Дискурс туралы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Семинар 12
Ысқақ Әсел
Тақырыбы: Дискурс туралы
Дискурс терминінің тарихы
Дискурс пен мәтін арақатынасы

Дискурс және мәтін ұғымдарының аражігін алғашқы болып ашқандардың бірі Т.А. ван Дейк болатын және автордың Кинчпен бірлесіп жазған Стратегия понимания связного текста еңбегінде discourse ұғымын белгілі бір мазмұны (оқулықтарда) бар, белгілі бір аудиторияға арналған (уағыз, диссертация) мәтін ретінде көрсеткен. [1;40]
"Мәтін" және "дискурс" ұғымдарының арақатынасы туралы анықтамалардың бірі Е. С. Кубрякова және О. В. Александрова: "дискурста нақты сөйлеу өнерімен, сөйлеу туындысын құрумен байланысты танымдық процесті есте ұстаған жөн, ал мәтін белгілі бір аяқталған (және бекітілген) формаға енетін сөйлеу әрекеті процесінің түпкі нәтижесі болып табылады" . [2;51]
В. Е. Чернявскаяның пікірінше, "мәтін ортасында орналасқан дискурсивті процесс өзінің алдын-ала позитивті бөлігінде бір немесе одан да көп әсер етуі мүмкін екенін есте ұстаған жөн прецеденттік мәтін... Осылайша, прецеденттік мәтіндер міндетті конституция болып табылады түсіну процестерін қамтамасыз ететін дискурс, бірақ мәтіннің құрамдас бөлігі ретінде міндетті емес".[2;51]
Мәтін мен дискурстың өзара байланысын А.Ю. Попов өзінің "мәтін мен дискурстың негізгі айырмашылықтары" (2001) еңбегінде егжей-тегжейлі сипаттайды. Зерттеуші дискурстың риясыздығын мәтінді ұсыну формасы бойынша реттелген, канондық мәтінмен салыстырады; дискурстың динамикасы-мәтіннің статикалық сипаты; дискурстың әңгімелесушінің реакциясының пайда болуына бағытталуы-жабық коммуникативті мәтіндік жүйе; уақыт бойынша шектеулі дискурс-автордың мәтін ұзындығын ерікті түрде таңдауы; дискурстың тірі аудиторияға - мәтінге - дерексіз аудиторияға бағытталуы; мәтінмен салыстырғанда ауызша және вербальды емес құралдарды таңдау тұрғысынан шектеусіз дискурс; дискурстың нақты жағдайына - мәтінді қабылдаудың белгісіз жағдайына және т.б. [2;51]
Мәтін мен дискурстың айырмашылығы: егер дискурсты актуалды сипатта айтылған мәтін ретінде танысақ, ол кезде мәтін - айтылған ойдың абстрактылы, грамматикалық құрылымы, ал дискурсты актуалды айтылым әрекетіне қатысты сөз (речь) деп есептесек, ол кезде мәтін - тілдік жүйеге немесе формалды лингвистикалық білімге лингвистикалық компетенттілікке қатысты ұғым болып табылады [].
Г.Кресс еңбектерінде мәтін және дискурс ұғымдарының аражігі айқын ашылған және оларды қолданудың шегі де нақты көрсетілген. Автордың пікірінше, дискурс - әлеуметтік салаға тиесілі категория, ал мәтін - лигвистикалық категория. Олар таралуына байланысты өзара сабақтасқан. Дискурс мәтін ішінде көрінеді. Алайда бір мәтіннің ішінде бірнеше қарама-қайшы және аяқталған дискурстар кездесуі мүмкін.Дискурс, бір жағынан, мәтінжасау тәжірибесі, мәтінді шығару, кеңістік пен уақытта жария ету процесі; екінші жағынан, дискурс - мәтінді ой-санадан өткізу процедурасы да (мысалы, оқу барысында, конспектілеу барысында, аудару барысында және т.б.).
Дискурстың грамматикалық құрылымын талдау екі қағидатты негізге ала алады:
дискурс және дискурс байланысы аясындағы тілдік актілер ретінде жекелеген пікірлердің құрылымын грамматикалық талдау;
бір коммуникативтік бірлік ретінде барлық дискурсты (мәтінді) грамматикалық талдау.
Егер құрылымдық бірліктердің нақты контекстпен өзара іс-қимыл ерекшеліктерін ескермесе, дискурстың құрылымдық моделін грамматикалық зерттеу әдістемесінде түсіну толықтырылмаған түрде болады. Контекст - бұл да дискурс құрылымының құрамдас бөлігі. Дискурстың сыртқы және ішкі контекстін ажыратуға болады.
Контекст немесе мәнмәтін - сөйлемнің құрамына кіретін жекелеген сөздің не сөз тіркесінің мағынасын анықтау үшін қажет тұрлаулы мәндегі үзінді.
Дискурс тақырыбы бүгін ғана сөз бола басталған жоқ. Еуропа, Ресей ғалымдары оны өткен ғасырдың 60-70 жылдары-ақ бастап кеткен болатын. Соңғы 10-15 шақты жыл көлемінде қазақ тілшілері де бұл тақырыпты қолға ала бастады. [].
Дискурс терминін бірінші қолданған адам - француз ғалымы Э. Бенвенист. Ол сөйлеу, сөйленім, сөйленіс (высказывания) атаулының бәрін дискурс деп атап, оны монологқа қарсы қойды [21, 78]. Шындығында, дискурсты монологтан емес, екі адамның сөйлесуінен (диологтан) іздестірген жөн.
Қазіргі ғалымдардың дискурс туралы пікірлері біржақты емес. Біреулер оны сөйлесу, сөйлесім десе, екіншілер диалогты дискурс деп атайды. Үшінші біреулер дискурс деп - мәтінді, оның ауызекі сөйлеу тіліндегі қалпын[4;69] атаса , төртіншілер мән-мағынасы, ұғымы жағынан бір- бірімен логикалық және синтаксистік байланыста тұрған бірнеше сөйлемдерден құралған мәтінді дискурс деп атайды [3;69].
Соңғы пікір шындыққа жақын келетін сияқты. Есте болатын нәрсе: дискурс - ауқымы кең, күрделі құрылым. Оған прагматикалық, когнитивтік, этнолингвистикалық, мәдениеттанымдық, әлеуметтік, менталдық, психологиялық, семантикалық сипаттар тән. Бұлар әлгі диалог-мәтінді маңызды, мәнді, әрі түсінікті етуге ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.