Девианнттық мінез-құлық әлеуметтануының өзектілігі
Мазмұны.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I Тарау.Девианнттық мінез.құлық әлеуметтануының өзектілігі.
1.1.Жастардың девианттық мінез.құлық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2.Жастардың ауытқитын мінез.құлықтарының психологиялық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
II Тарау.Девиацияның тұлғаға әсері.
2.1.Құқық бұзушылардың өзіндік әлемі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.2.Девианттық мінез.құлықты зерттеудің теориялық.методикалық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I Тарау.Девианнттық мінез.құлық әлеуметтануының өзектілігі.
1.1.Жастардың девианттық мінез.құлық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2.Жастардың ауытқитын мінез.құлықтарының психологиялық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
II Тарау.Девиацияның тұлғаға әсері.
2.1.Құқық бұзушылардың өзіндік әлемі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.2.Девианттық мінез.құлықты зерттеудің теориялық.методикалық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
Кіріспе.
Девианттық мінез-құлықты зерттеумен айналысқан басқа профильді ғалымдар ортасына қарағанда психологтар ортасына ауытқуға туа біткен және жүре пайда болған биімділік жақтарына бөлінуі көрініс тапты. Олардың арасындағы тартыс өткір сипат алды. Себебі, іс жүзінде бихевиористік пен инстинтвистер арасындағы бұрынғы дамудың жалғасуы болып табылылады. Біріншілері адамның іс-әрекеті сыртқы ортаның әр түрлі ынтасының әсер ету нәтижесі деп ойлайды. Екіншілері іс-әрекет себебін ішкі импульстен, құштарлықтан және сезімнен іздейді. Олардың бір-біріне қарсы тұруы XX ғ психологиясының дамуының сипаттас бір бөлігі болып табылады. Сонымен қатар, девианттық психологиялық тұжырымдама мазмұны инстинтвиум қарсылығына психологиялық девианттық теорияның барлық көптүрлілігі 4 әдістеме негізінде қарастырылады.
1) Белгілі бір туа біткен ниеттер мен ықыластармен;
2) Қажеттіліктермен;
3) Когнетивті және сезімталдық процесстермен;
4) Алғашқы үйрену немесе ерекше әлеуметтік жағдаймен;
Когнетивтік-интелектуалдық және зерделік. Когнетивті процесстер-ойлау әрекетінің процесі. Инстингтік іс-әрекет секілді девианттық теориялардың бір психодинамикалық бағыт ретінде дамитын психоанализ болып табылады.
З.Фрейд (1556-1939)-австралиялық психолог. Психоанализ жасаушы З.Фрейдтің негізгі теориясының тезисі тереңдеп, эротикалық және агресивті елігудің және қоғам мен тиым салулар арасындағы қайшылытарды іс-әрекеттерді әлеуметтік тиімді тәсілмен құштарлыққа жол берудің естің тырысу нәтижесінде қарастырады. Фрейд өзінің көптеген жұмыстарында барлық адамдық іс-әрекет тікелей және жанамалай эроспен өмір мысалдарымен көрсетті [1].
Девианттық мінез-құлықты зерттеумен айналысқан басқа профильді ғалымдар ортасына қарағанда психологтар ортасына ауытқуға туа біткен және жүре пайда болған биімділік жақтарына бөлінуі көрініс тапты. Олардың арасындағы тартыс өткір сипат алды. Себебі, іс жүзінде бихевиористік пен инстинтвистер арасындағы бұрынғы дамудың жалғасуы болып табылылады. Біріншілері адамның іс-әрекеті сыртқы ортаның әр түрлі ынтасының әсер ету нәтижесі деп ойлайды. Екіншілері іс-әрекет себебін ішкі импульстен, құштарлықтан және сезімнен іздейді. Олардың бір-біріне қарсы тұруы XX ғ психологиясының дамуының сипаттас бір бөлігі болып табылады. Сонымен қатар, девианттық психологиялық тұжырымдама мазмұны инстинтвиум қарсылығына психологиялық девианттық теорияның барлық көптүрлілігі 4 әдістеме негізінде қарастырылады.
1) Белгілі бір туа біткен ниеттер мен ықыластармен;
2) Қажеттіліктермен;
3) Когнетивті және сезімталдық процесстермен;
4) Алғашқы үйрену немесе ерекше әлеуметтік жағдаймен;
Когнетивтік-интелектуалдық және зерделік. Когнетивті процесстер-ойлау әрекетінің процесі. Инстингтік іс-әрекет секілді девианттық теориялардың бір психодинамикалық бағыт ретінде дамитын психоанализ болып табылады.
З.Фрейд (1556-1939)-австралиялық психолог. Психоанализ жасаушы З.Фрейдтің негізгі теориясының тезисі тереңдеп, эротикалық және агресивті елігудің және қоғам мен тиым салулар арасындағы қайшылытарды іс-әрекеттерді әлеуметтік тиімді тәсілмен құштарлыққа жол берудің естің тырысу нәтижесінде қарастырады. Фрейд өзінің көптеген жұмыстарында барлық адамдық іс-әрекет тікелей және жанамалай эроспен өмір мысалдарымен көрсетті [1].
Пайдаланған әдебиеттер.
1.Рахметов.Қ.Ж. Болатова.А.Н. Исмағанбетова:З.Н. "Социология". Алматы. 2005. [1] 82-91 бет.
2.Джаманбалаева.Ш.Е. "Особенности социолизации подростающего поколения". Алматы. 2002.
3.Первова. "О социальной поведения детей и подросков". Санк-Петербург. 1999. [8] 7-12 стр.
4.Нысанбаев. "социология". Алматы. 2002.
5.М.Тажин. Б.Аяғанов. "Социология негіздері". Алматы. 1993.
6.Козымбетова.Д.К. "Девиантное поведения моложежи как обьект социологического исследования". Алматы. 1999. [4] 18-29 стр.
7.Әбсаттаров.Р. Аженов.М. "Әлеуметтану". Алматы. 2003. [3] 19-37 бет.
8."Молодеж и общество на рубеже веков". Алматы. 1999.
9.Тұрғанбаев.Ә.Х. "Социология". Алматы. 2001. [7] 78-83 бет.
10.Кудрявцев.В.Н. "Социальная деформация: прицины, механизми и пути продоления". Москва. 1965.
11.Әбсаттаров.Р. "Әлеуметтану". Алматы. 2002.
12.Э.Дюргейм. "Норма и потология". Москва. 1992. [6] 63-68 стр.
13.Ж.Сарсенова, Г.тәңірбергенова. "Әлеуметтану". Алмты. 2002.
14.Смелзер.Н. "Социология", Москва. 1994.
15.Морковия.Д. "Общая социология". Москва. 1994.
16.Айтов.Н.А. "Основы социологии". Алматы. 1997.
17.Джаманбалаева. Ш.Е. "Общество и подросток", социлогически аспект девиантного поведения. Алматы. 2001. [2] 60-64 стр.
18."Әлемдік әлеуметтану антологиясы". Алматы. 2006. [5] 97-105 бет.
19.Ж.Т. Тощенко. "Социология". Москва. Прометей. 1994.
20.Коэп А. "Исследования проблем социальной дезорганизции и отклоншегосия поведения". Москва. 1985.
1.Рахметов.Қ.Ж. Болатова.А.Н. Исмағанбетова:З.Н. "Социология". Алматы. 2005. [1] 82-91 бет.
2.Джаманбалаева.Ш.Е. "Особенности социолизации подростающего поколения". Алматы. 2002.
3.Первова. "О социальной поведения детей и подросков". Санк-Петербург. 1999. [8] 7-12 стр.
4.Нысанбаев. "социология". Алматы. 2002.
5.М.Тажин. Б.Аяғанов. "Социология негіздері". Алматы. 1993.
6.Козымбетова.Д.К. "Девиантное поведения моложежи как обьект социологического исследования". Алматы. 1999. [4] 18-29 стр.
7.Әбсаттаров.Р. Аженов.М. "Әлеуметтану". Алматы. 2003. [3] 19-37 бет.
8."Молодеж и общество на рубеже веков". Алматы. 1999.
9.Тұрғанбаев.Ә.Х. "Социология". Алматы. 2001. [7] 78-83 бет.
10.Кудрявцев.В.Н. "Социальная деформация: прицины, механизми и пути продоления". Москва. 1965.
11.Әбсаттаров.Р. "Әлеуметтану". Алматы. 2002.
12.Э.Дюргейм. "Норма и потология". Москва. 1992. [6] 63-68 стр.
13.Ж.Сарсенова, Г.тәңірбергенова. "Әлеуметтану". Алмты. 2002.
14.Смелзер.Н. "Социология", Москва. 1994.
15.Морковия.Д. "Общая социология". Москва. 1994.
16.Айтов.Н.А. "Основы социологии". Алматы. 1997.
17.Джаманбалаева. Ш.Е. "Общество и подросток", социлогически аспект девиантного поведения. Алматы. 2001. [2] 60-64 стр.
18."Әлемдік әлеуметтану антологиясы". Алматы. 2006. [5] 97-105 бет.
19.Ж.Т. Тощенко. "Социология". Москва. Прометей. 1994.
20.Коэп А. "Исследования проблем социальной дезорганизции и отклоншегосия поведения". Москва. 1985.
Мазмұны.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I Тарау.Девианнттық мінез-құлық әлеуметтануының өзектілігі.
1.1.Жастардың девианттық мінез-құлық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2.Жастардың ауытқитын мінез-құлықтарының психологиялық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
II Тарау.Девиацияның тұлғаға әсері.
2.1.Құқық бұзушылардың өзіндік
әлемі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1
2
2.2.Девианттық мінез-құлықты зерттеудің теориялық-методикалық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..22
Кіріспе.
Девианттық мінез-құлықты зерттеумен айналысқан басқа профильді
ғалымдар ортасына қарағанда психологтар ортасына ауытқуға туа біткен және
жүре пайда болған биімділік жақтарына бөлінуі көрініс тапты. Олардың
арасындағы тартыс өткір сипат алды. Себебі, іс жүзінде бихевиористік пен
инстинтвистер арасындағы бұрынғы дамудың жалғасуы болып табылылады.
Біріншілері адамның іс-әрекеті сыртқы ортаның әр түрлі ынтасының әсер ету
нәтижесі деп ойлайды. Екіншілері іс-әрекет себебін ішкі импульстен,
құштарлықтан және сезімнен іздейді. Олардың бір-біріне қарсы тұруы XX ғ
психологиясының дамуының сипаттас бір бөлігі болып табылады. Сонымен қатар,
девианттық психологиялық тұжырымдама мазмұны инстинтвиум қарсылығына
психологиялық девианттық теорияның барлық көптүрлілігі 4 әдістеме негізінде
қарастырылады.
1) Белгілі бір туа біткен ниеттер мен ықыластармен;
1) Қажеттіліктермен;
1) Когнетивті және сезімталдық процесстермен;
1) Алғашқы үйрену немесе ерекше әлеуметтік жағдаймен;
Когнетивтік-интелектуалдық және зерделік. Когнетивті процесстер-ойлау
әрекетінің процесі. Инстингтік іс-әрекет секілді девианттық теориялардың
бір психодинамикалық бағыт ретінде дамитын психоанализ болып табылады.
З.Фрейд (1556-1939)-австралиялық психолог. Психоанализ жасаушы
З.Фрейдтің негізгі теориясының тезисі тереңдеп, эротикалық және агресивті
елігудің және қоғам мен тиым салулар арасындағы қайшылытарды іс-әрекеттерді
әлеуметтік тиімді тәсілмен құштарлыққа жол берудің естің тырысу нәтижесінде
қарастырады. Фрейд өзінің көптеген жұмыстарында барлық адамдық іс-әрекет
тікелей және жанамалай эроспен өмір мысалдарымен көрсетті [1].
I Тарау. Девианттық мінез-құлық әлеуметтануының өзектілігі.
1.1. Жасөспірімдердің девианттық мінез-құлқының сипаттамасы.
Бұл мәселе қазіргі ғылыми әдебиетте ауқымды және белсенді түрде
талқыға салынды. Балалар мен жасөспірімдердің ауытқушылық мінезінің
әлеуметтік педагогикалық көрсеткіштері, оның құрылымы және мазмұны түрлі
ғылымдармен көп мағыналы етіп қарастырылады. Бір ғалымдар мінездегі
ауытқушылықтарды баланың іс-әрекеттері мен қылықтарына әлеуметтік талаптар
мен адамгершілік нормаларының және әдеттік ережелер мен қойылатын
сәйкессіздік ретінде қарап, басқалары мінездегі ауытқушылықты әрекеттегі
құқықтық нормаларды шегінуді, яғни оларды бұзуды нормативтік мағыналы
факторлар көзқарасынан қауіпсіз мінез деп есептейтін, үшіншілері мінездегі
ауытқушылықты заңдар мен адамгершілік норма арасында әрең білінетін
ауытқушылық ретінде қарап, оны бір жағынан өзінің әдептік міндеттемелерін
және және адамгершілік нормаларын бұзу немесе заңды бұзу (ұрлық, тонау,
бұзақылық әрекеттер деп түсініледі). Дегенмен басқа жағынан жасөспірімнің
кәлеметке толмағаны үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылмайды.
Психологиялық-педогогикалық әдебиетте мінездегі ауытқушылықтың 4 нұсқасы
беріледі:
1.Жалпы қабылданған әдептілік нормалардан бұзушылық жоқ ауытқулар. Бұл
қауіпті психикалық дамуды жасқа дейін сәйкес келмейтін мінез.
2.Құқық бұзушылық болып табылмайтын жалпы қабылданған нормаларды
бұзушылық (сараңдық, менмендік, қатігездік, тұйықтық, сенімсіздік).
3.Құқық бұзушылықтар, яғни құқықтық нормаларды әкімшілікті немесе
қылмыстық заңдылықтарының баптарын бұзатын мінез.
4.Потологиялық факторлар деңгейінде себептелген мінездегі
ауытқушылық. Ол тұлғалық психопатиялық белгілері бар оқушыларда, жүйке
ауруларында психикалық науқас адамдарда білінеді. Мінездегі ауытқушылық
тұлғаның психобиологиялық ерекшеліктерінің, оның жас ерекшеліктерімен
әлеуметтік тәжірбиесі мен жалпы дамушылықты себептелген ішкі механизімі
орын алады. Осыған сәйкес баланың девиантты мінезі бірнеше жазықтықта
айқындалуы мүмкін. Девиантты мінезді балалар тұлғасының барлық осы
қасиеттері қоршаған ортасымен күрделі қарым-қатынас жасауда оларды
тәрбиелеу және оқыту құндылықтарына келтіреді. Кәмелетке толмағандардың
ауытқушылық мінездерінің жіктелуі. Қазіргі ғылыми әдебиетте кәлеметке
толмағандардың ауытқушылық мінезі сияқты өте күрделі әлеуметтік құбылыстың
түрлі аспектілері анықталуда. Девиантты мінезді түрлі негізгі бойынша
жіктеудің бірқатар тәсілдері бар:
1.Тұлғаның адамгершілік дамуындағы ауытқушылықтар қоғам
қызығушылықтарды түсінудегі ауытқушылықтар бойынша қарастырылады.
2.Жасөспірімдердің адамгершілік дамуы есепке алынған қоғамдық пайдалы
іс-әрекеттердің жүйесі енуі бойынша.
3.Жүйкесінің бүлінуі деңгейі бойынша.
4.Жетекші себептердің ауытқушылықтарды бойынша.
5.Психика және медециналық, педагогикалық ауытқушылықтағы потология
бойынша (Липнік) [2].
Кәлеметке толмағандардың мінезіндегі ауытқушылықтар мәселесін
зерттеудің педогогикалық бағыттылығы өзінің кейінгі дамуын балалар және
жасөспірімдер мінезіндегі ауытқушылығының келесі түрлеріне бөлінеді:
1.Қорқыныш; 2.Қозғалмалы тежегіш; 3.Тотығу; 4.Үйден кету және қаңғыбастық;
5.Тәбеттің бұзылуы; 6.Потологиялық қиялдау; 7.Өзін физикалық жетілмегендігі
алдындағы үрей; 8.Потологиялық әуестер.
Девиантты мінез-құлық әлеуметтануының өзектілігі жастардың ауытқитын
мінез-құлыққа жасайтын социологиялық зерттеулердің маңызы қазіргі кезде өте
зор. Себебі, бір жағынан алғанда қоғамдық тәртіпті бұзушылардың ішінен,
әсіресе қазіргі кезде студенттеріміздің үлесі мол. Ол халықтың басқа да
жастық топтарының арасында салыстырғанда, екінші жағынан алғанда-
бағыттылықтың құрылуы (қажеттіліктердің, қызығушылықтардың, мотивтердің,
бағалы құндылықтардың) осы кезеңде өтеді. Осыдан барып жастардың девианттық
мінез-құлықты бастан кешіруі жастардың девианттық мінез-құлықты бастан
кешіреуі жастардың жастардың арасында негативті құбылыстардың болуымен
байланысты болып келеді. Қазіргі кездегі жастар үшін ең маңызды мәселе
ретінде бірнеше кедергілер мен қиындықтар ұшырасып отырады. Олар жұмысқа
орналасу, Тұрғын үймен қамтамасыз етілу, қоғамдық қатынастар жаңа жүйедегі
бастапқы кариталдың жоқтығы. Осылардың барлығы әдеуір толғандыратын
мәселелер болып табылады.
Сонымен қатар еңбек нарығындағы төмен бәсекелестік жағдайлары,
профессионалдық білім мен тәжірбиенің жетіспеуі, осының салдарынан еңбек
нарығындағы өз тұрақты орындарын таба алмай, жастар арасындағы девианттық
мінез-құлықтың өсуі мен жұмыссыздық мәселелерінің белең алуы таң
қалдырарлық жайт емес. Девианттық мінез-құлықтың әлеуметтік алғышарттарының
барлығының себептері ол- Қазақстан Республикасындағы өндірістік қатынастағы
адамдардың теңдігі мен материалдық жағдайлардағы теңсіздігі арасында қарама-
қайшылық бар. Девиантты мінез-құлық жастармен жұмыс жүргізу тақырыбы
шетелдік ғалымдар тарапынан мол зерттелген. Олардың атын тізіп шығуға көп
уақыт кетеді. Ал отандық ғалымдарға келетін болсақ, аталған тақырып бойынша
еңбектер санаулы. Олардың көпшілігінде ғылыми мақала түрінде ғана
Жаманбалаева, Қазымбетова өз еңбектерінде Қазақстандағы девиантты мінез-
құлық, осындай жастармен жұмыс жүргізу жайлы жалпы проблемаларда
қарастырылған. Жастар мен әлеуметтік жұмыс жүргізу мәселесін арнайы зерттеу
нысанына айналдырған еңбектер жоқтың қасы деуге болады.
Жасөспірімдермен жасалған қылмыстардың нақты саны кәлеметке
толғандардың санына қарағанда жоғарырақ. Бұл әсіресе заттық қылмыстарға
жатады: кісі тонау, бұқаралық әрекеттер, ұрлық, зорлық т.б. қылмыстардың
деталдануы аймақтық болып бөлінуге қарағанда олар профилактикалық
ұйымдасқан торлар бар қалаларда мөлшері азаяды. Ал, көбінесе тәрбиелік
маңызы бар бағдарламалардың барлығы жасөспірімдер арасында көп тараған.
Орталықтан алшақ жатқан аудандарда шаруашылық зоналардағы криминогендіктің
ең жоғарғы тенденциясы байқалады. Ол жерлерде қатерге төнетінжағдайлардың
барлығы да айғақ, яғни олардың басым көпшілігі жасөспірімдер арасында, яғни
осындай орталықтар криминогендік қалыптасукы мен қарама-қайшы іс-әрекеттің
ұжымының жасалуына жағдай туғызады. Қазақстандық криминологтардің
пікірінше, соңғы жылдары зорлық жасау қылмыстарының түрлері көбеюде. Оның
ішінде жасөспірімдермен жасалған қылмыстар ерекше қатігездікпен және
агрессияның түрлері мен ерекше көзге түседі. Бұл үлкендердің жасаған
анологиялық қылмыстарына қарағанда әдеуір қатігездікпен жасалғандары
байқалады. Соңғы жылдары кәлеметке толмаған жасалған қылмыстық тобы
жасалған іс-әрекеттер саны жедел өсті. Қылмыстық кәлеметке толмағандар мен
жасалған қылмыстардың барлық санының жартсынан көбін алды.
Топтық қылмыстардың саны кәлеметке толмағандар арсында 38 % көрсетті.
Қазақстандық зерттеуші Корзунның мәліметтері бойынша кәлеметке
толмағандардың ұйымдасқан қылмыстары 17,05 % құрайды. Басқа да
эксперттердің пікірлері бойынша қылмыстық 70 %-ы жасөспірім қыздармен
жасалады. Әр түрлі топтағы бірігу, оның ішінде үлкен және шағын топтарға
бірігіп, кеңеюге деген тенденцияларды көрсетеді.
1.2.Жастардың ауытқитын мінез-құлықтарының
психологиялық аспектілері.
Әлеуметтік стереотиптері тұлғаның өмірлік іс-әрекеттерінің және
әртүрлі әлеуметтік жағдайлардағы мінез-құлық жалпыға аян, біздің
мәліметіміз көрсеткендей, ұйғарымдар деструктивті және продуктивті мінезде
болады.
Білім беруге талдау жасау маңызды ойын-сауық құруға деген құмарлық
өмір салттарын күтпеген жерден парадаксальды тенденция байқалады. Көбінесе
жоғарғы білімді ажамдарға айтылады. Берілген породаксалдық әйел адамдарда
зерттелмегендердің ішінен тіпті жартсына (56%) сол кездегі ер адамдарда осы
тенденция байқалмаған. Бұл фактіге түсіндірме ретінде ойын-сауық
бағдарламаларының маңызды бағыттарын табу бір жағынан болса, екінші жағынан
зерттеу жасаудың жартсысы оқушылар екендігі ескерілді.
Девиацияның басты себебіне ол қоғам мақсаты мен әлеуметтік
қабылдамайтын құралдар мен мақсаттарды жүзеге асыру арасындағы
байланыстардың үзілуі. Девианттық мінез-құлықтың көптеген формалары және
тұлға қоғамдық мүддесі арасындағы қақтығыстың жағдайынан хабар береді.
Сондықтан да жастар арасында девиантты мінез-құлықты болдырмауға тырысуымыз
қажет. Девиацияның қандай формасы блмасын, жастарға тигізетін зияны ұшан-
теңіз. Әрине бұған көптеген факторлар әсер етуі барысында девианттық іс-
әрекеттері байқалады. Мәселен Қазақстан Республикасы нарықтық экономикаға
өту барысында қоғамда көптеген қайшылықтар орын алып отыр. Соның салдарынан
жастарды қылмыскерлікке, нашақорлыққа, жезөкшелікке, яғни девианттық іс-
әрекеииерге әкеліп соқтырып отыр. Оған тек мемлекет емес, сонымен отбасының
рөлі өте зор. Отбасы-шағын мемлекет, мектеп қабырғалары, бұқаралық ақпарат
құралдары, теледидар әсер етілді. Отбасындағы бала тәрбиесі өзекті
мәселердің бірі. Ата-ана балаларынан материалдық жағдайларын қамтамасыз
етіп, баланың рухани жағына аз көңіл бөлуінен де туындайды. Және оларда
“адамды қоғам және ұғым тәрбиелейді”,-деген тұжырым қалыптасты.
Сондықтан да ата-ана баласының әрбір іс-әрекетін, әрбір қадамын
қадағалап отыруы тиіс. Отбасынан кейін жастардың қалыптасуында мектептің
ролі зор. “Нағыз білім тек ғана білімде емес,білім мен қатар тәрбиеге үлкен
мән берілуі қажет, ол үшін ата-анамен ұстаз арасында тығыз байланыс болуы
қажет” [3].
“Еліміздің ертеңгі тірегі-жастар, болашақ жастар қолында”,-деген
елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев. Сондықтанда жастар саясатын қазіргі
таңда қолға алып отыр. Онда жастардың өмір сүруі, құндылықтары мен
міндеттері қарастырылған. Және елімізде жастар Ассамблеясы құрылып, онда
жастардың бос уақытының тиімді өткізілуі , қоғамдық қажеттілікке сай білім
алуға үлкен мүмкіндіктер бар. Девианттық іс-әрекеттерге бармауына әрбір
отбасы, әрбір адам, мемлекет ат салысуы керек.
Нарықтық экономика қоғамда өмір сүрген соң жастардың девианттық іс-
әрекеттерге баруына кейде тиіс болады. Дегенмен де, тәлім-тәрбиелік
ұлағатты нақыл сөздері тамыры терең, салт-дәстүрі, әдеп-ғұрпы сақталған
халық емеспіз бе? Сондықтанда әрбір отбасы, әсіресе аналар қауымы осы
қасиеттерді ұлттық рухты қалыптастыруға бар жігерін салуы қажет. Жалпы бала
дүниеге келген уақыттан бастап, ана-тілін, өнегелі тәлім-тәрбиесін, үлгілі
салт-дәстүрін баланың бойына сіңіріп өсіру әрбір ата-ананың негізгі
міндеттері болуы тиіс.
Қысқасы жастар өздігінен девианттық іс-әрекеттерге немесе тумасынан
қылмыскер, нашақор болып келмейді. Оның бұндай іс-әрекеттерге баруын
қазіргі кезде көптеген себептер айтылып жүр. Біз сол себептерді жоя
білуіміз қажет. Соларды жою арқылы жастарға тәрбие бере аламыз. Оған,
мәселен батыстық попмәдениет, яғни жаһанданудың да әсері бар. Жастар
дамыған Батыс елдерінет еліктеп, өзіміздің салт-дәстүрімізді ұмытып кенже
қалып бара жатқанымыз анық. Біз осы процессті болдыртпас үшін салт-
дәстүрімізді, әдеп-ғұрпымызды, мәдениетімізді дұрыс пайдаланып, осы қоғамға
сай тұлғаны қалыпетастыруымыз тиіс. Ол үшін ата-ана өзінің бойында осы
қасиеттер табылып, кейін балаларының бойына сіңіре білуі тиіс.
Тәрбиені әріден кейін, баладан емес, ата-ананың өзінен бастауымыз
керек. Қоғамымызда қандай келеңсіздіктер орын алса да, ол ең әуелі отбасы
тәрбиесінің жемісі екенін естен шығармауымыз керек. Екіншіден, жоғарыда
болған отбасындағы бала тәрбиесіндегі проблемаларды шешудің халқымыздың
өсіп-өнуінде ұлттық қасиеттерін сақтауға да, бүкіл адамзаттық даму
деңгейінен кенже қалмауына да кесірін тигізбей, жолдарын қарастырғанымыз
абзал.
Оны шешуде әрбір адам әрбір адам, әрбір отбасы, мекемелер мен ұйымдар,
бұқаралық ақпарат құралдары мен үкімет бәрі тегіс қатысуы керек. Осы
бірлескен қоғамдық қозғалыста-бұқаралық ақпарат құралдарының атқаратын ролі
ерекше зор. Тіпті бұқаралық ақпарат құралдары бұл мәселелерді сауатты түрде
жан-жақты жүргізе білсе-бүкіл оқу-ағарту, тәрбие саласын жалғау өзі
ойдағыдай атқаруға болады.
Жастардың девианттық іс-әрекеттерге бұрмалауына мектеп қабырғасы
қадағалап отыруы тиіс. Әрине ата-аналардан кейін. Және де ата-ана мен тығыз
байланыс болуы тиіс.Мектеп қабырғасында ата-аналар жиналысы жиі өткізіліп,
ондағы әрбір баланың іс-әрекетін баяндап отырылуы тиіс. Мектепте нағыз
білім беру тәрбиемен ұштасып жатыр. Сондықтан да тәрбиесіз білім болмайды.
Сыныптарда тәрбие сабақтары жиі өткізіліп, онда әр күні әр түрлі тақырып,
мәселен қылмыс туралы, немесе нашақорлықтың зияндары туралы, оның тек
өлімге апаратыны, одан жарқын болашақты болмайтыны баяндалып, оқушыларға
әсер ететін жағдайда болуы тиіс. Келесі мәселе жасөспірімдердің бос
уақытының тиімді өтуі, жалпы жасөспірімдердің уақытының шексіздігі, әрі
осы уақытты ұйымдастырумен айналысатын нақты бір қоғамдық ұйымдардың
болмауы моральдық, құқықтық нормалардың бұзылуына алып соғады. Осыларды
болдырмас үшін біріншіден мектепте жасөспірімдерді қызықтыратын көптеген
үйірмелер құрылса, екіншіден мемлекет тарапынан қоғамдық ұйымдар құрылса
[5].
Бала тәрбиесінде оның дұрыс ықпалды ұйымдастыруды отбасымен қатар
мемлекетте баса назар аударуы керек. Себебі, рухани адамгершілік негізі
қалыптасқан ынтымақты, инабатты отбасы ең ауқатты мемлекет болудың тірегі
болып есептеледі. Сондықтан, мемлекет баланың жан-жақты, өркениетті,
тәрбиелі, адамгершілігі мол, әлеуметтік жағдайының толық қамтамасыз
етілгінін басшылыққа алып отыруы тиіс. Сондықтан, балалар мен
жасөспірімдерді қорғау қорлары ашылуы тиіс. Оның негізгі қасиеттері-
отбасымен бірлікте бала тәрбиесінің дұрыс қалыптасуын қамтамасыздандыру.
Баланың тәрбиесіне нұқсан келтіретін бұқаралық ақпарат құралдары мен
теледидар екені бәрімізге аян. Мәселен, еліміздің ішкі риногында кеңінен
таралған әр елдің түрлі жанрдағы кітаптары мен бейнетаспаларын айтуға
болады. Ең қиыны біздің елде жоғарыда аталған заттарды кез-келген жерден,
еш кедергісіз сатып алуға болады.
II Тарау. Девиацияның тұлғаға әсері.
2.1. Құқық бұзушылардың өзіндік ішкі әлемі.
Девиацияның барлық формаларының көрінуі экономикалық, демографиялық,
мәдени және де басқа да көптеген факторларда байланысты болады. Бүгінде бұл
мәселе ТМД елдерінде аса шиеленісіп отыр, өйткені мұнда қоғамдық өмірдің
барлық салаларында айтарлықтай өзгерістер болып, бұрынғы мінез-құлық
нормалары құнсызданып отыр. Әрекеттің бұрынғы тәсілдері тиісті нәтиже
бермеуде. Күтілетін нәтиже мен шын нәтиженің рарсында айырмашылық қоғамда
шиеленіс туғызып, адамдардың өз мәнез-құлқының моделін өзгертуге дайын
болуын, сөйтіп қалыптасқан нормадан шығуына итермелеп отыр. Әлеуметтік-
экономикалық жағдай шиеленіскен жағдайда нормалардың өзі де өзгеріске
түсуде. Кейде мәдени шектеулер іске аспай, әлеуметтік бақылаудың барлық
жүйесі бәсеңдеуде. Осылайша, құқық бұзушылық-бұл қоғамдық өмір туғызып
отырған өмірлік кикілжіңдер, сәтсіздіктер, әлеуметтік драмалар мен
трагедиялардың бейнесі. Қылмыс-адамзат кеселінің бейнесі. Оны бүгінге
дейін бірде-бір қоғам жоя алмай келеді.
Жеке тұлға аймағына жататын деликвентті мінез-құлықтың себептеріне,
оны қалыптастырып, қылмысқа итермелейтін сыртқы жағдайлар сияқты, аз көңіл
бөлініп отырған жоқ. Сондықтан, құқық социологиясы адамдардың жеке
тұлғасыны байланысын мәселелерге назар аударады. Әрбір социологиялық
зерттеулер толықтырыла және тұтаса түсуі үшін зерттелетін адмдардың жеке
ерекшеліктері туралы ақпаратқа ие болу керек. Қылмысккердің жас және
әлеуметтік белгілері, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
I Тарау.Девианнттық мінез-құлық әлеуметтануының өзектілігі.
1.1.Жастардың девианттық мінез-құлық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2.Жастардың ауытқитын мінез-құлықтарының психологиялық
аспектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
II Тарау.Девиацияның тұлғаға әсері.
2.1.Құқық бұзушылардың өзіндік
әлемі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1
2
2.2.Девианттық мінез-құлықты зерттеудің теориялық-методикалық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..22
Кіріспе.
Девианттық мінез-құлықты зерттеумен айналысқан басқа профильді
ғалымдар ортасына қарағанда психологтар ортасына ауытқуға туа біткен және
жүре пайда болған биімділік жақтарына бөлінуі көрініс тапты. Олардың
арасындағы тартыс өткір сипат алды. Себебі, іс жүзінде бихевиористік пен
инстинтвистер арасындағы бұрынғы дамудың жалғасуы болып табылылады.
Біріншілері адамның іс-әрекеті сыртқы ортаның әр түрлі ынтасының әсер ету
нәтижесі деп ойлайды. Екіншілері іс-әрекет себебін ішкі импульстен,
құштарлықтан және сезімнен іздейді. Олардың бір-біріне қарсы тұруы XX ғ
психологиясының дамуының сипаттас бір бөлігі болып табылады. Сонымен қатар,
девианттық психологиялық тұжырымдама мазмұны инстинтвиум қарсылығына
психологиялық девианттық теорияның барлық көптүрлілігі 4 әдістеме негізінде
қарастырылады.
1) Белгілі бір туа біткен ниеттер мен ықыластармен;
1) Қажеттіліктермен;
1) Когнетивті және сезімталдық процесстермен;
1) Алғашқы үйрену немесе ерекше әлеуметтік жағдаймен;
Когнетивтік-интелектуалдық және зерделік. Когнетивті процесстер-ойлау
әрекетінің процесі. Инстингтік іс-әрекет секілді девианттық теориялардың
бір психодинамикалық бағыт ретінде дамитын психоанализ болып табылады.
З.Фрейд (1556-1939)-австралиялық психолог. Психоанализ жасаушы
З.Фрейдтің негізгі теориясының тезисі тереңдеп, эротикалық және агресивті
елігудің және қоғам мен тиым салулар арасындағы қайшылытарды іс-әрекеттерді
әлеуметтік тиімді тәсілмен құштарлыққа жол берудің естің тырысу нәтижесінде
қарастырады. Фрейд өзінің көптеген жұмыстарында барлық адамдық іс-әрекет
тікелей және жанамалай эроспен өмір мысалдарымен көрсетті [1].
I Тарау. Девианттық мінез-құлық әлеуметтануының өзектілігі.
1.1. Жасөспірімдердің девианттық мінез-құлқының сипаттамасы.
Бұл мәселе қазіргі ғылыми әдебиетте ауқымды және белсенді түрде
талқыға салынды. Балалар мен жасөспірімдердің ауытқушылық мінезінің
әлеуметтік педагогикалық көрсеткіштері, оның құрылымы және мазмұны түрлі
ғылымдармен көп мағыналы етіп қарастырылады. Бір ғалымдар мінездегі
ауытқушылықтарды баланың іс-әрекеттері мен қылықтарына әлеуметтік талаптар
мен адамгершілік нормаларының және әдеттік ережелер мен қойылатын
сәйкессіздік ретінде қарап, басқалары мінездегі ауытқушылықты әрекеттегі
құқықтық нормаларды шегінуді, яғни оларды бұзуды нормативтік мағыналы
факторлар көзқарасынан қауіпсіз мінез деп есептейтін, үшіншілері мінездегі
ауытқушылықты заңдар мен адамгершілік норма арасында әрең білінетін
ауытқушылық ретінде қарап, оны бір жағынан өзінің әдептік міндеттемелерін
және және адамгершілік нормаларын бұзу немесе заңды бұзу (ұрлық, тонау,
бұзақылық әрекеттер деп түсініледі). Дегенмен басқа жағынан жасөспірімнің
кәлеметке толмағаны үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылмайды.
Психологиялық-педогогикалық әдебиетте мінездегі ауытқушылықтың 4 нұсқасы
беріледі:
1.Жалпы қабылданған әдептілік нормалардан бұзушылық жоқ ауытқулар. Бұл
қауіпті психикалық дамуды жасқа дейін сәйкес келмейтін мінез.
2.Құқық бұзушылық болып табылмайтын жалпы қабылданған нормаларды
бұзушылық (сараңдық, менмендік, қатігездік, тұйықтық, сенімсіздік).
3.Құқық бұзушылықтар, яғни құқықтық нормаларды әкімшілікті немесе
қылмыстық заңдылықтарының баптарын бұзатын мінез.
4.Потологиялық факторлар деңгейінде себептелген мінездегі
ауытқушылық. Ол тұлғалық психопатиялық белгілері бар оқушыларда, жүйке
ауруларында психикалық науқас адамдарда білінеді. Мінездегі ауытқушылық
тұлғаның психобиологиялық ерекшеліктерінің, оның жас ерекшеліктерімен
әлеуметтік тәжірбиесі мен жалпы дамушылықты себептелген ішкі механизімі
орын алады. Осыған сәйкес баланың девиантты мінезі бірнеше жазықтықта
айқындалуы мүмкін. Девиантты мінезді балалар тұлғасының барлық осы
қасиеттері қоршаған ортасымен күрделі қарым-қатынас жасауда оларды
тәрбиелеу және оқыту құндылықтарына келтіреді. Кәмелетке толмағандардың
ауытқушылық мінездерінің жіктелуі. Қазіргі ғылыми әдебиетте кәлеметке
толмағандардың ауытқушылық мінезі сияқты өте күрделі әлеуметтік құбылыстың
түрлі аспектілері анықталуда. Девиантты мінезді түрлі негізгі бойынша
жіктеудің бірқатар тәсілдері бар:
1.Тұлғаның адамгершілік дамуындағы ауытқушылықтар қоғам
қызығушылықтарды түсінудегі ауытқушылықтар бойынша қарастырылады.
2.Жасөспірімдердің адамгершілік дамуы есепке алынған қоғамдық пайдалы
іс-әрекеттердің жүйесі енуі бойынша.
3.Жүйкесінің бүлінуі деңгейі бойынша.
4.Жетекші себептердің ауытқушылықтарды бойынша.
5.Психика және медециналық, педагогикалық ауытқушылықтағы потология
бойынша (Липнік) [2].
Кәлеметке толмағандардың мінезіндегі ауытқушылықтар мәселесін
зерттеудің педогогикалық бағыттылығы өзінің кейінгі дамуын балалар және
жасөспірімдер мінезіндегі ауытқушылығының келесі түрлеріне бөлінеді:
1.Қорқыныш; 2.Қозғалмалы тежегіш; 3.Тотығу; 4.Үйден кету және қаңғыбастық;
5.Тәбеттің бұзылуы; 6.Потологиялық қиялдау; 7.Өзін физикалық жетілмегендігі
алдындағы үрей; 8.Потологиялық әуестер.
Девиантты мінез-құлық әлеуметтануының өзектілігі жастардың ауытқитын
мінез-құлыққа жасайтын социологиялық зерттеулердің маңызы қазіргі кезде өте
зор. Себебі, бір жағынан алғанда қоғамдық тәртіпті бұзушылардың ішінен,
әсіресе қазіргі кезде студенттеріміздің үлесі мол. Ол халықтың басқа да
жастық топтарының арасында салыстырғанда, екінші жағынан алғанда-
бағыттылықтың құрылуы (қажеттіліктердің, қызығушылықтардың, мотивтердің,
бағалы құндылықтардың) осы кезеңде өтеді. Осыдан барып жастардың девианттық
мінез-құлықты бастан кешіруі жастардың девианттық мінез-құлықты бастан
кешіреуі жастардың жастардың арасында негативті құбылыстардың болуымен
байланысты болып келеді. Қазіргі кездегі жастар үшін ең маңызды мәселе
ретінде бірнеше кедергілер мен қиындықтар ұшырасып отырады. Олар жұмысқа
орналасу, Тұрғын үймен қамтамасыз етілу, қоғамдық қатынастар жаңа жүйедегі
бастапқы кариталдың жоқтығы. Осылардың барлығы әдеуір толғандыратын
мәселелер болып табылады.
Сонымен қатар еңбек нарығындағы төмен бәсекелестік жағдайлары,
профессионалдық білім мен тәжірбиенің жетіспеуі, осының салдарынан еңбек
нарығындағы өз тұрақты орындарын таба алмай, жастар арасындағы девианттық
мінез-құлықтың өсуі мен жұмыссыздық мәселелерінің белең алуы таң
қалдырарлық жайт емес. Девианттық мінез-құлықтың әлеуметтік алғышарттарының
барлығының себептері ол- Қазақстан Республикасындағы өндірістік қатынастағы
адамдардың теңдігі мен материалдық жағдайлардағы теңсіздігі арасында қарама-
қайшылық бар. Девиантты мінез-құлық жастармен жұмыс жүргізу тақырыбы
шетелдік ғалымдар тарапынан мол зерттелген. Олардың атын тізіп шығуға көп
уақыт кетеді. Ал отандық ғалымдарға келетін болсақ, аталған тақырып бойынша
еңбектер санаулы. Олардың көпшілігінде ғылыми мақала түрінде ғана
Жаманбалаева, Қазымбетова өз еңбектерінде Қазақстандағы девиантты мінез-
құлық, осындай жастармен жұмыс жүргізу жайлы жалпы проблемаларда
қарастырылған. Жастар мен әлеуметтік жұмыс жүргізу мәселесін арнайы зерттеу
нысанына айналдырған еңбектер жоқтың қасы деуге болады.
Жасөспірімдермен жасалған қылмыстардың нақты саны кәлеметке
толғандардың санына қарағанда жоғарырақ. Бұл әсіресе заттық қылмыстарға
жатады: кісі тонау, бұқаралық әрекеттер, ұрлық, зорлық т.б. қылмыстардың
деталдануы аймақтық болып бөлінуге қарағанда олар профилактикалық
ұйымдасқан торлар бар қалаларда мөлшері азаяды. Ал, көбінесе тәрбиелік
маңызы бар бағдарламалардың барлығы жасөспірімдер арасында көп тараған.
Орталықтан алшақ жатқан аудандарда шаруашылық зоналардағы криминогендіктің
ең жоғарғы тенденциясы байқалады. Ол жерлерде қатерге төнетінжағдайлардың
барлығы да айғақ, яғни олардың басым көпшілігі жасөспірімдер арасында, яғни
осындай орталықтар криминогендік қалыптасукы мен қарама-қайшы іс-әрекеттің
ұжымының жасалуына жағдай туғызады. Қазақстандық криминологтардің
пікірінше, соңғы жылдары зорлық жасау қылмыстарының түрлері көбеюде. Оның
ішінде жасөспірімдермен жасалған қылмыстар ерекше қатігездікпен және
агрессияның түрлері мен ерекше көзге түседі. Бұл үлкендердің жасаған
анологиялық қылмыстарына қарағанда әдеуір қатігездікпен жасалғандары
байқалады. Соңғы жылдары кәлеметке толмаған жасалған қылмыстық тобы
жасалған іс-әрекеттер саны жедел өсті. Қылмыстық кәлеметке толмағандар мен
жасалған қылмыстардың барлық санының жартсынан көбін алды.
Топтық қылмыстардың саны кәлеметке толмағандар арсында 38 % көрсетті.
Қазақстандық зерттеуші Корзунның мәліметтері бойынша кәлеметке
толмағандардың ұйымдасқан қылмыстары 17,05 % құрайды. Басқа да
эксперттердің пікірлері бойынша қылмыстық 70 %-ы жасөспірім қыздармен
жасалады. Әр түрлі топтағы бірігу, оның ішінде үлкен және шағын топтарға
бірігіп, кеңеюге деген тенденцияларды көрсетеді.
1.2.Жастардың ауытқитын мінез-құлықтарының
психологиялық аспектілері.
Әлеуметтік стереотиптері тұлғаның өмірлік іс-әрекеттерінің және
әртүрлі әлеуметтік жағдайлардағы мінез-құлық жалпыға аян, біздің
мәліметіміз көрсеткендей, ұйғарымдар деструктивті және продуктивті мінезде
болады.
Білім беруге талдау жасау маңызды ойын-сауық құруға деген құмарлық
өмір салттарын күтпеген жерден парадаксальды тенденция байқалады. Көбінесе
жоғарғы білімді ажамдарға айтылады. Берілген породаксалдық әйел адамдарда
зерттелмегендердің ішінен тіпті жартсына (56%) сол кездегі ер адамдарда осы
тенденция байқалмаған. Бұл фактіге түсіндірме ретінде ойын-сауық
бағдарламаларының маңызды бағыттарын табу бір жағынан болса, екінші жағынан
зерттеу жасаудың жартсысы оқушылар екендігі ескерілді.
Девиацияның басты себебіне ол қоғам мақсаты мен әлеуметтік
қабылдамайтын құралдар мен мақсаттарды жүзеге асыру арасындағы
байланыстардың үзілуі. Девианттық мінез-құлықтың көптеген формалары және
тұлға қоғамдық мүддесі арасындағы қақтығыстың жағдайынан хабар береді.
Сондықтан да жастар арасында девиантты мінез-құлықты болдырмауға тырысуымыз
қажет. Девиацияның қандай формасы блмасын, жастарға тигізетін зияны ұшан-
теңіз. Әрине бұған көптеген факторлар әсер етуі барысында девианттық іс-
әрекеттері байқалады. Мәселен Қазақстан Республикасы нарықтық экономикаға
өту барысында қоғамда көптеген қайшылықтар орын алып отыр. Соның салдарынан
жастарды қылмыскерлікке, нашақорлыққа, жезөкшелікке, яғни девианттық іс-
әрекеииерге әкеліп соқтырып отыр. Оған тек мемлекет емес, сонымен отбасының
рөлі өте зор. Отбасы-шағын мемлекет, мектеп қабырғалары, бұқаралық ақпарат
құралдары, теледидар әсер етілді. Отбасындағы бала тәрбиесі өзекті
мәселердің бірі. Ата-ана балаларынан материалдық жағдайларын қамтамасыз
етіп, баланың рухани жағына аз көңіл бөлуінен де туындайды. Және оларда
“адамды қоғам және ұғым тәрбиелейді”,-деген тұжырым қалыптасты.
Сондықтан да ата-ана баласының әрбір іс-әрекетін, әрбір қадамын
қадағалап отыруы тиіс. Отбасынан кейін жастардың қалыптасуында мектептің
ролі зор. “Нағыз білім тек ғана білімде емес,білім мен қатар тәрбиеге үлкен
мән берілуі қажет, ол үшін ата-анамен ұстаз арасында тығыз байланыс болуы
қажет” [3].
“Еліміздің ертеңгі тірегі-жастар, болашақ жастар қолында”,-деген
елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев. Сондықтанда жастар саясатын қазіргі
таңда қолға алып отыр. Онда жастардың өмір сүруі, құндылықтары мен
міндеттері қарастырылған. Және елімізде жастар Ассамблеясы құрылып, онда
жастардың бос уақытының тиімді өткізілуі , қоғамдық қажеттілікке сай білім
алуға үлкен мүмкіндіктер бар. Девианттық іс-әрекеттерге бармауына әрбір
отбасы, әрбір адам, мемлекет ат салысуы керек.
Нарықтық экономика қоғамда өмір сүрген соң жастардың девианттық іс-
әрекеттерге баруына кейде тиіс болады. Дегенмен де, тәлім-тәрбиелік
ұлағатты нақыл сөздері тамыры терең, салт-дәстүрі, әдеп-ғұрпы сақталған
халық емеспіз бе? Сондықтанда әрбір отбасы, әсіресе аналар қауымы осы
қасиеттерді ұлттық рухты қалыптастыруға бар жігерін салуы қажет. Жалпы бала
дүниеге келген уақыттан бастап, ана-тілін, өнегелі тәлім-тәрбиесін, үлгілі
салт-дәстүрін баланың бойына сіңіріп өсіру әрбір ата-ананың негізгі
міндеттері болуы тиіс.
Қысқасы жастар өздігінен девианттық іс-әрекеттерге немесе тумасынан
қылмыскер, нашақор болып келмейді. Оның бұндай іс-әрекеттерге баруын
қазіргі кезде көптеген себептер айтылып жүр. Біз сол себептерді жоя
білуіміз қажет. Соларды жою арқылы жастарға тәрбие бере аламыз. Оған,
мәселен батыстық попмәдениет, яғни жаһанданудың да әсері бар. Жастар
дамыған Батыс елдерінет еліктеп, өзіміздің салт-дәстүрімізді ұмытып кенже
қалып бара жатқанымыз анық. Біз осы процессті болдыртпас үшін салт-
дәстүрімізді, әдеп-ғұрпымызды, мәдениетімізді дұрыс пайдаланып, осы қоғамға
сай тұлғаны қалыпетастыруымыз тиіс. Ол үшін ата-ана өзінің бойында осы
қасиеттер табылып, кейін балаларының бойына сіңіре білуі тиіс.
Тәрбиені әріден кейін, баладан емес, ата-ананың өзінен бастауымыз
керек. Қоғамымызда қандай келеңсіздіктер орын алса да, ол ең әуелі отбасы
тәрбиесінің жемісі екенін естен шығармауымыз керек. Екіншіден, жоғарыда
болған отбасындағы бала тәрбиесіндегі проблемаларды шешудің халқымыздың
өсіп-өнуінде ұлттық қасиеттерін сақтауға да, бүкіл адамзаттық даму
деңгейінен кенже қалмауына да кесірін тигізбей, жолдарын қарастырғанымыз
абзал.
Оны шешуде әрбір адам әрбір адам, әрбір отбасы, мекемелер мен ұйымдар,
бұқаралық ақпарат құралдары мен үкімет бәрі тегіс қатысуы керек. Осы
бірлескен қоғамдық қозғалыста-бұқаралық ақпарат құралдарының атқаратын ролі
ерекше зор. Тіпті бұқаралық ақпарат құралдары бұл мәселелерді сауатты түрде
жан-жақты жүргізе білсе-бүкіл оқу-ағарту, тәрбие саласын жалғау өзі
ойдағыдай атқаруға болады.
Жастардың девианттық іс-әрекеттерге бұрмалауына мектеп қабырғасы
қадағалап отыруы тиіс. Әрине ата-аналардан кейін. Және де ата-ана мен тығыз
байланыс болуы тиіс.Мектеп қабырғасында ата-аналар жиналысы жиі өткізіліп,
ондағы әрбір баланың іс-әрекетін баяндап отырылуы тиіс. Мектепте нағыз
білім беру тәрбиемен ұштасып жатыр. Сондықтан да тәрбиесіз білім болмайды.
Сыныптарда тәрбие сабақтары жиі өткізіліп, онда әр күні әр түрлі тақырып,
мәселен қылмыс туралы, немесе нашақорлықтың зияндары туралы, оның тек
өлімге апаратыны, одан жарқын болашақты болмайтыны баяндалып, оқушыларға
әсер ететін жағдайда болуы тиіс. Келесі мәселе жасөспірімдердің бос
уақытының тиімді өтуі, жалпы жасөспірімдердің уақытының шексіздігі, әрі
осы уақытты ұйымдастырумен айналысатын нақты бір қоғамдық ұйымдардың
болмауы моральдық, құқықтық нормалардың бұзылуына алып соғады. Осыларды
болдырмас үшін біріншіден мектепте жасөспірімдерді қызықтыратын көптеген
үйірмелер құрылса, екіншіден мемлекет тарапынан қоғамдық ұйымдар құрылса
[5].
Бала тәрбиесінде оның дұрыс ықпалды ұйымдастыруды отбасымен қатар
мемлекетте баса назар аударуы керек. Себебі, рухани адамгершілік негізі
қалыптасқан ынтымақты, инабатты отбасы ең ауқатты мемлекет болудың тірегі
болып есептеледі. Сондықтан, мемлекет баланың жан-жақты, өркениетті,
тәрбиелі, адамгершілігі мол, әлеуметтік жағдайының толық қамтамасыз
етілгінін басшылыққа алып отыруы тиіс. Сондықтан, балалар мен
жасөспірімдерді қорғау қорлары ашылуы тиіс. Оның негізгі қасиеттері-
отбасымен бірлікте бала тәрбиесінің дұрыс қалыптасуын қамтамасыздандыру.
Баланың тәрбиесіне нұқсан келтіретін бұқаралық ақпарат құралдары мен
теледидар екені бәрімізге аян. Мәселен, еліміздің ішкі риногында кеңінен
таралған әр елдің түрлі жанрдағы кітаптары мен бейнетаспаларын айтуға
болады. Ең қиыны біздің елде жоғарыда аталған заттарды кез-келген жерден,
еш кедергісіз сатып алуға болады.
II Тарау. Девиацияның тұлғаға әсері.
2.1. Құқық бұзушылардың өзіндік ішкі әлемі.
Девиацияның барлық формаларының көрінуі экономикалық, демографиялық,
мәдени және де басқа да көптеген факторларда байланысты болады. Бүгінде бұл
мәселе ТМД елдерінде аса шиеленісіп отыр, өйткені мұнда қоғамдық өмірдің
барлық салаларында айтарлықтай өзгерістер болып, бұрынғы мінез-құлық
нормалары құнсызданып отыр. Әрекеттің бұрынғы тәсілдері тиісті нәтиже
бермеуде. Күтілетін нәтиже мен шын нәтиженің рарсында айырмашылық қоғамда
шиеленіс туғызып, адамдардың өз мәнез-құлқының моделін өзгертуге дайын
болуын, сөйтіп қалыптасқан нормадан шығуына итермелеп отыр. Әлеуметтік-
экономикалық жағдай шиеленіскен жағдайда нормалардың өзі де өзгеріске
түсуде. Кейде мәдени шектеулер іске аспай, әлеуметтік бақылаудың барлық
жүйесі бәсеңдеуде. Осылайша, құқық бұзушылық-бұл қоғамдық өмір туғызып
отырған өмірлік кикілжіңдер, сәтсіздіктер, әлеуметтік драмалар мен
трагедиялардың бейнесі. Қылмыс-адамзат кеселінің бейнесі. Оны бүгінге
дейін бірде-бір қоғам жоя алмай келеді.
Жеке тұлға аймағына жататын деликвентті мінез-құлықтың себептеріне,
оны қалыптастырып, қылмысқа итермелейтін сыртқы жағдайлар сияқты, аз көңіл
бөлініп отырған жоқ. Сондықтан, құқық социологиясы адамдардың жеке
тұлғасыны байланысын мәселелерге назар аударады. Әрбір социологиялық
зерттеулер толықтырыла және тұтаса түсуі үшін зерттелетін адмдардың жеке
ерекшеліктері туралы ақпаратқа ие болу керек. Қылмысккердің жас және
әлеуметтік белгілері, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz