған құрылыстық-мантажды басқарма Фрайз едәуір өнім материалды база мен шаруашылық қызметін жүргізетін жергілікті өндірістік потенциялға ие.
2007 жылдың басында алып жүрген кірістің негізгі қайнар көз бөлігін жоғалтқан кезде, кәсіпорын іске аспаған негізгі қорлардың және өндірістік қорлары сияқты үлкен балансқа ие болар еді. Қиыншылықты шешу үшін әр түрлі тәсілдерді қолдануға болады, оның бір ғана жолы іске аспайтын негізгі қорларды сауда материалдық қордан жою, қызметшілер санын қысқарту, өндірістік ғимараттарды жалға беру, т.б. Берілген саясат қаржылық жағжайды еш жақсартпайды. Ол тек қана СРСУ бірнеше уақыт болуына мүмкіндік береді, бірақ потенциялды экономикадағы өсудің мүмкіншілігі келтірілген шарада едәуір төмендейді.
Ресей өндірістік потенциялдың қазіргі жағдайда үлкен үлесін қамтып алған қиыншылықтар құрылған жағдайды қиындатады, бірақ қаржылық салымның едәуір қайнар көзі болып келетін халықтағы жеткізілетін қаржы мүмкіншілігін менсінбеуге болмайды. Сондықтан, СРСУ басшыларына социалды ортадағы құрылыс оъектісімен халық арасындағы қаржы жеткізуіне бағытталған бағдарламаны өңдеу қажет. Бұл көп пәтерлі үйлер, коттедждер, үлгі бойынша салынған, сонымен қатар жеке жобамен соғылған әр-түрлі үлгідегі гараждар мен қоймалар болуы мүмкін.
Берілген өндірістің бағытын өзгертуі, жаңа кадрлардың қатсуымен, қажет материал мен шикізаттарды сатумен, және тағы сол сияқты байланысты капиталды шығынды қажет етпейтін еді.
3. Кассадағы және кәсіпорынның шоттарындағы ақша қаражаттарының есебі
Қазіргі таңда ақшалар қозғалысын басқару қаржы нарығының күрделілігіне байланысты маңызды мәселе болып саналып отыр. Ақшалар мен оның баламаларын дұрыс ашып көрсету және жіктеу кәсіпорын қызметінің нәтижесін дұрыс бағалау үшін қажет.
Касса - есеп айырысу операцияларын банк арқылы өткізу мемлекеттік заңды тұлғалардың қаржы-шаруашылық қызметіне бақылау жасауына мүмкіндік береді. Банк субъектінің бюджетпен салықтар мен алымдар бойынша уақтылы есеп айырысуын, жеткізушілердің шоттарының уақтылы төленуін бақылап, әртүрлі мақсаттар үшін кәсіпорынға қарыз береді және олардың қайтарылуын қадағалайды. Банк арқылы қолма қолсыз ақша аудару жолымен төлем жасау есеп айырысудың негізгі нысаны болып табылады.
Ақша құралдарының бір бөлігі қызметкерлермен еңбекақы бойынша қолма-қол есеп айырысу үшін, қолма қол ақшаға құндылықтарды сатқаны үшін есеп беретін адамдар пайдаланады. Мұндай қаражаттар кассада сақталып, сол арқылы айналымға түседі. Есеп айырысу операцияларының тиімділігі көбіне ақша құралдарының бухгалтерлік есебінің жағдайына тәуелді.
Ақша құралдарының бір бөлігі қызметкерлермен еңбекақы бойынша қолма-қол есеп айырысу үшін, қолма қол ақшаға құндылықтарды сатқаны үшін есеп беретін адамдар пайдаланады. Мұндай қаражаттар кассада сақталып, сол арқылы айналымға түседі. Есеп айырысу операцияларының тиімділігі көбіне ақша құралдарының бухгалтерлік есебінің жағдайына тәуелді.
Ақша құралдарының, есеп айырысулардың және несие операцияларының бухгалтерлік есебінің міндеттері:
Қолма қолсыз ақша аудару жолымен және қолма қол ақшамен қажетті есеп айырысуларды уақтылы және дұрыс жүргізу.
Ақша қаражаттарының қолда бары мен қозғалысынжәне есеп айырысу операцияларын есептік тіркелімдерде толықтай және жедел түрде көрсету,
Бөлінген лимиттерге, қорларға және сметаларға сәйкес ақша қаражаттарын мақсаты бойынша жұмсаудың қолданыстағы ережелерін сақтау.
Белгіленген мерзімдерге ақша қаражаттары мен есеп айырысудың жағдайына түгендеуді ұйымдастыру және жүргізу. Мерзімі кешігетін дебиторлық және кредиторлық берешектердің туындауын болдырмаудың мүмкіндіктерін іздестіру.
ККО мен ШКО кассаға берілгенге дейін бухгалтерияда кіріс және шығыс касса ордерлерін тіркеу журналында (КО № 3 нысаны) тіркелінеді. Операцияләр жасалғаннан кейін ордерлерге кассир қол қояды, ол оған қоса берілген құжаттар мөртабан қоюмен немесе куні көрсетілген "төленді" жазуымен өтеледі.
Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша есебі Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі бекіткен кассалық операциларды жүргізілу тәртібіне сәйкес жүргізіледі (24 БЕС).
Кассаға ақша қабылдау кассаның кірісі ордерлері бойынша жүзеге асырылады, оған бас бухгалтер мен кассир қол қояды. Кассаға ақша саған жеке немесе заңды тұлғаларға бас бухгалтер мен кассир қол қойған ақшаны қабылдағаны туралы түбіртек беріледі. Төлемдерге ақшаны қабылдаған кезде кассир Төлем таңбаларын анықтау тәртібін басшылыққа алуға міндетті. Кассаға қабылданған теңге сомасы жазумен жазылып, тиын сандармен жазылады. Сенімхат бойынша берілген ақша жағдайында касса шығыс ордеріне ақшаны алуға сенім білдірілген адамның тегі, аты мен әкесінің аты көрсетіледі.
Егер ақша төлем мізімдемесі бойынша жүргізілетін болса, ол тізімдемеге: Сенімхат бойынша деген жазу жазылады. Бұл жазуды касса шығыс ордеріне немесе ведомостқа қоса тіркейді.
Кіріс және шығыс касса ордерлері мен оның орнына жүретін құжаттары бухгалтерия дәл әрі айқын етіп сиямен немесе түтікшк қаламмен жазып береді.
Жалақы, уақытша еңбекке қабілетсіздігі жөніндегі жәрдемақылар мен сыйлықтар төлем тізімдемесі бойынша тартылады, оның қас бетінде ақша беретін мерзімі мен оның жалпы сомасы көрсетіледі және оған басшы мен бас бухгалтнр қол қояды.
Касса ордерлері бойынша ақшаны қабылдау мен беру тек олардың рәсімдеген күнінде ғана жүргізіледі. Ордерді алған кассир басшы мен бас бухгалтердің қолдарын; олардың дұрныс рәсімделуін; ордерлерде көрсетілген қосымшалардың болуын тексеруге міндетті. Операциялар жүргізіліп болғаннан кейін ордерлер кассир қол қояды,ал оған тіркелген қосымша құжаттарға штамп басылады немесе жазуымен: күнін,айы мен жылын көрсете отырып Алынды немесе Төленді деп белгі соғады.
Касса оперрацияларының есебін кассир Касса кітабыда жүргізеді, ол нөмірленуге, тігілуге және оған сүргі салынуға тиіс; ондағы парақтар санын басшы мен бас бухгалтер қол қойып куәландырады.
Кассаны түгендеу кассалық операцияларды жүргізудің шаруашылық жүргізуші субъектінің басшысы бекіткен және жете дайындалған Ережелерге сәйкес өткізіледі. Қатаң есептегі құжаттар мен бланкілер ( авиа және темір жол билеттері, бензинге талон және басқалары) кассаларын түгендеу, әдетте кенеттен, кассир мен бас бухгалтердің қатысуымен, кассада сақталатың басқа құндылықтарды тексеріп және қолма-қол ақшаны түгел парақтап санау арқылы жүргізіледі. Ақша саналғаннан соң кассадағы ақшалай қаражатты түгендеу актісі жасалады. Алынған түгендеу қорытыңдысы бухгалтерлік есептің мәлеметтермен кассалық кітап бойынша салыстырылады. Актіде кассирдің табылған бұрмалаулар туралы түсініктемесі мен түгендеу қорытыңдысы бойынша бұдан былайғы шешімі туралы субъект басшысының қарары (резолюция) жазылады.
Акт ұйым кассасында тұрған ақшалай құжаттардың, ақшаның бар-жоғын түгендеу нәтижелерін көрсету үшін колданылады. Комиссия ұйым кассасындағы тұрған ақшалай құжаттарды, барлық ақшаны түгел қайтадан есептеу жолымен ақшаның бар болуын тексереді. Акт екі дана болып жасалады және түгендеу, комиссиясы мен материалдарға жауапты адам қол қояды. Бір данасы ұйым бухгалтериясына беріледі, екіншісі материалдық жауапкершілікті адамға қалады. Түгендеу басталғанға дейін ақша, ақшалай қаражаттарының сақталуы үшін жауап беретін материалдарға жауапты адамнан қолхат алынады.Қолхат форманың тақырыптық бөлігіне кірген. Материалдарға жауапкер адам құжаттарды тапсыған материалдарға жауапты ( қолма-қол ақшаны, ақшалай құжаттарды тапсырған материалдарға жауапты адамға және бухгалтерияға).
Ақша қаражат есебі - ол, кассадағы қолма - қол ақша (теңгемен, валютамен), ағымдағы банктік шоттардағы, депозиттік банктік шоттардағы, жолдағы және басқа шоттардағы ақша қаражаты Кассадағы қол ақша есебі № 221 22.06. 2007ж. ҚР ҚМ бұйырығымен бекітілген ҚР-сында бухгалтерлік есепті жүргізу ережесі негізінде жүргізіледі. Кассирдің кассалық есебі күнде жасалады.
4. Ұзақ мерзімді активтерді есепке алу
Ұзақ мерзімді активтер - бұл компанияның ресурстары, оларды пайдаланудан болатын экономикалық пайданы, ұзақ кезең ішінде алуға көзделген және олар сату үшін емес, кәсіпорын қызметінде пайдалану үшін алынады.
Ұзақ мерзімді активтер мынадай категорияларға бөлінеді :
1. Материалдық активтер - физикалық субстанциясы бар . Ғимарат және құралдар -- өндірілген және офистік құралдар амортизациясына жатады . Демек , материалдық активтердің құнын мерзім ішінде пайдаланған кезде бөлу . Жер амортизацияға жатпайтын жалғыз материалдық актив болып табылады , себебі оның пайдаланылуы шексіз .
2. Материалдық емес активтер - физикалық субстанцисы жоқ , бірақ амортизацияға жатады . Материалдық емес активтердің құны пайда тапқанда кезеңдерге бөлінеді . Материалдық емес активтерге авторлық құқық , сауда маркалары , патенттер , франшизалар , ұйымдық шығындар мен істің деңгейі жатады .
Ұзақ мерзімді активтерге сонымен қатар инвестициялар , капиталдық салымдар және ұзақ мерзімді дебиторлық борыштар жатады . Кәсіпорынның шаруашылық жүргізу процесінде қолданылмайтын активтер ұзақ мерзімді активтер категориясына жатады . Егер жерді пайдаланудың негізгі мақсаты спекуляция болса , онда оны инвестиция ретінде қарастырғаны жөн . Егер жерді қайта сату мақсатында пайдаланса,онда ол запас ретінде қарастырылады
Кәсіпорындар өз қызметін жүзеге асыру үшін қажетті еңбек құралдары мен материалдық жағдайға ие болуы керек . Олар өндірістік күштердің маңызды элементі және олардың дамуын анықтайды . Кәсіпорынның ұзақ мерзімді активтері деп аталатын , экономикалық әдебиетте басым бөлігі еңбек құралдарын бөлек объект ретінде бөлінген .
Ұзақ мерзімді активтер - шаруашылық қызметінде ұзақ уақыт пайдаланылатын кәсіпорынның ең аз өтімді қасиетіне жатады , ол оның құндылығын дайын өнімге , жұмысқа , қызметке аударады . Ұзақ мерзімді активтердің ең толық экономикалық мәні және олардың өндірістік процестегі рөлі олардың анықтамасы мен Жіктелуінен туындайды.
Құндық өлшемі бар және шаруашылық процесіне бірнеше рет қатысатын мүліктерді , активтер деп атайды . Шауашылықтың тиімділігі едәуір дәрежеде осы активтердің ұтымды пайдаланылуына байланысты болып келеді . Кәсіпорын қаражаты оның ішкі және сыртқы ( дебиторлық қарыз , бағалы қағаздарды сатып алу ) қажеттіліктеріне пайдаланылуы мүмкін . Айналым капиталы өндіріс сферасында ( өнімді шығару шығыстары ) және айналым сферасында болуы мүмкін . Айналым капиталы ақшалай да заттай да қызмет ете алады . Сондықтан талдау процесінде бірінші кезекте , оның құрамы мен құрылымының өзгерістерін зерттеу қажет . Қаржылық есептің маңызды элементі болып табылатын активтерді , талдау барысында , осы активтердің нақты қолда бары , құрамы , құрылымы және оларда болған өзгерістер зерттеледі . Активтердің жалпы құрылымы және оның жеке топтарын талдау , олардың рационалды таратылуын талқылауға мүмкіндік береді . Активтердің өсуі кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін болғандықтан, ол осы кәсіпорын жұмысының оң нәтижесін сипаттайды.
Ұзақ мерзімді активтер жалпы қаржылар сомасында анағұрлым үлкен үлес салмақ алады . Оларды тиімді пайдалану және өндіріс айналыс сферасында дұрыс енгізу Кәсіпорынның крістілігіне өз әсерін тигізеді . Сонымен қатар кәсіпорынның қабілеті мен қаржылық жағдайы белгілі деңгейде кәсіпорынның капиталы қандай активтерге салынғанынан , лоар қандай кіріс әкелетіндігінен тәуелді . Кәсіпорын активтерінің орналасуы туралы ақпарат баланс активінде қамтылады .
Материалды емес активтерді жіктеу және бағалау
Нарықтық экономика жағдайында Халықаралық қаржылық есептілігінің стандарттарын және оларға сәйкес бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспарын енгізу арқылы бухгалтерлік есепті реформалау нәтижесінде отандық бухгалтерия тарихында бірінші рет материалдық-заттық (физикалық) мәні жоқ материалдық емес активтер деген ұғым пайда болды.
Материалдық емес активтер атты IAS Халықаралық қаржы есептілігінің стандартына сәйкес материалдык емес актив - бұл физикалық нысаны жоқ бірегейлендірілетін ақшалай емес актив.
Бұл активтерді анықтауға болады, егер оларды өткен уақиғалар нәтижесінде мекеме бақылайтын және мекеменің болашақта экономикалық табыстарға жетуі күтілетін ресурс болса.
Материалдық емес актив, егер осы активке қатысты болашақ экономикалық табыстар мекемеге келетіні ықтимал болса ғана және активтің өзіндік құны сенімді бағаланатын болса ғана танылуы тиіс.
Материалдық емес активтер ұзақ мерзімді және табиғи-заттай мағынасында ғана материалдық емес болып табылады
Бұл техника мен технологияның дамуымен, ақпараттардың таратылуымен, экономикалық қатынастардың дамуымен байланысты. Материалдық емес активтер алыну құны бойынша есепке алынады, яғни олар үшін төленген сомалар бойынша есептеледі.
Кейбір гудвилл, сауда маркалары сияқты материалдық емес активтер алғашында төмен бағаға немесе ақысыз алынуы мүмкін. Кейіннен олардың құндылығы артса да, байланысты құны өзгермейді. Материалдық емес активтер нарық бағасы бойынша есепте көрсетіледі.
Материалдық емес актив объектілерініңтүрлері бойынша алғашқы құны
- Құрылтайшылардың кәсіпорынның жарғылық капиталына өз үлестерінің есебіне төлегенде екі жақтың келісімі бойынша;
- Басқа кәсіпорындар мен адамдардан төленіп алғанда - бұл объектілерді алуға және дайын жағдайға келтіруге нақтылы жұмсалған шығындарға қарай;
- Басқа кәсіпорындар мен жеке тұлғалардан тегін пайдалануға алғанда - сараптық жолмен бағалауда қалыптасады.
Материалды емес активтер келешекте табыс келтіретін, ұзақ мерзімде пайдаланылатын және қолмен ұстауға жатпайтын экономикалық ресурстар. Бұлардың физикалық үлгісі болмайды. Халықаралық стандарттарға сәйкес, сезілмейтін активтер (саудалық марка, патенттер), егер олардың өлшеу құны бар болып, мекеме сатып алған болса, активтер құрамына қосылады. Кейбір қаржылардың түрі де, дебиторлық қарыздар мен төленген аванстар, көзге көрінбейтін активтер болып саналады, бірақ олар қысқа мерзімді болғандықтан материалды емес активтер қатарына жатқызылмайды. Материалдық емес активтер төмен бағамен сатып алынуы мүмкін және кейін олардың бағасының өсуіне қарамастан, баланстағы құнын өзгертпейді. Материалды емес активтер нарықтық баға бойынша сатылып алынған болса,есеп жүйесінде сол сатылып алынған бағасымен көрсетіледі. Жаңа өнімдерді өндіруге байланысты шығындарды, өнімнің өзіндік құнына , келешектегі шығындар ретінде белгіленген уақыт ішінде бөлшектеп қосып отыру туралы шешім қабылданған.Ондай шығындарды өнімнің өзіндік құнына жатқызу есебін, оларды топтап шығаруды бастаған кезде, шығарылған өнімнің мөлшеріне қарай, сметалық шығындарды ескере отырып жүргізеді.
Ұйымның материалды емес активтері мекемелердің бірігуіне сәйкес мемлекеттік субсидия есебінен сатып алынуы, айырбасқа алынуы мүмкін.Айырбас арқылы сатылып алынған өзара теңдес материалды емес активтердің бастапқы баланстық құны, активтерді алмастырумен келген бағасы бойынша есепке алынады.
Мысалы, шаруашылық серіктестіктің жарғылық капиталына салым ретінде, ақша қаражаты, бағалы қағаздар,заттар ғана емес, сонымен қатар меншіктік құқықтар, интелекуалдық қызмет нәтежесі және басқа да мүліктерді қосуға болады.
Материалды емес активтер бастапқы кезеңде жасалған келісім шарттағы бағамен немесе арнайы құрылған комиссияның қойған бағасымен кіріске алынады. Кей жағдайда активтердің материалдық үлгісі болмағанына қармастан материалды емес активтер өздерінің нақты құнынан әлдеқайда жоғары бағаланады. Олар келіп түскен құжаттарына сай, материалды емес активтердің амортизациясы көрсетіле отырып есепке алынады. Тараптардың келісімі бойынша нарықтық шектеулермен бір біріне берілуі мүмкін.
Материалды емес активтер басқа мекемелерге,болмаса жеке тұлғаларға сатылса, тегін берілсе және моральдық тозуына орай немесе пайда келтіруін тоқтатуына байланысты есептен шығарылады.
Материалды емес активтерді танудың бір шарты, ондай активтерді пайдаланудан ұйым келешекте экокомикалық пайда табуға тиісті.
Материалдық емес активтерді иелігіне байланысты төрт топқа бөлуге болады:
1.Өндіріспен байланысты материалдық емес активтер.
Оларға жатқызылады: өнеркәсіптік (өндірістік) меншіктің нысандарына берілген құқықтар; өндірістік ақпаратты пайдалану құқықтары; интегралды микосызбалар технологиясы; өндірістік үлгілері, электронды - есептеуіш машиналар мен мәліметтер базасын бағдарламалық жабдықтау; табиғи ресурстарды пайдалану құқықтары;
2.Коммерциялық қызметпен байланысты материалдық емес активтер. Бұл топқа тауар таңбалары, қызмет көрсету таңбалары және тауар шығарылған жерлердің атаулары; сауда маркалары; электронды - есептеуіш машиналар мен мәліметтер базасын бағдарламалық жабдықтау және басқалар жатқызылады. Өндірістік үлгілерді пайдалануға айрықша құқықты растайтын патенттер қолданылып жүрген заңдарға сәйкес беріледі, өндірістік үлгілерге патент Қазақстан Республикасының Мемлекеттік тізіліміне тіркелген соң беріледі.
3.Лицензиялық келісім бойынша патент иесі (лицензиар) өндірістік үлгілерді пайдалану құқығын басқа түлғаларға да (лицензиат) бере алады, ал соңғысы лицензияларға төлемдер беріп тұруға және келісімде қарастырылған басқа да іс- әрекеттерді орындауға міндетті. Өндірістік үлгілердің құқықтық экономикалық және ұйымдастыру қатынастары Қазақстан Республикасы зандарымен реттеледі.Патенттер - бұл заңды түрде танылған және тіркелген ерекше құқықты куәландыратын құжат. Патенттік құқық оның иегеріне өнімді, үрдісті немесе қызметті пайдалануға, өндіруге, сатуға және бақылауға мүмкіндік береді. Мысалы, өндірісте патент оның иегеріне өнім шығаруға, сақтауға және сатуға (өткізуге), яғни өндірістік қызметпен шүғылдануға құқық береді. Патенттің әрекет ету мерзімі мемлекеттің заңнамаларымен анықталады, оның әрекеті оны берген мемлекеттің аймағында ғана жүргізіледі. Патентті берген кезде патенттік баж алынады.
Лицензия - (латын тілінен - еркіндік, құқық) - бұл жеке немесе заңды түлғаға белгілі бір қызмет түрімен айналысуға немесе белгілі бір іс-әрекет жасауға құзырлы мемлекеттік орган беретін рұқсат. Лиңензиялардың берілетіндерінің нысандарын Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.
Франшиза - бұл белгілі кезеңге берілетін және келісімде көрсетілген коммерциялық кәсіпорын ашуға берілген құқық.
4.Табиғи ресурстарды пайдалану құқықтары - бұл мекеменің қызметін жүзеге асыру үшін ел ішіндегі және шетелдегі үйлерді және ғимараттарды салу (жасау) немесе сатып алудан пайда болған мүліктік құқық. Жер участкелері мен табиғи ресурстарды пайдалану құқығының құны жасаған немесе сатып алынған нысандардың орналасқан жер участкесінің жерін бағалауға байланысты.
Материалды емес активтер оларды сатып алуға төленген қаржы көлеміне бағаланады (бастапқы баға). Материалды емес ативтің бастапқы құнына ұйым сатып алуға жұмсаған нақты шығындарын кіргізеді,сонымен қоса қайтарылмайтын салықтар мен алымдарды және активтерді тікелей пайдалануға байланысты жұмсаған кез келген шығындарын қосады.
Материалды емес активтердің пайдалы қызмет көрсету мерзімі бір жылдан кем болмауға тиіс, болмаған жағдайда ондай активтер материалды емес активтердің қатарына қосылмайды.
Жасалынған материалды емес активтердің өзіндік құнына төмендегі шығындар кіреді:
· материалдар мен қызмет түрлерінің шығындары;
· активті жасау кезінде еңбек еткен еңбеккерлердің еңбек ақысы мен басқа да шығындары;
· активті жасау кезінде тікелей жұмсалған кез келген шығындар( алымдар, патенттер мен лицензиялардың амортизациясы);
· қосымша шығындар (негізгі құралдардың амортизациясын, жарналарын және жалдау құндарын тарату).
2) Материалдық емес активтердің есебін ұйымдастыру
Материалдық емес активтердің бухгалтерлік есебі мыналарды қамтамасыз етуі керек:
· олардың түсуі, қозғалысы және шығуымен байланысты барлық өзгерістерді уақытылы және дұрыс құжаттап рәсімдеу және есепте көрсету;
· материалдық емес активтердің әрбір нысандарының сақталуына және тиімді пайдалануын бақылау;
· материалдық емес активтердің амортизацияланатын сомасын уақытылы және дұрыс есептеу, есепте көрсету;
· материалдық емес активтерді өткізу (сату) және басқа да шығу нәтижелерін есепте нақты және дұрыс көрсету;
· материалдық емес активтерді түгендеуді уақытылы және толық өткізу және оның нәтижелерін есепте көрсету.
Материалдық емес активтердің құны оларды алуға жұмсалған нақтылы шығындардан және пайдалануға (жұмсалған нақтылы шығындардан) дайын жағдайға келтіруге жұмсалған шығындардан құралады.
Материалдық емес активтердің нақты барлығы мен қозғалысын есепке алу үшін Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспарында 2700 Материалдық емес ақтивтер бөлімшесінің келесі шоттары қарастырылған:
2710 Гудвилл
2730 Өзге материалдық емес активтер
Материалдық емес активтердің түсуі Материалдық емес активтерді қабылдап алу-беру келісімімен рәсімделеді. Келісімде материалдық емес акгивтердің түрлерінің дұрыс атаулары, оның қысқа сипаттамасы, жөнелтуші мекеменің (жеке кәсіпкердің) атауы, деректемелері, құжаттың нөмірі мен жасалған күні, нысанды пайдалануға беру күні (айы, жылы), материалдық емес активтерді бағалау тәсілдері мен бастапқы құны (теңгемен), пайдалы қызмет мерзімі, амортизация мөлшері және сомасы, беру негіздемесі көрсетіледі.
Материалдық емес активтерді қабылдау кезінде келісім әрбір қабылдап алынатын нысанға бір данадан жасалады.
Құны бірдей және бір күнтізбелік айда қабылданған материалдық емес активтердің бірнеше бір тұрпатты нысандарын қабылдауды рәсімдейтін жалпы келісім жасауға жол беріледі.
Ескеру керек, есепке алынатын материалдық емес активтердің кез-келген нысаны, оны сатып алушыда сол немесе өзге объективті нысанда көшіріліп көрсетілуі мүмкін. Егер тауарлық белгіге құқықты алғанда, онда тауарлық белгінің иесі осы құқықты алу үшін куәлік негіз болады, ал иесі тауарлық белгіге иесінің құқығын немесе оны басқа мекемеге берілген деректі растайтын лицензиялық келісім-шарт негіз болады. Куәлік және лицензиялық келісім-шарт заңдармен белгіленген тәртіпке сәйкес рәсімделіп, Қазпатенттетіркелуі тиіс. Осыған ұқсас құжаттармен мекеменің алған материалдық емес активтерінің басқа да түрлері расталуға тиіс, оларда нысандардың және оларды пайдалану тәртібі, сондай-ақ осы нысандарға қарастырылған мекеменің мүліктік құқығы баяндалады. Бұл құжаттар Материалдық емес активтерді қабылдап алу- беру келісіміне тіркеледі.
Келісімге лауазымды және материалдық емес активтер нысанын қабылдап алған материалдық жауапты тұлғалар қол қойып, мекеменің бухгалтериясына тіркелген құжаттармен бірге өткізіледі. Кесімнің жасалғанының дұрыстығын тексергеннен кейін бас бухгалтер оған қол қояды да, мекеменің жетекшісі немесе оған уәкілетті тұлға кесімді бекітеді.
Материалдық емес активтерді бухгалтерлік есепте сатып алу, жасау шығындары және оларды жоспарланған мақсаттарға пайдалануға жарамды жағдайға жеткізу шығындар сомалары бойынша керсетіледі.
3) Материалды емес активтердің амортизациясы
Амортизация - бұл материалдық емес активтің пайдалы қызмет ету мерзіміндегі амортизацияланатын соманың жүйелік бөлінуі.
Пайдалы қызмет мерзімі белгіленген материалдық емес активтердің амортизацияланған сомасы осы мерзім ішінде жүйелі негізде бөлінуге тиіс. Амортизация сомасын есептеу үшін активтің пайдалы қызмет көрсететін мерзімін анықтау қажет. Оны екі түрлі жолмен іске асыруға болады. Біріншіден, пайдалы қызмет көрсету мерзімін, активтің жұмысқа жарамды уақытымен анықтауға болады. Екіншіден, оны өндірілетін көлеміне сәйкес есептеп шығаруға болады немесе оған сәйкес, ұйымның активті пайдалану арқылы табыс табатын мерзіміне сәйкес анықтауға болады. Активтің қалдық құнын анықтау басты назарда болады. Ол ұйымның активті пайдалану мерзімі аяқталған кездегі болжаған құнына тең келеді. Оның сомасы егер активтің пайдалы қолдану мерзімі келісім шартпен анықталған болса активті сатуға жұмсалған шығынды алып тастағаннан кейін қалған сомаға тең. Сол мерзімге сәйкес амортизация да есептелетін болады.
Амортизация, әдетте,пайда және залалдар туралы есепте танылады. Бірақ кейде активте бекітілген экономикалық кіріс басқа активтерді өндіру кезінде жойылып кетеді. Бұл жағдайда амортизация басқа активтің өзіндік құнының бір бөлігін құрайды және оның баланстық құнына енгізіледі. Мысалы, өндірістік процесте қолданылатын материалдық активтердің амортизациясы қорлардың баланстық құнына енгізіледі. Пайдалы қызмет мерзімі белгіленген материалдық емес активтерді амортизациялау кезеңі және әдісі кем дегенде әрбір қаржылық жылдың аяғында талдауға жатады.
Материалдық емес активтердің пайдалану мерзімін дұрыс және дәлелді есептеуге олардың амортизациясын өндіріс пен айналым шығындарына жатқызудың негізділгі, яғни кәсіпорын қызметінің нақты қаржылық нәтижелері тәуелді.
Материалдық емес активтердің амортизациясының бір айдағы және жыл бойындагы көрсеткішін анықтау үшін Материалдық емес активтердің амортизациясы есептеу тізімдемесін пайдаланады.
Амортизацияның (тозу) есептелінген сомасына 7110 Тауарларды(жұмыстарды, қызметтерді) сату шығындары, 7210 Жалпы және әкімшілік шығындары, 8415 Негізгі құралдардың тозуы және материалдық емес активтердің амортизациясы және басқа шоттар дебеттеледі және 2720-2740 Материалдық емес активтердің амортизациясы бөлімшесінің шотттары кредиттеледі. Материалдық емес активтердің амортизация сомасы тиісті машинограммалар мен есеп регистрлеріне тіркеледі.
4) Материалды емес активтерді түгендеу және қайта бағалау
Материалдық емес активтерді мүліктік түгендеу барысында кәсіпорынның меншіктік құқы бар материалдық емес активтердің нақты бар болуы; олардың баланста дұрыс және уақытында көрстеілуі материалдық емес активтердің тозуын есептеудің дұрыстығы, мамандық тозырауға ұшыраған активтер тексеріледі. Негізгі құжаттарда материалдық емес активтер объектілерінің толық сипаттамасы болуы керек, олардың бастапқы құны, пайдалану мерзімі, амортизациялау нормасы, объект пайдаланылатьн құрылым және басқа мәліметтер көрсетіледі. Материалдық емес активтерді мүліктік түгендеу барысында объектінің нақты барын және кәсіпорынның оны пайдалану құқығын растайтын құжаттар тексеріледі. Бұл құжаттарға материалдық емес активтердің объектісі немесе оны пайдалану тәртібін сипаттайтын және кәсіпорынның мүліктік құқықтарын растайтын құжаттар жатады.
Жағдайдың шұғыл түрде өзгеруіне орай, материалды емес активтердің тез арада ескіруі мүмкін. Мысалы, өндірісте қолдану үшін ұйым электронды база жасаған, пайдаланылатын өндірістік технологияның өзгеруіне байланысты, ол бағдарлама уақыт өте келе өзінің пайдалы қасиеттерін жоғалтқан. Осыған байланысты материалдық емес активтің пайдалы қызмет көрсету мерзімі мен амортизация есептеу тәсілі өзгертіледі. Пайдалы қызмет көрсету мен амортизация есептеу тәсілін қаржылық есепті жасау мерзіміне сай өзгертіп отыруға болады. Яғни, оларды жыл көлемінде алмастыруға болмайды, себебі ол қаржылық есеп жасаудың негізгі талаптарына қайшы келеді. Бірақ, егер материалды емес активтерді пайдаланудан ешқандай экономикалық пайда алынбайтыны белгілі болса, ондай активтерді бухгалтерлік баланстың есебінен шығарып тастауға болады.
Стандарттар бойынша материалды емес активтердің бағасын тек қана оларға қосымша шығын жұмсалған кезде көбейтуге болады. Ол кезде, материалды емес активтердің баланстық құнына қосылатын шығындарды қосу тәртібі сақталуға тиіс.
Осыған орай, шығындарды есепке алудың төмендегі ерекшеліктерін басшылыққа алу қажет. Егер шығындар активтердің болашақта экономикалық пайда әкелетініне күдік келтірмесе және ондай шығындардың мөлшерін анықтау мүмкіндігі бар болып, оларды аталған активтерге қосуға ешқандай кедергі жоқ болса, ондай шығындар активтердің баланстық құнына қосылады. Олай болмаған жағдайда шығындар бағаға қосылмайды. Басында шығын есебінде толмаған сомалар,уақыт өте келе материалдық емес активтер бағасының бір бөлігі ретінде танылмайды.
5. Кәсіпорын міндеттемелерін есепке алу
Міндеттеме - қарыз немесе міндеттеме, бір нәрсені белгілі бір жолмен қызмет етуі немесе орындау. Міндеттеме - өткен кезең жағдайларында пайда болған субъектінің қарызы және оларды реттеу экономикалық пайдасы бар ресурстардың ұйымнан кетуіне әкеледі. Міндетті түрде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
САУДА УНИВЕРСИТЕТІ
Есеп және аудит кафедрасы
ТӘЖІРИБЕ БОЙЫНША ЕСЕП
_____________________ өндірістік _______________________________
(тәжірибенің түрі)
_________________ ТОО Ювента-Стом____________________ __
(тәжірибе өту орны)
__________________ 7.06 - 25.06.2021 ж. _____________________
(тәжірибе кезеңі)
Студент
Худайберген Г
___________________
(аты, тегі)
(қолы)
Топ
_ Есеп және аудит____
___________________
(шифр)
(қорғау күні)
Жетекшінің
рұқсат беруі
___________________
Айбасова Г.К.________
(университеттен)
(қолы)
___________________
(кәсіпорыннан)
Ахметова А.Б._______
(қолы)
Комиссия мүшелері
___________________
(аты, тегі)
Сагиндыкова Г.М.__
(қолы)
____________________
Айбасова Г.К.___
(аты, тегі)
(қолы)
___________________
Абжан Ж.К._____
(аты, тегі)
(қолы)
______________
(бағасы)
НҰР -СҰЛТАН, 2021
МАЗМҰНЫ
1. Кәсіпорынның экономикалық қызметінің функциясымен танысу 3
2. Кәсіпорынның бухгалтерия әкімшілігінің функциясы 4
3. Кассадағы және кәсіпорынның шоттарындағы ақша қаражаттарының есебі. 6
4. Ұзақ мерзімді активтерді есепке алу 8
5. Кәсіпорын міндеттемелерін есепке алу 15
6. Кірістер мен шығыстардың есебі 19
7. Кәсіпорында бухгалтерлік есепті ұйымдастыру 22
1. Кәсіпорынның экономикалық қызметінің функциясымен танысу
ЮВЕНТА-СТОМ жауапкершілігі шектеулі компаниясы
Заңды мекен-жайы: Нұр-Сұлтан қаласы, Сарыарқа ауданы, Сәкен Сейфуллин ауданы, 4 үй, 7
Тіркеу күні 03-10-2018 (1 жыл, 11 ай)
Көшбасшы: Тұрсын Ақмарал Талғатқызы
Әрекет: Басқа топтарға кірмеген басқа жеке қызметтерді ұсыну
Кәсіпорын мөлшері: шағын кәсіпкерлік (0-ден 5 адамға дейін)
ЖСН және бастың туған күні: 950801400622, 01-08- 1995 (25 жас)
ҚҚС төлеуші емес
Компания туралы
Заңнаманы білу және қадағалау, дұрыс бухгалтерлік және қаржы есебі, халықаралық жобаларға қатысу тәжірибесі - компанияның оңтайлы қызметінің үш тағаны
ЮВЕНТА-СТОМ Заң компаниясы бірде-бір бизнес ісі жүрмейтін қызметтер спектрін ұсынады. Өз жұмысымыздың қызмет еткен жылдары ішінде бизнес ашу, кәсіпкерлік қызмет пен шетелдік инвестициялары бар халықаралық жобаларға құқықтық және салықтық сүйемелдеу бойынша қызметтер кешенін ұсынудың сәтті үлгісін жасап шығардық.
Клиентке мұқиятты және құрметті қатынасымыз бен максималды пайда келтіруге ниетті болу ЮВЕНТА-СТОМ Заң компаниясын сенімді кеңес беруші және серіктес етеді.
Қазақстандық компаниялармен жұмыс жасай отырып, біз Қазақстанда бизнес жүргізудің ерекшеліктерін зерттедік, іскери байланыстарды кеңейттік және мемлекеттік құрылымдармен өзара әрекеттесуде мол тәжірибені иелендік. Өз клиенттеріміз және серіктестерімізбен қолданыстағы білімдеріміз бен дағдыларымызбен бөлісе отырып, біз кәсіпкерлік қызметте барынша максималды қолдау көрсетеміз және құқықтық пен салықтық тәуекелдерді барынша кемітеміз.
Шетелдік компаниялармен жұмыс жасау мәні Қазақстанда заң және салық қызметін бағдарлау, мемлекеттік органдарда, іскери келіссөздерде және жергілікті заңнамаға жобаларды бейімдеуде қызметтерді көрсетуде жатыр.
ЮВЕНТА-СТОМ Заң Компаниясы дербес бизнес-сервис ұсынады - Қазақстанда заңды тұлғаны ашу қызметтер кешенін ұсынудан бастап резиденттер мен резидент еместерге Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметтерге қолдау көрсетуге дейін, Қазақстанда және шетелде іскери серіктестерді іздеуге көмектесу.
Салықтық кеңес беру - ЮВЕНТА-СТОМ Заңды Компания қызметтерінің маңызды бағыты. Біздің мамандар салық салу сұрақтары бойынша кеңес беру қызметтерін, бухгалтерлік есеп және салықтық есеп дайындауды жүргізуге: мекемелердің диагностикасы, салықтық жоспарлау жүйесін жаңартып жасау, мекемеде бухгалтерлік есеп жүргізу бойынша және жобаның ерекшелігін ескере отырып салық салу анализіне қызмет көрсетеді.
Сонымен қатар:
- Қазақстан Республикасы салықтық заң талаптарын сақтай отырып бизнес жүргізу бойынша ұсыныс дайындау;
- Еңбек құқығы мен салық салу сұрақтары бойынша мамандардың ауызша және жазбаша кеңес беруі;
- ҚР салықтық органдарына және басқа да өкілетті органдарына есептердің барлық түрін құрастыру және тапсыру;
- Бухгалтерлік есеп жүргізу (қайта құрылған мекемелер, ЖК, шағын және орташа кәсіпкерліктің субъектісі, бөлімшелері үшін);
- Есептік саясат құру;
- Салықтық шолуаудит жүргізу;
- Мекемені жою рәсімдерін сүйемелдеу, аралық және жою есептерін құру.
Бір мәртелік қызметтер:
Салықтық басқармадан, әділет министрлігінен әр түрлі анықтамалар алу, есептік есепшот ашу.
Салықтық басқармада жетекші ауысу рәсімі.
Даулы салықтық сұрақтар бойынша салықтық органға хат дайындау.
Ескертуге жауап дайындау.
Компания қызметінің уақытша тоқтатылуы.
Бюджет алдында қарыз жоқтығын дәлелдейтін анықтама алу.
2. Кәсіпорынның бухгалтерия әкімшілігінің функциясы
Экономика - бұл тауарлар мен қызмет көрсетулерді өндіру, бөлу, сату, пайдалану жөніндегі қоғамдық ғылым. Яғни адам қызметінің саласы боып, адамдардың қажеттілігін қанағаттандыруға қызмет етеді және барлық экономикалық ғылымдардың жалпы обьектісі болып табылады.
Шаруашылық өмірдегі ең маңызды және ең көкейтесті процсетерді танып білу және реттеу бағытында көптеген экономикалық ғылымдардың ішінде теориялық және қолданбалы экономиканы бөлуге болады. Теориялық және экономиканың негізі болып саналатындар: экономикалық дамуды зерттеу, жалпы халық шаруашылығы саласының жұмыс істеуін және жеке кәсіпорындарды (фирмаларды) зерттеу, экономикалық саясаттың принциптерін алдын ала зерттеу. Кәсіпорын экономикасы пәнін түсіндіру үшін алдымен негізгі экономикалық мәселелерді шешуде кәсіпорындардың алатын орыны мен рөліне сүйенуіміз қажет.
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорын шаруашылықты жүргізудегі негізгі обьективті буынға айналады. Мәселе мынада, рыноктік сұранысты еске ала отырып, кәсіпорын тек өмінм өндіріп қана қоймай, сонымен қатар халықты жұмыспен қамту, жаңадан жұмыс орындарын ашу, еңбекақыларын есептеу т.б жұмыстарды іске асырған жөн.
Өндірістік қызметтердің заңдылығын түсіну негізінде нақтылық өндірістік мақсаттарды іске асыруға, шаруашылық әдістерін әзірлеуге мүмкіндік туады.
Кәсіпорын экономикасының даму негізіне, қоғамдық өндірістің дамуына обьективті экономикалық заңдар жатады. Кез келген ұйымдастырушылық деңгейде экономиканы басқару - бұл экономикалық заңдардың талабына сай өндірістік қызмет етеді.
Қазіргі кезде кәсіпорындардың мәртебесі, құрудың тәртібі мен жойылуы, мүлікті пайдалану, шаруашылық жүргізу, экономикалық және әлеуметтік қызметтер кәсіпорынның мемлекеттік және жергілікті өзін-өзі басқару органдарымен қатынасы негізінде ұлттық заңдармен реттеу.
Экономиканың қайсысы болмасын өндірістен, экономикалық өнім жасаудан құралады. өндіріссіз тұтыну болмайды, тек шығарылған өнімді ішіп-жеп қою болады.Атап айтқанда, кәсіорын өнім шығарады, жұмыстар және қызмет көрсетеді,яғни тұтыну және ұлттық байлықты молайтудың негізін қалайды.
Егер кәсіпорын табыс алуға ниет білдірсе, ол үшін өнімді сату қажет, ал ол үшін оның мұқтаждығын айқындайтын, сәйкес өнім өндіретін ,оларды рынокқа жеткізетін бағамен келісетін тұтынушы іздеу керек.
Осы келтірейін деп отырған талдаудың көрсеткені, мамандандырылған құрылыстық-мантажды басқарма Фрайз едәуір өнім материалды база мен шаруашылық қызметін жүргізетін жергілікті өндірістік потенциялға ие.
2007 жылдың басында алып жүрген кірістің негізгі қайнар көз бөлігін жоғалтқан кезде, кәсіпорын іске аспаған негізгі қорлардың және өндірістік қорлары сияқты үлкен балансқа ие болар еді. Қиыншылықты шешу үшін әр түрлі тәсілдерді қолдануға болады, оның бір ғана жолы іске аспайтын негізгі қорларды сауда материалдық қордан жою, қызметшілер санын қысқарту, өндірістік ғимараттарды жалға беру, т.б. Берілген саясат қаржылық жағжайды еш жақсартпайды. Ол тек қана СРСУ бірнеше уақыт болуына мүмкіндік береді, бірақ потенциялды экономикадағы өсудің мүмкіншілігі келтірілген шарада едәуір төмендейді.
Ресей өндірістік потенциялдың қазіргі жағдайда үлкен үлесін қамтып алған қиыншылықтар құрылған жағдайды қиындатады, бірақ қаржылық салымның едәуір қайнар көзі болып келетін халықтағы жеткізілетін қаржы мүмкіншілігін менсінбеуге болмайды. Сондықтан, СРСУ басшыларына социалды ортадағы құрылыс оъектісімен халық арасындағы қаржы жеткізуіне бағытталған бағдарламаны өңдеу қажет. Бұл көп пәтерлі үйлер, коттедждер, үлгі бойынша салынған, сонымен қатар жеке жобамен соғылған әр-түрлі үлгідегі гараждар мен қоймалар болуы мүмкін.
Берілген өндірістің бағытын өзгертуі, жаңа кадрлардың қатсуымен, қажет материал мен шикізаттарды сатумен, және тағы сол сияқты байланысты капиталды шығынды қажет етпейтін еді.
3. Кассадағы және кәсіпорынның шоттарындағы ақша қаражаттарының есебі
Қазіргі таңда ақшалар қозғалысын басқару қаржы нарығының күрделілігіне байланысты маңызды мәселе болып саналып отыр. Ақшалар мен оның баламаларын дұрыс ашып көрсету және жіктеу кәсіпорын қызметінің нәтижесін дұрыс бағалау үшін қажет.
Касса - есеп айырысу операцияларын банк арқылы өткізу мемлекеттік заңды тұлғалардың қаржы-шаруашылық қызметіне бақылау жасауына мүмкіндік береді. Банк субъектінің бюджетпен салықтар мен алымдар бойынша уақтылы есеп айырысуын, жеткізушілердің шоттарының уақтылы төленуін бақылап, әртүрлі мақсаттар үшін кәсіпорынға қарыз береді және олардың қайтарылуын қадағалайды. Банк арқылы қолма қолсыз ақша аудару жолымен төлем жасау есеп айырысудың негізгі нысаны болып табылады.
Ақша құралдарының бір бөлігі қызметкерлермен еңбекақы бойынша қолма-қол есеп айырысу үшін, қолма қол ақшаға құндылықтарды сатқаны үшін есеп беретін адамдар пайдаланады. Мұндай қаражаттар кассада сақталып, сол арқылы айналымға түседі. Есеп айырысу операцияларының тиімділігі көбіне ақша құралдарының бухгалтерлік есебінің жағдайына тәуелді.
Ақша құралдарының бір бөлігі қызметкерлермен еңбекақы бойынша қолма-қол есеп айырысу үшін, қолма қол ақшаға құндылықтарды сатқаны үшін есеп беретін адамдар пайдаланады. Мұндай қаражаттар кассада сақталып, сол арқылы айналымға түседі. Есеп айырысу операцияларының тиімділігі көбіне ақша құралдарының бухгалтерлік есебінің жағдайына тәуелді.
Ақша құралдарының, есеп айырысулардың және несие операцияларының бухгалтерлік есебінің міндеттері:
Қолма қолсыз ақша аудару жолымен және қолма қол ақшамен қажетті есеп айырысуларды уақтылы және дұрыс жүргізу.
Ақша қаражаттарының қолда бары мен қозғалысынжәне есеп айырысу операцияларын есептік тіркелімдерде толықтай және жедел түрде көрсету,
Бөлінген лимиттерге, қорларға және сметаларға сәйкес ақша қаражаттарын мақсаты бойынша жұмсаудың қолданыстағы ережелерін сақтау.
Белгіленген мерзімдерге ақша қаражаттары мен есеп айырысудың жағдайына түгендеуді ұйымдастыру және жүргізу. Мерзімі кешігетін дебиторлық және кредиторлық берешектердің туындауын болдырмаудың мүмкіндіктерін іздестіру.
ККО мен ШКО кассаға берілгенге дейін бухгалтерияда кіріс және шығыс касса ордерлерін тіркеу журналында (КО № 3 нысаны) тіркелінеді. Операцияләр жасалғаннан кейін ордерлерге кассир қол қояды, ол оған қоса берілген құжаттар мөртабан қоюмен немесе куні көрсетілген "төленді" жазуымен өтеледі.
Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша есебі Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі бекіткен кассалық операциларды жүргізілу тәртібіне сәйкес жүргізіледі (24 БЕС).
Кассаға ақша қабылдау кассаның кірісі ордерлері бойынша жүзеге асырылады, оған бас бухгалтер мен кассир қол қояды. Кассаға ақша саған жеке немесе заңды тұлғаларға бас бухгалтер мен кассир қол қойған ақшаны қабылдағаны туралы түбіртек беріледі. Төлемдерге ақшаны қабылдаған кезде кассир Төлем таңбаларын анықтау тәртібін басшылыққа алуға міндетті. Кассаға қабылданған теңге сомасы жазумен жазылып, тиын сандармен жазылады. Сенімхат бойынша берілген ақша жағдайында касса шығыс ордеріне ақшаны алуға сенім білдірілген адамның тегі, аты мен әкесінің аты көрсетіледі.
Егер ақша төлем мізімдемесі бойынша жүргізілетін болса, ол тізімдемеге: Сенімхат бойынша деген жазу жазылады. Бұл жазуды касса шығыс ордеріне немесе ведомостқа қоса тіркейді.
Кіріс және шығыс касса ордерлері мен оның орнына жүретін құжаттары бухгалтерия дәл әрі айқын етіп сиямен немесе түтікшк қаламмен жазып береді.
Жалақы, уақытша еңбекке қабілетсіздігі жөніндегі жәрдемақылар мен сыйлықтар төлем тізімдемесі бойынша тартылады, оның қас бетінде ақша беретін мерзімі мен оның жалпы сомасы көрсетіледі және оған басшы мен бас бухгалтнр қол қояды.
Касса ордерлері бойынша ақшаны қабылдау мен беру тек олардың рәсімдеген күнінде ғана жүргізіледі. Ордерді алған кассир басшы мен бас бухгалтердің қолдарын; олардың дұрныс рәсімделуін; ордерлерде көрсетілген қосымшалардың болуын тексеруге міндетті. Операциялар жүргізіліп болғаннан кейін ордерлер кассир қол қояды,ал оған тіркелген қосымша құжаттарға штамп басылады немесе жазуымен: күнін,айы мен жылын көрсете отырып Алынды немесе Төленді деп белгі соғады.
Касса оперрацияларының есебін кассир Касса кітабыда жүргізеді, ол нөмірленуге, тігілуге және оған сүргі салынуға тиіс; ондағы парақтар санын басшы мен бас бухгалтер қол қойып куәландырады.
Кассаны түгендеу кассалық операцияларды жүргізудің шаруашылық жүргізуші субъектінің басшысы бекіткен және жете дайындалған Ережелерге сәйкес өткізіледі. Қатаң есептегі құжаттар мен бланкілер ( авиа және темір жол билеттері, бензинге талон және басқалары) кассаларын түгендеу, әдетте кенеттен, кассир мен бас бухгалтердің қатысуымен, кассада сақталатың басқа құндылықтарды тексеріп және қолма-қол ақшаны түгел парақтап санау арқылы жүргізіледі. Ақша саналғаннан соң кассадағы ақшалай қаражатты түгендеу актісі жасалады. Алынған түгендеу қорытыңдысы бухгалтерлік есептің мәлеметтермен кассалық кітап бойынша салыстырылады. Актіде кассирдің табылған бұрмалаулар туралы түсініктемесі мен түгендеу қорытыңдысы бойынша бұдан былайғы шешімі туралы субъект басшысының қарары (резолюция) жазылады.
Акт ұйым кассасында тұрған ақшалай құжаттардың, ақшаның бар-жоғын түгендеу нәтижелерін көрсету үшін колданылады. Комиссия ұйым кассасындағы тұрған ақшалай құжаттарды, барлық ақшаны түгел қайтадан есептеу жолымен ақшаның бар болуын тексереді. Акт екі дана болып жасалады және түгендеу, комиссиясы мен материалдарға жауапты адам қол қояды. Бір данасы ұйым бухгалтериясына беріледі, екіншісі материалдық жауапкершілікті адамға қалады. Түгендеу басталғанға дейін ақша, ақшалай қаражаттарының сақталуы үшін жауап беретін материалдарға жауапты адамнан қолхат алынады.Қолхат форманың тақырыптық бөлігіне кірген. Материалдарға жауапкер адам құжаттарды тапсыған материалдарға жауапты ( қолма-қол ақшаны, ақшалай құжаттарды тапсырған материалдарға жауапты адамға және бухгалтерияға).
Ақша қаражат есебі - ол, кассадағы қолма - қол ақша (теңгемен, валютамен), ағымдағы банктік шоттардағы, депозиттік банктік шоттардағы, жолдағы және басқа шоттардағы ақша қаражаты Кассадағы қол ақша есебі № 221 22.06. 2007ж. ҚР ҚМ бұйырығымен бекітілген ҚР-сында бухгалтерлік есепті жүргізу ережесі негізінде жүргізіледі. Кассирдің кассалық есебі күнде жасалады.
4. Ұзақ мерзімді активтерді есепке алу
Ұзақ мерзімді активтер - бұл компанияның ресурстары, оларды пайдаланудан болатын экономикалық пайданы, ұзақ кезең ішінде алуға көзделген және олар сату үшін емес, кәсіпорын қызметінде пайдалану үшін алынады.
Ұзақ мерзімді активтер мынадай категорияларға бөлінеді :
1. Материалдық активтер - физикалық субстанциясы бар . Ғимарат және құралдар -- өндірілген және офистік құралдар амортизациясына жатады . Демек , материалдық активтердің құнын мерзім ішінде пайдаланған кезде бөлу . Жер амортизацияға жатпайтын жалғыз материалдық актив болып табылады , себебі оның пайдаланылуы шексіз .
2. Материалдық емес активтер - физикалық субстанцисы жоқ , бірақ амортизацияға жатады . Материалдық емес активтердің құны пайда тапқанда кезеңдерге бөлінеді . Материалдық емес активтерге авторлық құқық , сауда маркалары , патенттер , франшизалар , ұйымдық шығындар мен істің деңгейі жатады .
Ұзақ мерзімді активтерге сонымен қатар инвестициялар , капиталдық салымдар және ұзақ мерзімді дебиторлық борыштар жатады . Кәсіпорынның шаруашылық жүргізу процесінде қолданылмайтын активтер ұзақ мерзімді активтер категориясына жатады . Егер жерді пайдаланудың негізгі мақсаты спекуляция болса , онда оны инвестиция ретінде қарастырғаны жөн . Егер жерді қайта сату мақсатында пайдаланса,онда ол запас ретінде қарастырылады
Кәсіпорындар өз қызметін жүзеге асыру үшін қажетті еңбек құралдары мен материалдық жағдайға ие болуы керек . Олар өндірістік күштердің маңызды элементі және олардың дамуын анықтайды . Кәсіпорынның ұзақ мерзімді активтері деп аталатын , экономикалық әдебиетте басым бөлігі еңбек құралдарын бөлек объект ретінде бөлінген .
Ұзақ мерзімді активтер - шаруашылық қызметінде ұзақ уақыт пайдаланылатын кәсіпорынның ең аз өтімді қасиетіне жатады , ол оның құндылығын дайын өнімге , жұмысқа , қызметке аударады . Ұзақ мерзімді активтердің ең толық экономикалық мәні және олардың өндірістік процестегі рөлі олардың анықтамасы мен Жіктелуінен туындайды.
Құндық өлшемі бар және шаруашылық процесіне бірнеше рет қатысатын мүліктерді , активтер деп атайды . Шауашылықтың тиімділігі едәуір дәрежеде осы активтердің ұтымды пайдаланылуына байланысты болып келеді . Кәсіпорын қаражаты оның ішкі және сыртқы ( дебиторлық қарыз , бағалы қағаздарды сатып алу ) қажеттіліктеріне пайдаланылуы мүмкін . Айналым капиталы өндіріс сферасында ( өнімді шығару шығыстары ) және айналым сферасында болуы мүмкін . Айналым капиталы ақшалай да заттай да қызмет ете алады . Сондықтан талдау процесінде бірінші кезекте , оның құрамы мен құрылымының өзгерістерін зерттеу қажет . Қаржылық есептің маңызды элементі болып табылатын активтерді , талдау барысында , осы активтердің нақты қолда бары , құрамы , құрылымы және оларда болған өзгерістер зерттеледі . Активтердің жалпы құрылымы және оның жеке топтарын талдау , олардың рационалды таратылуын талқылауға мүмкіндік береді . Активтердің өсуі кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін болғандықтан, ол осы кәсіпорын жұмысының оң нәтижесін сипаттайды.
Ұзақ мерзімді активтер жалпы қаржылар сомасында анағұрлым үлкен үлес салмақ алады . Оларды тиімді пайдалану және өндіріс айналыс сферасында дұрыс енгізу Кәсіпорынның крістілігіне өз әсерін тигізеді . Сонымен қатар кәсіпорынның қабілеті мен қаржылық жағдайы белгілі деңгейде кәсіпорынның капиталы қандай активтерге салынғанынан , лоар қандай кіріс әкелетіндігінен тәуелді . Кәсіпорын активтерінің орналасуы туралы ақпарат баланс активінде қамтылады .
Материалды емес активтерді жіктеу және бағалау
Нарықтық экономика жағдайында Халықаралық қаржылық есептілігінің стандарттарын және оларға сәйкес бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспарын енгізу арқылы бухгалтерлік есепті реформалау нәтижесінде отандық бухгалтерия тарихында бірінші рет материалдық-заттық (физикалық) мәні жоқ материалдық емес активтер деген ұғым пайда болды.
Материалдық емес активтер атты IAS Халықаралық қаржы есептілігінің стандартына сәйкес материалдык емес актив - бұл физикалық нысаны жоқ бірегейлендірілетін ақшалай емес актив.
Бұл активтерді анықтауға болады, егер оларды өткен уақиғалар нәтижесінде мекеме бақылайтын және мекеменің болашақта экономикалық табыстарға жетуі күтілетін ресурс болса.
Материалдық емес актив, егер осы активке қатысты болашақ экономикалық табыстар мекемеге келетіні ықтимал болса ғана және активтің өзіндік құны сенімді бағаланатын болса ғана танылуы тиіс.
Материалдық емес активтер ұзақ мерзімді және табиғи-заттай мағынасында ғана материалдық емес болып табылады
Бұл техника мен технологияның дамуымен, ақпараттардың таратылуымен, экономикалық қатынастардың дамуымен байланысты. Материалдық емес активтер алыну құны бойынша есепке алынады, яғни олар үшін төленген сомалар бойынша есептеледі.
Кейбір гудвилл, сауда маркалары сияқты материалдық емес активтер алғашында төмен бағаға немесе ақысыз алынуы мүмкін. Кейіннен олардың құндылығы артса да, байланысты құны өзгермейді. Материалдық емес активтер нарық бағасы бойынша есепте көрсетіледі.
Материалдық емес актив объектілерініңтүрлері бойынша алғашқы құны
- Құрылтайшылардың кәсіпорынның жарғылық капиталына өз үлестерінің есебіне төлегенде екі жақтың келісімі бойынша;
- Басқа кәсіпорындар мен адамдардан төленіп алғанда - бұл объектілерді алуға және дайын жағдайға келтіруге нақтылы жұмсалған шығындарға қарай;
- Басқа кәсіпорындар мен жеке тұлғалардан тегін пайдалануға алғанда - сараптық жолмен бағалауда қалыптасады.
Материалды емес активтер келешекте табыс келтіретін, ұзақ мерзімде пайдаланылатын және қолмен ұстауға жатпайтын экономикалық ресурстар. Бұлардың физикалық үлгісі болмайды. Халықаралық стандарттарға сәйкес, сезілмейтін активтер (саудалық марка, патенттер), егер олардың өлшеу құны бар болып, мекеме сатып алған болса, активтер құрамына қосылады. Кейбір қаржылардың түрі де, дебиторлық қарыздар мен төленген аванстар, көзге көрінбейтін активтер болып саналады, бірақ олар қысқа мерзімді болғандықтан материалды емес активтер қатарына жатқызылмайды. Материалдық емес активтер төмен бағамен сатып алынуы мүмкін және кейін олардың бағасының өсуіне қарамастан, баланстағы құнын өзгертпейді. Материалды емес активтер нарықтық баға бойынша сатылып алынған болса,есеп жүйесінде сол сатылып алынған бағасымен көрсетіледі. Жаңа өнімдерді өндіруге байланысты шығындарды, өнімнің өзіндік құнына , келешектегі шығындар ретінде белгіленген уақыт ішінде бөлшектеп қосып отыру туралы шешім қабылданған.Ондай шығындарды өнімнің өзіндік құнына жатқызу есебін, оларды топтап шығаруды бастаған кезде, шығарылған өнімнің мөлшеріне қарай, сметалық шығындарды ескере отырып жүргізеді.
Ұйымның материалды емес активтері мекемелердің бірігуіне сәйкес мемлекеттік субсидия есебінен сатып алынуы, айырбасқа алынуы мүмкін.Айырбас арқылы сатылып алынған өзара теңдес материалды емес активтердің бастапқы баланстық құны, активтерді алмастырумен келген бағасы бойынша есепке алынады.
Мысалы, шаруашылық серіктестіктің жарғылық капиталына салым ретінде, ақша қаражаты, бағалы қағаздар,заттар ғана емес, сонымен қатар меншіктік құқықтар, интелекуалдық қызмет нәтежесі және басқа да мүліктерді қосуға болады.
Материалды емес активтер бастапқы кезеңде жасалған келісім шарттағы бағамен немесе арнайы құрылған комиссияның қойған бағасымен кіріске алынады. Кей жағдайда активтердің материалдық үлгісі болмағанына қармастан материалды емес активтер өздерінің нақты құнынан әлдеқайда жоғары бағаланады. Олар келіп түскен құжаттарына сай, материалды емес активтердің амортизациясы көрсетіле отырып есепке алынады. Тараптардың келісімі бойынша нарықтық шектеулермен бір біріне берілуі мүмкін.
Материалды емес активтер басқа мекемелерге,болмаса жеке тұлғаларға сатылса, тегін берілсе және моральдық тозуына орай немесе пайда келтіруін тоқтатуына байланысты есептен шығарылады.
Материалды емес активтерді танудың бір шарты, ондай активтерді пайдаланудан ұйым келешекте экокомикалық пайда табуға тиісті.
Материалдық емес активтерді иелігіне байланысты төрт топқа бөлуге болады:
1.Өндіріспен байланысты материалдық емес активтер.
Оларға жатқызылады: өнеркәсіптік (өндірістік) меншіктің нысандарына берілген құқықтар; өндірістік ақпаратты пайдалану құқықтары; интегралды микосызбалар технологиясы; өндірістік үлгілері, электронды - есептеуіш машиналар мен мәліметтер базасын бағдарламалық жабдықтау; табиғи ресурстарды пайдалану құқықтары;
2.Коммерциялық қызметпен байланысты материалдық емес активтер. Бұл топқа тауар таңбалары, қызмет көрсету таңбалары және тауар шығарылған жерлердің атаулары; сауда маркалары; электронды - есептеуіш машиналар мен мәліметтер базасын бағдарламалық жабдықтау және басқалар жатқызылады. Өндірістік үлгілерді пайдалануға айрықша құқықты растайтын патенттер қолданылып жүрген заңдарға сәйкес беріледі, өндірістік үлгілерге патент Қазақстан Республикасының Мемлекеттік тізіліміне тіркелген соң беріледі.
3.Лицензиялық келісім бойынша патент иесі (лицензиар) өндірістік үлгілерді пайдалану құқығын басқа түлғаларға да (лицензиат) бере алады, ал соңғысы лицензияларға төлемдер беріп тұруға және келісімде қарастырылған басқа да іс- әрекеттерді орындауға міндетті. Өндірістік үлгілердің құқықтық экономикалық және ұйымдастыру қатынастары Қазақстан Республикасы зандарымен реттеледі.Патенттер - бұл заңды түрде танылған және тіркелген ерекше құқықты куәландыратын құжат. Патенттік құқық оның иегеріне өнімді, үрдісті немесе қызметті пайдалануға, өндіруге, сатуға және бақылауға мүмкіндік береді. Мысалы, өндірісте патент оның иегеріне өнім шығаруға, сақтауға және сатуға (өткізуге), яғни өндірістік қызметпен шүғылдануға құқық береді. Патенттің әрекет ету мерзімі мемлекеттің заңнамаларымен анықталады, оның әрекеті оны берген мемлекеттің аймағында ғана жүргізіледі. Патентті берген кезде патенттік баж алынады.
Лицензия - (латын тілінен - еркіндік, құқық) - бұл жеке немесе заңды түлғаға белгілі бір қызмет түрімен айналысуға немесе белгілі бір іс-әрекет жасауға құзырлы мемлекеттік орган беретін рұқсат. Лиңензиялардың берілетіндерінің нысандарын Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.
Франшиза - бұл белгілі кезеңге берілетін және келісімде көрсетілген коммерциялық кәсіпорын ашуға берілген құқық.
4.Табиғи ресурстарды пайдалану құқықтары - бұл мекеменің қызметін жүзеге асыру үшін ел ішіндегі және шетелдегі үйлерді және ғимараттарды салу (жасау) немесе сатып алудан пайда болған мүліктік құқық. Жер участкелері мен табиғи ресурстарды пайдалану құқығының құны жасаған немесе сатып алынған нысандардың орналасқан жер участкесінің жерін бағалауға байланысты.
Материалды емес активтер оларды сатып алуға төленген қаржы көлеміне бағаланады (бастапқы баға). Материалды емес ативтің бастапқы құнына ұйым сатып алуға жұмсаған нақты шығындарын кіргізеді,сонымен қоса қайтарылмайтын салықтар мен алымдарды және активтерді тікелей пайдалануға байланысты жұмсаған кез келген шығындарын қосады.
Материалды емес активтердің пайдалы қызмет көрсету мерзімі бір жылдан кем болмауға тиіс, болмаған жағдайда ондай активтер материалды емес активтердің қатарына қосылмайды.
Жасалынған материалды емес активтердің өзіндік құнына төмендегі шығындар кіреді:
· материалдар мен қызмет түрлерінің шығындары;
· активті жасау кезінде еңбек еткен еңбеккерлердің еңбек ақысы мен басқа да шығындары;
· активті жасау кезінде тікелей жұмсалған кез келген шығындар( алымдар, патенттер мен лицензиялардың амортизациясы);
· қосымша шығындар (негізгі құралдардың амортизациясын, жарналарын және жалдау құндарын тарату).
2) Материалдық емес активтердің есебін ұйымдастыру
Материалдық емес активтердің бухгалтерлік есебі мыналарды қамтамасыз етуі керек:
· олардың түсуі, қозғалысы және шығуымен байланысты барлық өзгерістерді уақытылы және дұрыс құжаттап рәсімдеу және есепте көрсету;
· материалдық емес активтердің әрбір нысандарының сақталуына және тиімді пайдалануын бақылау;
· материалдық емес активтердің амортизацияланатын сомасын уақытылы және дұрыс есептеу, есепте көрсету;
· материалдық емес активтерді өткізу (сату) және басқа да шығу нәтижелерін есепте нақты және дұрыс көрсету;
· материалдық емес активтерді түгендеуді уақытылы және толық өткізу және оның нәтижелерін есепте көрсету.
Материалдық емес активтердің құны оларды алуға жұмсалған нақтылы шығындардан және пайдалануға (жұмсалған нақтылы шығындардан) дайын жағдайға келтіруге жұмсалған шығындардан құралады.
Материалдық емес активтердің нақты барлығы мен қозғалысын есепке алу үшін Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспарында 2700 Материалдық емес ақтивтер бөлімшесінің келесі шоттары қарастырылған:
2710 Гудвилл
2730 Өзге материалдық емес активтер
Материалдық емес активтердің түсуі Материалдық емес активтерді қабылдап алу-беру келісімімен рәсімделеді. Келісімде материалдық емес акгивтердің түрлерінің дұрыс атаулары, оның қысқа сипаттамасы, жөнелтуші мекеменің (жеке кәсіпкердің) атауы, деректемелері, құжаттың нөмірі мен жасалған күні, нысанды пайдалануға беру күні (айы, жылы), материалдық емес активтерді бағалау тәсілдері мен бастапқы құны (теңгемен), пайдалы қызмет мерзімі, амортизация мөлшері және сомасы, беру негіздемесі көрсетіледі.
Материалдық емес активтерді қабылдау кезінде келісім әрбір қабылдап алынатын нысанға бір данадан жасалады.
Құны бірдей және бір күнтізбелік айда қабылданған материалдық емес активтердің бірнеше бір тұрпатты нысандарын қабылдауды рәсімдейтін жалпы келісім жасауға жол беріледі.
Ескеру керек, есепке алынатын материалдық емес активтердің кез-келген нысаны, оны сатып алушыда сол немесе өзге объективті нысанда көшіріліп көрсетілуі мүмкін. Егер тауарлық белгіге құқықты алғанда, онда тауарлық белгінің иесі осы құқықты алу үшін куәлік негіз болады, ал иесі тауарлық белгіге иесінің құқығын немесе оны басқа мекемеге берілген деректі растайтын лицензиялық келісім-шарт негіз болады. Куәлік және лицензиялық келісім-шарт заңдармен белгіленген тәртіпке сәйкес рәсімделіп, Қазпатенттетіркелуі тиіс. Осыған ұқсас құжаттармен мекеменің алған материалдық емес активтерінің басқа да түрлері расталуға тиіс, оларда нысандардың және оларды пайдалану тәртібі, сондай-ақ осы нысандарға қарастырылған мекеменің мүліктік құқығы баяндалады. Бұл құжаттар Материалдық емес активтерді қабылдап алу- беру келісіміне тіркеледі.
Келісімге лауазымды және материалдық емес активтер нысанын қабылдап алған материалдық жауапты тұлғалар қол қойып, мекеменің бухгалтериясына тіркелген құжаттармен бірге өткізіледі. Кесімнің жасалғанының дұрыстығын тексергеннен кейін бас бухгалтер оған қол қояды да, мекеменің жетекшісі немесе оған уәкілетті тұлға кесімді бекітеді.
Материалдық емес активтерді бухгалтерлік есепте сатып алу, жасау шығындары және оларды жоспарланған мақсаттарға пайдалануға жарамды жағдайға жеткізу шығындар сомалары бойынша керсетіледі.
3) Материалды емес активтердің амортизациясы
Амортизация - бұл материалдық емес активтің пайдалы қызмет ету мерзіміндегі амортизацияланатын соманың жүйелік бөлінуі.
Пайдалы қызмет мерзімі белгіленген материалдық емес активтердің амортизацияланған сомасы осы мерзім ішінде жүйелі негізде бөлінуге тиіс. Амортизация сомасын есептеу үшін активтің пайдалы қызмет көрсететін мерзімін анықтау қажет. Оны екі түрлі жолмен іске асыруға болады. Біріншіден, пайдалы қызмет көрсету мерзімін, активтің жұмысқа жарамды уақытымен анықтауға болады. Екіншіден, оны өндірілетін көлеміне сәйкес есептеп шығаруға болады немесе оған сәйкес, ұйымның активті пайдалану арқылы табыс табатын мерзіміне сәйкес анықтауға болады. Активтің қалдық құнын анықтау басты назарда болады. Ол ұйымның активті пайдалану мерзімі аяқталған кездегі болжаған құнына тең келеді. Оның сомасы егер активтің пайдалы қолдану мерзімі келісім шартпен анықталған болса активті сатуға жұмсалған шығынды алып тастағаннан кейін қалған сомаға тең. Сол мерзімге сәйкес амортизация да есептелетін болады.
Амортизация, әдетте,пайда және залалдар туралы есепте танылады. Бірақ кейде активте бекітілген экономикалық кіріс басқа активтерді өндіру кезінде жойылып кетеді. Бұл жағдайда амортизация басқа активтің өзіндік құнының бір бөлігін құрайды және оның баланстық құнына енгізіледі. Мысалы, өндірістік процесте қолданылатын материалдық активтердің амортизациясы қорлардың баланстық құнына енгізіледі. Пайдалы қызмет мерзімі белгіленген материалдық емес активтерді амортизациялау кезеңі және әдісі кем дегенде әрбір қаржылық жылдың аяғында талдауға жатады.
Материалдық емес активтердің пайдалану мерзімін дұрыс және дәлелді есептеуге олардың амортизациясын өндіріс пен айналым шығындарына жатқызудың негізділгі, яғни кәсіпорын қызметінің нақты қаржылық нәтижелері тәуелді.
Материалдық емес активтердің амортизациясының бір айдағы және жыл бойындагы көрсеткішін анықтау үшін Материалдық емес активтердің амортизациясы есептеу тізімдемесін пайдаланады.
Амортизацияның (тозу) есептелінген сомасына 7110 Тауарларды(жұмыстарды, қызметтерді) сату шығындары, 7210 Жалпы және әкімшілік шығындары, 8415 Негізгі құралдардың тозуы және материалдық емес активтердің амортизациясы және басқа шоттар дебеттеледі және 2720-2740 Материалдық емес активтердің амортизациясы бөлімшесінің шотттары кредиттеледі. Материалдық емес активтердің амортизация сомасы тиісті машинограммалар мен есеп регистрлеріне тіркеледі.
4) Материалды емес активтерді түгендеу және қайта бағалау
Материалдық емес активтерді мүліктік түгендеу барысында кәсіпорынның меншіктік құқы бар материалдық емес активтердің нақты бар болуы; олардың баланста дұрыс және уақытында көрстеілуі материалдық емес активтердің тозуын есептеудің дұрыстығы, мамандық тозырауға ұшыраған активтер тексеріледі. Негізгі құжаттарда материалдық емес активтер объектілерінің толық сипаттамасы болуы керек, олардың бастапқы құны, пайдалану мерзімі, амортизациялау нормасы, объект пайдаланылатьн құрылым және басқа мәліметтер көрсетіледі. Материалдық емес активтерді мүліктік түгендеу барысында объектінің нақты барын және кәсіпорынның оны пайдалану құқығын растайтын құжаттар тексеріледі. Бұл құжаттарға материалдық емес активтердің объектісі немесе оны пайдалану тәртібін сипаттайтын және кәсіпорынның мүліктік құқықтарын растайтын құжаттар жатады.
Жағдайдың шұғыл түрде өзгеруіне орай, материалды емес активтердің тез арада ескіруі мүмкін. Мысалы, өндірісте қолдану үшін ұйым электронды база жасаған, пайдаланылатын өндірістік технологияның өзгеруіне байланысты, ол бағдарлама уақыт өте келе өзінің пайдалы қасиеттерін жоғалтқан. Осыған байланысты материалдық емес активтің пайдалы қызмет көрсету мерзімі мен амортизация есептеу тәсілі өзгертіледі. Пайдалы қызмет көрсету мен амортизация есептеу тәсілін қаржылық есепті жасау мерзіміне сай өзгертіп отыруға болады. Яғни, оларды жыл көлемінде алмастыруға болмайды, себебі ол қаржылық есеп жасаудың негізгі талаптарына қайшы келеді. Бірақ, егер материалды емес активтерді пайдаланудан ешқандай экономикалық пайда алынбайтыны белгілі болса, ондай активтерді бухгалтерлік баланстың есебінен шығарып тастауға болады.
Стандарттар бойынша материалды емес активтердің бағасын тек қана оларға қосымша шығын жұмсалған кезде көбейтуге болады. Ол кезде, материалды емес активтердің баланстық құнына қосылатын шығындарды қосу тәртібі сақталуға тиіс.
Осыған орай, шығындарды есепке алудың төмендегі ерекшеліктерін басшылыққа алу қажет. Егер шығындар активтердің болашақта экономикалық пайда әкелетініне күдік келтірмесе және ондай шығындардың мөлшерін анықтау мүмкіндігі бар болып, оларды аталған активтерге қосуға ешқандай кедергі жоқ болса, ондай шығындар активтердің баланстық құнына қосылады. Олай болмаған жағдайда шығындар бағаға қосылмайды. Басында шығын есебінде толмаған сомалар,уақыт өте келе материалдық емес активтер бағасының бір бөлігі ретінде танылмайды.
5. Кәсіпорын міндеттемелерін есепке алу
Міндеттеме - қарыз немесе міндеттеме, бір нәрсені белгілі бір жолмен қызмет етуі немесе орындау. Міндеттеме - өткен кезең жағдайларында пайда болған субъектінің қарызы және оларды реттеу экономикалық пайдасы бар ресурстардың ұйымнан кетуіне әкеледі. Міндетті түрде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz