Топырақ түрлері. Қазақстанның таулы аудандарының топырағы
І. Әлемнің топырағының таралуы
ІІ. Қазақстанның таулы аймақтарының топырақтары
ІІІ. Қазақстандағы топырақ түрлері
ІІ. Қазақстанның таулы аймақтарының топырақтары
ІІІ. Қазақстандағы топырақ түрлері
Топырақ түрлері. Қазақстанның таулы аудандарының топырағы
І. Әлемнің топырағының таралуы
ІІ. Қазақстанның таулы аймақтарының топырақтары
ІІІ. Қазақстандағы топырақ түрлері
І. Әлемнің топырағының таралуы
Жер шары құрлығында тегістік және таулық топырақтар тараған. Тегістік
топырқтары 6 географиялық топқа біріктіріледі.
I топқа полярлық белдеудің топырақтары кіреді, полярлық тундра және
полярлыға таяу тундраның глейлі топырақтары. Олардың кескінінде бұзылу
үрдісі сәл дамыған, жиектері жұқа және онда айқын тоңды құбылыс белгілірі
бар. Скандинавия елдері мен Канада.
II-III топтарға қоңырсалқын жайлы бореалды аймақ топырақтары кіреді,
олар тау жыныстарының сиалитті бұзылу жағдайында дамыған; Топырақ
құралуында маусымдық ырғақ басым, кескіні жақсы дамыған; кейде тіпті
қарашірінді шоғырланған. Топырақтары: күлгін, шымды күлгін, тоңды тайгалы
бореалды, қоңыр, сұр ормандық топырақтар, прерилік қара топырақ
баріалдыға таяу , қара, қара қоңыр, қоңыр, сұр-қоңыр топырақтараридті
обылыстар. Қоңыржай белдеудің мухиттық ылғалды өлкелерінде қоңыр орман
топырақтары кең тараған. Батыс Европа, Шығыс Азия мен Оңтүстік Америкада
тараған.
IV топқа тропикке таяу белдеу топырақтары кіреді, олар қызыл, сары,
сары - күрең субтропикалық ормандар және қызғылт қара субтропикалық
прерилер топырағы, сұр-күрең субтропикалық дала топырағы, құба
субтропикалық шөл дала және жартылай шөл топырақтары Батыс Европа, Шығыс
және Таяу Азия, Африка мен Солтүстік Америкада тараған.
V топ тропикалық белдеу топырақтарын біріктіреді онда экваторлық
ормандардың фералит топырағынан бастап, шөлділеу биік шөптесінді
саванналардың қызғылт-қоңыр топырағына дейін Орталық Африка, Оңтүстік
Азия, Австралия, мен Оңтүстік Америкада тараған.
VI топ ішкі аймақтың топырақ типтерін біріктіреді, ол үш қара топырақ
типтерін қамтиды: шымды корбанатты рендзиндер, тропикалық қара және
далалық шабынды қара топырақтар.
Таулы облыстарға негізінен терістікте тараған топырақтар тән, бірақ
мұнда өзгеше биік таулы шалғынды топырақтар дамыған.
Бұрынғы КСРО территориясы 15 агротехникалық зоналарға бөлінген, олар
солтүстіктен оңтүстікке қарай орналасып, ендік бағытта батыстан шығысқа
қарай созылып, ретті, кең белдеулі жайғасқан: полярлық тундра зонасы,
солтүстік тайга зонасы, орталық тайга зонасы, оңтүстік тайга зонасы, қоңыр
топырақты орман зонасы, орманды дала зонасы, дала зонасы, құрғақ дала
зонасы, қоңыржай белдеудің шөлейт зонасы, шөл зонасы, тау етегіндегі
жартылай шөлді зона, субтропиктік белдеудің шөлді зонасы, субтропиктік тау
етегіндегі жартылай шөлді зона, субтропиктік бұталы дала және құрғақ
орманды зона, субтропиктік ылғалды орман зонасы.
Олардан өзге 5 таулы облыстары бар.(Розов, 1973). Карпат-Кавказдық
(жылы, ылғалды)
Орта Азиялық (құрғақ, жылы)
Оңтүстік Сібірлік (суық, ылғалды)
Солтүстік Сібірлік (өте суық,орташа ылғалды)
Камчаткалық-Курильдік (өте ылғалды суық)
Бұл өңірлердің топырақ зоналары – тау беткейлерінде биіктік бағытта
құралған.
ІІ. Қазақстандағы топырақ түрлері
Қазақстанда өзге елдерде кездесетiн топырақ түрлерiнiң түгелдей дерлiгi
тараған. Мұнда тайга, тундра топырағына дейiн бар, тек ылғалды субтропик
белдемiне тән топырақ қана жоқ.
Солтүстік Қазақстандағы Батыс Сiбiр ойпатынан оңт-тегi Алатау
өңiрлерiне дейiнгi аралық 1500 — 1600 км, Батыстағы Атырау алқабынан Алтай
тауларына дейiнгi 3000 км-ге жуық өңiрлердi әр түрлi топырақтар жамылғысы
басқан. Бұл топырақ жамылғысының әр аймақтарда түзiлiп, орналасуы геогр.
белдемдiлiк заңына байланысты. Мыс., Қазақстанның 86% жерiн алып жатқан
жазық алқаптарында климаттың, топырақтың солт-тен оңт-ке қарай өзгеруi
көлденең белдемдiк заңына сәйкес өзгерсе, Қазақстанның 14% жерiн алып
жатқан оңт., оңт.-шығыс таулы алқаптарында — тiк белдемдiк (биiктiк
белдеулiк) заңына сәйкес болады.
Жазық алқап топырағы. Ауд. 235 млн. га. Қазақстанның жазық аймақтарында
солт-тен оңт-ке қарай мынадай топырақ белдемдерi кездеседi: 1)
республиканың қиыр солт-н орманды дала белдемi алып жатыр. Негiзiнен бұл
жерлер Батыс Сiбiр ойпатында орналасқандықтан жер бетi жазық, ойпатты,
сондықтан орманның шайылған сұр топырағы мен шайылған сiлтiсiзденген қара
топырағы тән. Бұл аймақтың топырақтары құнарлы, негiзiнен жаздық бидай
егiледi. Қалған жерлерiн орман, шабындық пен жайылымдар алып жатыр. Ауд.
400 мың га; 2) осы белдемнен оңт-ке қарай даланың қара топырақты белдемi
(Жалпы Сырттан Ертiс өңiрi жазықтығына дейiн 2000 км-ге созылған) жалғасып
жатыр. Аум. 25,7 млн. га, оның 15 млн. га-сы жыртылған жерлер, негiзiнен
астық дақылдары егiледi. Қара топырақты белдем солт-тен оңт-ке қарай 2
белдем аралығына бөлiнедi: кәдiмгi қара топырақты белдем аралығы Батыс
Сiбiр ойпатының оңт-н Сарыарқа өңiрiнiң және Жайық биiк шығыс жазығының
солт. бөлiктерiн қамтып (енi 100 — 140 км-дей), батыстан шығысқа созылып
жатыр. Аум. 11,8 млн. га. Жер бетi жазық, топырағы құнарлы, негiзiнен астық
дақылдары егiлiп, еттi-сүттi мал өсiрiледi; оңтүстiктiк қара топырақты
белдем аралығы — кәдiмгi қара топырақты белдем аралығының оңт-н бойлап
батыстан шығысқа созылып жатыр, енi 50 — 125 км-дей, аум. 13,9 млн. га. Жер
бетi жазық, топырағы құнарлы. Бұл негiзiнен ылғалы жеткiлiктi, дәндi
дақылдар егуге қолайлы жерлер. Құрғақшылық әрбiр 7 — 9 жылда бiр-екi рет
қайталанады.
Республиканың оңт. бөлiгiндегi шөлдi белдемге дейiнгi орт. аймақты
құрғақ-далалы және шөлдi-далалы қара-қоңыр топырақты белдем алып жатыр.
Аум. 90,5 млн. га, яғни республика жерiнiң 33,2%-ы. Мұнда солт-тен оңт-ке
қарай 3 белдем аралығына бөлiнедi: күңгiрт қара-қоңыр топырақты белдем
аралығы — қоңыржай қуаң дала, мұнда жыл сайын егiннен тұрақты өнiм
алынбайды. Топырақтағы қара шiрiк мөлш. 3 — 4%-дай. Аум. 27,7 млн. га.
Топырақ құнары жап-жақсы болғанымен құрғақшылық әрбiр 3 — 4 жылда бiр
қайталанып болып тұрады. Соңғы 10 жылда бұл белдем аралығындағы жыртылған
жер көлемi оларды пайдаланудың тиiмсiздiгiнен, бұрынғы 10 млн. га-дан 3 — 4
млн. га-ға азайтылған; жай қара-қоңыр топырақ орын алған алқаптың аум. 24,4
млн. га. Топырақтың беткi қабатындағы қарашiрiк мөлш. 2 — 3%. Құрғақшылық
кейде жыл сайын, кейде 2 жылда бiр рет қайталанады, сондықтан суарылмайтын
егiншiлiкпен айналысу тиiмсiз, ал суару үшiн тұрақты су көздерi жоқ. Тың
игеру кезiндегi асыра сiлтеушiлiкпен бұл белдем аралығында астық үшiн
игерiлген 4 — 5 млн. га жерге соңғы 10 — 12 жылда егiс егiлмейтiн болды,
тек аз ғана малазықтық жем-шөп егiлетiн жерлер қалдырылды. Мұнда соңғы
жылдары тек мал өсiрiледi; ашық қара-қоңыр топырақты белдем аралығы — өте
қуаң шөл (шөлейт) дала, негiзiнен мал ш-на жарамды. Аум. 38,4 млн. га.
Шөл дала белдемiнiң аум. 119,4 млн. га, немесе республика аумағының 44%-
ы. Мұнда 2 белдем аралығы бар. Қоңыр топырақты белдем аралығы — шөлдi
аймақ, оның жусаны мол, жайылымы жұтаң жерлер. Аум. 57,4 млн. га. Жылдық
жауын-шашын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І. Әлемнің топырағының таралуы
ІІ. Қазақстанның таулы аймақтарының топырақтары
ІІІ. Қазақстандағы топырақ түрлері
І. Әлемнің топырағының таралуы
Жер шары құрлығында тегістік және таулық топырақтар тараған. Тегістік
топырқтары 6 географиялық топқа біріктіріледі.
I топқа полярлық белдеудің топырақтары кіреді, полярлық тундра және
полярлыға таяу тундраның глейлі топырақтары. Олардың кескінінде бұзылу
үрдісі сәл дамыған, жиектері жұқа және онда айқын тоңды құбылыс белгілірі
бар. Скандинавия елдері мен Канада.
II-III топтарға қоңырсалқын жайлы бореалды аймақ топырақтары кіреді,
олар тау жыныстарының сиалитті бұзылу жағдайында дамыған; Топырақ
құралуында маусымдық ырғақ басым, кескіні жақсы дамыған; кейде тіпті
қарашірінді шоғырланған. Топырақтары: күлгін, шымды күлгін, тоңды тайгалы
бореалды, қоңыр, сұр ормандық топырақтар, прерилік қара топырақ
баріалдыға таяу , қара, қара қоңыр, қоңыр, сұр-қоңыр топырақтараридті
обылыстар. Қоңыржай белдеудің мухиттық ылғалды өлкелерінде қоңыр орман
топырақтары кең тараған. Батыс Европа, Шығыс Азия мен Оңтүстік Америкада
тараған.
IV топқа тропикке таяу белдеу топырақтары кіреді, олар қызыл, сары,
сары - күрең субтропикалық ормандар және қызғылт қара субтропикалық
прерилер топырағы, сұр-күрең субтропикалық дала топырағы, құба
субтропикалық шөл дала және жартылай шөл топырақтары Батыс Европа, Шығыс
және Таяу Азия, Африка мен Солтүстік Америкада тараған.
V топ тропикалық белдеу топырақтарын біріктіреді онда экваторлық
ормандардың фералит топырағынан бастап, шөлділеу биік шөптесінді
саванналардың қызғылт-қоңыр топырағына дейін Орталық Африка, Оңтүстік
Азия, Австралия, мен Оңтүстік Америкада тараған.
VI топ ішкі аймақтың топырақ типтерін біріктіреді, ол үш қара топырақ
типтерін қамтиды: шымды корбанатты рендзиндер, тропикалық қара және
далалық шабынды қара топырақтар.
Таулы облыстарға негізінен терістікте тараған топырақтар тән, бірақ
мұнда өзгеше биік таулы шалғынды топырақтар дамыған.
Бұрынғы КСРО территориясы 15 агротехникалық зоналарға бөлінген, олар
солтүстіктен оңтүстікке қарай орналасып, ендік бағытта батыстан шығысқа
қарай созылып, ретті, кең белдеулі жайғасқан: полярлық тундра зонасы,
солтүстік тайга зонасы, орталық тайга зонасы, оңтүстік тайга зонасы, қоңыр
топырақты орман зонасы, орманды дала зонасы, дала зонасы, құрғақ дала
зонасы, қоңыржай белдеудің шөлейт зонасы, шөл зонасы, тау етегіндегі
жартылай шөлді зона, субтропиктік белдеудің шөлді зонасы, субтропиктік тау
етегіндегі жартылай шөлді зона, субтропиктік бұталы дала және құрғақ
орманды зона, субтропиктік ылғалды орман зонасы.
Олардан өзге 5 таулы облыстары бар.(Розов, 1973). Карпат-Кавказдық
(жылы, ылғалды)
Орта Азиялық (құрғақ, жылы)
Оңтүстік Сібірлік (суық, ылғалды)
Солтүстік Сібірлік (өте суық,орташа ылғалды)
Камчаткалық-Курильдік (өте ылғалды суық)
Бұл өңірлердің топырақ зоналары – тау беткейлерінде биіктік бағытта
құралған.
ІІ. Қазақстандағы топырақ түрлері
Қазақстанда өзге елдерде кездесетiн топырақ түрлерiнiң түгелдей дерлiгi
тараған. Мұнда тайга, тундра топырағына дейiн бар, тек ылғалды субтропик
белдемiне тән топырақ қана жоқ.
Солтүстік Қазақстандағы Батыс Сiбiр ойпатынан оңт-тегi Алатау
өңiрлерiне дейiнгi аралық 1500 — 1600 км, Батыстағы Атырау алқабынан Алтай
тауларына дейiнгi 3000 км-ге жуық өңiрлердi әр түрлi топырақтар жамылғысы
басқан. Бұл топырақ жамылғысының әр аймақтарда түзiлiп, орналасуы геогр.
белдемдiлiк заңына байланысты. Мыс., Қазақстанның 86% жерiн алып жатқан
жазық алқаптарында климаттың, топырақтың солт-тен оңт-ке қарай өзгеруi
көлденең белдемдiк заңына сәйкес өзгерсе, Қазақстанның 14% жерiн алып
жатқан оңт., оңт.-шығыс таулы алқаптарында — тiк белдемдiк (биiктiк
белдеулiк) заңына сәйкес болады.
Жазық алқап топырағы. Ауд. 235 млн. га. Қазақстанның жазық аймақтарында
солт-тен оңт-ке қарай мынадай топырақ белдемдерi кездеседi: 1)
республиканың қиыр солт-н орманды дала белдемi алып жатыр. Негiзiнен бұл
жерлер Батыс Сiбiр ойпатында орналасқандықтан жер бетi жазық, ойпатты,
сондықтан орманның шайылған сұр топырағы мен шайылған сiлтiсiзденген қара
топырағы тән. Бұл аймақтың топырақтары құнарлы, негiзiнен жаздық бидай
егiледi. Қалған жерлерiн орман, шабындық пен жайылымдар алып жатыр. Ауд.
400 мың га; 2) осы белдемнен оңт-ке қарай даланың қара топырақты белдемi
(Жалпы Сырттан Ертiс өңiрi жазықтығына дейiн 2000 км-ге созылған) жалғасып
жатыр. Аум. 25,7 млн. га, оның 15 млн. га-сы жыртылған жерлер, негiзiнен
астық дақылдары егiледi. Қара топырақты белдем солт-тен оңт-ке қарай 2
белдем аралығына бөлiнедi: кәдiмгi қара топырақты белдем аралығы Батыс
Сiбiр ойпатының оңт-н Сарыарқа өңiрiнiң және Жайық биiк шығыс жазығының
солт. бөлiктерiн қамтып (енi 100 — 140 км-дей), батыстан шығысқа созылып
жатыр. Аум. 11,8 млн. га. Жер бетi жазық, топырағы құнарлы, негiзiнен астық
дақылдары егiлiп, еттi-сүттi мал өсiрiледi; оңтүстiктiк қара топырақты
белдем аралығы — кәдiмгi қара топырақты белдем аралығының оңт-н бойлап
батыстан шығысқа созылып жатыр, енi 50 — 125 км-дей, аум. 13,9 млн. га. Жер
бетi жазық, топырағы құнарлы. Бұл негiзiнен ылғалы жеткiлiктi, дәндi
дақылдар егуге қолайлы жерлер. Құрғақшылық әрбiр 7 — 9 жылда бiр-екi рет
қайталанады.
Республиканың оңт. бөлiгiндегi шөлдi белдемге дейiнгi орт. аймақты
құрғақ-далалы және шөлдi-далалы қара-қоңыр топырақты белдем алып жатыр.
Аум. 90,5 млн. га, яғни республика жерiнiң 33,2%-ы. Мұнда солт-тен оңт-ке
қарай 3 белдем аралығына бөлiнедi: күңгiрт қара-қоңыр топырақты белдем
аралығы — қоңыржай қуаң дала, мұнда жыл сайын егiннен тұрақты өнiм
алынбайды. Топырақтағы қара шiрiк мөлш. 3 — 4%-дай. Аум. 27,7 млн. га.
Топырақ құнары жап-жақсы болғанымен құрғақшылық әрбiр 3 — 4 жылда бiр
қайталанып болып тұрады. Соңғы 10 жылда бұл белдем аралығындағы жыртылған
жер көлемi оларды пайдаланудың тиiмсiздiгiнен, бұрынғы 10 млн. га-дан 3 — 4
млн. га-ға азайтылған; жай қара-қоңыр топырақ орын алған алқаптың аум. 24,4
млн. га. Топырақтың беткi қабатындағы қарашiрiк мөлш. 2 — 3%. Құрғақшылық
кейде жыл сайын, кейде 2 жылда бiр рет қайталанады, сондықтан суарылмайтын
егiншiлiкпен айналысу тиiмсiз, ал суару үшiн тұрақты су көздерi жоқ. Тың
игеру кезiндегi асыра сiлтеушiлiкпен бұл белдем аралығында астық үшiн
игерiлген 4 — 5 млн. га жерге соңғы 10 — 12 жылда егiс егiлмейтiн болды,
тек аз ғана малазықтық жем-шөп егiлетiн жерлер қалдырылды. Мұнда соңғы
жылдары тек мал өсiрiледi; ашық қара-қоңыр топырақты белдем аралығы — өте
қуаң шөл (шөлейт) дала, негiзiнен мал ш-на жарамды. Аум. 38,4 млн. га.
Шөл дала белдемiнiң аум. 119,4 млн. га, немесе республика аумағының 44%-
ы. Мұнда 2 белдем аралығы бар. Қоңыр топырақты белдем аралығы — шөлдi
аймақ, оның жусаны мол, жайылымы жұтаң жерлер. Аум. 57,4 млн. га. Жылдық
жауын-шашын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz