Егде жастағы науқастарға мейіргерлік күтімнің ерекшеліктері
Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі
Көкшетау жоғарғы медициналық колледжі
Мамандығы Мейірбике ісі
Біліктілігі ______________
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Егде жастағы науқастарға мейіргерлік күтімнің
ерекшеліктері.
Орындаған: Хибадат Кенжегул ______________
Т.А.Ж қолы
Ғылыми жетекшісі: Куспанова Айгуль Рысбековна
Т.А.Ж ______________
қолы
Көкшетау 2021 жыл
Мазмұны
Қысқартылған сөздер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ТАРАУ. ЕГДЕ ЖАСТАҒЫ НАУҚАСТАРҒА МЕЙІРГЕРЛІК КҮТІМНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
0.1. Егде жастағы науқастарды күтудің негізгі ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... .5
0.2. Егде жастағы науқастарды күтудің жалпы принциптері ... ... ... ... ... ... ... .7
0.3. Егде жастағы науқастарға мейіргерлік күтім мен бақылау жасаудың ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
0.4. Егде жастағы науқастарды тамақтандыру ережесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
0.5. Егде жастағы адамның тірек қимыл жүйесінің аурулары ... ... ... ... ... ... ..1 7
0.6. Егде жастағы науқастардың тері өзгерістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2-ТАРАУ. ЗЕРТТЕУ МАТЕРИАЛДАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІ
2.1. Зерттеудің материалдары мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2.2. Егде жастағы науқастарға мейіргерлік күтімнің ерекшеліктерін зерттеу
мақсатында алынған нәтижелерді талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...27
Практикалық ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
Қысқартылған сөздер тізімі
АҚ - артериялық қысым
АҚЖ - асқорыту жолдары
БҰҰ- біріккен ұлттар ұйымы
ЖИА- жүректің ишемиялық ауруы
ЖҚЖ - жүрек қан тамыр жүйесі
ЖБЖ - жедел бүйрек жеткіліксіздігі
ГПЛ - гиперлипопротеинемия
ӨСОА - өкпенің созылмалы обструктивті ауруы
УКС- ультракүлгін сәулесі
ДДҰ-Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы
ҚА - қалалық аурухана
РФ - Ресей Федерациясы
АҚШ - Америка Құрама Штаттары
Кіріспе
Соңғы 160 жылда өмір сүру ұзақтығы экономикалық дамыған елдерде жылына 3 айға ұлғайды. БҰҰ деректері бойынша 2025 жылы 60 жастан асқан азаматтар саны 1 млрд-тан асады. Дамыған елдерде өмір сүру ұзақтығы 80 жасқа жетті. Біздің елде қарт адамдардың саны 5% құрайды.
Қазіргі заман медицинасының динамикалық дамыған саласы - клиника-лық геронтологияның (гериатрии) міндеті - егде жастағы адамның физиологиялық және патофизиологиялық ерекшеліктерін, патологиялық үрдістердің өтуі мен оларды емдеу тәсілдерін анықтау. Геронтопсихология міндеті - егде жастағы адамдардың жүйке жүйесі мен әдет-қылықтарын зерттеу. Геронтопсихологияның маңызды саласы - түрлі тірі жандылардың жастық әдет-қылықтарын зерттейтін әдет-қылық геронтологиясы болып табылады. Әлеуметтік гигиенаның міндеті (герогигиена) - өмір сүру жағдайлары мен қоршаған ортаның қартаю мен адамның өмір сүру ұзақтығына әсерін анықтау.
Қартаю мен оның дамуындағы қосалқы аурулар негізінде жатқан меха-низмдерді түсіну қажеттілігі де айтылған. Осының негізінде егде жастағы адамдарға тән ауруларды нәтижелі емдеу мен алдын алу стратегиясы ойластырылу қажет. ЖИА, инсульт, төменгі тыныс жолдарының инфекциясы мен пневмо-ния, өкпе рагі сияқты ауруларды алдын алу, талдау тобының деректері бойынша өмір сүру ұзақтығын 9,3 жылға ұлғаюына алып келуі мүмкін (дамыған елдерде жылына 4,4, экономикасы барынша дамыған елдерде жылына 16,1).
Егде жастағы адамдар арасында мейіргерлік көмекке мұқтаж науқастар тізімі кең. Елімізде онкологиялық аурулар, сондай-ақ ЖҚТБ-мен, церебралды сал ауруымен, жүрек-қан тамырлары патологиясының ауыр түрлерімен ауыратын пациенттердің, әртүрлі емдік үдемелі аурулары бар егде жастағы науқастардың саны төмендемейді. Денсаулық сақтау министрлігінің талдауы осы аурулар классы бойынша сырқаттанушылық пен өлім-жітімнің жоғары көрсеткіштерін көрсетеді.
Мұның бәрі егде жастағы науқастарға мейіргерлік күтімнің ерекшеліктерін және әлеуметтік-медициналық жұмыстар бойынша орындалатын іс-шараларды дайындауда сараланған тәсілді қолдануды, медициналық бақылауға, оңалтуға қажеттілікті көрсетеді. Осыған байланысты әлеуметтік-медициналық жұмысты жүзеге асыруға қабілетті мамандарды даярлау туралы мәселе өткір қойылып отыр.
Зерттеудің өзектілігі: ХХІ ғасырдың басында халықтың қартаю тенденциясы экономикалық дамыған барлық елдерде байқалады, бұл қоғамның медициналық-әлеуметтік мәселелерінің бірі. Өйткені егде жастағы адамдарға жастарға қарағанда көбірек медициналық-əлеуметтік жəне психологиялық көмек қажет, сондықтан оларды ұзақ емделуі мен күтімі жиі кездеседі.
Егде жастағы адамдарға күтім жасаудың созылмалы және күрделі қажеттіліктері медициналық қызмет көрсету, яғни мейіргерлік күтімнің ерекшеліктерін ұйымдастыруды жетілдіру мəселелерінің маңыздылығын анықтайды жəне менің зерттеу жұмысымның өзектілігі болып табылады.
Зерттеу объектісі: Көпбейімді Ақмола облыстық ауруханасы, кордиалогия бөлімшесі.
Зерттеу мақсаты: Егде жастағы науқастарға мейіргерлік күтімнің ерекшеліктерін ауалнама жүргізу арқылы зерттеу.
Міндеттері:
oo Тақырыпқа байланысты әдебиеттерді шолу;
oo Егде жастағы науқастарға мейіргерлік күтім көрсетудегі мейірбикенің рөлін бағалау;
oo Бөлімшедегі мейіргердің жұмысын анықтау мақсатында сауалнама жүргізу;
oo Нәтижесін талдау және қорытынды жасау;
oo Бөлімшедегі мейіргердің жұмысын бағалау;
oo Осы зерттеу нәтижесінде егде жастағы науқастарға мейіргерлік күтім жасауда мейірбикенің жұмысын нығайту.
Зерттеу сұрағы: Егде жастағы науқастарға мейіргерлік күтімнің ерекшеліктерін анықтау арқылы олардың өмір сүру ұзақтығының жақсарту, тəжірибелік ұсыныстар жасау.
Зерттеу жаңалығы: Егде жастағы науқастарға мейіргерлік күтімнің ерекшеліктерін мен өмір сүру ұзақтығын жақсартуда, көпбейімді Ақмола облыстық ауруханасы, кордиалогия бөлімшесінде егде жастағы науқастарға мейіргерлік күтімнің ерекшеліктерін анықтау арқылы талдау жүргізіп, қорытынды шығаратын боламын.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы: Егде жастағы науқастарға мейіргерлік күтім жасау ерекшеліктері, яғни жалпы емдеудің мақсаты - науқас үшін өмір сүру сапасын жақсарту мүмкіндіктерін жасау. Ол науқастың физикалық қажеттіліктерін қанағаттандыруға ғана емес, сонымен қатар маңызды - психологиялық, әлеуметтік және рухани қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталуы керек.
Дипломдық жұмыстың көлемі мен кұрылымы: Зерттеу жұмысы 51 компьютерлік мәтін бетінен тұрады, 20 диаграммалар және 20 кестелер суреттелген. Дипломдық жұмыс кіріспе, әдебиеттерді шолу, зерттеу материалдары мен әдістері, зерттеудің нәтижелері, қорытынды, практикалық ұсыныстар, пайдаланылған әдебиеттер тізімі 35 әдебиеттен тұрады.
1 ТАРАУ. ЕГДЕ ЖАСТАҒЫ НАУҚАСТАРҒА МЕЙІРГЕРЛІК КҮТІМНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
0.1. Егде жастағы науқастарды күтудің негізгі ерекшеліктері
Егде жастағы адамдарға тән патологиялық өзгерістердің байқалуы 40-50 жастан басталады. Бұл өзгерістерді мынадай топтарға біріктіруге болады:
Инволюциялық (кері дамуға байланысты) әртүрлі мүшелер мен жүйелерде байқалатын функциональді және морфологиялық өзгерістер. Мысалы, жасы ұлғайған сайын өкпенің тіршілік сыйымдылығының көрсеткіші, бронх өткізгіштігі, бүйректегі шумақтар сүзгіштігінің көлемі төмендейді, май тіндерінің салмағы ұлғайып, бұлшық ет салмағы азаяды (көк етті қосқанда).
Бір науқастың бойында екі немесе одан да көп аурулардың болуы. Егде жастағы науқастың бойында тексеру кезінде аурудың кем дегенде бес түрі анықталады. Осыған байланысты аурудың клиникалық көрінісі майланады, әр түрлі симптомдардың диагностикалық бағасы төмендейді. Бір жағынан қосымша аурулар бір-бірін күшейтеді. Мысалы, жүректің ишемиялық ауруы (ЖИА) бар науқастағы анемия жүрек жеткіліксіздігінің клиникалық көрінісін тудырады.
Көбнесе аурулардың созылмалы ағымды болуы. Көптеген созылмалы аурулардың өршуіне жасына сәйкес эндокринді алмасу және иммундық ығысудың қолайсыздығы әсер етеді.
Аурудың клиникалық ағымы әдеттегідей болмайды. Көбінесе аурудың неғұрлым баяу және жасырынды бүркемелі ағымы анықталады. (Пневмония, миокард инфарктісі, өкпе туберкулёзі, неопластикалық үрдістер, қантты диабет және т.б.). Мысалы, егде жастағы науқастарда қызба, туберкулез немесе инфекциялық эндокардиттің, іш қуысындағы абсцесстің негізгі көрінісі болуы мүмкін.
Кәрілік аурулардың болуы (остеопороз, қуық үсті безінің қатерсіз ісігі, Альцхаймер аруы, кәрілік амилоидоз және т.б.).
Қорғаныс реакцияларының, бірінші кезекте иммунды реакцияның өзгеруі.
Әлеуметтік - психологиялық статустың өзгеруі. Әлеуметтік бейімсізденудің негізгі себебі адамның зейнеткерлікке шығуы, жақын туыстарын және жолдастарының өліміне байланысты оларды жоғалту, жалғыздық және басқа адамдармен қарым - қатынасының шектелуі, өзін күтудің қиындауы, экономикалық жағдайының нашарлауы. Осы жағдай аясында үрейлілік, депрессия, ипохондриялық синдром сияқты бұзылыстар дамиды (өзінің денсаулығы үшін шектен тыс патологиялық сақтану, ешқандай ауру болмаса да оның бар екеніне сену).
Егде жастағы науқасты рациональды қарау өзара міндетті түрде түсінушілікке жету және науқас - мейірбике - дәрігер үштігімен келісуді болжайды. Науқастың дәрігердің тағайындауын орындау дәрежесі медициналық әдебиетте комплайенс (англ. compliance - келісу) терминімен берілген. Егде жас өздігінен жеткіліксіз комплайенстің себебі бола алмайды, себебі дұрыс жақындасу комплайенске жетуге қол жеткізеді - ауызша және жазбаша нұсқауды қолдану, тағайындалатын медикаменттердің санын азайту, ұзақ әсер ететін дәрілердің түрлерін және қосарланған препараттарды таңдау және т.б.
0.2. Егде жастағы науқастарды күтудің жалпы принциптері
Медициналық этика. Егде жастағы науқастарды күтуде медициналық этика және деонтологияның ережелерін сақтау маңызды болып табылады. Кей жағдайда жалғыз басты пациент үшін мейірбике ең жақын адам болып саналады. Әрбір науқастың жеке бабын табу үшін пациенттің жеке басының ерекшеліктерін және оның өз ауруына көз қарасын ескеру қажет. Науқаспен дұрыс қарым-қатнас орнату үшін мейірбике онымен сабырлы сөйлесіп, үнемі сәлемдесу керек. Егер пациенттің көзі көрмесе күн сайын науқастың палатасына кіргенде өзін таныстыру қажет. Науқаспен сыпайы және сыйластықпен қатынасып, оны аты-жөнімен атаған дұрыс. Апа, ата деген сөздерді қолдануға болмайды. Гериатриялық науқастар кей жағдайда өзіне кетеді, өзінің жағдайын тыңдайды тітіркенгіштік, жылампаздық пайда болады. Пациентті әртүрлі медициналық емшараға дайындау, оны дұрыс тыңдай білу, жанашырлық көрсету және кеңес беру дұрыс емдеудің маңызды факторлары болып саналады. Дегенмен, мейірбике өз бетімен, дәрігердің айтуынсыз науқасқа немесе туыстарына оның ауруы және ауруының ақыр соңы туралы мәлімет беруге болмайды, тексеру және емдеу тәсілдерінің нәтижесін талқыламау керек.
Ұйқысыздық мәселесі. Егде жастағы науқастар жиі ұйқысыздыққа шағымданады, оларда ұйықтау режимі өзгереді - олар көбінесе күндіз ұйықтап, түнде белсенділік көрсетеді (кіріп-шығады, палатаның ішінде жүреді, кітап оқиды). Осы жағдайда ұйқы тудыратын дәрілерді жиі қолдану тез үйренушілікке әкеледі. Сонымен қатар ұйқы тудыратын дәрілерді қолданған кезде әлсіздік, басының ауруы, таңертеңгі уақытта басының сынуы, іш қату байқалуы мүмкін. Ұйқы тудыратын дәрілерді дәрігер қажет болған жағдайда тағайындайды. Мейірбике науқасқа дәрілік шөптерді ұсына алады (мысалы, сасық шөп тұнбасы 10-15 мл-ден ұйықтар алдында 40 мин бұрын), 10-20 тамшы Валокордин, бал араласқан жылы сүт (1 ас қасық) және т.б.
Жеке гигиена шараларын қамтамасыз ету. Егде жастағы науқастарға өзінің бабын табу қиынға соғады. Оларға төсек жаймасын, іш киімдерін ауыстыруға көмектесу керек, қажет болған жағдайда шашын, тырнағын күту жүзеге асырылады. Пациенттің ауыз қуысының жағдайын бақылаған дұрыс. Оларға тамақтан кейін ауыз қуысын мұқият шаю үшін қайнатылған жылы су беріледі. Жағдайы ауыр науқастардың мейірбике 1% сутегінің асқын тотығына немесе гидрокарбонат натрий ерітіндісіне малынған мақтамен ауызын сүртуге міндетті. Ұзақ уақыт төсек режимінде жатқан науқастың терісін күту, ойылулардың алдын алу жүзеге асырылады. Мейірбике науқастың төсектегі қалпын өзгертуге көмектесу, егер жағдайы мүмкіндік берсе жан-жағына жастық тіреп төсекке отырғызу, арқасын, аяқ басын және саусақтарын шамалы уқалау керек. Науқастың физиологиялық бөліністерін бақылау керек және қажет болса ішек қызметін диета арқылы реттеу (тамақ рационына құрғақ жемістерді, қышқыл-сүт өнімдерін қосу және т.б.), дәрігердің тағайындауымен іш жүргізетін препараттарды қолдану немесе тазалау клизмасын қою. Науқас жағдайының нашарлауының кез келген түрінде, жаңа симптомдар пайда болғанда мейірбике дереу дәрігерге хабарлау керек. Дәрігер келгенше пациентті жатқызып ыңғайлы жағдайда отырғызуға көмектесу керек (мысалы, науқас ентіккенде оны отырғызу немесе жартылай отырғызу), тыныштықты қамтамасыз ету, қажет болса-алғашқы көмек көрсету.
Жарақаттанудың алдын алу. Жарақаттанудың пайда болуын алдын алуға ерекше назар аудару керек. Соғылу және сынықтар (әсіресе, сан сүйегінің мойны) науқастардың қозғалысын шектеп, өлімге әкеп соқтыратын пневмония, өкпе артериясының тромбоэмболиясы сияқты асқыныстардың пайда болуы мүмкін. Қауызда науқасты жуындырғанда науқасқа тірек болу, қауызға енуге және шығуына көмектесіп, науқастың аяғы тайып кетпеу үшін еденге резеңкелі алаша төсейді. Мейірбике ауруханадағы бөлмелердің жағдайын, жарықтың жеткілікті болуын бақылайды. Еденде бөтен заттар болмау керек, сұйықтық төгілуін болдырмау керек, себебі науқас байқамай, аяғы тайып, құлап кетуі мүмкін. Гериатриялық бөлімшенің дәлізі кең, жиhаздармен толмау керек, дәліздегі қабырға бойына науқастар жүргенде сүйену үшін сүйеніш орнатылу керек.
Дәрі қабылдауды бақылау. Мейірбике науқастың тағайындалған дәріні қабылдауын бақылау керек. Есте сақтау қабілеті төмендегенде және деменция дамығанда (лат. Dementia - ақылы кем) пациенттер дәрісін ішуді ұмытады немесе қайталап ішуі мүмкін. Сондықтан егде жастағы науқастар дәрігер ұсынысын тек ауызша ғана емес сонымен қатар жазбаша түрдегі нақты нұсқаулармен қамтамасыз етілуі қажет. Науқас бойындағы судың тепе - теңдігін бақылаған дұрыс, себебі сұйықтықты аз мөлшерде қабылдау организмде тағайындалған препараттардың концентрациясының жоғарлауына, кері әсерлерінің пайда болуына дәрілік интоксикацияның пайда болуына әкеп соқтырады.
0.3. Егде жастағы науқастарға мейіргерлік күтім мен бақылау жасаудың ерекшеліктері
Тыныс алу мүшелерінің аурулары бар егде жастағы науқастарды күту және бақылау: Егде жастағы науқастарда тыныс алу мүшелері ауруларының клиникалық ағымының ерекшелігі қартайған организмдегі кері даму үрдістеріне байланысты.
oo өкпе паренхимасының иілгіштігі төмендейді, оның атрофиясы дамиды;
oo альвеола көлемінің ұлғаюы нәтижесінен өкпенің тыныс беткейі 40-50%-ға төмендейді;
oo өзгерген тамырлар (өкпе капиллярлары тығыздалады, сынғыш келеді) өкпе тінін толық қоректендіруді қамтамасыз етпейді, газ алмасу қиындайды;
oo мембраналардың тығыздалуы альеолярлы ауа мен капиллярлы қан арасындағы газ алмасуды қиындатады;
oo альвеолярлы вентиляция біркелкі болмайды;
oo кірпікшелі эпителийдің белсенділігінің және шырышты қабаттардағы рецепторлардың сезімталдылығының төмендеуі салдарынан, эпителий торшасының біртіндеп атрофиялануынан бронхтардың өзіндік тазару механизмі бұзылады;
oo бронхтардың безді эпителийінің және шеміршек тінінің атрофиясы бронх өзегінің әрқилы тарылуына және олардың қампаюына әкеп соқтырады;
oo жөтел рефлексі төмендейді;
oo кеуде қуысы және арқа бұлшық еттерінің дистрофиялық өзгеруі, кеуде қуысының бөшке тәрізді өзгеруі, склерозды өзгерістер қабырғаладың қозғал-ғыштығын төмендетеді, кеуде қуысының экскурсиясы көлемін шектейді;
oo тыныс алу орталығының көмірқышқыл газына және гипоксияға сезімталдылығы күшейеді;
Егде жастағы науқастарда созылмалы бронхиттің өршуінің жиі байқалуы, кеуде қуысының жасына сәйкес өзгеруімен, тыныс алу қозғалысының шектелуімен, жөтел түрткісінің нәтижесі аз болуынан дренажды қызметінің төмен болуы және жыбыр эпителийнің атрофиясына, кіші қан айналым шеңберінде қанның іркілуіне, инфекцияға қарсы қорғанысының төмен болуына байланысты. Егде жастағы науқастарды емдеуді олардағы патологиялық үрдістердің ерекшеліктерін, қосымша ауруларын, пациенттің жеке басының ерекшеліктерін ескере отырып жүзеге асырады. Гериатриялық науқастардың созылмалы бронхитпен жиі ауруы бактерияға қарсы препараттарды жиі қолдануына байланысты. Осыған орай егде жастағы науқастарда бактерияға қарсы препараттардың кері әсері жиі байқалады, мысалы, есту қабілетінің төмендеуі (стрептомицин, гентамицин және т.б.), бүйрекке токсикалық әсер (канамицин), кандидоз, дисбактериоз және атрофиялық глоссит (тетрациклин, қосарланған антибиотики) және т.б. Сондықтан мейірбике токсикалық дәрежесі төмен дәрілерді қолдануға пациенттерді үйрету қажет. Науқастар тағайындалған препараттарды тәуліктің бекітілген уақытында қабылдап, ұсынылған, іс-әрекет режимін және қабылдау шартын сақтау керек (мысалы, котримоксазолды қабылдағанда көп мөлшерде сілтілі су ішу керек - Боржоми немесе 7г гидрокарбонат натрийдің бір стақан судағы ерітіндісі), диеталық ережелер (мысалы, тетрациклинмен емделгенде тамақ рационынан шұжық, кептірілген және тыңайтылу арқылы өсірілген көкөністерді қабылдауға болмайды).
Егде жастағы науқастарды оксигенотерапиямен емдеуде өте сақ болу керек. Егде жаста шамадан тыс белсенді оксигенотерапия жүргізу теріс нәтиже беру мүмкін - басының айналуы, жүрек айну, тұншығу, Чейн-Стокс тынысы. Одан басқа тыныс алу орталығының гиперкапниялық тежелу салдарынан коматозды жағдайға ұшырауы да мүмкін. Пневмониямен сырқаттанған науқастарды бақылау кезінде дене қызуының қауіпті төмендеу кезеңі науқас үшін өте қауіпті екенін естен шығармау керек, себебі бұл кезеңде жедел жүрек жеткіліксіздігінің пайда болуы мүмкін. Аурудың бұл кезеңі гериатриялық жастағы науқастар үшін күрделі, себебі оларда жүрек жеткіліксіздігі коллапстың классикалық түрінде емес ЖИА-ның өршуі түрінде, инсульттің дамуы, бүйрек жеткіліксіздігі дәрежесінің күшеюі түрінде көрінеді.
Жүрек - қантамыр жүйесінің аурулары бар егде жастағы науқастарды күту және бақылау: Егде жастағы науқастарда жүрек-қантамыр жүйесінің (ЖҚЖ) ауруларының ерекшелігі басқа да мүшелер мен жүйелердің аурулары сияқты организмдегі иволютивті үрдістерге, бірінші кезекте тамыр және жүректің склерозды зақымдалуына байланысты.
oo қолқа, тәж, ми және бүйрек артерияларының иілгіштігі төмендейді;
oo тамыр қабырғасының қатаюы шеткері қарсыласуды біртіндеп күшейтеді.
oo капилляр және артериолалар аневризмалық кеңейіп және бұраланып капиллярлар желіндегі тамырлар облитирацияға ұшырап трансмембраналық алмасу нашарлайды.
oo негізгі мүшелердің қанмен қамтамасыз етілуі толық адекватты болмайды.
oo жүрек қан айналымының жеткіліксіздігі нәтижесінен бұлшық ет талшықтарының дистрофиясы, атрофиясы және олардың дәнекер тініне ауысуы болады. Жүрек жеткіліксіздігіне және жүрек ырғағының бұзылуына әкеп соқтыратын атеросклерозды кардиосклероз пайда болады.
oo миокардтың склерозға ұшырауынан оның жиырылғыш қасиеті төмендеп, жүрек қуысы кеңейеді.
oo Кәрі жүрек (жүрек бұлшықетіндегі адамның жасына байланысты өзгерістер) нейрогуморальді реттелудің өзгеруінен миокардтың ұзақ уақыт гипоксияға ұшырауынан дамитын жүрек жеткіліксіздігінің негізгі факторының бірі болып табылады.
oo Егде жаста қанның ұю жүйесі белсенеді, ұюға қарсы механизмдердің функциональді жеткіліксіздігі дамиды, қанның реологиясы нашарлайды.
Егде жаста гемодинамика ерекшеліктерінің кейбір қатары дамиды: негізіген систолалық артериялық қысым (АҚ) жоғарлайды, венозды қысым төмендейді, жүректің жұмысы, кейіннен минуттық көлемі төмендейді. Жасы ұлғая келе ірі тамырлар қабырғасы өзінің иілгіштік қасиетін жоғалтады, атеросклерозды түйіндер және ұсақ тамырларды органикалық өзгерістер дамуының салдарынан ми, бүйрек және бұлшықеттің қан айналымы төмендейді. Қазіргі уақытқа дейін адамның жасына байланысты АҚ-ның қалыпты көрсеткіші құрастырылған жоқ - егде жастағы адамдарда АҚ-ның көтерілуі қалыпты компенсаторлы көрініс ретінде қарастырылады. ЖИА бар егде жастағы науқастардың жағдайының нашарлауына қосымша өкпе - бронх аурулары, физикалық күш, тойып тамақтану, психоэмоциональды есеңгіреу, жедел инфекциялар, зәр шығару жолдарының қабыну үрдістері, операциялық ем және т.б. себеп болуын естен шығармаған жөн.
Мейірбике науқастармен белсенді жұмыс жүргізіп, оларға теріс әдеттермен күресу жолдарын түсіндіруі керек. Әр бір шылым шеккеннен кейін жүрек жиырылуының күші және жиілігі жиілейтінін, АҚ-ның жоғарлайтынын түсіндіру керек. Темекі шегетін адамдарда артериялық гипертензияның қатерлі түрі байқалады, емнің нәтижесі төмендейді, жүрек-тамыр аурулары салдарынан болатын өлім 2 есе жоғарлайды. Егде жастағы науқастар күндіз шамалы дем алып, түнде тыныш ұйықтауы керек. Босаңсуға арналған жаттығулар жасау пайдалы. Науқасқа дәрумендерге бай және толық калориялы тамақ рационының пайдасы мол. Жануар майынан, тәттілерден, тойып тамақ ішуден бас тарту қажет, себебі артық салмақ жүрек жұмысына кедергі жасайды.
Егде жастағы адамдарға мүмкіндігінше физикалық жаттығулар және тыныс алу гимнастикасымен айналысу ұсынылады.
Асқазан-ішек жолдарының аурулары бар егде жастағы және қарт науқастарды күту және бақылау: Егде жаста асқорыту мүшелері ауруларының сипаты ас қорыту жолдарының (АҚЖ) адамның жасына сәйкес анатомия - физиологиялық ерекшелігіне байланысты барынша өзгереді.
Ауыз қуысы: сілекей бездерінің инволюциясы дамиды, шайнау аппараты өзгереді.
Өңеш: шырышты қабаты атрофияланады, перистальтикасы төмендейді, жиі дискинезия дамиды.
Асқазан: секреторлы және ферментті белсенділігі төмендейді, қозғалыс белсенділігі баяулайды.
Бауыр: гепатоциттер саны азаяды, олардың регенерация үрдісі тежеледі, бауырдың функциональды белсенділігі төмендейді. Билирубин деңгейінің төмендеуі, өт қышқылы және фосфолипидтер мен холестериннің жоғарлауы байқалады. Өттің липидті комплексі көрсеткіштерінің төмендеуі ішектің ас қорытуын бұзып, диспепсиялық бұзылыстар байқалады.
Ұйқы безі: жасы ұлғая келе тіндердің атрофиялануы сыртқы секреторлы қызметінің төмендеп, қуыстық және мембраналық ас қорытуды баяулатады.
Ішек: ішек түктерінің биіктігі төмендейді, және мембраналық ас қоры-тылу және сіңірілу жүзеге асатын шырышты қабаттың көлемі кішірейеді. Гипоталамус, гипофиз және қалқанша безінің жасы ұлғая келе өзгеруі ащы ішектің ферментативті спектрінің қайта құрылуына әсер етеді. Ащы және тоқ ішектердің қозғалыс белсенділігі төмендейді, ішек микрофлорасының құра-мы өзгереді, ішек диспепсиясының көрінісі күшейеді.
Ас қорыту мүшелерінің қанмен қамтамасыз етілуі және инервациясы да функциональды және құрылымдық өзгерістерге ұшырайды. Статистикалық мәліметтер бойынша еңбекке жарамды тұрғындардың 50% созылмалы гастритпен сырқаттанады, ал жасы 60-тан асқан адамдарды бұл ауру 100%-ға жақындайды. Егде жастағы адамдарды созылмалы гастрит жеке ауру түрінде болмайды, көбінесе асқазан он екі елі ішек аймағындағы аурулармен, созылмалы панкреатитпен, ЖИА, қантты диабетпен қосарланады.
Егде жаста атрофиялық гастриттің жиі таралуы бактериальды созылмалы гастрит ағымының ұзақ болуына, дуоденогастральды рефлюкстің жиі дамуының салдарынан пайда болатын асқазанның шырышты қабатының зақымдалуына және тітіркенуіне байланысты. Сонымен қатар созылмалы гастрит ятрогенді себептерден дамиды (әртүрлі медикаменттерді жиі қолдану).
Егде жаста созылмалы атрофиялық гастриттің көрінісі спецификалық емес. Созылмалы гастриттің симптомдары қосымша патологиямен боялуы мүмкін (ЖИА, созылмалы панкреатит және т.б.).
Кей жағдайда ЖИА ас қорыту жолдарының әртүрлі аурулары түрінде байқалады. (олар мынадай терминдермен белгіленеді іш ұстамасы, созыл-малы мезентериальді жеткіліксіздік, абдоминалді ишемиялық ауру). Патологияның бұл түрінде созылмалы ишемия соқыр ішек артериясының, жоғарғы және төменгі шажырқай артериясының толық қанмен қамтамасыз етілмеуінен байланысты. Мезентериальды қан айналымның бұзылу себебі бұл тамырлардың атеросклерозды зақымдалуы және басқа да қан айналымды төмендететін жағдайлар:
oo миокард инфарктісі, жүрек ырғағының бұзылуы (мысалы жүрекше фибрилляциясы), артериальді гипертензия;
oo тамырдың сырттан қысылуы (экстравазальді қысылуы) ісік және жабыспа үрдісінің болуынан;
oo тамыр қабырғасының интрамуральды қабатындағы жасына сәйкес пайда болатын іш қуысындағы мүшелердің қанмен қамтамасыз етілуінің бұзылуын күшейтетін өзгерістер.
Осындай науқастарды күту кезінде пациенттердің режимді сақтауын (тамақтанғаннан соң тынығу) және диетаны (қабылдайтын тамақтың көлемін азайту арқылы липид алмасуды қалыпқа келтіруге бағыттау) бақылау өте маңызды.
Егде жастағы науқастарда ең жиі кездесетін шағымдары іш қату болып табылады. Оның себебі қимыл-қозғалыстың аздығы, ішек атониясы, дұрыс тамақтанбау, дәрілік препараттардың кері әсері және т.б.
Үлкен дәретті қалыпқа келтіру үшін біріншіден, диетаны түзету қажет. Науқасқа таңертең аш қарынға (12) стақан қайнатылған салқын су, айран беріледі. Мейірбике пациентке қызылшадан, сәбізден, пісірілген алма, картоптың орнына бұқтырылған көкөністер, қарақұмық ботқасын қабылдау керектігі туралы кеңес беруі қажет. Тамақ рационында жемістер мен көкөністер мөлшері көп болуы тиіс. Құрғақ көкөністерді - кептірілген өрік, қара өрік, мейіз қолдану іштің жүруіне оң нәтиже береді. Оларды ыстық суға батыру керек, егер науқастың шайнауы қиын болса ет тартқыштың көмегімен үгіту қажет. Іш қату ұзаққа созылса мейірбике дәрігердің тағайындауымен науқасқа тазалау клизмасын жүргізеді. (тазалау, гипертониялық, майлы т.б.).
Бүйрек және зәр шығару жолдарының аурулары бар егде жастағы және қарт науқастарды күту және бақылау: Егде жастағы адамдардың бүйрегіне тән өзгерістер:
oo бүйректің барлық құрылымдық элементтерінде дәнекер тінінің компоненттері өршімелі түрде жиналып, осы мүшенің атрофиясына әкеп соқтырады;
oo бүйрек көлемінің және салмағының төмендеуі, әйелдерге қарағанда еркектерде байқалады;
oo бүйрек капсуласының тығыздалып, қалыңдауы, паранефральді клечатка көлемінің үлкеюі;
oo шумақтардағы капиллярлар ілмегіне гиалиноз қалыптасады. ( 40-жастан асқандарда анық байқалады), одан әрі қарай бүйрек нефрондарының біртіндеп өлуі байқалады;
oo шумақ фильтрациясы төмендейді (40 жастан кейінгі әрбір он жылдық өмірде 7%-ға);
oo нефронның өзекшелер бөлігіндегі өзекше эпителиінің физиологиылқ жаңару жылдамдығы төмендейді және шумақтың қызметі бұзылады: глюкозаның максимальды реабсорбциясы, қышқылдарыдың шығарылуы, бос су клиренсі төмендейді;
oo бүйрек тамырларының артериолосклерозы, тамырдың ішкі қабатының эластикалық гиперплазиясы;
oo бүйрек гемодинамикасының бұзылуы;
oo бүйрек қан айналымы жартылай төмендейді, сонымен қатар бүйректегі плазма айналысы нәтижесі де төмендейді;
oo юкстагломерулярлы аппарат элементінің жасушалары атрофияланады;
oo клетка ішіндегі қан айналымның реттелуі әлсірейді;
Әртүрді деңгейде рефлюкстің пайда болуына әкеп соқтыратын зәр шығару жолдарының атониясы (зәрдің кері ағуы). Егде жастағы науқастарда кездесетін бүйрек ауруларының бірі - пиелонефрит, ЖБЖ (жедел бүйрек жеткіліксіздігі) және ангионефросклероз. Гериатриядағы ең жиі кездесетін бүйрек ауруы кәрілік пиелонефрит.
Кәрілік жалпы дистрофиялық үрдістердің айқын болуына және кахексия кезінде пиелонефриттің тіпті іріңді түрі де симптомсыз өтуі мүмкін. Кей жағдайда оқшауланған интоксикациялық синдром (осы кезде науқастар инфекциялық бөлімшеге түсуі мүмкін), тұрақты айқын анемия (диагнозды бүйрек патологиясынан ұзаққа әкетіп онкологиялық жоспар бойынша тексерулуге мұқтаж етеді) байқалады. Науқастарды күту кезіндегі мәселелердің гериатриялық науқастарда түнгі уақытта зәр шығаруының жиілеуі (бұл тек зәр шығару жүйесінің патологиясы ғана емес, сонымен қатар адамның жасына сәйкес бүйректегі өзгерістерге және ұйқының бұзылуына да байланысты) түнгі уақытта науқастың төсегінен бірнеше рет тұруына әкеледі. Жағдайы әлсіз науқастарда төсегінен бірден тұрғанда АҚ ның бірден төмендеп, есінен тану жағдайына ұшырауы мүмкін. Егде жастағы науқастардың құлауынан әртүрлі сынықтар пайда болып, пациенттің жағдайын одан әрі нашарлатады. Сондықтан мейірбике науқастарға түнде зәр шығаруға жиі бармау үшін кешкі сағат 18.00-19.00 кейін сұйықтық ішпеу керектігін түсіндіру қажет, ал кешкісін төсегінің қасына судно немесе зәр қабылдайтын ыдыс қоюы тиіс.
Гериатриялық науқастарда кейде зәрді ұстай алмау - энурез кездеседі (бүйрек аурулары, цистит, қуық үсті безінің аденомасы, ми қан айналымы-ның бұзылуы, науқастың жалпы арықтау, кәрілік есінің төмендеуі және т.б.).
Стрессті жағдайға байланысты әйелдерде жөтелгенде, түшкіргенде немесе күлгенде, ал егде жастағы науқастарда қуық сфинктерінің жеткіліксіздігі салдарынан зәрді ұстай алмау, энурездің негізгі түрі ретінде байқалады. Кейде бұндай жағдайлар көп босанған әйелдерде немесе постменапауза кезеңінде де байқалуы мүмкін.
Зәрді толық ұстай алмау сфинктер қызметінің толық жойылуына байқалады, егер сегіз көз аймағындағы жүйке шоғырына ісік өсіп қуық инервациясы бұзылса немесе егер ісік қуық мойнына қарай тікелей өссе. Бұл кезде науқаста зәрдің біртіндеп ағуы болады. Зәрді ұстай алмау кезінде мейірбике әр бір зәрге отырған сайын науқасты жуындырып оның ішкі киімін ауыстыру керек. Науқастың туыстарына ересек адамдарға арналған памперс әкелуін айту керек. Зәрді ұстай алмау кезінде күндізгі сағат 15.00 ден кейін сұйықтықты шектеу керек. Тамақты аз мөлшерден жиі қабылдау керек, қабылдайтын тамақ жеңіл сіңетін болғаны дұрыс. Судно, зәр қабылдағыш ыдыстардағы зәрді канализацияға төгер алдында міндетті түрде дезинфекциялау қажет.
Қатаң төсек режимі кезінде науқастың жағдайы ауыр болса мейірбике пациенттің тері қабатының жағдайына аса көңіл бөлу қажет, әсіресе ісіктер болса және тері ойылуларының алдын алу керек.
0.4. Егде жастағы науқастарды тамақтандыру ережесі
Қазіргі кезде калориясы аз және көлемі шектелген диета мерзімінен бұрын қартаю үрдісімен күрестің ең тиімді тәсілі ретінде қарастырылады. Егде жастағы науқастың тамақ рационында ақуыз, май және көмірсулардың қатынасы 1:0, 9:3,5 құрайды, яғни, қолданатын май мен көмірсудың мөлшерін азайту керек (ой еңбегімен шұғылданатын орта жастағы әйелдер мен еркектерге ұсынылатын қатынас 1:1, 1:4,1). Құрамында пурин негіздері, қымыздық қышқылы және холестерин бар тамақтарды қолдануда шектеп, калий, магний тұздары, темір, микроэлементтер дәрумендер және органикалық қышқылдар бар көкөністер мен жемістер жеткілікті болуы керек. Егде жастағы науқастар үшін төрт рет тамақтану рациональды болып саналады. Ұсынылатын тамақ калориясы 60 жастан асқан әйелдер үшін 1900-2000 ккал, ал осы жастағы еркектер үшін 2000-3000 ккал. Бірінші таңертеңгі ас калориясы сөткелік рационның 25% құрайды, екінші таңертеңгі ас - 15%, түскі ас - 40-45% және кешкі ас (ұйқыға дейін 2 сағат бұрын) - 15-20%.
Ішті жүргізуші нәтиже. Таңғы астан 1 сағат бұрын 1 стақан шырын, итмұрын тұндырмасы немесе бөлме температурасындай қайнаған су ішу, ал ұйықтар алдында 1 стақан айран ішу ұсынылады. Тамақ рационының калориясын шектеу үшін калориясы жоғары тамақтарды қолдану: міндетті түрде қантты, тұз, май және майлы тағамдарды аз қолдану керек. Рафинирленген қанттың орнына ас қорыту жолдарында тез сіңірілетін, жеңіл тыныштандырушы әсер беретін, іш қатуды болдырмайтын балды қолданған дұрыс.
Тамақтанудың атеросклерозға қарсы бағыты тамақтың жалпы калориясын төмендету және май алмасуды қалыпқа келтіретін тамақтарды қолдану арқылы жүзеге асырылады. Өсімдік майының көлемін көбейту ұсынылады (тәулігіне 2 ас қасыққа дейін сұйық май, зәйтүн майы, жүгері майы). Олардың құрамындағы биологиялық белсенді заттар (қанықпаған май қышқылдары, фосфатидтер және фитостериндер) бірігіп холестерин алмасуға қолайлы әсер тигізеді (холестеринді тамақпен бірге тәулігіне 300 мг-ға дейін қолдануға рұқсат етіледі). Сонымен қатар, сұйық майдың жақсы өт айдаушы және ішті жүргізуші әсері бар.
Дәрумендер, микроэлементтер және атеросклерозға қарсы белсенді заттар ретінде диетаға теңіз қырыққабатын қосу ұсынылады. Науқастарға дәріханадан теңіз қырыққабатының ұнтағын сатып алуға болады (қантты ламинарии). Жас теңіз қырыққабатымен Жапония, Ақ теңіз жағалауының тұрғындары тамақтанады және оларда жүрек - қантамыр ауруларының даму жағдайлары неғұрлым сирек кездеседі.
Өсімдік клетчаткасы. Егде жастағы адамдарға өсімдік клечаткасының жалпы мөлшері тәулігіне 25-30 г. Тамақтың талшықты заттары (құрамында клечатка және пектинді заттар бар күрделі көмірсулар және т.б.) тамақ және токсикалық заттарды адсорбция жасап, ішектің бактериялық құрамын жақсартады. Тамақ талшықтарының әсерінен жүретін ішектің моторлық қызметінің белсенділенуі, үлкен дәреттің қалыпқа келуі дивертикулёз және қатерлі ісіктердің алдын алудың шынайы шаралары болып табылады. Дивертикулит (лат. diverticulum - басқа жаққа жол, тармақталу) - қуыс мүшенің қабырғасының томпаюы (ішек, өңеш, несеп ағар және т.б.).
Дәрумендер. Қартайған организмнің гомеостазын қолдауда дәрімендердің маңызы зор. Жасырынды гиповитаминоз егде жастағы адамдарда қантты диабет, полиурия, іштің жиі өтуі, инфекциялық аурулар кезінде байқалады. Құрамында дәнді дақылдар және жаңадан піскен жемістер бар толық тамақтану режимі рационды дәрумендермен байытуға мүмкіндік береді. Тіпті жаз және күз мезгілдерінде де егде жастағы адамдар қосымша дәруменді препараттарды қолданғаны жөн.
Минералды заттар. Жас ұлғайған сайын организмде минеральды заттардың кейбіреулері төмендеп, басқалары жиналып отырады. Мысалы, калий және натрий қатынасының өзгеруінен организмде сұйықтық жиналып жүрек - қан тамыр және зәр шығару жүйесінің қызметіне теріс әсер етеді. Егде жастағы адамдар калий тұздарының жетіспеуіне өте сезімтал болады, оларды гипокалиемия тез дамиды, әсіресе зәр айдайтын препараттарды қолдану кезінде. Гипокалиемияның клиникалық көрінісіне жүрек ырғағының бұзылуы, бұлшық ет тонусының әлсіреуі, суыққа сезімталдылықтың жоғарлауы, бұлшық еттердің тырысуы (әсіресе түнгі уақытта аяқ бұлшық еттерінің), зәр қышқылдылығының және бүйректің концентрациялық қызметінің төмендеуі жатады. Натрийдің аз мөлшері және калиийдің көп мөлшері бар нағыз тамақ өнімдеріне көкөністер (картоп және т.б.), жемістер (банан, апельсин) құрғақ жемістер (қара өрік, мейіз, кептірілген өрік) жатады.
Жас ұлғая келе адамдарда минеральды заттардың құрамының төмендеуі аясында кейбір мүшелерде тұздардың көп мөлшерде жиналуы - мысалы, қартайған организм тамыр қабырғасына кальцийді жинауға қабілетті, дегенмен кальцийдің жетіспеушілігі кәрілік остеопороздың негізгі бір себебі болып табылады. Егде жастағы адамдар организміне кальцийдің қалыпты мөлшерде түсуі орта жастағы адамдарға қажетті мөлшермен бірдей (800-1000 мгсөт). Жеңіл сіңірілетін кальций көзі - сүт, ашытылған сүт өнімдері, ірімшік.
Кулинарлы өңдеу. Қарт жаста шайнау аппараттары өзгеріске ұшырағандықтан тамақты кулинарлы өңдеу және тәсіліне және тамақ өнімдерін таңдаудың ерекше талаптары пайда болады. Тартылған ет, балық, ірімшік ас қорыту ферменттерінің әсеріне жеңіл ұшырайды. Ал көкөністерден - қызылша, сәбіз, кәді, түсті қырыққабат, қызамық, картоп (езілген түрде). Қауданды қырыққабат тамақ рационында шектелу керек, себебі оны көп қолданғанда ішекте ашу үрдісі күшейеді. Тамақ аса ыстық немесе суық болмау керек. Тамаққа қосатын дәмдеуіштерден сарымсақ және ақжелкектің шамалы мөлшері рұқсат етіледі.
0.5. Егде жастағы адамның тірек қимыл жүйесінің аурулары
Егде жастағы науқстард жиі кездесетін ауру түріне тірек қимыл жүйесінің аурулары жатады. Ол физикалық күйзеліске әкеліп, қозғалыс және өз-өзіне қызмет көрсету қабілеттілігін төмендетіп, өмір сапасын төмендетеді де мүгедектікке әкеледі. Мұндай аурулардың емі әжептәуір экономикалық шығынға әкелуі мүмкін.
Буындардың зақымдануы қабынумен (ревматоидты артрит, реактивті артриттер және т.б.), алмасу-дистрофиялық (остеопороз, остеоартоз, подаг-ра), екінші ретті (жарақаттан кейін, қатерлі аурулар кезінде - ісік, гемобластоздар және т.б.) және эндокриндік аурулар салдарынан (қантты диабет, гипофизді бүйрек үсті безі жүйесінің, қалқанша және қалқанша маңы безінің аурулар) болады. Дәріс, алдын алу және емдеу диагностикалық іс - шаралары кезіндегі мейірбикенің роліне және гериатрия тәжірибесіндегі буындардың алмасу дистрофиялық (дегенеративті) аурулары кезінде мейірбикелік үрдістің және күтімнің ерекше маңыздылығына бағытталған.
Аурудың дамуына тірек қимыл жүйесінің жастық өзгерістері әсер етеді. Қартаю кезеңінде бұлшықет масссасының көлемі азаяды, бұлшықеттердің жиырылу қабілеттілігі нашарлап, семіп босайды. Сүйектерде минералды заттар мен сүйектің салмағы азайып, сынғыш келеді. Буын шеміршегінің дегенерациясы күшейіп, сіңірлер мен буын қалталарына кальций тұздары (кальциноз) жиналады.
Остеопороз (кеуекті сүйек) - сүйек салмағының азаюымен және сүйек тінінің микроархитектоникасының бұзылысымен сипатталып, сүйектің морттығына әкеледі де сыну қаупін жоғарлатады. Сүйектің жиі кездесетін сынықтарына білектің дистальді бөлігінің, сан сүйегінің проксимальді бөлімінің (мойнының, ұршық үсті аймағының) және омыртқаның (омыртқаның денесі) жатады.
Остеопароз әлеуметтік жағынан тек жүрек қантамыр, ісік аурулары және қантты диабеттен кейін орын алады және әрбір екінші әйелге және 50-ден асқан әрбір үшінші ер адамға қауіп төндіреді. Бұл ауру 61-70 жас арасында 40-66% және 71-89 жас арасында - әйел адамдарда 70-90% диагностика-ланады. Бұл жастағы ер адамдарда осы аурудың көрсеткіштері төмен болады. Остеопорозбен және сүйек сынықтарымен асқынған оның науқастардың емі мен қайта қалпына келуі едәуір материалды шығындармен байланысты.
Этиология және патогенезі. Сүйектің қалыпты құрылымы және қызметі ағзаға жеткілікті мөлшерде кальций, фосфор, магний, цинк, мыс, марганец, фтор, D дәруменінің және т.б түсуімен байланысты. Өмір ағымына байланысты сүйек тіні үнемі жаңарып отырады. Бұл құбылыс кальций-фосфор алмасыуымен тығыз байланысты және күрделі гормональды жүйемен реттеледі, негізгі орынды қалқанша маңы безінің паратиреоидты гармоны, қалқанша безінің кальцитонины және D дәрумені алады. Соңғысы ағзаға тағаммен түседі, сонымен қатар ультракүлгін сәулелерінің әсерімен пайда болады. Жас ұлғая келе (35-40 жастан кейін) сүйек салмағының физиология-лық азаюымен басталады. Остеопароздың алдын алу, ерте диагностикалау және емдеу мақсатында мейірбике, бұл аурудың даму қаупіне жататын сәттерді білуі қажет:
oo етеккірі тоқтауы байқалған әйелдерде;
oo егде жастағы әйелдер мен ер адамдарда;
oo етеккір циклінің бұзылыстары, аменорея, сонымен қоса жатыр қосалқыларын алып тастаған әйелдерде;
oo анамнезінде және жақын туыстарында сүйек сынықтары бар науқастарда;
oo ұзақ уақыт бойы қимылсыз жатқан науқастарда (сынықтардан, жарақаттан және ортопедиялық операциялардан кейін);
oo созылмалы эндокринді және ревматикалық, сонымен қатар асқорыту, зәр шығару, қан жасау жүйесінің патологиялары бар науқастар.
Остеопароздың дамуына темекі шегу, жеткіліксіз физикалық белсенділік (отырықшы өмір кейпі) және тамақпен кальцийдің түсуі, дене салмағының төмен болуы (57 кг-нан төмен), көп мөлшерде ішімдік және кофе ішу себебін тигізеді. Сонымен қатар кейбір дәрілерді қолдану: глюкокортикосте - роидтар (преднизолон және т.б.), тырысуға қарсы (фенобарбитал) және зәр айдаушы (фуросемид) препараттар, антикоагулянттар (гепарин), антацидтер, құрамында мыс бар (альмагель және т.б.), тиреоидты гормондар (тироксин) осындай нәтиже береді.
Егде жаста бірінші ретті остеопороз (етеккір тоқтағаннан кейін және сенсильді) басым болады, әртүрлі: эндокринді, ревматикалық, асқазан - ішек, зәр шығару жолдарының және қан жасау жүйесінің созылмалы ауруларына байланысты дамитын екінші ретті түрі сирек кездеседі.
Етеккір тоқтағаннан кейінгі (климакс) остеопороз 50-70 жастағы әйелдерде кездеседі. Оның негізгі себебі - жіберу механизмі - организмде әйел жыныс гармоны эстрогендердің жеткіліксіз мөлшерде түзілуі. Олардың жеткіліксіз болуы калий фосфор алмасуын реттейтін гармонды жүйенің бұзылуын туғызады. Осыдан сүйек тінінің түзілу үрдісі бұзылып, Д дәруменінің жеткіліксіздігі дамып, ас қорыту ішек жолдарында кальцийдің сіңірілуі төмендейді. Соңынан сүйек салмағы және тығыздығы азайып, олардың сынғыштығы күшейеді.
Сенильді остеопороз еркектерге қарағанды әйелдерді 70 жастан асқанда жиі анықталады. Оның дамуына бірнеше факторлар қатары қатысады:
oo сүт өнімдерін шектегендіктен тамақпен бірге кальцийдің түсуінің төмендеуі;
oo физикалық белсенділіктің төмендеуінен және ұзақ уақыт инсоляцияның (күн сәулесі ваннасы) организмде Д дәруменінің түзілуінің төмендеуі;
oo Д дәруменінің жеткіліксіздігінің нәтижесінен ас қорыту жолдарында кальцийдің сіңірілуінің төмендеуі;
oo қалқанша маңы безінің белсенділігінің жоғарлауы - паратиреоидты гармонның әсерінен сүйектен кальции шығып остеопроз дамиды.
Клиникалық көрінісі: Остеопороз ұзақ уақыт жасырын түрде болуы мүмкін - ешқандай белгісіз және алғаш рет сүйек сынғанда көрніс береді. Ұзақ уақыт тік жағдайда болғанда және қозғалыста арқаның ауруы оның жиі болатын жалғыз белгісі болып табылады.
Уақыт өте келе бұл ауырсыну күшейе түседі де тек жатқан кезде ғана басылады. Бұған жылдың суық мерзімінде күшейе түсетін және физикалық күш түскенде қол-аяқ сүйегіндегі үнемі болмайтын, ұшпалы, әртүрлі қарқындағы ауырсыну қосылады. Аурудың өршуінде омыртқада тұрақсыз ауырсыну үнемі болады, немесе үйректік жүріс, кейде ақсаңдау пайда болады, науқастың (қимылы) физикалық белсенділігі шектеледі. Ауырсыну оны төсек тартып жатқызады және үнемі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Көкшетау жоғарғы медициналық колледжі
Мамандығы Мейірбике ісі
Біліктілігі ______________
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Егде жастағы науқастарға мейіргерлік күтімнің
ерекшеліктері.
Орындаған: Хибадат Кенжегул ______________
Т.А.Ж қолы
Ғылыми жетекшісі: Куспанова Айгуль Рысбековна
Т.А.Ж ______________
қолы
Көкшетау 2021 жыл
Мазмұны
Қысқартылған сөздер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ТАРАУ. ЕГДЕ ЖАСТАҒЫ НАУҚАСТАРҒА МЕЙІРГЕРЛІК КҮТІМНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
0.1. Егде жастағы науқастарды күтудің негізгі ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... .5
0.2. Егде жастағы науқастарды күтудің жалпы принциптері ... ... ... ... ... ... ... .7
0.3. Егде жастағы науқастарға мейіргерлік күтім мен бақылау жасаудың ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
0.4. Егде жастағы науқастарды тамақтандыру ережесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
0.5. Егде жастағы адамның тірек қимыл жүйесінің аурулары ... ... ... ... ... ... ..1 7
0.6. Егде жастағы науқастардың тері өзгерістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2-ТАРАУ. ЗЕРТТЕУ МАТЕРИАЛДАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІ
2.1. Зерттеудің материалдары мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2.2. Егде жастағы науқастарға мейіргерлік күтімнің ерекшеліктерін зерттеу
мақсатында алынған нәтижелерді талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...27
Практикалық ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..44
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
Қысқартылған сөздер тізімі
АҚ - артериялық қысым
АҚЖ - асқорыту жолдары
БҰҰ- біріккен ұлттар ұйымы
ЖИА- жүректің ишемиялық ауруы
ЖҚЖ - жүрек қан тамыр жүйесі
ЖБЖ - жедел бүйрек жеткіліксіздігі
ГПЛ - гиперлипопротеинемия
ӨСОА - өкпенің созылмалы обструктивті ауруы
УКС- ультракүлгін сәулесі
ДДҰ-Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы
ҚА - қалалық аурухана
РФ - Ресей Федерациясы
АҚШ - Америка Құрама Штаттары
Кіріспе
Соңғы 160 жылда өмір сүру ұзақтығы экономикалық дамыған елдерде жылына 3 айға ұлғайды. БҰҰ деректері бойынша 2025 жылы 60 жастан асқан азаматтар саны 1 млрд-тан асады. Дамыған елдерде өмір сүру ұзақтығы 80 жасқа жетті. Біздің елде қарт адамдардың саны 5% құрайды.
Қазіргі заман медицинасының динамикалық дамыған саласы - клиника-лық геронтологияның (гериатрии) міндеті - егде жастағы адамның физиологиялық және патофизиологиялық ерекшеліктерін, патологиялық үрдістердің өтуі мен оларды емдеу тәсілдерін анықтау. Геронтопсихология міндеті - егде жастағы адамдардың жүйке жүйесі мен әдет-қылықтарын зерттеу. Геронтопсихологияның маңызды саласы - түрлі тірі жандылардың жастық әдет-қылықтарын зерттейтін әдет-қылық геронтологиясы болып табылады. Әлеуметтік гигиенаның міндеті (герогигиена) - өмір сүру жағдайлары мен қоршаған ортаның қартаю мен адамның өмір сүру ұзақтығына әсерін анықтау.
Қартаю мен оның дамуындағы қосалқы аурулар негізінде жатқан меха-низмдерді түсіну қажеттілігі де айтылған. Осының негізінде егде жастағы адамдарға тән ауруларды нәтижелі емдеу мен алдын алу стратегиясы ойластырылу қажет. ЖИА, инсульт, төменгі тыныс жолдарының инфекциясы мен пневмо-ния, өкпе рагі сияқты ауруларды алдын алу, талдау тобының деректері бойынша өмір сүру ұзақтығын 9,3 жылға ұлғаюына алып келуі мүмкін (дамыған елдерде жылына 4,4, экономикасы барынша дамыған елдерде жылына 16,1).
Егде жастағы адамдар арасында мейіргерлік көмекке мұқтаж науқастар тізімі кең. Елімізде онкологиялық аурулар, сондай-ақ ЖҚТБ-мен, церебралды сал ауруымен, жүрек-қан тамырлары патологиясының ауыр түрлерімен ауыратын пациенттердің, әртүрлі емдік үдемелі аурулары бар егде жастағы науқастардың саны төмендемейді. Денсаулық сақтау министрлігінің талдауы осы аурулар классы бойынша сырқаттанушылық пен өлім-жітімнің жоғары көрсеткіштерін көрсетеді.
Мұның бәрі егде жастағы науқастарға мейіргерлік күтімнің ерекшеліктерін және әлеуметтік-медициналық жұмыстар бойынша орындалатын іс-шараларды дайындауда сараланған тәсілді қолдануды, медициналық бақылауға, оңалтуға қажеттілікті көрсетеді. Осыған байланысты әлеуметтік-медициналық жұмысты жүзеге асыруға қабілетті мамандарды даярлау туралы мәселе өткір қойылып отыр.
Зерттеудің өзектілігі: ХХІ ғасырдың басында халықтың қартаю тенденциясы экономикалық дамыған барлық елдерде байқалады, бұл қоғамның медициналық-әлеуметтік мәселелерінің бірі. Өйткені егде жастағы адамдарға жастарға қарағанда көбірек медициналық-əлеуметтік жəне психологиялық көмек қажет, сондықтан оларды ұзақ емделуі мен күтімі жиі кездеседі.
Егде жастағы адамдарға күтім жасаудың созылмалы және күрделі қажеттіліктері медициналық қызмет көрсету, яғни мейіргерлік күтімнің ерекшеліктерін ұйымдастыруды жетілдіру мəселелерінің маңыздылығын анықтайды жəне менің зерттеу жұмысымның өзектілігі болып табылады.
Зерттеу объектісі: Көпбейімді Ақмола облыстық ауруханасы, кордиалогия бөлімшесі.
Зерттеу мақсаты: Егде жастағы науқастарға мейіргерлік күтімнің ерекшеліктерін ауалнама жүргізу арқылы зерттеу.
Міндеттері:
oo Тақырыпқа байланысты әдебиеттерді шолу;
oo Егде жастағы науқастарға мейіргерлік күтім көрсетудегі мейірбикенің рөлін бағалау;
oo Бөлімшедегі мейіргердің жұмысын анықтау мақсатында сауалнама жүргізу;
oo Нәтижесін талдау және қорытынды жасау;
oo Бөлімшедегі мейіргердің жұмысын бағалау;
oo Осы зерттеу нәтижесінде егде жастағы науқастарға мейіргерлік күтім жасауда мейірбикенің жұмысын нығайту.
Зерттеу сұрағы: Егде жастағы науқастарға мейіргерлік күтімнің ерекшеліктерін анықтау арқылы олардың өмір сүру ұзақтығының жақсарту, тəжірибелік ұсыныстар жасау.
Зерттеу жаңалығы: Егде жастағы науқастарға мейіргерлік күтімнің ерекшеліктерін мен өмір сүру ұзақтығын жақсартуда, көпбейімді Ақмола облыстық ауруханасы, кордиалогия бөлімшесінде егде жастағы науқастарға мейіргерлік күтімнің ерекшеліктерін анықтау арқылы талдау жүргізіп, қорытынды шығаратын боламын.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы: Егде жастағы науқастарға мейіргерлік күтім жасау ерекшеліктері, яғни жалпы емдеудің мақсаты - науқас үшін өмір сүру сапасын жақсарту мүмкіндіктерін жасау. Ол науқастың физикалық қажеттіліктерін қанағаттандыруға ғана емес, сонымен қатар маңызды - психологиялық, әлеуметтік және рухани қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталуы керек.
Дипломдық жұмыстың көлемі мен кұрылымы: Зерттеу жұмысы 51 компьютерлік мәтін бетінен тұрады, 20 диаграммалар және 20 кестелер суреттелген. Дипломдық жұмыс кіріспе, әдебиеттерді шолу, зерттеу материалдары мен әдістері, зерттеудің нәтижелері, қорытынды, практикалық ұсыныстар, пайдаланылған әдебиеттер тізімі 35 әдебиеттен тұрады.
1 ТАРАУ. ЕГДЕ ЖАСТАҒЫ НАУҚАСТАРҒА МЕЙІРГЕРЛІК КҮТІМНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
0.1. Егде жастағы науқастарды күтудің негізгі ерекшеліктері
Егде жастағы адамдарға тән патологиялық өзгерістердің байқалуы 40-50 жастан басталады. Бұл өзгерістерді мынадай топтарға біріктіруге болады:
Инволюциялық (кері дамуға байланысты) әртүрлі мүшелер мен жүйелерде байқалатын функциональді және морфологиялық өзгерістер. Мысалы, жасы ұлғайған сайын өкпенің тіршілік сыйымдылығының көрсеткіші, бронх өткізгіштігі, бүйректегі шумақтар сүзгіштігінің көлемі төмендейді, май тіндерінің салмағы ұлғайып, бұлшық ет салмағы азаяды (көк етті қосқанда).
Бір науқастың бойында екі немесе одан да көп аурулардың болуы. Егде жастағы науқастың бойында тексеру кезінде аурудың кем дегенде бес түрі анықталады. Осыған байланысты аурудың клиникалық көрінісі майланады, әр түрлі симптомдардың диагностикалық бағасы төмендейді. Бір жағынан қосымша аурулар бір-бірін күшейтеді. Мысалы, жүректің ишемиялық ауруы (ЖИА) бар науқастағы анемия жүрек жеткіліксіздігінің клиникалық көрінісін тудырады.
Көбнесе аурулардың созылмалы ағымды болуы. Көптеген созылмалы аурулардың өршуіне жасына сәйкес эндокринді алмасу және иммундық ығысудың қолайсыздығы әсер етеді.
Аурудың клиникалық ағымы әдеттегідей болмайды. Көбінесе аурудың неғұрлым баяу және жасырынды бүркемелі ағымы анықталады. (Пневмония, миокард инфарктісі, өкпе туберкулёзі, неопластикалық үрдістер, қантты диабет және т.б.). Мысалы, егде жастағы науқастарда қызба, туберкулез немесе инфекциялық эндокардиттің, іш қуысындағы абсцесстің негізгі көрінісі болуы мүмкін.
Кәрілік аурулардың болуы (остеопороз, қуық үсті безінің қатерсіз ісігі, Альцхаймер аруы, кәрілік амилоидоз және т.б.).
Қорғаныс реакцияларының, бірінші кезекте иммунды реакцияның өзгеруі.
Әлеуметтік - психологиялық статустың өзгеруі. Әлеуметтік бейімсізденудің негізгі себебі адамның зейнеткерлікке шығуы, жақын туыстарын және жолдастарының өліміне байланысты оларды жоғалту, жалғыздық және басқа адамдармен қарым - қатынасының шектелуі, өзін күтудің қиындауы, экономикалық жағдайының нашарлауы. Осы жағдай аясында үрейлілік, депрессия, ипохондриялық синдром сияқты бұзылыстар дамиды (өзінің денсаулығы үшін шектен тыс патологиялық сақтану, ешқандай ауру болмаса да оның бар екеніне сену).
Егде жастағы науқасты рациональды қарау өзара міндетті түрде түсінушілікке жету және науқас - мейірбике - дәрігер үштігімен келісуді болжайды. Науқастың дәрігердің тағайындауын орындау дәрежесі медициналық әдебиетте комплайенс (англ. compliance - келісу) терминімен берілген. Егде жас өздігінен жеткіліксіз комплайенстің себебі бола алмайды, себебі дұрыс жақындасу комплайенске жетуге қол жеткізеді - ауызша және жазбаша нұсқауды қолдану, тағайындалатын медикаменттердің санын азайту, ұзақ әсер ететін дәрілердің түрлерін және қосарланған препараттарды таңдау және т.б.
0.2. Егде жастағы науқастарды күтудің жалпы принциптері
Медициналық этика. Егде жастағы науқастарды күтуде медициналық этика және деонтологияның ережелерін сақтау маңызды болып табылады. Кей жағдайда жалғыз басты пациент үшін мейірбике ең жақын адам болып саналады. Әрбір науқастың жеке бабын табу үшін пациенттің жеке басының ерекшеліктерін және оның өз ауруына көз қарасын ескеру қажет. Науқаспен дұрыс қарым-қатнас орнату үшін мейірбике онымен сабырлы сөйлесіп, үнемі сәлемдесу керек. Егер пациенттің көзі көрмесе күн сайын науқастың палатасына кіргенде өзін таныстыру қажет. Науқаспен сыпайы және сыйластықпен қатынасып, оны аты-жөнімен атаған дұрыс. Апа, ата деген сөздерді қолдануға болмайды. Гериатриялық науқастар кей жағдайда өзіне кетеді, өзінің жағдайын тыңдайды тітіркенгіштік, жылампаздық пайда болады. Пациентті әртүрлі медициналық емшараға дайындау, оны дұрыс тыңдай білу, жанашырлық көрсету және кеңес беру дұрыс емдеудің маңызды факторлары болып саналады. Дегенмен, мейірбике өз бетімен, дәрігердің айтуынсыз науқасқа немесе туыстарына оның ауруы және ауруының ақыр соңы туралы мәлімет беруге болмайды, тексеру және емдеу тәсілдерінің нәтижесін талқыламау керек.
Ұйқысыздық мәселесі. Егде жастағы науқастар жиі ұйқысыздыққа шағымданады, оларда ұйықтау режимі өзгереді - олар көбінесе күндіз ұйықтап, түнде белсенділік көрсетеді (кіріп-шығады, палатаның ішінде жүреді, кітап оқиды). Осы жағдайда ұйқы тудыратын дәрілерді жиі қолдану тез үйренушілікке әкеледі. Сонымен қатар ұйқы тудыратын дәрілерді қолданған кезде әлсіздік, басының ауруы, таңертеңгі уақытта басының сынуы, іш қату байқалуы мүмкін. Ұйқы тудыратын дәрілерді дәрігер қажет болған жағдайда тағайындайды. Мейірбике науқасқа дәрілік шөптерді ұсына алады (мысалы, сасық шөп тұнбасы 10-15 мл-ден ұйықтар алдында 40 мин бұрын), 10-20 тамшы Валокордин, бал араласқан жылы сүт (1 ас қасық) және т.б.
Жеке гигиена шараларын қамтамасыз ету. Егде жастағы науқастарға өзінің бабын табу қиынға соғады. Оларға төсек жаймасын, іш киімдерін ауыстыруға көмектесу керек, қажет болған жағдайда шашын, тырнағын күту жүзеге асырылады. Пациенттің ауыз қуысының жағдайын бақылаған дұрыс. Оларға тамақтан кейін ауыз қуысын мұқият шаю үшін қайнатылған жылы су беріледі. Жағдайы ауыр науқастардың мейірбике 1% сутегінің асқын тотығына немесе гидрокарбонат натрий ерітіндісіне малынған мақтамен ауызын сүртуге міндетті. Ұзақ уақыт төсек режимінде жатқан науқастың терісін күту, ойылулардың алдын алу жүзеге асырылады. Мейірбике науқастың төсектегі қалпын өзгертуге көмектесу, егер жағдайы мүмкіндік берсе жан-жағына жастық тіреп төсекке отырғызу, арқасын, аяқ басын және саусақтарын шамалы уқалау керек. Науқастың физиологиялық бөліністерін бақылау керек және қажет болса ішек қызметін диета арқылы реттеу (тамақ рационына құрғақ жемістерді, қышқыл-сүт өнімдерін қосу және т.б.), дәрігердің тағайындауымен іш жүргізетін препараттарды қолдану немесе тазалау клизмасын қою. Науқас жағдайының нашарлауының кез келген түрінде, жаңа симптомдар пайда болғанда мейірбике дереу дәрігерге хабарлау керек. Дәрігер келгенше пациентті жатқызып ыңғайлы жағдайда отырғызуға көмектесу керек (мысалы, науқас ентіккенде оны отырғызу немесе жартылай отырғызу), тыныштықты қамтамасыз ету, қажет болса-алғашқы көмек көрсету.
Жарақаттанудың алдын алу. Жарақаттанудың пайда болуын алдын алуға ерекше назар аудару керек. Соғылу және сынықтар (әсіресе, сан сүйегінің мойны) науқастардың қозғалысын шектеп, өлімге әкеп соқтыратын пневмония, өкпе артериясының тромбоэмболиясы сияқты асқыныстардың пайда болуы мүмкін. Қауызда науқасты жуындырғанда науқасқа тірек болу, қауызға енуге және шығуына көмектесіп, науқастың аяғы тайып кетпеу үшін еденге резеңкелі алаша төсейді. Мейірбике ауруханадағы бөлмелердің жағдайын, жарықтың жеткілікті болуын бақылайды. Еденде бөтен заттар болмау керек, сұйықтық төгілуін болдырмау керек, себебі науқас байқамай, аяғы тайып, құлап кетуі мүмкін. Гериатриялық бөлімшенің дәлізі кең, жиhаздармен толмау керек, дәліздегі қабырға бойына науқастар жүргенде сүйену үшін сүйеніш орнатылу керек.
Дәрі қабылдауды бақылау. Мейірбике науқастың тағайындалған дәріні қабылдауын бақылау керек. Есте сақтау қабілеті төмендегенде және деменция дамығанда (лат. Dementia - ақылы кем) пациенттер дәрісін ішуді ұмытады немесе қайталап ішуі мүмкін. Сондықтан егде жастағы науқастар дәрігер ұсынысын тек ауызша ғана емес сонымен қатар жазбаша түрдегі нақты нұсқаулармен қамтамасыз етілуі қажет. Науқас бойындағы судың тепе - теңдігін бақылаған дұрыс, себебі сұйықтықты аз мөлшерде қабылдау организмде тағайындалған препараттардың концентрациясының жоғарлауына, кері әсерлерінің пайда болуына дәрілік интоксикацияның пайда болуына әкеп соқтырады.
0.3. Егде жастағы науқастарға мейіргерлік күтім мен бақылау жасаудың ерекшеліктері
Тыныс алу мүшелерінің аурулары бар егде жастағы науқастарды күту және бақылау: Егде жастағы науқастарда тыныс алу мүшелері ауруларының клиникалық ағымының ерекшелігі қартайған организмдегі кері даму үрдістеріне байланысты.
oo өкпе паренхимасының иілгіштігі төмендейді, оның атрофиясы дамиды;
oo альвеола көлемінің ұлғаюы нәтижесінен өкпенің тыныс беткейі 40-50%-ға төмендейді;
oo өзгерген тамырлар (өкпе капиллярлары тығыздалады, сынғыш келеді) өкпе тінін толық қоректендіруді қамтамасыз етпейді, газ алмасу қиындайды;
oo мембраналардың тығыздалуы альеолярлы ауа мен капиллярлы қан арасындағы газ алмасуды қиындатады;
oo альвеолярлы вентиляция біркелкі болмайды;
oo кірпікшелі эпителийдің белсенділігінің және шырышты қабаттардағы рецепторлардың сезімталдылығының төмендеуі салдарынан, эпителий торшасының біртіндеп атрофиялануынан бронхтардың өзіндік тазару механизмі бұзылады;
oo бронхтардың безді эпителийінің және шеміршек тінінің атрофиясы бронх өзегінің әрқилы тарылуына және олардың қампаюына әкеп соқтырады;
oo жөтел рефлексі төмендейді;
oo кеуде қуысы және арқа бұлшық еттерінің дистрофиялық өзгеруі, кеуде қуысының бөшке тәрізді өзгеруі, склерозды өзгерістер қабырғаладың қозғал-ғыштығын төмендетеді, кеуде қуысының экскурсиясы көлемін шектейді;
oo тыныс алу орталығының көмірқышқыл газына және гипоксияға сезімталдылығы күшейеді;
Егде жастағы науқастарда созылмалы бронхиттің өршуінің жиі байқалуы, кеуде қуысының жасына сәйкес өзгеруімен, тыныс алу қозғалысының шектелуімен, жөтел түрткісінің нәтижесі аз болуынан дренажды қызметінің төмен болуы және жыбыр эпителийнің атрофиясына, кіші қан айналым шеңберінде қанның іркілуіне, инфекцияға қарсы қорғанысының төмен болуына байланысты. Егде жастағы науқастарды емдеуді олардағы патологиялық үрдістердің ерекшеліктерін, қосымша ауруларын, пациенттің жеке басының ерекшеліктерін ескере отырып жүзеге асырады. Гериатриялық науқастардың созылмалы бронхитпен жиі ауруы бактерияға қарсы препараттарды жиі қолдануына байланысты. Осыған орай егде жастағы науқастарда бактерияға қарсы препараттардың кері әсері жиі байқалады, мысалы, есту қабілетінің төмендеуі (стрептомицин, гентамицин және т.б.), бүйрекке токсикалық әсер (канамицин), кандидоз, дисбактериоз және атрофиялық глоссит (тетрациклин, қосарланған антибиотики) және т.б. Сондықтан мейірбике токсикалық дәрежесі төмен дәрілерді қолдануға пациенттерді үйрету қажет. Науқастар тағайындалған препараттарды тәуліктің бекітілген уақытында қабылдап, ұсынылған, іс-әрекет режимін және қабылдау шартын сақтау керек (мысалы, котримоксазолды қабылдағанда көп мөлшерде сілтілі су ішу керек - Боржоми немесе 7г гидрокарбонат натрийдің бір стақан судағы ерітіндісі), диеталық ережелер (мысалы, тетрациклинмен емделгенде тамақ рационынан шұжық, кептірілген және тыңайтылу арқылы өсірілген көкөністерді қабылдауға болмайды).
Егде жастағы науқастарды оксигенотерапиямен емдеуде өте сақ болу керек. Егде жаста шамадан тыс белсенді оксигенотерапия жүргізу теріс нәтиже беру мүмкін - басының айналуы, жүрек айну, тұншығу, Чейн-Стокс тынысы. Одан басқа тыныс алу орталығының гиперкапниялық тежелу салдарынан коматозды жағдайға ұшырауы да мүмкін. Пневмониямен сырқаттанған науқастарды бақылау кезінде дене қызуының қауіпті төмендеу кезеңі науқас үшін өте қауіпті екенін естен шығармау керек, себебі бұл кезеңде жедел жүрек жеткіліксіздігінің пайда болуы мүмкін. Аурудың бұл кезеңі гериатриялық жастағы науқастар үшін күрделі, себебі оларда жүрек жеткіліксіздігі коллапстың классикалық түрінде емес ЖИА-ның өршуі түрінде, инсульттің дамуы, бүйрек жеткіліксіздігі дәрежесінің күшеюі түрінде көрінеді.
Жүрек - қантамыр жүйесінің аурулары бар егде жастағы науқастарды күту және бақылау: Егде жастағы науқастарда жүрек-қантамыр жүйесінің (ЖҚЖ) ауруларының ерекшелігі басқа да мүшелер мен жүйелердің аурулары сияқты организмдегі иволютивті үрдістерге, бірінші кезекте тамыр және жүректің склерозды зақымдалуына байланысты.
oo қолқа, тәж, ми және бүйрек артерияларының иілгіштігі төмендейді;
oo тамыр қабырғасының қатаюы шеткері қарсыласуды біртіндеп күшейтеді.
oo капилляр және артериолалар аневризмалық кеңейіп және бұраланып капиллярлар желіндегі тамырлар облитирацияға ұшырап трансмембраналық алмасу нашарлайды.
oo негізгі мүшелердің қанмен қамтамасыз етілуі толық адекватты болмайды.
oo жүрек қан айналымының жеткіліксіздігі нәтижесінен бұлшық ет талшықтарының дистрофиясы, атрофиясы және олардың дәнекер тініне ауысуы болады. Жүрек жеткіліксіздігіне және жүрек ырғағының бұзылуына әкеп соқтыратын атеросклерозды кардиосклероз пайда болады.
oo миокардтың склерозға ұшырауынан оның жиырылғыш қасиеті төмендеп, жүрек қуысы кеңейеді.
oo Кәрі жүрек (жүрек бұлшықетіндегі адамның жасына байланысты өзгерістер) нейрогуморальді реттелудің өзгеруінен миокардтың ұзақ уақыт гипоксияға ұшырауынан дамитын жүрек жеткіліксіздігінің негізгі факторының бірі болып табылады.
oo Егде жаста қанның ұю жүйесі белсенеді, ұюға қарсы механизмдердің функциональді жеткіліксіздігі дамиды, қанның реологиясы нашарлайды.
Егде жаста гемодинамика ерекшеліктерінің кейбір қатары дамиды: негізіген систолалық артериялық қысым (АҚ) жоғарлайды, венозды қысым төмендейді, жүректің жұмысы, кейіннен минуттық көлемі төмендейді. Жасы ұлғая келе ірі тамырлар қабырғасы өзінің иілгіштік қасиетін жоғалтады, атеросклерозды түйіндер және ұсақ тамырларды органикалық өзгерістер дамуының салдарынан ми, бүйрек және бұлшықеттің қан айналымы төмендейді. Қазіргі уақытқа дейін адамның жасына байланысты АҚ-ның қалыпты көрсеткіші құрастырылған жоқ - егде жастағы адамдарда АҚ-ның көтерілуі қалыпты компенсаторлы көрініс ретінде қарастырылады. ЖИА бар егде жастағы науқастардың жағдайының нашарлауына қосымша өкпе - бронх аурулары, физикалық күш, тойып тамақтану, психоэмоциональды есеңгіреу, жедел инфекциялар, зәр шығару жолдарының қабыну үрдістері, операциялық ем және т.б. себеп болуын естен шығармаған жөн.
Мейірбике науқастармен белсенді жұмыс жүргізіп, оларға теріс әдеттермен күресу жолдарын түсіндіруі керек. Әр бір шылым шеккеннен кейін жүрек жиырылуының күші және жиілігі жиілейтінін, АҚ-ның жоғарлайтынын түсіндіру керек. Темекі шегетін адамдарда артериялық гипертензияның қатерлі түрі байқалады, емнің нәтижесі төмендейді, жүрек-тамыр аурулары салдарынан болатын өлім 2 есе жоғарлайды. Егде жастағы науқастар күндіз шамалы дем алып, түнде тыныш ұйықтауы керек. Босаңсуға арналған жаттығулар жасау пайдалы. Науқасқа дәрумендерге бай және толық калориялы тамақ рационының пайдасы мол. Жануар майынан, тәттілерден, тойып тамақ ішуден бас тарту қажет, себебі артық салмақ жүрек жұмысына кедергі жасайды.
Егде жастағы адамдарға мүмкіндігінше физикалық жаттығулар және тыныс алу гимнастикасымен айналысу ұсынылады.
Асқазан-ішек жолдарының аурулары бар егде жастағы және қарт науқастарды күту және бақылау: Егде жаста асқорыту мүшелері ауруларының сипаты ас қорыту жолдарының (АҚЖ) адамның жасына сәйкес анатомия - физиологиялық ерекшелігіне байланысты барынша өзгереді.
Ауыз қуысы: сілекей бездерінің инволюциясы дамиды, шайнау аппараты өзгереді.
Өңеш: шырышты қабаты атрофияланады, перистальтикасы төмендейді, жиі дискинезия дамиды.
Асқазан: секреторлы және ферментті белсенділігі төмендейді, қозғалыс белсенділігі баяулайды.
Бауыр: гепатоциттер саны азаяды, олардың регенерация үрдісі тежеледі, бауырдың функциональды белсенділігі төмендейді. Билирубин деңгейінің төмендеуі, өт қышқылы және фосфолипидтер мен холестериннің жоғарлауы байқалады. Өттің липидті комплексі көрсеткіштерінің төмендеуі ішектің ас қорытуын бұзып, диспепсиялық бұзылыстар байқалады.
Ұйқы безі: жасы ұлғая келе тіндердің атрофиялануы сыртқы секреторлы қызметінің төмендеп, қуыстық және мембраналық ас қорытуды баяулатады.
Ішек: ішек түктерінің биіктігі төмендейді, және мембраналық ас қоры-тылу және сіңірілу жүзеге асатын шырышты қабаттың көлемі кішірейеді. Гипоталамус, гипофиз және қалқанша безінің жасы ұлғая келе өзгеруі ащы ішектің ферментативті спектрінің қайта құрылуына әсер етеді. Ащы және тоқ ішектердің қозғалыс белсенділігі төмендейді, ішек микрофлорасының құра-мы өзгереді, ішек диспепсиясының көрінісі күшейеді.
Ас қорыту мүшелерінің қанмен қамтамасыз етілуі және инервациясы да функциональды және құрылымдық өзгерістерге ұшырайды. Статистикалық мәліметтер бойынша еңбекке жарамды тұрғындардың 50% созылмалы гастритпен сырқаттанады, ал жасы 60-тан асқан адамдарды бұл ауру 100%-ға жақындайды. Егде жастағы адамдарды созылмалы гастрит жеке ауру түрінде болмайды, көбінесе асқазан он екі елі ішек аймағындағы аурулармен, созылмалы панкреатитпен, ЖИА, қантты диабетпен қосарланады.
Егде жаста атрофиялық гастриттің жиі таралуы бактериальды созылмалы гастрит ағымының ұзақ болуына, дуоденогастральды рефлюкстің жиі дамуының салдарынан пайда болатын асқазанның шырышты қабатының зақымдалуына және тітіркенуіне байланысты. Сонымен қатар созылмалы гастрит ятрогенді себептерден дамиды (әртүрлі медикаменттерді жиі қолдану).
Егде жаста созылмалы атрофиялық гастриттің көрінісі спецификалық емес. Созылмалы гастриттің симптомдары қосымша патологиямен боялуы мүмкін (ЖИА, созылмалы панкреатит және т.б.).
Кей жағдайда ЖИА ас қорыту жолдарының әртүрлі аурулары түрінде байқалады. (олар мынадай терминдермен белгіленеді іш ұстамасы, созыл-малы мезентериальді жеткіліксіздік, абдоминалді ишемиялық ауру). Патологияның бұл түрінде созылмалы ишемия соқыр ішек артериясының, жоғарғы және төменгі шажырқай артериясының толық қанмен қамтамасыз етілмеуінен байланысты. Мезентериальды қан айналымның бұзылу себебі бұл тамырлардың атеросклерозды зақымдалуы және басқа да қан айналымды төмендететін жағдайлар:
oo миокард инфарктісі, жүрек ырғағының бұзылуы (мысалы жүрекше фибрилляциясы), артериальді гипертензия;
oo тамырдың сырттан қысылуы (экстравазальді қысылуы) ісік және жабыспа үрдісінің болуынан;
oo тамыр қабырғасының интрамуральды қабатындағы жасына сәйкес пайда болатын іш қуысындағы мүшелердің қанмен қамтамасыз етілуінің бұзылуын күшейтетін өзгерістер.
Осындай науқастарды күту кезінде пациенттердің режимді сақтауын (тамақтанғаннан соң тынығу) және диетаны (қабылдайтын тамақтың көлемін азайту арқылы липид алмасуды қалыпқа келтіруге бағыттау) бақылау өте маңызды.
Егде жастағы науқастарда ең жиі кездесетін шағымдары іш қату болып табылады. Оның себебі қимыл-қозғалыстың аздығы, ішек атониясы, дұрыс тамақтанбау, дәрілік препараттардың кері әсері және т.б.
Үлкен дәретті қалыпқа келтіру үшін біріншіден, диетаны түзету қажет. Науқасқа таңертең аш қарынға (12) стақан қайнатылған салқын су, айран беріледі. Мейірбике пациентке қызылшадан, сәбізден, пісірілген алма, картоптың орнына бұқтырылған көкөністер, қарақұмық ботқасын қабылдау керектігі туралы кеңес беруі қажет. Тамақ рационында жемістер мен көкөністер мөлшері көп болуы тиіс. Құрғақ көкөністерді - кептірілген өрік, қара өрік, мейіз қолдану іштің жүруіне оң нәтиже береді. Оларды ыстық суға батыру керек, егер науқастың шайнауы қиын болса ет тартқыштың көмегімен үгіту қажет. Іш қату ұзаққа созылса мейірбике дәрігердің тағайындауымен науқасқа тазалау клизмасын жүргізеді. (тазалау, гипертониялық, майлы т.б.).
Бүйрек және зәр шығару жолдарының аурулары бар егде жастағы және қарт науқастарды күту және бақылау: Егде жастағы адамдардың бүйрегіне тән өзгерістер:
oo бүйректің барлық құрылымдық элементтерінде дәнекер тінінің компоненттері өршімелі түрде жиналып, осы мүшенің атрофиясына әкеп соқтырады;
oo бүйрек көлемінің және салмағының төмендеуі, әйелдерге қарағанда еркектерде байқалады;
oo бүйрек капсуласының тығыздалып, қалыңдауы, паранефральді клечатка көлемінің үлкеюі;
oo шумақтардағы капиллярлар ілмегіне гиалиноз қалыптасады. ( 40-жастан асқандарда анық байқалады), одан әрі қарай бүйрек нефрондарының біртіндеп өлуі байқалады;
oo шумақ фильтрациясы төмендейді (40 жастан кейінгі әрбір он жылдық өмірде 7%-ға);
oo нефронның өзекшелер бөлігіндегі өзекше эпителиінің физиологиылқ жаңару жылдамдығы төмендейді және шумақтың қызметі бұзылады: глюкозаның максимальды реабсорбциясы, қышқылдарыдың шығарылуы, бос су клиренсі төмендейді;
oo бүйрек тамырларының артериолосклерозы, тамырдың ішкі қабатының эластикалық гиперплазиясы;
oo бүйрек гемодинамикасының бұзылуы;
oo бүйрек қан айналымы жартылай төмендейді, сонымен қатар бүйректегі плазма айналысы нәтижесі де төмендейді;
oo юкстагломерулярлы аппарат элементінің жасушалары атрофияланады;
oo клетка ішіндегі қан айналымның реттелуі әлсірейді;
Әртүрді деңгейде рефлюкстің пайда болуына әкеп соқтыратын зәр шығару жолдарының атониясы (зәрдің кері ағуы). Егде жастағы науқастарда кездесетін бүйрек ауруларының бірі - пиелонефрит, ЖБЖ (жедел бүйрек жеткіліксіздігі) және ангионефросклероз. Гериатриядағы ең жиі кездесетін бүйрек ауруы кәрілік пиелонефрит.
Кәрілік жалпы дистрофиялық үрдістердің айқын болуына және кахексия кезінде пиелонефриттің тіпті іріңді түрі де симптомсыз өтуі мүмкін. Кей жағдайда оқшауланған интоксикациялық синдром (осы кезде науқастар инфекциялық бөлімшеге түсуі мүмкін), тұрақты айқын анемия (диагнозды бүйрек патологиясынан ұзаққа әкетіп онкологиялық жоспар бойынша тексерулуге мұқтаж етеді) байқалады. Науқастарды күту кезіндегі мәселелердің гериатриялық науқастарда түнгі уақытта зәр шығаруының жиілеуі (бұл тек зәр шығару жүйесінің патологиясы ғана емес, сонымен қатар адамның жасына сәйкес бүйректегі өзгерістерге және ұйқының бұзылуына да байланысты) түнгі уақытта науқастың төсегінен бірнеше рет тұруына әкеледі. Жағдайы әлсіз науқастарда төсегінен бірден тұрғанда АҚ ның бірден төмендеп, есінен тану жағдайына ұшырауы мүмкін. Егде жастағы науқастардың құлауынан әртүрлі сынықтар пайда болып, пациенттің жағдайын одан әрі нашарлатады. Сондықтан мейірбике науқастарға түнде зәр шығаруға жиі бармау үшін кешкі сағат 18.00-19.00 кейін сұйықтық ішпеу керектігін түсіндіру қажет, ал кешкісін төсегінің қасына судно немесе зәр қабылдайтын ыдыс қоюы тиіс.
Гериатриялық науқастарда кейде зәрді ұстай алмау - энурез кездеседі (бүйрек аурулары, цистит, қуық үсті безінің аденомасы, ми қан айналымы-ның бұзылуы, науқастың жалпы арықтау, кәрілік есінің төмендеуі және т.б.).
Стрессті жағдайға байланысты әйелдерде жөтелгенде, түшкіргенде немесе күлгенде, ал егде жастағы науқастарда қуық сфинктерінің жеткіліксіздігі салдарынан зәрді ұстай алмау, энурездің негізгі түрі ретінде байқалады. Кейде бұндай жағдайлар көп босанған әйелдерде немесе постменапауза кезеңінде де байқалуы мүмкін.
Зәрді толық ұстай алмау сфинктер қызметінің толық жойылуына байқалады, егер сегіз көз аймағындағы жүйке шоғырына ісік өсіп қуық инервациясы бұзылса немесе егер ісік қуық мойнына қарай тікелей өссе. Бұл кезде науқаста зәрдің біртіндеп ағуы болады. Зәрді ұстай алмау кезінде мейірбике әр бір зәрге отырған сайын науқасты жуындырып оның ішкі киімін ауыстыру керек. Науқастың туыстарына ересек адамдарға арналған памперс әкелуін айту керек. Зәрді ұстай алмау кезінде күндізгі сағат 15.00 ден кейін сұйықтықты шектеу керек. Тамақты аз мөлшерден жиі қабылдау керек, қабылдайтын тамақ жеңіл сіңетін болғаны дұрыс. Судно, зәр қабылдағыш ыдыстардағы зәрді канализацияға төгер алдында міндетті түрде дезинфекциялау қажет.
Қатаң төсек режимі кезінде науқастың жағдайы ауыр болса мейірбике пациенттің тері қабатының жағдайына аса көңіл бөлу қажет, әсіресе ісіктер болса және тері ойылуларының алдын алу керек.
0.4. Егде жастағы науқастарды тамақтандыру ережесі
Қазіргі кезде калориясы аз және көлемі шектелген диета мерзімінен бұрын қартаю үрдісімен күрестің ең тиімді тәсілі ретінде қарастырылады. Егде жастағы науқастың тамақ рационында ақуыз, май және көмірсулардың қатынасы 1:0, 9:3,5 құрайды, яғни, қолданатын май мен көмірсудың мөлшерін азайту керек (ой еңбегімен шұғылданатын орта жастағы әйелдер мен еркектерге ұсынылатын қатынас 1:1, 1:4,1). Құрамында пурин негіздері, қымыздық қышқылы және холестерин бар тамақтарды қолдануда шектеп, калий, магний тұздары, темір, микроэлементтер дәрумендер және органикалық қышқылдар бар көкөністер мен жемістер жеткілікті болуы керек. Егде жастағы науқастар үшін төрт рет тамақтану рациональды болып саналады. Ұсынылатын тамақ калориясы 60 жастан асқан әйелдер үшін 1900-2000 ккал, ал осы жастағы еркектер үшін 2000-3000 ккал. Бірінші таңертеңгі ас калориясы сөткелік рационның 25% құрайды, екінші таңертеңгі ас - 15%, түскі ас - 40-45% және кешкі ас (ұйқыға дейін 2 сағат бұрын) - 15-20%.
Ішті жүргізуші нәтиже. Таңғы астан 1 сағат бұрын 1 стақан шырын, итмұрын тұндырмасы немесе бөлме температурасындай қайнаған су ішу, ал ұйықтар алдында 1 стақан айран ішу ұсынылады. Тамақ рационының калориясын шектеу үшін калориясы жоғары тамақтарды қолдану: міндетті түрде қантты, тұз, май және майлы тағамдарды аз қолдану керек. Рафинирленген қанттың орнына ас қорыту жолдарында тез сіңірілетін, жеңіл тыныштандырушы әсер беретін, іш қатуды болдырмайтын балды қолданған дұрыс.
Тамақтанудың атеросклерозға қарсы бағыты тамақтың жалпы калориясын төмендету және май алмасуды қалыпқа келтіретін тамақтарды қолдану арқылы жүзеге асырылады. Өсімдік майының көлемін көбейту ұсынылады (тәулігіне 2 ас қасыққа дейін сұйық май, зәйтүн майы, жүгері майы). Олардың құрамындағы биологиялық белсенді заттар (қанықпаған май қышқылдары, фосфатидтер және фитостериндер) бірігіп холестерин алмасуға қолайлы әсер тигізеді (холестеринді тамақпен бірге тәулігіне 300 мг-ға дейін қолдануға рұқсат етіледі). Сонымен қатар, сұйық майдың жақсы өт айдаушы және ішті жүргізуші әсері бар.
Дәрумендер, микроэлементтер және атеросклерозға қарсы белсенді заттар ретінде диетаға теңіз қырыққабатын қосу ұсынылады. Науқастарға дәріханадан теңіз қырыққабатының ұнтағын сатып алуға болады (қантты ламинарии). Жас теңіз қырыққабатымен Жапония, Ақ теңіз жағалауының тұрғындары тамақтанады және оларда жүрек - қантамыр ауруларының даму жағдайлары неғұрлым сирек кездеседі.
Өсімдік клетчаткасы. Егде жастағы адамдарға өсімдік клечаткасының жалпы мөлшері тәулігіне 25-30 г. Тамақтың талшықты заттары (құрамында клечатка және пектинді заттар бар күрделі көмірсулар және т.б.) тамақ және токсикалық заттарды адсорбция жасап, ішектің бактериялық құрамын жақсартады. Тамақ талшықтарының әсерінен жүретін ішектің моторлық қызметінің белсенділенуі, үлкен дәреттің қалыпқа келуі дивертикулёз және қатерлі ісіктердің алдын алудың шынайы шаралары болып табылады. Дивертикулит (лат. diverticulum - басқа жаққа жол, тармақталу) - қуыс мүшенің қабырғасының томпаюы (ішек, өңеш, несеп ағар және т.б.).
Дәрумендер. Қартайған организмнің гомеостазын қолдауда дәрімендердің маңызы зор. Жасырынды гиповитаминоз егде жастағы адамдарда қантты диабет, полиурия, іштің жиі өтуі, инфекциялық аурулар кезінде байқалады. Құрамында дәнді дақылдар және жаңадан піскен жемістер бар толық тамақтану режимі рационды дәрумендермен байытуға мүмкіндік береді. Тіпті жаз және күз мезгілдерінде де егде жастағы адамдар қосымша дәруменді препараттарды қолданғаны жөн.
Минералды заттар. Жас ұлғайған сайын организмде минеральды заттардың кейбіреулері төмендеп, басқалары жиналып отырады. Мысалы, калий және натрий қатынасының өзгеруінен организмде сұйықтық жиналып жүрек - қан тамыр және зәр шығару жүйесінің қызметіне теріс әсер етеді. Егде жастағы адамдар калий тұздарының жетіспеуіне өте сезімтал болады, оларды гипокалиемия тез дамиды, әсіресе зәр айдайтын препараттарды қолдану кезінде. Гипокалиемияның клиникалық көрінісіне жүрек ырғағының бұзылуы, бұлшық ет тонусының әлсіреуі, суыққа сезімталдылықтың жоғарлауы, бұлшық еттердің тырысуы (әсіресе түнгі уақытта аяқ бұлшық еттерінің), зәр қышқылдылығының және бүйректің концентрациялық қызметінің төмендеуі жатады. Натрийдің аз мөлшері және калиийдің көп мөлшері бар нағыз тамақ өнімдеріне көкөністер (картоп және т.б.), жемістер (банан, апельсин) құрғақ жемістер (қара өрік, мейіз, кептірілген өрік) жатады.
Жас ұлғая келе адамдарда минеральды заттардың құрамының төмендеуі аясында кейбір мүшелерде тұздардың көп мөлшерде жиналуы - мысалы, қартайған организм тамыр қабырғасына кальцийді жинауға қабілетті, дегенмен кальцийдің жетіспеушілігі кәрілік остеопороздың негізгі бір себебі болып табылады. Егде жастағы адамдар организміне кальцийдің қалыпты мөлшерде түсуі орта жастағы адамдарға қажетті мөлшермен бірдей (800-1000 мгсөт). Жеңіл сіңірілетін кальций көзі - сүт, ашытылған сүт өнімдері, ірімшік.
Кулинарлы өңдеу. Қарт жаста шайнау аппараттары өзгеріске ұшырағандықтан тамақты кулинарлы өңдеу және тәсіліне және тамақ өнімдерін таңдаудың ерекше талаптары пайда болады. Тартылған ет, балық, ірімшік ас қорыту ферменттерінің әсеріне жеңіл ұшырайды. Ал көкөністерден - қызылша, сәбіз, кәді, түсті қырыққабат, қызамық, картоп (езілген түрде). Қауданды қырыққабат тамақ рационында шектелу керек, себебі оны көп қолданғанда ішекте ашу үрдісі күшейеді. Тамақ аса ыстық немесе суық болмау керек. Тамаққа қосатын дәмдеуіштерден сарымсақ және ақжелкектің шамалы мөлшері рұқсат етіледі.
0.5. Егде жастағы адамның тірек қимыл жүйесінің аурулары
Егде жастағы науқстард жиі кездесетін ауру түріне тірек қимыл жүйесінің аурулары жатады. Ол физикалық күйзеліске әкеліп, қозғалыс және өз-өзіне қызмет көрсету қабілеттілігін төмендетіп, өмір сапасын төмендетеді де мүгедектікке әкеледі. Мұндай аурулардың емі әжептәуір экономикалық шығынға әкелуі мүмкін.
Буындардың зақымдануы қабынумен (ревматоидты артрит, реактивті артриттер және т.б.), алмасу-дистрофиялық (остеопороз, остеоартоз, подаг-ра), екінші ретті (жарақаттан кейін, қатерлі аурулар кезінде - ісік, гемобластоздар және т.б.) және эндокриндік аурулар салдарынан (қантты диабет, гипофизді бүйрек үсті безі жүйесінің, қалқанша және қалқанша маңы безінің аурулар) болады. Дәріс, алдын алу және емдеу диагностикалық іс - шаралары кезіндегі мейірбикенің роліне және гериатрия тәжірибесіндегі буындардың алмасу дистрофиялық (дегенеративті) аурулары кезінде мейірбикелік үрдістің және күтімнің ерекше маңыздылығына бағытталған.
Аурудың дамуына тірек қимыл жүйесінің жастық өзгерістері әсер етеді. Қартаю кезеңінде бұлшықет масссасының көлемі азаяды, бұлшықеттердің жиырылу қабілеттілігі нашарлап, семіп босайды. Сүйектерде минералды заттар мен сүйектің салмағы азайып, сынғыш келеді. Буын шеміршегінің дегенерациясы күшейіп, сіңірлер мен буын қалталарына кальций тұздары (кальциноз) жиналады.
Остеопороз (кеуекті сүйек) - сүйек салмағының азаюымен және сүйек тінінің микроархитектоникасының бұзылысымен сипатталып, сүйектің морттығына әкеледі де сыну қаупін жоғарлатады. Сүйектің жиі кездесетін сынықтарына білектің дистальді бөлігінің, сан сүйегінің проксимальді бөлімінің (мойнының, ұршық үсті аймағының) және омыртқаның (омыртқаның денесі) жатады.
Остеопароз әлеуметтік жағынан тек жүрек қантамыр, ісік аурулары және қантты диабеттен кейін орын алады және әрбір екінші әйелге және 50-ден асқан әрбір үшінші ер адамға қауіп төндіреді. Бұл ауру 61-70 жас арасында 40-66% және 71-89 жас арасында - әйел адамдарда 70-90% диагностика-ланады. Бұл жастағы ер адамдарда осы аурудың көрсеткіштері төмен болады. Остеопорозбен және сүйек сынықтарымен асқынған оның науқастардың емі мен қайта қалпына келуі едәуір материалды шығындармен байланысты.
Этиология және патогенезі. Сүйектің қалыпты құрылымы және қызметі ағзаға жеткілікті мөлшерде кальций, фосфор, магний, цинк, мыс, марганец, фтор, D дәруменінің және т.б түсуімен байланысты. Өмір ағымына байланысты сүйек тіні үнемі жаңарып отырады. Бұл құбылыс кальций-фосфор алмасыуымен тығыз байланысты және күрделі гормональды жүйемен реттеледі, негізгі орынды қалқанша маңы безінің паратиреоидты гармоны, қалқанша безінің кальцитонины және D дәрумені алады. Соңғысы ағзаға тағаммен түседі, сонымен қатар ультракүлгін сәулелерінің әсерімен пайда болады. Жас ұлғая келе (35-40 жастан кейін) сүйек салмағының физиология-лық азаюымен басталады. Остеопароздың алдын алу, ерте диагностикалау және емдеу мақсатында мейірбике, бұл аурудың даму қаупіне жататын сәттерді білуі қажет:
oo етеккірі тоқтауы байқалған әйелдерде;
oo егде жастағы әйелдер мен ер адамдарда;
oo етеккір циклінің бұзылыстары, аменорея, сонымен қоса жатыр қосалқыларын алып тастаған әйелдерде;
oo анамнезінде және жақын туыстарында сүйек сынықтары бар науқастарда;
oo ұзақ уақыт бойы қимылсыз жатқан науқастарда (сынықтардан, жарақаттан және ортопедиялық операциялардан кейін);
oo созылмалы эндокринді және ревматикалық, сонымен қатар асқорыту, зәр шығару, қан жасау жүйесінің патологиялары бар науқастар.
Остеопароздың дамуына темекі шегу, жеткіліксіз физикалық белсенділік (отырықшы өмір кейпі) және тамақпен кальцийдің түсуі, дене салмағының төмен болуы (57 кг-нан төмен), көп мөлшерде ішімдік және кофе ішу себебін тигізеді. Сонымен қатар кейбір дәрілерді қолдану: глюкокортикосте - роидтар (преднизолон және т.б.), тырысуға қарсы (фенобарбитал) және зәр айдаушы (фуросемид) препараттар, антикоагулянттар (гепарин), антацидтер, құрамында мыс бар (альмагель және т.б.), тиреоидты гормондар (тироксин) осындай нәтиже береді.
Егде жаста бірінші ретті остеопороз (етеккір тоқтағаннан кейін және сенсильді) басым болады, әртүрлі: эндокринді, ревматикалық, асқазан - ішек, зәр шығару жолдарының және қан жасау жүйесінің созылмалы ауруларына байланысты дамитын екінші ретті түрі сирек кездеседі.
Етеккір тоқтағаннан кейінгі (климакс) остеопороз 50-70 жастағы әйелдерде кездеседі. Оның негізгі себебі - жіберу механизмі - организмде әйел жыныс гармоны эстрогендердің жеткіліксіз мөлшерде түзілуі. Олардың жеткіліксіз болуы калий фосфор алмасуын реттейтін гармонды жүйенің бұзылуын туғызады. Осыдан сүйек тінінің түзілу үрдісі бұзылып, Д дәруменінің жеткіліксіздігі дамып, ас қорыту ішек жолдарында кальцийдің сіңірілуі төмендейді. Соңынан сүйек салмағы және тығыздығы азайып, олардың сынғыштығы күшейеді.
Сенильді остеопороз еркектерге қарағанды әйелдерді 70 жастан асқанда жиі анықталады. Оның дамуына бірнеше факторлар қатары қатысады:
oo сүт өнімдерін шектегендіктен тамақпен бірге кальцийдің түсуінің төмендеуі;
oo физикалық белсенділіктің төмендеуінен және ұзақ уақыт инсоляцияның (күн сәулесі ваннасы) организмде Д дәруменінің түзілуінің төмендеуі;
oo Д дәруменінің жеткіліксіздігінің нәтижесінен ас қорыту жолдарында кальцийдің сіңірілуінің төмендеуі;
oo қалқанша маңы безінің белсенділігінің жоғарлауы - паратиреоидты гармонның әсерінен сүйектен кальции шығып остеопроз дамиды.
Клиникалық көрінісі: Остеопороз ұзақ уақыт жасырын түрде болуы мүмкін - ешқандай белгісіз және алғаш рет сүйек сынғанда көрніс береді. Ұзақ уақыт тік жағдайда болғанда және қозғалыста арқаның ауруы оның жиі болатын жалғыз белгісі болып табылады.
Уақыт өте келе бұл ауырсыну күшейе түседі де тек жатқан кезде ғана басылады. Бұған жылдың суық мерзімінде күшейе түсетін және физикалық күш түскенде қол-аяқ сүйегіндегі үнемі болмайтын, ұшпалы, әртүрлі қарқындағы ауырсыну қосылады. Аурудың өршуінде омыртқада тұрақсыз ауырсыну үнемі болады, немесе үйректік жүріс, кейде ақсаңдау пайда болады, науқастың (қимылы) физикалық белсенділігі шектеледі. Ауырсыну оны төсек тартып жатқызады және үнемі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz