Тоғызқұмалақ спорт түрінің ми жұмысының белсенділігіне әсері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Н.С. Байгельдинова
Е.К.Уанбаев
Тоғызқұмалақ спорт түрінің ми жұмысының белсенділігіне әсері
Ата-бабамыздың ұлттық құндылығы, ақыл-ой жүйріктігін жетілдіру құралын тиімді пайдаланып, спортшыларды даярлауда жетілдіру үрдісін зерттеу бүгінгі күні өзекті мәселе. Материалдық емес мәдени мұраны қорғау жөніндегі үкіметаралық комитет ұсыныс бойынша 2016 жылы Қазақ күресі және Саятшылық ұлттық спорт түрлері еңген болса, спортшылардың ұтқырлық пен тапқырлық қасиетін ұштайтын, әрі математикалық ойлау мен төзімділікке баулитын ұлттық интеллектуалдық спорт түрі тоғызқұмалақ ойыны 2020 жылы ЮНЕСКО сессиясында мемлекеттік емес мәдени мұраны қорғау репрезентативтік тізіміндегі адамзаттың мәдени мұрасы санатындағы қазақстандық негізінде еңгізілуі үлкен жетістік болды. Қазақстан Республикасының дене шынықтыру мен спортты дамытудың 2025 жылға дейінгі концепциясының орындалуы туралы тұжырымдамада басты назар ұлттық спорт түрлеріне аударылады.
Бұл ойынның әдепкі мазмұны, түрік халқының экономикалық-шаруашылық кәсібі және салт-дәстүрлерімен байланысты. Тоғызқұмалақ спорт түрі бойынша спортшыларды дайындаудау үрдісінің алғышарттары спортшының психофизиологиялық қабілетіне, танымдық процесстер даму деңгейіне назар аударған жөн. Себебі, тоғызқұмалақ ойыны спортшыдан тез шешім қабылдау (рапид ойынында), есте сақтау қабілетінің жоғары болуын (ойынды жазып ойнау кезенінде), кеңістікте ойлау қабілетінің мықты болуын (математикалық есептеу, бір уақыт мезетіндегі бірнеше тақтадағы ойын сеансы), жоғарғы жүйке жүйесінің анализ және синтезді жасай алуын (ойынның тактикалық жоспар құруда) қажет етеді. Ал бұл өз кезегінде спортшының ми бөліктерінің белсенділігінің нәтижесінде ғана туындайды.
Тоғызқұмалақ ойынының адамзат баласына оң әсерлі деп есептеймін. Ақыл ой қызметімен айналысқан атақты ғұламалар ұзақ жасағаны осыған байланысты ма деймін. Тоғызқұмалақ ойынының маңызы жасөспірімдердің ойлау жүйесін арттырып, есепке бейімділігін дамытады. Осындай маңызды қасиеттері көп болғандықтан бұл ойынды даланың ойшыл ұлдары көп ойнаған. Қазақ халқының ағартушылары Ш.Уалиханов, Ы.Алтынсарин тоғызқұмалақ ойынын ерекше мадақтаған. Ал Абай Құнанбаев, Шәкәрім Құдайбердіұлы, Мұхтар Әуезов, Қалыбек Қуанышбаев секілді тұлғалар бұл ойынның майталмандары.
Белсенді жұмыс жасайтын ми адамға ұзақ өмір сүру мүмкіндігін береді. Ұзақ өмір сүрген атақты адамдардың биографиясы бұған дәлел. Ми жұмысының белсенділігі бұл адамдарға егде, қартайған шақтарында да жақсы денсаулық ақыл-ойларының жүйріктігі мен есте сақтау қабілеттерінің сақталуына негіз болды. Ежелгі Греция, Үндістан, Жапония және Конфуция заманынан бері дене шынықтыру жаттығуларының ой қызметіне оң әсерін білген. Платон аралас жекпе-жек түрлерінен екі дүркін Олимпиада чемпионы, Пифагор жұдырық ұрыстарының чемпионы болып, керемет интеллектуал болғаны тарих беттерінде бар.
Мысалы, И.П. Павлов 86 жасжыл, Л.Н. Толстой, Гете, Эдисон - 82 жас, Кант пен Платон - 81 жас, Ньютон - 84 жас, Пифагор - 76 жас, Галилей - 79 жас өмір сүрді. Тоғызқұмалақ ойынын ерекше жақсы ойнаған Абай Құнанбайұлы - 59 жас, Мұхтар Әуезов - 64 жас, Шәкәрім Құдайбердіұлы - 73 жас жасаған. Айта кететін жайт бұл заман кезеңінде орташа өмір сүру жасы 30 жас болатын. Автобиографиялық деректерге сүйенсек, көптеген ұзақ өмір сүрген адамның бала кезіндегі денсаулығы және физикалық мүмкіндіктері әлсіз болатын. Бұл адамдардың өмірі мен денсаулығы өзгеріс үнемі ми жұмысының белсенділігі арқасында жүзеге асты.
Физиологиялық тұрғыдан ақыл-ой жұмысы үлкен ми кернеуі белгілі бір объектілергі зейіннің шоғырлануы жоғарғы жүйке жүйесінің үлкен қоздырғышымен сипатталып, жылдам шаршауға әкеледі. Яғни ақыл ой жұмысына жоғарғы жүйке жүйесі мен сезім мүшелерінің кернеулігі тән. Бес сезім мүшесінің бірі сипап сезу арқылы бала сыртқы қоршаған ортадан ақпарат қабылдайды. Қол саусақтарының жаттықтыру ми қыртыс қабатының мықты әсер етуші фактор болып табылады. Оған дәлел қозғалыс құрылымының психофизиологиясының күрделі сипаты.
Педагог В.А. Сухомлинский: Чем больше мастерства в детской руке, тем умнее ребенок деп жазады.
Н. А. Бернштейн саусақтардың нәзік қозғалыстарын координациялық қозғалысы қозғалатын дененің артық еркіндігін жеңу ретінде, басқаша айтқанда, оны басқарылатын жүйеге айналдырады немесе координациялық қозғалыс-қозғалыс аппаратының бақылауын ұйымдастыру болып табылады деп анықтады [1].
И.М. Сеченов, И.П. Павлов еңбектері және жоғарғы жүйке жүйесінің заманауи зерттеулері қимыл қозғалыс әрекеттерінің қалыптасу заңдалықтарына терең үңілуге мүмкіндік береді, соның ішінде шартты рефлекстердің, уақытша пайда болатын байланыстардың және динамикалық стереотип туралы білімге негізделіп ұсақ қол моторикасына үлкен мән береді. Дене тәрбиесі процесінде адамның барлық іс-әрекеті жоғары жүйке қызметіне байланысты және орталық жүйке субстраттарының анатомиялық жетілуімен, сондай-ақ координациялық деңгейлердің функционалды қызмет етуінің және жұмысын үйлестірумен анықталады.
М. М. Кольцовтың айтуы бойынша, саусақтардың жүйелі жаттығулары ми қыртысының тиімділігін арттырудың қуатты құралы болып табылады. М. Кольцов саусақтардың қозғалысы тарихи тұрғыдан, адам әлеуетін дамыту барысында сөйлеу функциясымен тығыз байланысты болды дейді.
И. М. Сеченов өзінің еңбектерінде қол саусақтарының қозғалысы бойынша жоспарлы жұмысы ми қыртысы қызметінің ойлау, сөйлеу, есте сақтау аймақтарының тиімділігін ынталандырушы күшті әдісі болып табылады. Сондай-ақ, адамның қолының қозғалысы генетикалық тұрғыдан алдын-ала анықталмаған, өйткені қоршаған ортаның әсерімен белсенді өзара әрекеттесу процесінде визуалды сезімдер, тактильді және бұлшықет арасындағы ассоциативті байланыстардың қалыптасуы нәтижесінде білім беру және оқыту процесі барысында қалыптасады [2].
Адам ағзасының гормоналді жүйесі құрылысы жағынан морфиндерге ұқсас эндогенді опиоидтар деп аталатын химиялық заттардан құралады. Бұл гормондардың рецепторлары адамның эмоциялары, ауыру синдромдарының, іс-әрекетіне жауап беретін ми бөліктер аймағында табылғандықтан ерекше қызығушылықты танытады. Физикалық жүктеме кезінде осындай эндогенді опиоидтардың бірі гипофизде бета-эндорфиндердің синтезі жоғарлайды, және қандағы концертация мөлшері жоғарлайды. Сондай-ақ мида бета-эндорфиндердің деңгейі өсіп, адам жайлы күйге түседі.
Физикалық жаттығулар кезінде гипофиз бета-эндорфиндердің синтезін күшейіп, оның қандағы деңгейі көтеріледі. Физикалық белсендiлiк нейротрансмит аталатын мидың ерекше химиялық заттарының iс-әрекетiн белсендіруге мүмкіндік береді. Моториканың жоғары деңгейіне ие болған баланың логикалық ойлауға қабілетті, есте сақтау қабілеті, зейіні, сөйлеуі, есту және көру қабілеті дамығандығын білдіреді.
Л. В. Фомина Егер саусақ қимылдарының дамуы жасқа сәйкес келсе, онда сөйлеумен ойлаудың дамуы нормалар шегінде болады, Егер саусақ қимылдарының дамуы артта қалса, онда сөйлеу мен ойлаудың дамуы да кешіктіріледі, дегенмен жалпы моторика қалыпты және тіпті нормадан жоғары болуы мүмкін деп есептейді [3].
Өз зерттеулерінде Э. Н. Соколов мектеп жасына дейінгі балаларға бас бармақ пен сұқ саусақты бүгу және кеңейту оңайырақ, бірақ бұл саусақтардың айналмалы қозғалыстарын орындау қиын. Саусақтардың айналмалы қозғалысы көп жағдайда ерін мен тілдің қозғалыстарымен бірге жүреді. Бұл факт кортикальды реттеудің жоғары деңгейіндегі қозғалыстың ұйымдастырылуы әлі де жеткілікті түрде ажыратылмағанын көрсетеді: саусақтардың қозғалтқыш жүйесі және мидың сөйлеу және ойлау орталықтарымен тығыз байланысты[4].
Су-Джок терапиясы бойынша бас бармақта бас миының (сурет 1) жұмысын арттыратын биологиялық белсенді нүктесі орналасқан. Тоғызқұмалақ ойынының барысында бас бармақ үнемі құмалақтарды тарату қызметін атқарады. Ең бір маңыздысы тоғызқұмалақ нағыз спорт, ұлттық спорт, жасөспірімдер мен балалардың салауатты өмір салтының негізі болатындай, ұсақ қол моторикасының сонау заманда қолданылған биологиялық материал болып табылатын құмалақ адам ағзасының қолымыздағы проекциясына массаж, биологиялық белсенді нүктелеріне де әсер етеді.

Психолог А.Бинэ мен П. Рудик еңбектерінде ми жасушасы нейронға импульс қабылдаушы дендирттер саны тоғызқұмалақ, шахмат, дойбы интеллектуалдық ойындармен айналысушы спортшыларда артып, интеллектуалды спорт түрлерінің спортшыларында механикалық есте сақтау емес, логикалық және аналитикалық ойлау басым дамитындығы дәлелденген.
Сонымен қатар адам алақанында бірқатар сызықтар кездеседі (сурет 2).
Ортасындағы ұзық сызық бас миы мен ақыл сызығы деп аталады. Барша адамзаттың алақанында осындай сыры бізге беймәлім сызықшалар бар. Мәселен, сол қолыңыздағы мына сызық \I - араб әрпімен 81 болып оқылса, ал оң қолыңыздағы сызық І \ - 18 болып оқылады. Осы екі цифрдің да тоғызға байланысы бар. Тоғыз жерде тоғыз 81 болса, екі жерде тоғыз ол 18. Егер жоғарыдағы айтылған сандарды 81+18 бір-біріне қоссақ 99 саны (яғни Жаратушының 99 көркем есімінің саны шығады). Адам алақанындағы сызықшалар 81 саннан 18 санын алсақ - 63 Мұхамед пайғамбарымыздың жасы шығады екен. 6+3 тең болады тағы тоғыз. Осылайша, тоғыз санының сыр қасиеті мол екендігін түсінуге болады. Аспандағы күнді айналып тоғыз планета жүр. 18 мың ғалам. Ол да екі тоғыз санынан тұрады. Ал 9 отаудан 2 қазан санын алып тастасақ немесе 63 санын 9-ға бөлсек, ғылым дүниенің жалғасушысы киелі өлшемдердің қасиетті 7 саны екендігін білеміз (7 қазына, 7 түрлі түс, 7 нота белгілері және т.б.). Енді 18 санының екі немесе үш дәрежесін алып көрсек, келесі туынды шығады: (18² =1458), (18³=5832); ал енді шыққан нәтижелерін бір-біріне жеке қосатын болсақ (1+4+5+8=18), (5+8+3+2=18), ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.