Сюжеттік рөлдік ойын педагогикалық негіздері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Семей қаласы Шәкәрім атындағы Мемлекеттік университет

Сюжеттік рөлдік ойын педагогикалық негіздері

Орындаған: Тобытаева Б. С.

Тексерген:Кошкимбаева Р. Х.

Ойын - бала іс-әрекетінің түрі. Кез келген іс-әрекет сияқты ойынның
құрылымы бар. Оған іс-әрекет құрылымының барлық компоненттері
тән: мотив, мақсат, жоспарлау, орындау құралдары, ойын амалдары,
нәтиже. Сюжеттік-рөлдік ойындар шығармашылдық бола тұрып, өз
ерекшелігін құрылымдық компонентерге жүктейді.
Т. А. Куликова сюжеттік-рөлдік ойында мынадай құрылымдық
компоненттерді анықтайды: сюжет, мазмұн, рөлдер, ойын амалдары.
Ойын сюжеті баланың өмірдегі қарым-қатынастарының және
айналасындағылардың іс-әрекетіндегі белгілі бір амалдардың,
оқиғалардың бейнесі. Ойын сюжеттері әртүрлі: тұрмыстық ойындар
- жанұя, балабақша; адамдардың кәсіби еңбегін көрсететін өндірістік
ойындар; аурухана, дүкен ойнау және т. б., қала күнін мерекелеуге
арналған қоғамдық ойындар және т. с. с.
Сюжетті орындаудың негізгі құралдарының бірі ойын амалдары. В.
И. Логинова, П. Г. Саморукова ойын амалдарының екі түрін атайды:
оперативтік және бейнелеу - «солай сияқты».
Педагогтар мен психологтардың (Д. В. Менджерицкая, П. Г.
Саморукова, Д. Б. Эльконин) көптеген зерттеулері сюжеттік-рөлдік
ойындардың негізгі мазмұны үлкендердің әртүрлі жағдайда көрініс
беретін қоғамдық өмірі: адамдардың заттарға амалы мен қатынастары,
олардың еңбектерінің мазмұны, адамдардың тұрмыстағы, еңбектегі
және т. б. қарым-қатынастары деп көрсетті.
Рөл - сюжеттік-рөлдік ойынның негізгі діңгегі болып табыла-
ды. Ойында рөлдің болуы бала санасында өзін қандай да бір адаммен
теңестіреді де, ойында соның атынан әрекет жасайды, соған сәйкес
қажетті заттарды пайдаланып, басқа ойыншылармен түрлі қарым-
қатынасқа түседі.
Ойындағы рөлді дамыту проблемаларымен Д. Б. Эльконин
шұғылданды. Зерттеулер негізінде ол ойында бала өзіне алған рөлді
орындау ең басты деген қорытындыға келді. Даму барысында бала
өзінің рөлін түсінеді, өзінің немесе жолдастарының ойнаған рөліне
сыни көзбен қарайды немесе рөлдердің мазмұны өзгереді - амалдарды
бейнелеуден адамдар арасындағы қарым-қатынасты көрсетуге ауыса-
ды.
В. И. Ядэшко, В. В. Сохин сюжеттік-рөлдік ойынның тағы да екі
компонентін көрсетеді: ойынның түпкі ойы, ережелер.
Ойынның түпкі ойы - бұл балалар нені және қалай ойнайтындығын
анықтау: дүкенді ме, балабақшаны ма және т. б.
Ойын процесіндегі ережелерді балалар өздері қояды, ал кейбір
ойындарда - үлкендер, олар ойнаушылардың тәртібі мен өзара қарым-
қатынасын анықтайды және реттейді. Олар ойынға ұйымшылдықты,
беріктікті тілейді, мазмұнын бекітеді және ары қарай дамуын, қарым-
қатынас пен өзара қарым-қатынастың күрделіленуін анықтайды.
Проблема бойынша түрлі әдебиеттерге талдау жасау сюжеттік-
рөлдік ойындардың мынадай құрылымдық компоненттерін анықтауға
мүмкіндік берді: ойынның түпкі ойы, сюжеті, мазмұны, ролдер, ойын
Aмалдары, ережелері. Бұл компоненттер, балалардың үлкендермен
біріккен іс-әрекетінде мектепке дейінгі балалық шақтың барлық
кезеңдерінде балалар өмірінде маңызды орын алатын көптеген
сюжеттік-рөлдік ойындарда кездеседі.
Сюжеттік-рөлдік ойындарды дамытудың кезеңдері мен
деңгейлері
Сюжеттік-рөлдік ойындар бала іс-әрекетінде бірден пайда бол-
майды. Ол дамудың кезеңдерінен өтеді. Ойынды даму кезеңдерінде
қарастырайық.
Т. А. Куликова ойын әрекетінің дамуын мынадай кезеңдерге бөледі,
олар, оның ойынша, сюжеттік-рөлдік ойындардың алғышарттары бо-
лады.
Бірінші кезең - таныстыру ойыны. Оның мазмұнын заттардың
қасиеттері мен сапасын тексере отырып, баланың үлкендермен бірге
жасаған амал-манипуляция құрайды.
Ойын әрекетінің дамуының екінші кезеңінде бейнелеу ойындары
пайда болады, онда баланың іс-қымылы заттың ерекше қасиеттерін
анықтауға және оның көмегімен белгілі бір эффектіге қол жеткізуге
бағытталады. Бұл кезеңде бала назары ойыншықтардың қасиеттеріне
ауады және оны соларға сәйкес әрекет жасауға үйретеді: шарикті до-
малату, ұсақ ойыншықтарды қорапшаға салу; заттарды пішініне,
физикалық қасиеттеріне қарай бөлуге үйретеді. Сюжеттік-рөлдік ойын-
дарды қалыптастыру үшін баланы амалдарды қорытуға, яғни үйренген
амалдарын бір заттан екінші затқа көшіруді үйрету маңызды.
Үшінші кезең - сюжеттік-бейнелеу ойыны. Ойынды дамытудың
бұл кезеңі бірішінің аяғына - өмірінің екінші жылының басына келеді.
Балалар күнделікті өмірден алған әсерін белсенді түрде бейнелей ба-
стайды (қуыршақты әлдилейді, қонжықты тамақтандырады және т. с. с. ) .
3-7 жастағы балалардың сюжеттік-рөлдік ойындарын терең зерт-
теу негізінде Д. Б. Эльконин ойынды дамытудың төрт деңгейін бөліп
көрсетіп, оларға сипаттама берді, оның пікірінше, бұлар даму сатылары
да болады.
Бірінші деңгей. Мазмұнды ойындар - бірге ойнаушыға бағытталған
заттармен амалдар жасау.
Рөлдер бар, бірақ олар амалдарды анықтамайды, амалдардың
сипатымен анықталады. Ережеге сай рөлдер айтылмайды.
Амалдар біртекті және бірнеше қайталанатын операциялардан
тұрады. Ойын амалдар жағынан тек қоректендіру актілерімен шектеулі,
олар логикалық тұрғыда өзінің алдындағы амалдармен болғандағыдай,
өзінен кейінгі амалдарға жете алмайды.
Екінші деңгей. Ойынның мазмұны - заттар арқылы амалдарды
орындау, бірақ ойын амалдарының шынайылыққа сәйкес болуы бірінші
кезекте тұрады.
Рөлдерді балалар атайды. Функциялар бөлінеді. Рөлдерді орындау
онымен байланысты амалдарды орындауға әкеледі.
Амалдарды орындау сапасы кеңейеді және амалдардың белгілі бір
типінің шеңберінен шығады. Амалдар логикасы өмірдегі ретпен, яғни
нақты шындық ретімен анықталады.
Үшінші деңгей. Рөлдің негізгі мазмұны рөлді және содан туындай-
тын амалдарды орындау болады, олардың ішінен басқа ойыншылармен
қарым-қатынас сипатын беретін арнайы амалдар бөлініп шыға бастай-
ды.
Рөлдер айқын кезекке қойылған және анықталған. Балалар
өздерінің рөлдерін ойын басталғанға дейін атайды және іс-қимылын
бағыттайды. Амалдардың логикасы мен сипаты өзіне алған роліне
қарай анықталады.
Амалдар әртүрлі болады. Өзінің және жолдасының ойындағы
роліне байланысты жолдасына қаратып рөлдік сөз сөйлеу, бірақ кейде
кәдімгі ойыннан тыс қарым-қатынас та үзіледі.
Төртінші деңгей. Ойынның негізгі мазмұны рөлде басқа балалар
орындайтын басқа адамдарға қарым-қатынаспен байланысты амалдар-
ды орындау болады.
Рөлдер нақты белгіленген және айқындалған. Балалардың рөлдік
функциялары өзара байланысты. Сөйлеушінің сөзі оның өзі мен ой-
найтын адамның ролімен анықталатын рөлдік сипатта болады.
Балалар сюжеттік-рөлдік ойынын қалыптастырудың жоғары
деңгейіне қол жеткізу үшін балалардың ойын білігі мен дағдыларын,
білімін және үлкендер тарапынан алатын әсерін дамыту қажет.
Т. А. Куликова, П. Г. Саморукова атап көрсеткендей, сюжеттік-
рөлдік ойындарды дамыту екі бағытта жүреді: ойынды әрекет ретінде
қалыптастыру; ойынды балаларды тәрбиелеу және балалар ұжымын
қалыптастыру құралы ретінде пайдалану.
Бірінші бағытты кеңірек қарастырайық.
Мектепке дейінгі педагогикада балалар ойынын басқарудың бай
тәжірибесі бар (Р. И. Жуковская, Н. Ф. Комарова, Д. В. Менджерицкая,
Н. Я. Михайленко, П. Г. Саморукова және т. б. ) . Қазіргі кезде «ойын-
ды басқару» термині мектеп жасына дейінгі балалар ойынын «дамы-
ту» ұғымымен ауыстырылған. Ойын - балалардың шығармашылық
және өзіндік әрекеті екендігін түсіне отырып, педагогтар үлкендердің
қатысуымен балалардың ойын білігін дамыту қажеттілігін түсінеді.
Осы жағдайда ғана балалар ойыны қызықты, әр алуан, ал ойын әрекеті
осы жас кезеңінде балаларды дамытуда жетекші әрекет ролін орын-
дайды. Сонымен бірге үлкендердің әсері балаларда жағымды эмоция
туғызатындай әдепті, сыпайы болуы тиіс.
Ойынды дамытудың авторлар ұсынған тәсілдерін шартты түрде
екі топқа бөлуге болады: қосалқы әсер тәсілдері және ойын білігі мен
дағдыларын дамытуға тура басшылық тәсілдері.
Тура педагогикалық тәсілдер: ойынға рөлдік қатысу, балалар
келісіміне қатысу, ойын амалының үлгісін көрсету, ойынның дайын
сюжетін ұсыну, ойынның дайын тақырыбын ұсыну, ойын барысында
кеңес беру, түсіндіру, алдағы ойын мазмұны, ондағы рөлдерді бөлу
жөнінде әңгімелесу, көмектесу, ойыншықтар, атрибуттар таңдауға
көмектесу, рөлдік істерге үйрету.
Басқарудың аталған тәсілдері мақсатты бағытты түрде ойынның
мазмұнына, балалардың ойындағы қарым-қатынасына, ойыншылардың
тәртібіне әсер етуге мүмкіндік береді.
Балалар ойындарына тікелей араласпайтын қосалқы әсер тәсілдері
сан алуан: сабақта, серуенде, балалармен сөйлескенде, әңгімелескенде,
кітап оқығанда, суреттер мен иллюстрацияларды қарағанда балалардың
қоғамдық өмір туралы білімін байыту; нақтылы ойын әрекетінің
құрылымы, оның мақсаты, құралдары, амалдар реті, нәтиже, еңбек
процесінде адамдардың өзара әрекеттері мен қарым-қатынастары, өз
араларында міндет бөлу туралы білімді қалыптастыру; ойыншықтарды
пайдалану, ойын жағдайын жасау; балалардың өткен ойындардан
көргендерін естеріне салу; ойынға ынталандыратын бейнелеу, еңбек,
конструктивтік іс-әрекетті ұйымдастыру.
Сюжеттік-рөлдік ойынды дамытудың әдістері мен тәсілдерін
таңдағанда балалардың белсенділігінің артуына қарай қосалқы
тәсілдерді көбірек пайдалану керек екендігін ескеру қажет. Балалар
неғұрлым кіші болса, солғұрлым педагог ойынды ұйымдастыруға назар
аударуы керек.
С. А. Шмаков, педагог ойынды ұйымдастырғанда ұстанатын негізгі
принциптерін қарастыра келіп, ойынның өзіне тән функцияларын
орындауды қамтамасыз ететін негізгілерін анықтады. Бұл принциптер-
ге мыналарды жатқызды:
балалар ойынға кіріскенде ешқандай мәжбүрлеудің болмауы;
әміршілдік ойынның мәніне қайшы келеді, өзара сыйластықты қолдау
маңызды. Балаларды ойынға ерікті түрде ғана қатыстыруды қарастыру
керек;
ойын динамикасын дамыту принципі ойын ережесі арқылы
орындалады, олар сюжеттің дамуына себепші болады; ойынды белсенді
ететін ойын бастамасын мадақтау;

ойын атмосферасын туғызу принципі, келіспеушілік туғызатын
сәттерге жол бермеу, ойын аксессуарларын кеңейту, сәтсіздіктерге
тренингілер өткізу, бала ойындарының репертуарын кеңейту;

ойын және ойыннан тыс іс-әрекетті өзара байланыстыру
принципі (балаларды дамытудың көптеген процестерін тездетуші бола
тұрып, ойын құнды әрекеттер - еңбек, эксперименттеу әрекеттеріне
қарағанда ойын екінші кезекке қалуы тиіс; мектепке дейінгі мекемеде
ойын - басқа әрекетке көшу құралы) ;

қарапайым ойындардан неғұрлым күрделі ойындарға көшу
принципі; баланы біржақты, қарапайым ойындар аясында ұстау
қауіпті, баланың өзін-өзі көрсете алуына, қарым-қатынас орнатуына
көмектесетін ойынның неғұрлым күрделі моделіне қарай ұмтылу қажет.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.