Баланы тамақтандыру

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Балардың дұрыс дамып жетілуі үшін оларды туғанынан бастап дұрыс рационды тамақтандыру, олардың өмірін сақтауға және денсаулығын жақсартуға бағытталған маңызды әрі тиімді шаралардың бірі болып табылады. Балаларды тамақтандыру - өсіп келе жатқан жас ағзаны толық қамтамасыз ету, қалыпты жетілу, иммунитетін жақсарту, жағымсыз әсерлерге төтеп беру қабілетін арттырады.

Өсу кезеңінде және ағзаның даму барысында зат алмасу қарқындылықпен және кейбір анаболикалық процестерді игерумен сипатталады.

Бала алғашқы туған жылда азот алмасу 10 - 12 жастағы балаға қарағанда 2-3 есе, ересектерге қарағанда 4-10 есе жылдамырақ өтеді. Негізгі алмасудың қатынас мөлшері 1 кг дене массасына 1 ккал өрнектеледі және 2-3 жастағы балаларда 55; 7-6 жаста - 42; 10 - 11 жаста - 33; 12 - 13 жаста - 34; ал ересек адамдарда - 24 ккал.

Балалық шақта және жасөспірім кезде энергия шығыны көп болады. Энергия шығыны 1 кг дене массасына: 1 - 5 жасар балалар үшін - 80 - 100; 13 - 16 жастағы жасөспірімдер үшін - 50 - 65; ал ересектер үшін 45 ккал.

Балалар мен жасөспірімдерде энергия шығыны көп болатындықтан оларды тамақтандыру үрдісіне ерекше көңіл бөлуді қажет етеді. Балаларды рационалды тамақтандыру бала ағзасына тағамның жеткілікті мөлшерде түсуін қарастырып қана қоймай, сонымен қатар баланың асқазан- ішек жолдарының және зат алмасу процесінің дәрежесіне сәйкес келетін сапалық құрамын да қарастырады. Осыған байланысты әрбір жас мөлшеріне сәйкес тамақтанудың ерекше формуласы жасалады, ол зат алмаус ерекшеліктерін, физиолгиялық және биохимиялық пісіп-жетілу шегін игеру дәрежесін анықтайды.

Медико-биологиялық аспектілерге сәйкес емшектегі балаларды амақтандыруда негізгі қоректік заттарды пайдалану нормасы жасалған . Бала алғаш туғанда оның жасын үш кезеңге бөледі: 0 - 3 айлық, 4 - 6 және 7 - 8 ай. Әрбір жас топтарына сәйкес ақуыз, май, көмірсу және энергия мөлшерінің ұсынылатын нормалары № 7 кестеде көрсетілген.

Бала алғаш туғанда ақуыз бен май құрамы тамақтандыру түріне байланысты белгілі бір қатынаста болу керек . Баланы табиғи қоректендіруде 3 айға дейін, 4 айдан 6 айға дейін және 7 айдан 12 айға дейін бұл қатынастар сәйкесінше 1:3; 1:2; 1:1, 7; 1:5 құрайды.

Көмірсулар энергияның басты көзі ретінде алғаш туған баланың тамақтану рационындағы калориясының 55 % - тін құрайды. Балалардың тағамына минералды заттарды енгізу аса маңызды болып табылады, олар сүйек, бұлшық ет ұлпасы мен қан айналым және жүйке жүйесінің дұрыс дамуына аса қажет. Жаңа туған нәрестелерге ұсынылатын минералды заттың қажетті нормасы № 8 кестеде көрсетілген.

Витаминдер мен көптеп қамтамасыз ету өсіп келе жатқан ағзаның реактивті және метоболиттік үрдістеріне жақсы әсер етеді . Емшектегі балалар үшін қажетті витаминдердің ұсынылған нормасы № 9 кестеде көрсетілген.

Бала 1 жастан асқан соң асқазан - ішек жолдарының ас қорыту қабілеті ұлғаяды. 1 - 3 жас аралығындағы балалардың тағамдық заттарға қажеттілігі бұл кезде жоғары болады, дене салмағының өсуі жалғасып, бала белсенді көп қозғалатындықтан энергия шығыны ұлғаяды. Бір күндегі орташа энергия қажеттілігі 6452, 6 кДж құрайды. Ақуызға деген қажеттілік 1 кг дене салмағына 4 г. Жануар ақуызының үлесі рациондағы жалпы ақуыз мөлшерінің 60 - 70 % - тінен кем болмауы тиіс. Майдың есебінен ағзаның энергияға деген қажеттілігі 30 % қанағаттандырылады. Майды қолданудың тәуліктік мөлшері - 40-55 г, қанықпаған май қышқылы - 2-4 г кем емес, өсімдік майы - 5-10 г . Бір жастан үш жасқа дейінгі балалар үшін энергияның басты көзі көмірсулар болып табылады. Олардың үлесі энергетикалық құндылығына қарай 45 - 50% рационды сіңімді көмірсулар мен қатар (глюкоза, фруктоза, сахароза), сіңбейтін көмірсулар 5-10 г мөлшерде болу керек. Өсу процесі, бала ағзасының дамуы тез негізгі пластикалық заттар есебінен қамтамасыз етіліп қоймай, сонымен қатар көптеген минералды заттармен қамтылады. Олар: тәулігіне мг есебімен: кальций - 800; фосфор - 800; магний - 150; темір - 10. Көбінесе темір элементі жас ағзаға жеткіліксіз болып жатады. Ол тағам құрамында аз кездеседі. Сондай - ақ балалардың витаминге қажеттілігі олардың анатомиялық - физиологиялық ерекшеліктеріне байланысты. Бала ағзасы белгілі бір витаминді тұрақты түрде қажет етпейді және ол тамақтану рационында белгілі бір дәрежеде анықталады. Ағзаның негізгі витаминдерге тәуліктік қажеттілігі келесідей: А - 450 мкг; Е - 7 мг; Д - 10 мкг; В ₁ - 1 мкг; В ₆ - 100 мкг; РР - 10 мг; С - 15 мг.

Бұл жаста рационда ақуыздың, майдың және көмірсудың арақатынасы 1:1:4 - ке жуықтауы керек. Егер бала салмағы өсіп кетсе, май мен көмірсудың үлесін азайту керек (1:0, 8:3) .

3 жасар балалар күніне 4 рет тамақтану керек. Таңғы ас пен кешкі ас тәуліктік рациондағы калориялықтың 25 %, түскі ас -25-35 % екінді (полдник) ас - 15 % құрайды. Бесінші рет тамақтану кезінде 1 стакан сүт және айран ішуге болады. Жаңа туған бабалар сияқты, мектеп жасына дейінге балаларды да дұрыс тамақтандыру өте маңызды.

Кесте 10 - Балалар мен жасөспірімдердің ақуыз, көмірсу, май энергиясының тәуліктік қабылдау нормасы

Жасы

Энергетика-лық құндылығы, ккал

Ақуыздар, г

Майлар, г

Линоленді қышқыл

Көмір-сулар, г

Жасы:

Бар - лығы

Энергетика-лық құндылығы, ккал:

Жануар-дікі

Ақуыздар, г:

Бар- лығы

Майлар, г:

Жануар-дікі

Линоленді қышқыл:

Көмір-сулар, г:

Жасы:

1-3

Энергетика-лық құндылығы, ккал:

Ақуыздар, г:

Майлар, г:

Линоленді қышқыл:

Көмір-сулар, г:

Жасы:

4-6

Энергетика-лық құндылығы, ккал:

Ақуыздар, г:

Майлар, г:

Линоленді қышқыл:

Көмір-сулар, г:

Жасы:

7-10

Энергетика-лық құндылығы, ккал:

Ақуыздар, г:

Майлар, г:

Линоленді қышқыл:

Көмір-сулар, г:

Жасы:

11-13 ұлдар

Энергетика-лық құндылығы, ккал:

Ақуыздар, г:

Майлар, г:

Линоленді қышқыл:

Көмір-сулар, г:

Жасы:

11-13 (қыздар)

Энергетика-лық құндылығы, ккал:

Ақуыздар, г:

Майлар, г:

Линоленді қышқыл:

Көмір-сулар, г:

Жасы:

14-17 (ұлдар)

Энергетика-лық құндылығы, ккал:

Ақуыздар, г:

Майлар, г:

Линоленді қышқыл:

Көмір-сулар, г:

Жасы:

14-17 (қыздар)

Энергетика-лық құндылығы, ккал:

Ақуыздар, г:

Майлар, г:

Линоленді қышқыл:

Көмір-сулар, г:

Кесте 11 - Балалар мен жасөспірімдердің негізгі дәрумендерді қабылдаудың тәуліктік нормасы.

Кесте 11 - Балалар мен жасөспірімдердің негізгі дәрумендерді қабылдаудың тәуліктік нормасы.

Жасы

В1, мг

В2, мг

В6, мг

В12, мкг

Вс, мкг

РР, мг

С, мг

А, мкг

Е, ме

Д, ме

Жасы:

1-3

В1, мг:

0, 8

В2, мг:

0, 9

В6, мг:

0, 9

В12, мкг:

1, 0

Вс, мкг:

РР, мг:

С, мг:

А, мкг:

Е, ме:

Д, ме:

Жасы:

4-6

В1, мг:

1, 0

В2, мг:

1, 3

В6, мг:

1, 3

В12, мкг:

1, 5

Вс, мкг:

РР, мг:

С, мг:

А, мкг:

Е, ме:

Д, ме:

Жасы:

7-10

В1, мг:

1, 4

В2, мг:

1, 6

В6, мг:

1, 6

В12, мкг:

2, 0

Вс, мкг:

РР, мг:

С, мг:

А, мкг:

Е, ме:

Д, ме:

Жасы:

11-13 ұлдар

В1, мг:

1, 6

В2, мг:

1, 9

В6, мг:

1, 9

В12, мкг:

Вс, мкг:

РР, мг:

С, мг:

А, мкг:

Е, ме:

Д, ме:

Жасы:

11-13қыздар

В1, мг:

1, 5

В2, мг:

1, 7

В6, мг:

1, 7

В12, мкг:

Вс, мкг:

РР, мг:

С, мг:

А, мкг:

Е, ме:

Д, ме:

Жасы:

14-17 ұлдар

В1, мг:

1, 7

В2, мг:

2, 0

В6, мг:

2, 0

В12, мкг:

Вс, мкг:

РР, мг:

С, мг:

А, мкг:

Е, ме:

Д, ме:

Жасы:

14-17 қыздар

В1, мг:

1, 6

В2, мг:

1, 8

В6, мг:

1, 8

В12, мкг:

Вс, мкг:

РР, мг:

С, мг:

А, мкг:

Е, ме:

Д, ме:

Өмірінің бірінші жылында балаларды тамақтандырудың 3 нұсқасы болуы мүмкін:

табиғи;
жасанды;
аралас.

Табиғи тамақтандыру сәбиді ана сүтімен тамақтандыруды білдіреді, бұл - тамақтандырудың ең жақсы нұсқасы.

Жасанды тамақтандыру - бұл баланың тек жасанды сүт қоспаларын ғана қабылдайтын және ана сүтімен тамақтанбайтын тамақтандыру түрі.

Аралас тамақтандыруда егер баланың жасына қарай оған қосымша тамақ беруге болмайтын кезде, балаларға ана сүтімен қатар сүт қоспалары да беріледі. Жасанды сүт қоспаларымен қосымша тамақтандыру үстеме тамақтандыру деп аталады. Тамақтандырудың осындай типіне анада сүт жеткіліксіз болса немесе омыраумен тамақтандыру санын қысқарту негіздері болған жағдайда жүгінеді.

Жасанды тамақтандыру

Жасанды қоспалармен тамақтандыруға бала қандай да бір себептерге байланысты ана сүтін қабылдай алмайтын жағдайда жүгінеді. Дұрыс жасанды тамақтандыру жағдайында балалардың өсуінде табиғи тамақтандырылатын балалармен салыстырғанда айырмашылықтар байқалынбайтындығы анықталынған.

Барлық жасанды қоспаларды бейімделмеген және бейімделген деп бөлуге болады.

Бейімделмеген қоспаларға сиыр сүті мен құрғақ сүттен дайындалған қоспалар жатады. Бұл қоспалар өзінің сапасы бойынша ана сүтінен айтарлықтай айрықшыланады, сондықтан баланың оны сіңіруін төмендетеді.

Бейімделген қоспаларда сиыр сүтінің ақуызы арнайы өңдеуден өтеді, оларға өсімдік майлары, дәрумендер, минералды тұздар қосылады, бұл оны құрамы бойынша ана сүтіне жақындатады (алайда биологиялық айырмашылықтар сақталынады) .

Бейімделген қоспаларды бала жеңілірек сіңіреді, сүт қоспаларының осы типін қолданған дұрысырақ.

Өз кезегінде бейімделген және бейімделмеген қоспалар тәтті және қышқыл сүтті болуы мүмкін.

Қышқыл сүтті қоспалар бактериялық ферменттеу жолымен жасалынады, ондағы сүттің ақуызы ірімшіктелген күйде болады, бұл бала ағзасының осындай қоспаларды сіңіруін жеңілдетеді. Бірақ олардың көп мөлшерде қолданылуын орынсыз ететін бірқатар биологиялық ерекшеліктері де бар. Сондықтан, егер бейімделген тәтті қоспалармен балаларды олардың өмірінің бірінші күнінен бастап тамақтандыруға болатын болса, онда қышқыл сүтті қоспаларды 3 айлық жастан бастап және шектеулі мөлшерде беру ұсынылады. Дайын бейімделген тәтті сүт қоспалары сауда желілерінде үлкен ассортиментте кездеседі, ал қышқыл сүтті қоспалар Балалар сүт асханаларында дайындалады.

Жасанды тамақтандыруда балада бірқатар өнімдерге аллергиялық реакциялар дамуы мүмкін. Кейде аллергия сиыр сүтінің жекелеген фракцияларынан туындауы мүмкін. Мұндай жағдайларда сүтсіз қоспаларды қолдануға болады. Бұл қоспалардың құрамында сүт болмайды, алайда түрі сүтке ұқсас келеді. Қоспалардың бұл тобына соя сүтін, миндаль сүтін, ашытқы сүтін жатқызады.

Жасанды тамандандыру ережесі

баланы тамақтандыруға арналған қоспаны таңдауды дәрігердің бақылауымен жүзеге асыру қажет (салмақ қосуын, баланың нәжісін бақылау) ;
қоспаны дайындау техникасын нақты әрі мұқият орындау қажет;
жасанды тамақтандыруда тәулік ішіндегі тамақ көлемі табиғи тамақтандырудағы көлемдей болуы қажет (педиатр есептейді) ;
жасанды тамақтандыруда тамақ асқазанда ұзағырақ болады, сондықтан тамақтандыру арасындағы аралықтарды арттырады, ал тамақтандыру санын азайтады (педиатрмен келісе отырып жасайды) ;
ыдысты (бөтелке, емізіктер) мұқият жуып, зарарсыздандыру керек;
қоспаларды әрқашан да зарарсыздандырылған әрі 35-40С-қа дейін жылытылған күйде беру;
үстеме тамақ 5-6 айлықтан бастап енгізіледі.

Аралас тамақтандыру

Аралас тамақтандырудың көрсеткіші болып ана сүтінің жетіспеушілігі (гипогалактия) немесе баланы омыраудан шығаруға еш негіз болмайтын, бірақ омыраумен тамақтандыру санын азайту жөн болатын ананың кейбір аурулары табылады. Аралас тамақтандыру жасанды сүт қоспалары түрінде үстеме тамақтандыруды енгізуді білдіреді (үстеме тамақты қосымша тамақпен шатастырмау қажет) .

Аралас тамақтандыру ережесі

үстеме тамақ үшін жасанды тамақтандыру кезіндегі сүт қоспалары қолданылады;
анаға сүттің жеткілікті мөлшерін сақтау үшін үстеме тамақты әрбір омыраумен тамақтандырғаннан кейін сүт бездерінің толықтай босатылғанын қадағалай отырып, беру ұсынылады;
егер үстеме тамақтың саны тәуліктік тағам мөлшерінің 1/2 бөлігін құрайтын болса, онда баланы омырауға тәулігіне кем дегенде 3-4 рет қою керек, себебі, ана сүтінің шығуы төмендейді де, баланы жасанды тамақтандыруға ауыстыру қаупі туындайды;
бала жеңіл емуге үйреніп алып, омыраудан бас тартпауы үшін, үстеме тамақты емізікпен емес, қасықпен берген дұрыс;
қосымша тамақ 5-6 айлық жастан бастап енгізіледі.

Баланың денсаулығын сақтау мен жан-жақты жетілуін қамтамасыз ету үшін сауықтыру- тәрбие шаралардың тұтас комплексі: дұрыс тамақтандыру, жақсы гигиеналық күтім, бірқатар профилактикалық шаралар қолдану қажет.

Гигиеналық міндет- адамның денсаулығына ықпал ететін тұрмыс жағдайларын, қоршаған ортамен адамдардың өзара байланысын және өзара ықпалын зерттеу, денсаулық сақтауды қамтамасыз ететін, дене күшін шыңдап және аурудың алдын алатын тұрмыс пен еңбектің гигиеналық нормаларын жасау. Белгілі гигиенаның білімді игерген әрі оны практикалық қызметінде іскерлі пен қолданғанда ғана тәрбиеші балалардың дұрыс тәрбиесін: күн режимін, тамақтануын, денесінің шынуғуын және гигиенасын және басқаларды қамтамасыз ете алады. Балалардың жақсы жетілуіне қажетті санитарлық және эпидемияға тиісті режим жасау- мектепке дейінгі балалар мекемелері тәрбие және гигиенаны талаптарына сәйкес құрылып, пайдаланылған жағдайда ғана мүмкін болады.

Балалар мекемесінің жабдықтаулы гигиеналық және педагогикалық талаптарға сай келіп, балалардың жасына қарай ерекшеліктерін ескеруі тиіс. Балалардың бойы мен жасына сай келетін жабдықтар дененің дұрыс қалыптасуын қамтамасыз етіп, оқу іс-әрекеті кезінде организимге тыс күш түсірмейді. Мұның омыртқа қисаюы мен алыстан көрмеушіліктің алдын алу жолында үлкен маңызы бар. Жабдықтардың қауіпсіз (жүзі өткір келетін, істік қырлы заттардың болмауы) тазалауға ыңғайлы болуы, ашық түске болуы, жабдықтардың ықшамдылығы мен түрінің әсемдігі маңызды талаптар болып табылады.

Мектеп жасына дейінгі топтарда үстел, орындық, диван, ойыншық пен құрылыс материалдарын салуға арналған шкафтар, кітап қоюға арналған үстел қойылады. Балалардың столда дұрыс отыруы. Оның үстіне еңкейіп және екі табанын еденге қатты тіреп, иығын көтермеуі үшін оларды бақылау қажет. Орындық отырғышының шеті столдың бала жағындағы шетіне кіріңкіреп тұруы керек. Осылай отыру аз шаршатады және омыртқаны қисаюдан сақтайды. Балалар мекемесінде жеке заттарын, киімін сақтауға арналған шкафтар болады. Әр балаға оның жеке пайдалануындағы: шешінетін, ұйықтайтын, туалет бөлмелеріндегі заттарды бекітіп берудің үлкен педагогикалық және гигиеналық маңызы бар және гигиена ережелерін орындау гигиеналық дағдымен машықтануға тығыз оңай және тез қабылданады. Бұл үшін балалар мекемелерінде қажетті жағдайлар жасап, оны ұдайы сақтап отыру қажет. Балалардың жеке гигиеналық сүлгісі мен заттарына орнап, туалет бөлмесінде жеке-жеке ойықтары бар кішкене шкафтар жасалады. Түбекке арналған сөре болады. Қол жуғыщ, бүрікпе (душ) ванна, унитаз балалардың бойымен жасының ерекшеліктеріне сай келіп, гигиеналық талаптарға лайық болуы керек. Олар шойын, эмалы ақ түсті болуы мүмкін, ұштары жұмыр, тазалау мен дизеифенциялауға жеңіл болуы тиіс.

Ойыншықтар- баланың өмірінде үлкен орын алады, тәрбиелік маңыз атқарып гигиеналық, педагогикалық талаптарға сай келу керек.

Балаларға арналған ойыншықтарды балалардың денсаулығына зиян келтірмейтін, құрамында улы заттар жоқ және тазалау мен дизеифенциялауға жеңіл материалдан жасайды, себебі олар ойыншықтарды ауыздарына салады, еденге лақтырады.

Бақшаға баратын балалардың жеке пайдаланатын заттары болуы керек. Мұның үлкен гигиеналық маңызы бар, өйткені ол балалар арасындағы жұқпалы ауруларды болдырмауға бағытталған профилактикалық шара болып табылады. Әрбір сәбидің шкафы, төсек орны мен керуеті, түбегі, сүлгісі, салфеткасы, бет орамалы мен тарағы болуы керек. Бала өзінің заттарын пайдалану үшін ол баланың заттарын бірыңғай суреттермен белгілеп қояды. Сәбидің өте ерте жасынан бастап, әсіресе тамақ ішкенде ұқыптылыққа тәрбиелеу керек. Екі жастан асқан сәби салфетканы пайлана білуі тиіс. Басқа баланың салфеткасын пайдалануға болмайды. Өйткені салфетка арқылы кейбір аурулар жұғуы мүмкін. Тәрбиеші балаланың тек қана өз салфеткасын пайдалануын бақылайды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.