Электр жүктемесін есептеу

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

3. ЕСЕПТЕУ БӨЛІМІ
3.1 Электр жүктемесін есептеу
Тұтынушылардың электр жүктемелері электр қамту жүйелерінің барлық элементтерін дұрыс таңдауын анықтайды.
Трансформатор қосалқы станциясының (ТҚС ) желілерінің және тарату тораптарының дұрыс таңдалуын қамтамасыз ету қажет.
Қажетті электр жүктеменің дұрыс анықталуының мәні өте зор. Себебі энергетикалық жүйенің барлық элементтері сол есеппен алынады.
Жобалау жүмыстары кезінде қажетті электр жүктемесін есептеп, аныктаудың негізгі әсерінен қарастырады.
Активті жүктемемен максимал жүктемені мына формула бойынша табамыз:

Реактивті қуаттылықты мына формуламен табамыз:
Q=P·tq ц
cosц қуаттылық коэффициенті арқылы tq ц табамыз:
Орнына қойып табамыз:
;

Әрі қарай:
Реактивті қуаттылықты табамыз:
Q= P · tq ц = 1350 · 0,25= 338 кВар

3.2. Электр қамту сұлбасын таңдау

Электр станциялары мен қосалқы станцияларды жобалау кезінде ең жауаптысы және қажеттісі электрлік жалғану сұлбаларын дұрыс таңдау. Сұлбалардың бірнеше түрлері бар. Мысалы: ең басты сұлбалар және өздік мұқтаж ететін сұлбалар.
Электр қондырғыларының сенімді жұмысы экономикасы, оперативтілігі (яғни әр түрлі жұмыс шарттарының өзгеруіне бейімділігі) және кеңею мүмкіншілігін таңдалған сұлбаға байланысты.
Электр станциясы мен қосалқы станциясының электрлік жалғану сұлбаларының таңдалуына бірнеше факторлар әсер етеді:
1. Энергетика жүйесінің станцияларымен қосалқы станциясының типі, тағайындалуы және орналасуы;
2. Генераторлардың, күштік трансформаторлармен желілердің саны мен қуатылығы;
3. Жергілікті жүктеменің электр тұтынуы мен қуаттылығы;
4. Электр қамту тұтынушыларының сенімділік сұраныстары (электр қабылдау категориясы);
5. Энергетика жүйесінің тораптарының сұлбалары мен кернеулері;
6. Қысқа тұйықталу тоқтарының деңгейі;
7. Қажетті параметрлерінің жабдығы мен оның сенімді жұмысы;
8. Электр қамтудың бұзылуы және тұтынушыларға электр энергиясын дұрыс жіберілмеуі шығынының көлемі;
Өнеркәсіп мекемелерінің электр жабдық сұлбасы қоректендіру көзі мен электр энергиясын тұтынушылардың өзара байланысын көрсетеді.

Электр қамту сұлбасын құру приципіне сәйкес келесі негізгі сұраныстарды сұлба қамтамасыз ету керек: тұтынушыларды қажетті энергиямен сенімділікпен қамтамасыз етуі, пайдалануда қарапайым және ыңғайлы болуы, электр беру желісінің маңына қондырылған трансформаторлардың орын алуы, ажыратқыштардың бірінші кернеудегі жинақталған шинасыз құрылысының есебінен таңдалуы. Сұлбалардың барлық элементтері жұмыста болып, апаттық жағдайда қандай да болсын негізгі элементі жұмыстан шығып қалса қалғандары жұмыста толықтай өзіне немесе жартылай болсын сөнген элеметтің жүктесін көтере алатынына көрсеткіштері сәйкес болуы керек.
Электр тораптарының даму сұлбаларында торап кернеулері көрсетеді. Бұл жерде электр станциясының электр энергиясы жұмыс және демалыс күндерінің жүктеме графигі максимум жүктемесін пайдалану сағат саны, торап арасындағы есептелген қуаттылық, торап сұлбасы және әрбір кернеудің желісінің саны көрсетіледі.
Электр станциясында ереже бойынша үш фазалы және екі орамды, үш орамды трансформаторлар, сонымен қоса бірфазалы автотрансформаторлар қондырылады.
Трансформатор қосалқы станциясына төмен кернеу орамы екі тармаққа тарамдалған екі трансформаторды қондырамыз.

3.3. Трансформаторлардың қуаттылығы
мен санын таңдау

Қосалқы станцияларда екі трансформатор немесе автотрансформатор қондырылады. Тұтынушылардың электрлік қамтылуы сенімді болу үшін, трансформаторлардың қуаттылығын дұрыс таңдау қажет. Мысалы: трансформатордың біреуі апат себебінен ажыратылған жағдайда.
Қосалқы станциясындағы трансформатор саны, қуаттылығы электрлік қамту сұлбасының сенімділігі, сонымен қоса капиталдық шығын және

трансформаторлардың экономдық жүктелу режім шарттарына қанағатты болу керек. Трансформаторлар қуаттылығын қалыпты режімде жүктелуін аз шығынға қарай таңдайды.
Егер трансформатор қосалқы станциясында екі трансформаторды қондырса, әр біреуінің қалыпты қуаттылығы мына шартқа байланысты орындалады:

Мұндағы: 0,7 - трансформатордың жүктелу шартымен тәулік графигінің жүктемесін толтыру коэффициенті;
(Ә-1) сөздігінен шартқа бағына отырып, қажетті трансформаторларды екі нұсқалы түрде таңдаймыз:
Нұсқа 1 ТМ - 1000 -356
Нұсқа 2 ТМ - 1600 - 356
Трансформаторлардың жүктелу коэффициентін анықтаймыз:
;
Бұл жерде:
Smax - тұтынушылардың максимал қуаттылығы.
Snom - трансформаторлардың қалыпты қуаттылығы
Нұсқа 1:

Нұсқа 2:

Апаттан кейінгі режімге жүктелуі:

Нұсқа 1:

Нұсқа 2:

Трансформатордың түпнұсқадағы берілгендерін №1 кестеге енгіземіз.
Кесте №1

Трансформатор,
МВ · А

Шығындар, кВт
Iб.ж. %
Uқ.т. %

б.ж.
қ.т.

1) 2 ·1МВ.А

2) 2 · 1,6МВ.А
2,35

3,1
11,6

16,5
1,5

1,4
6,5

6,5

3.4. Нұсқаларды техника- экономикалық
есептеумен салыстыру

Қосалқы станциясын өндіріп құру үшін капиталдық шығынды трансформаторлардың есептелу бағасына қарай анықтаймыз:
;
Бұл жерде: - сөздіктен алынған бір трансформатордың бағасы.
Нұсқа 1 К = 2 · 299 = 598 мын. тенге
Нұсқа 2 К = 2 · 880= 1760 мын. тенге
Бір жылдық энергия шығынының бағасын мына формула бойынша анықтаймы з :
Бұл жерде:
Cо - электр энергиясының 1 кВт сағат бағасы

n - жұмысқа қосылған трансформаторлар саны
∆б.ж. - бос жүріс шығыны
қ.т. - қысқа тұйықталу шығыны
Кэ - реактивті қуаттылықтың экономикалық коэффициенті
Iб.ж - бос жүріс тоғы
Sном - трансформатордың номинал қуаттылығы
Кт.ж. - трансформатордың жүктелу коэффициенті
Uқ.т. - қысқа тұйықталу кернеуі.
Т - трансформатордың бір жылда негізгі орындалу жұмыс уақыты.
ф - шығынның уақыты
Нұсқа 1

Нұсқа2

Амортизациялық шығарылуы:
;
Бұл жерде: Ca - станцияны өндіруге кеткен капиталдық шығыны.
Нұсқа1
Нұсқа 2
Жалпы пайдалану шығынының анықталуы:
;
Нұсқа 1
Нұсқа 2

Есептеменің берілгенін №2 кестеге енгіземіз:

Кесте №2
Нұсқа
Кап. шығын

Эл. энер.шығ
Аморт. шығар.

Пайдалану шығ
1) 2 * 1 МВ·А

2)2* 1.6МВ·А
598
1760
5088.283
4067,311
59.8
176
5686,28
5827,311

Салыстырмалы кестеде көрсетілген нұсқалардың біріншісі ТМ - 1000 - 356 кВ трансформатор қондырғысы тиімді болғандықтан, әрі қарай сол бойынша есептемені жалғастырамыз.
3. 5. Қоректендіру желісін таңдау

Қоректендіруші желісін дұрыс таңдау үшін, берілген формуламен есептейміз:

Есептеп отырып, мынаны аламыз:

Желінің экономикалық ең тиімді қимасын анықтаймыз:
;

Сөздіктен (Ә-1) болат алюминий өткізгішінің АС - 356,2 маркасын таңдаймыз, Iрұқ=175 А, ro = 0,773 Омкм; хо= 0,408 Омкм.
Таңдаған өткізгішті ұзақ тоқпен қызуын тексереміз:
Iрұқ 2 · Iесеп
Бұдан:
175 2 · 11,53
175 23,06
Сосын таңдаған өткізгішті кернеудің шығынына тексереміз:
Бұл үшін:
1) Кернеудің тігінен құлауын келесі формуламен анықтаймыз:
;
Мұндағы:
Р - активті қуаттылық
Q - реактивті қуаттылық
Uн - номинал кернеу
R - желінің активті кедергісі
X - желінің индуктивті кедергісі
Желінің активті кедергісін мына формуламен табамыз:
R = ro · L;
мұндағы: ro - желіге активті бөлінген кедергі
L - желінің ұзындығы.
Орнына қоя отырып, табамыз:
R= 0,773 · 40 = 30,92
Желінің индуктивті кедергісін табамыз:
Х = хо · L;
мұндағы: хо - желінің меншікті индуктивті кедергісі.
Х = 0,408 · 40 = 16,32 Ом
Кедергінің белгілі мәндерін орнына қоямыз :

2) Кернеудің көлденең құлауын анықтаймыз:
;

3) Кернеудің ортақ құлауын анықтаймыз:
;

4) Кернеудің пайыздық шығынын формуламен анықтаймыз:
;
;
Кернеу шығынының шартын таңдалған өткізгіш қанағаттандырады.
;

3.6. Қысқа тұйықталу тоқтарын есептеу

Көбінесе қысқа тұйықталулар ауыспалы кедергілер арқылы пайда болады. Мысалы: оқшауламаның ақауланған жерінде электр доғасы кедергісі арқылы қысқа тұйықталуды байқауға болады. Үш фазалы электр қондырғылардан үш фазалы және екі фазалы,қысқа тұйықталулар пайда болады. Сондықтан оларда симметриялық деп атайды.
Қысқа тұйықталулардың басқа түрінде торап фазалары әр түрлі жағдайда болғандықтан симметриялы емес деп атайды.
Қысқа тұйықталу тоқтарын есептеу алдында есептеу сұлбасы мен алмастыру сұлбасын саламыз.

[~]
U = 35 кВ
U = 6кВ
Т2
Т1
К-1
К-2

Сурет 1. Есептеу сұлбасы

ХС
ХЛ
К-1
К-2
Хтр

.

Сурет 2. Алмастыру сұлбасы 356кВ

К - 1 нүктесі үшін жүйенің кедергісін анықтаймыз:
;
мұндағы:
Sб- базалық қуаттылық, еркін таңдаймыз.
Sk- қысқа тұйықталу қуаттылығы, еркін таңдаймыз.

Желінің кедергісі:
мұндағы:
Х0 - меншікті индуктивті кедергі.
l - желінің ұзындығы.
Uорт - ЖК жағындағы орташа кернеуі.

К-1 нүктесінде нәтижелі кедергіні табамыз:
Хнәт1 = Хс+Хл;
Хнәт1=0,9+ 13,15 = 14,05
Қысқа тұйықталу тоғын К-1нүктесінде анықтаймыз:
К-1 нүктесінің қысқа тұйықталуын құрайтын периодты мәнін табамыз.
;
мұндағы: Iб - базалық тоқ
Анықтаймыз:

К-1 нүктесіне соққы тоғын анықтаймыз:
;
Мұндағы: kс - соққы коэффициенті , 35 кВ - kс = 1,78

К-1 нүктесіне қысқа тұйықталу тоғының апериодты құраушысын анықтаймыз:
;
мұндағы: - қисық және белгілі шамалармен анықталады.
ф - қысқа тұйықталу тоғын анықтауға қажетті есептеу уақыты.
Орнына қойып табамыз:

К-2 нүктесін кедергі элементтерімен трансформатор кедергісін анықтаймыз :

мұндағы: Uқ.т. - қысқа тұйықталу кернеуі.
Sном - трансформатордың қалыпты қуаттылығы.

К-2 нүктесіне нәтижелі кедергіні табамыз:

=14,05 + 65 = 79,05 Ом
К-2 нүктесінің қысқа тұйықталуын құрайтын периодты мәнін табамыз

мұндағы: Iб - базалық тоқ;

Анықтаймыз:

К - 2 нүктесіне соққы тоғын анықтаймыз:
; Мұндағы:
Kс - соққы коэффициенті, 10 кВ kс = 1,7

К - 2 нүктесіне қысқа тұйықталу тоғының апериодты құраушысын анықтаймыз:

Орнына қойып, табамыз:

Есептеменің берілгенін №3 кестеге енгіземіз.

Кесте №3

Қысқа тұйықталу нүктесі

Iп.о., кА

Iс., кА

Iб., кА

iаr, кА

К-1

К-2

16.5

55.1

1.17

0,69

2,67

1,65

0,16

0,09

3.7. Жоғары кернеу жағына жабдықтарды таңдау

Электр жабдығын таңдаудың алдында қалыпты және максимал жұмыс режімдерінің тоқтарын мына формулалармен анықтау қажет.

мұндағы:
трансформатордың номинал қуаттылығы.
трансформатордың номинал кернеуі.

Электр жабдығын таңдау үшін қысқа тұйықталу тоғының К-1 нүктесінің есептемесін қолданамыз.
Номинал берілгендер есептеменің берілгенімен немесе есепке тең болуы керек.

Жабдықты таңдау кестеге енгізіліп орындалады

Кесте №4

Есептеменің
берілгені

Түп нұсқадағы берілгендер

Айырғыш
ВВУ-35-402000
Ажыраткыш
РВ-35400

Uқон. = 35 кВ
Iнак = 23,09 А
Iс= 2,67 кА
Iпер = 1,17 кА
Вк= Iп.о.[2](tcb+Ta)=
=1,17[2]::(0,5+0,35)=
=1,12кА[2]::с

Uкон. = 35 кВ
Iнак. = 2000 А
Iдин=100 кА
Iтер=40 кА
Iтер

Uном. = 35 кВ
Iном = 400 А
Iдин =42 кА
Iтер. = 16 кА
-

Жетек
ШРНА
ПР - 3

3.8. Төмен кернеу жағына жабдықтарды таңдау

Төмен кернеу жағына электр жабдығын таңдау, жоғары кернеу жағына таңдауға ұқсас орындалады.
Жабдықты таңдар алдында қалыпты және максимал жұмыс режімдерінің тоғын келесі формулалар бойынша табу қажет:

Жабдықты таңдап кестеге енгіземіз. К-2 нүктесінің есептемесін қолданамыз.

Кесте №5.
Есептеменің берілгені

Түп нұсқадағы берілгендер

Ажыратқыш
ВЭМ-6-320040-125
Uқон. = 6кВ
Iнак= 40,46 А
Iс= 1,97
Iс = 0,82

Uкон. = 6кВ
Iнак. = 400 А
Iдин=25 кА
I.сөн=10 кА

Жетек
ППВ

3.9. Шина өткізгішін таңдау
Тарату құрылғыларында шиналар қатты алюминий түрде орындалады.
Төмен кернеу жағында максимал тоқ :

мұндағы:
трансформатордың номинал қуаттылығы.
трансформатордың номинал кернеуі.

(Ә-1) Сөздігінен алып қорап қималы аллюминий шинасын таңдаймыз екі жолағының қимасы 2(60х6) мм[2], Iрұқ = 1350 А,
Рұқсат етілген тоқпен таңдаған шинамызды тексереміз
IдопIрұқ
38,97 А 1350 А
Термикалық тұрақтылыққа шинаны тексереміз:

Таңдалынған шиналар термикалық тұрақтылыққа шыдамды.
3.10. Оқшаулатқыштарды таңдау

Тарату құрылғыларында шиналар тірек, өтпе және ілімбелі оқшаулатқыштарға бекітіледі. Қатты шиналар тірек оқшаулатқыштарына бекітіледі, сондықтан (Ә - 1) сөздігінен фарфорды тірек оқшаулатқыштарын таңдаймыз:
ОФ-6-375У3 с Fразр = 3,675 кН, Низ = 120 мм;
Мұнда: Нбк - оқшаулатқыш биіктігі
Шина биіктігіне түзетпе коэффицентін табамыз:

Тіке және көлденең орналасқан оқшаулатқыштар фазаларының есептеу күші:

Мұнда: kh - шина биіктігіне түзетпе коэффицент, егер ол арқаға қарай орналасса.

Ары қарай есептеу күшін табамыз:

Оқшаулатқыштарды таңдау барысында таңдау жургізіледі:

- номинал кернеуі бойынша
- рұқсат етілген жүктеме бойынша

Мұнда: Fесеп - күш, оқшаулатқышқа әсер ететін;
Fрұқ - оқшаулатқыштың басына рұқсат етілген жүктеме.
Оқшаулатқыштың басына рұқсат етілген жүктеме:

Fбұзу - минимал бұзу күші, статикалық майысқанда.

Таңдаған оқшаулатқышты тексереміз:
- номинал кернеуі бойынша

- рұқсат етілген жүктеме бойынша

Таңдалған оқшаулатқыш барлық шартқа қанағаттандырылады.

2.Арнайы сұрақ

2.1. Кабельді жерге (орналастыру) көму

Кабельдерді жерге көмудің әр түрлері бар, олар панажайлардың ішінде және сыртында орналастырылады. Сыртқа орналастыруды көбінесе жерге орға көмеді. Кабель бүлінбес үшін және жиырылып қалудан сақтау үшін, жерден немесе топырақтан себілген жұмсақ жастық тәріздес етіп қабаты 100мм етіп құм себеді. Кабельді де жұмсақ грунтпен себелеп, содан соң кірпішпен және бетон плитасымен жабылады. Бұлай жабылу себебі кабельді механикалық бүлінулерден сақтандырады. Бұдан соң кабельдік орды жермен немесе топырақпен жауып, тегістейді.
Өту жолдарында, теміржол астымен өтетін кабельдерді асбоцемент немесе бетон трубалары арқылы өтеді. Кабельдің бұлай көмілуі вибрациядан және жөндеу жұмыстары кезінде жолды ашпай, кедергі келтірмей жұмыстарды жүргізуге мүмкіндік береді. Электрлендірілген теміржолдарды кесіп өткенде кабельге адасқан тоқтардың зиянын тигізбес үшін (электрлік коррозия) кабельді оқшаулау үшін асбоцемент трубаларымен жүргізеді.
Трубаға кабельдің орналасуы, кабельді салқындатуды қиынға соқтырады, сондықтан қимасын таңдағанда ескерілуі тиіс.
Көптеген кабельдерді параллель орналастырғанда, немесе басқа да жер асты коммуникациялар тығыз орналасқанда арнайы кабельдік құрылыстарға жүгінуге тура келеді. Коллекторлар, туннельдер, каналдар
және блоктар.

Коллектор - тік бұрышты немесе дөңгелек тәріздес жерасты құрылыс. Ол кабель желілері мен бірге су өткізгіштері мен жылу өткізгіштері де орналасады. Коллекторды үлкен қалаларда пайдаланған жөн.
Туннель - тек қана кабель желісін орналастыру үшін арналған құрылыс (күштік және байланыс). Туннельдер қимасында дөңгелек және тікбұрышты болып келеді. Олар өтуге болатын және жартылай өтуге болатын болады. Жартылай өтуге болатын туннельдер төмен биіктіктен тұрады (1,5м-ге дейін) және олардың ұзындығы 100м ұзын болмауы тиіс. Оларға кернеуі 10 кВ-қа дейінгі кабельдерді қолданады. Кабельдердің туннельде орналасуы - екі жақты болып келеді, бір полкіде біреуден немесе бірнеше кабельден келеді. Туннельдерді құру үшін жинақталған темір бетон және канализация трубаларын пайдаланады. Бір туннельдің сыйымдылығы - 20 кабельден 50 кабельге дейін барады.

Механикалық зақымданулардан 20-35кв кернеуiмен кабелдерiнiң қорғауын темірбетон тақталары мен орындайды - тонналы тақталармен, кернеу 10 кв-ке дейiн - кiрпiшпен немесе тақталармен. 2. Жанында жер қазу жұмыстарының көлемi - тiк қабырғалары бар транштар үшiн апарған.
Кабелдiк транштардың енi, материалдардың шығын және жер қазу жұмыстарының көлемi кестеге 1 келтiрiлген., 28-шi сурет ең төменгiсi ол салатын кабелдер арасындағы қашықтықтармен.

Кесте 1. Кабель траншеялары

Түрі
Траншеяның
жалпактығы
Такта саны 1 км траншея өлшемі, мм
Жер қазу жұмыстарының көлемі
траншея
А, мм (см. рис. 28)
250 х 500
400 х 600
550 х 900
кірпіш, саны.
1 км траншеяға м[3]
1
150

_
4200
135
2
300
2000
--
--
8300
270
3
400
_
1660
--
12000
360
4
500
4000
--
--
16000
450
5
600
--
--
1110
20000
540
6
800
6000
--
--
24000
720
7
1000
--
--
1820
32000
900

Траншея амалдарынша тура, трассаның бұруы орындарындағы және бұрылыстарда болуы керек қамтамасыз ету үшiн кейбiр кеңейту оны ескеруге керек керек - төсемнiң жанында кабелдiң дөңгелектеуiн радиусын.

Ең төменгiсi траншея салатын кабелдер арасындағы қашықтықтармен:
1 - басқа коммуникацияға жататын 10 кв кернеулі кабел 2-шi - 20-35 кв кернеумен кабел, 3 - 10 кв кернеумен кабел, 4 - бақылау кабелi, 5 - темiр бетон тақта немесе кiрпiш, 6 - құм

Кабель аз болған жағдайда кабельдік каналдарды қолданылады. Олар топырақпен жабылады немесе жер бетімен бір деңгейде болады. Кабельдік каналдың кемшілігі жөндеу жұмыстарында, немесе кабель ауыстырғанда қазып алуы.
Қиылысулар және жолдары бар трассаның жақындауларының орындарындағы транштардың қазуларынан кейiн, жер астындағы тұрбаның жер астындағы коммуникациялар және ғимараттарымен олардың топырақтарымен жинақтап себелейдi; ғимараттағы енгiзулерi үшiн өтулер iргелер және қабырғадан кейiн дайындайды және тұрбаның оларында бiтейдi; транштардың түбiнденi 100 ммнiң жуандығымен майда жерлерiне еселеп салады және кiрпiштi трасса немесе темiр бетон тақталар бойлай дайындап қояды.

Қиылысулар және жақындаулардың орындарындағы кабелдердiң қорғаулары инженерлiк ғимараттармен үшiн бетон, темiрбетон, керамика, шойын немесе пластмасса тұрбаларын қолдануға ұсынылады.темiр бетон тақталар
Үлкен қалаларда жақсартылған жабындарда кабельдік блокты қолданылады. Олар - асбоцемент трубаларынан тұрады, диаметрі - 100мм, жалғаулары бетонмен жасалған. Кабельдік блокқа қарағанда туннель мен коллектордың артықшылықтары көп, себебі блоктағы кабельдер дұрыс салқындатылмайды, осыған орай өткізгіш қасиеті төмендейді және де қалыңдатылған қалайы қабыршақтан жасалған кабельді қолдану керек, ал қалайыны қолдану үшін шығындарға әкеліп соғады.
Кернеуі 110 кВ май толтырылған орташа қысымы бар кабельдерді өтуге болатын туннельдер мен жердегі орларға көмеді. Жердегі орларға көмгенде асфальтталған және брондалған кабельдерді қолданады, фазаларын үшбұрышпен орналастырады, механикалық бүлінулерден сақтау үшін темірбетондық плиталарды қолданады.
Ішкі панажайларда күштік кабельдердің орналасуы:
Көлденеңінен металл полкаларда немесе еден арқылы кабельдік панажайларда (подвал) және еден астында кабельдік каналдарда;
Тігінен - жар бойымен немесе металл құрылыстарда (шахтада) ұстағыштар арқылы қысылады, ара қашықтығы-0,8-1м. Күштік және бақылау кабельдерін бірге орналастырғанда, оларды бір-бірінен өртке тұрақты плиталар мен коробкалар арқылы бөліп қояды. Күштік кабельдерді бақылау кабельдерінің үстіне орналастырады.

3. ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ
3.1.Кәсіпорынның тізімдегі жұмысшылар құрамы

Тізімді сандағы жумысшыларға - күнделікті нақты жұмыс істеген адамдарды есепке алынса, сонымен бірге әртүрлі себептермен жұмысқа келмей қалған жұмысшылар тізімі енеді.
Негізгі жұмыстағы қызметшілер -- бұл кәсіпорындағы жұмысшылар тізімі кұрамындағы,өнім өндіруге тікелей қатысатын жұмысшылар: өнеркәсіп-өндіріс жұмысшылары -- кәсіпорынның өнеркәсібінде; құрылыс-монтаж саласындағы жұмыс істеушілер; ауылшаруашылық өндірісіндегі -- ауылшаруашылық кәсіпорындарындағы жұмыскерлер саладағы қызметкерлерді жатқызуға болады.
Негізгі емес қызметкерлер -- бұл өнім шығаруға тікелей қатыспайтын және басқадай шаруашылықта жұмыс істейтін кәсіпорынның тізіміндегі қызметкерлер: тұрмыстық-коммуналды шаруашылықтағы қызметкерлер, мәдени мекемелердегі (мәдени сарай, кітапхана), мектепке дейінгі мекемелер (бала бақша), сол сияқты денсаулық сақтау, спорт, мектеп жатады.
Қызметкерлер категориясы - бұл кәсіпорын жұмысшыларының тізімдегі құрамын есептегі еңбек бойынша бөлінуіндегі топтар. Қызметкерлер категориясын екіге бөледі -- жұмысшылар және қызметкерлерге. Қызметкерлер категориясы өзінің ретіне қарай бастықтар мен қызметкерлер болып бөлінеді.

Аталған қызметкерлер категориясының ара қатынасы өндірістік салалар ерекшелігіне, өндіріс көлеміне, жұмыс түріне, өнімнің номенклатурасы мен ассортиментіне байланысты.
Қызметшілер категориясы, Қазақстан Республикасының өнеркәсібінде 2002-жылдың 1-қаңтарында өнеркәсіп-өндіріс қызметкерлері 671,2 мың адам немесе 100 % болса, оның ішінде жұмысшылар 537,0 адам (80%), ал қызметкерлер 134,2 мың адам (20%).
Еңбек өнімділігі (ЕӨ) -- теңгемен сипатталынатын немесе басқадай ақша бірлігіне өндірілген өнім санын бір жұмысшының негізгі жұмысындағы өндірген өнім санын (әрі енеркәсіп-өндіріс қызметкері, ӨӨҚ), яғни сол мезгілде немесе басқадай мезгілде тауарлы өнімнің шығарылу көлемін, ережеге сәйкес салыстырмалы бағада есептелген (Өс), орта тізімдегі өнеркәсіп-өндірісіндегі кызметшілерге (ӨӨҚс) сол мезгілге есептелген өнім шығару көлеміне қатынасы:
ЕӨ=ТөсӨӨҚс
ЕӨ -- еңбек өнімділігі;
Төс - салыстырмалы бағадағы тауарлы өнімнің көлемі;
ӨӨҚс - өнеркәсіп-өндірісіндегі қызметкерлердің орташа тізімдегі саны.
Еңбек өнімділігі Жер жүзіндегі ірі 500 өнеркәсіп серіктестіктерінің статистикалық компанияның мәліметі бойынша келесі көрсеткіштерінен көруге болады. Салыстырмалы бағада және жағдайда өндірілген өнім көлемі жылына 10 млрд. АҚШ долларын кұрып, өнеркәсіп-өндірістегі орташа тізімдегі қызмет етушілер саны -- 50 мың адам болған. Осы мәліметті қолдана отырып, еңбек өнімділігін есептеу керек.

Шешімі: 10 000 000 000 50 000 - 200 000 АҚШ долларына тең көрінеді.
Негізгі кұралга немесе негізгі қорға (НҚ) - жүмысты орындау немесе қызмет көрсетуде, өнім өндіруде еңбек құралы ретінде пайдаланатын материал - заттар құндылықтың жиынтығы жатады. Оған жататыны үйлер, ғимараттар, жұмыс және күш машиналары мен жабдықтар өлшеу-реттеуіш приборлар мен тетіктер, есептеу .
машиналары, көлік құралдары, аспаптар, өндірістік және шаруашылық құрал-сайман мен жабдықтары, жұмыс және өнім малдары, көп жылғы ағаштар, ішкі шаруашылық жолдар, басқалай негізгі құралдар.
Кәсіпорынның негізгі қоры.

Механикалық цехтың негізгі қоры
Рет №

Негізгі қордың топтар аттары
Барлығы мың
теңге
Оның ішінде
I
Ғимараттар
86121,5
78500,0
7621,5
11
Құрылыстар
18360,5
17014,3
1346,2
III
Беріліс кондырғы
25190,0
22001,4
3188,6
IV

Барлық машиналар мен жабдықтар
56790.5
43260.1
13530.2

Күш машиналары мен жабдықтар
5112,4
4214,5
897.9

Жұмыс машиналары мен жабдықтар, оның ішінде
38124,6
37012,6
3112

Басқадай машиналар мен жабдықтар
10903,4
14200,5
3297,1
V
Көлік құралдары
7304,4
7304,4
-
VI
Инструменттер
165,4
165.4
-
VII
Өндіріс және шаруашылық инвенторлары мен кұрал-саймандар және керек жарақтар

10214,4
8670.4
1 544,0
VIII
Ішкі шаруашылық жолдары

18650,0
13766,0
4890
IX
Жерді жақсартуға жұмсалған күрделі каржы салу
-
*
::
X
Басқадай негізгі қорлар
175,4
160,1
15,3

Барлығы
277112.3
246263.6
30848,7

Негізгі өндіріс қоры (НӨҚ) -- материалдық өндіріс саласында жұмыс істейтін материалдық игіліктерді ұзақ жолдар бойы қатысып, өзінің заттай формасын сақтайтын, сөйтіп бірте-бірте тозатын және өзінін кұнын өндірілетін қоғамдық өнімге тозу мөлшеріне карай амортизациялық жарна түрінде аударатын өндіріс кұралдарын атауға болады.

Өндіріске қатысу нәтижесінде негізгі өндіріс қоры - өндірістік және өндірістік емес болып екіге бөлінеді.
Негізгі өндіріс қоры -- бұл қор өндіріс үрдісінде өнім өндіруге тікелей катысатын -- машина күштер мен жабдықтар немесе оның іске асуына жағдай туғызатын, өндірістің корпусы, тасымалдау көлігі, сақтау және койма бөлімдері кіреді. Негізгі қорлармен бірге өндіріс үрдісіне тікелей қатыспайтын (кәсіпорын балансындағы жұмысшыларға қызмет егетін объектілер) өндірістік емесқорлар бар.
Бұл негізінен кәсіпорындағы әлеуметтік құрылымга кіретін тұрғын-үй қоры, мәдени-тұрмыстық ғимараттар мен құрылыстар, спорттық құрылыстар, денсаулық сақтау объектілері, бала бақша, мектеп кіреді.
Кәсіпорынның негізгі өндіріс кұралдары табиғи және сапалық тозу құнын, экономикалық орынға толтыру амормтизациялық көшірім арқылы өтіледі.
Негізгі қордың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.