Минога мен миксинаның, шеміршекті және сүйекті балықтардың сыртқы құрылысы мен маңызы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

15. Минога мен миксинаның, шеміршекті және сүйекті балықтардың сыртқы құрылысы мен маңызын салыстырыңыз.

Дөңгелек ауыздылар:Миксиндер-Mycsini және Миногалар-Petromyones болып екі класасты тармағына бөлінеді.

Қазіргі тіршілік ететін дөңгелек ауыздылар екі отрядқа бөлінеді.

1-отрядқа тоқталатын болсақ Миногалар миксиндерге қарағанда паразиттік тіршілік етуге аз бейімделген.

Миногалар(Petromyzoniformes) -омыртқалылардың дөңгелекауыздылар класының отряды. Пішіні миксиналарға ұқсас. Солтүстік және оңтүстік жарты шардың қоңыржай аймақтарындағы теңіздер мен тұщы суларда кездеседі. Бұлардың 7 туысқа жататын 30 дән астам түрлері белгілі болып табылады. Қазақстанда 2 туысқа бірігетін 3 түрі бар. Каспий миногасы, Тынық мұхит миногасы және Сібір миногасы. Миногалардың ұзындығы 15-100 см-дей. Айта кететін болсақ олардың жұп жүзбе қанаттары болмайды. Арқа қанаты біреу (кейде 2) . Аузы түтік тәрізді, оның жиегі тері шақпен көмкерілген. Тілінде мүйізденген "тісшелері" болады. Басының екі бүйірінде желбезек қапшығына ашылатын 7жұп саңылауы болады. Жалғыз танау тесігін айтатын болсақ ол басының үстінде орналасқан. Көздері жақсы жетілген болып келеді. Танау тесігінің артқы жағында-жетілмеген 3-көзі болады. Басқа омыртқалылардың ерекшелігі-бауыры ішекпен тек дернәсіл кезінде жалғасады. Түрленуден кейін бұл байланыс үзіледі де, ішкі секреция қызметін ғана атқарады. Миногалар 5-6жылдай тіршілік етеді. Ересек Миногалар-балықтардың паразиті, араларында жыртқыш түрлері де бар. Бұлар балық шаруашылығына үлкен зиян келтіреді. Миногалардың еті дәмді және майлы болады, сондықтан кәсіптік нысан ретінде ауланады. Айта кететін болсақ, Қазакстанда Каспий миногасы Каспий теңізі мен Жайық өзенінде мекендейді. Каспий миногасы Қазақстанның Қызыл кітабына 2010 жылы тіркелген. Теңіз миногасы жеуге жарамды болып келеді бірақтан кәсіптік деңгейде аз ауланады.

Ал 2-отряд Миксиндер.

Миксиндер Балықтардың уақытша паразиті Миксиндер болып есептеледі десек болады. Бұлардың паразиттік тіршілігіне байланысты кейбір органдары нашар дамыған да, ат кейбір органдары паразиттік тіршілікке икемделіп маманданған. Мисиндердің арқа қанаттары болмайды, нашар дамыған көздері тері астында жатады. көз хрусталигі болмайды. Құлағының жартылай шеңбер қуысы біреу-ақ. Миы, оның алдыңғы және мишық бөлімдері жақсы жіктелмеген. Ауыз воронкасының 4 пар қармалағыштары, тілінің үстіңгі жағында мүйізді тістері болады. Көпшілігінде желбезектерінің сыртқы тесіктері бірден сыртқа ашылмай, желбезек қапшықшаларының артқы жағынан қашығыраққа ашылатын әр-бір бүйірінде болатын каналдарға ашылады. Олардың мұндай ерекше құрылыста болуы, балықтың денесіне тереңірек еніп кеткеннің өзінде де тыныс алуына мүмкіндік береді, өйткені иіс сезу капсуласы ерекше қуыс арқылы жұтқыншақпен байланысады да, лайға көміліп, тұмсығы ғана шығып жатқан организмнің тыныс алуына жағдай жасалады. Желбезек тесіктерінің саны 5-45-ке жетеді. Миксиндер қос жынысты организмдер. Миксиндер 20-30 жұмыртқа салатын болса, ал Миногалар 20-30мыңға дейін жұмыртқа салады екен. Миксиндер көбінесе балықтардың желбезектері арқылы ішіне кіріп, олардың терісі мен скелеттерінен басқасының барлығын жеп қоректенеді. Миксиндер Көбінесе ауға, қармаққа түскен балықтарды жеп, зиянын тигізеді. Айта кететін болсақ Миксиндердің кәсіптік маңызы жоқ. Миксиндер-паразит жануарлар(арамтамақ) . Негізгі қорегі балықтар. Олар ірі балықтардың денесіне сорғыш ауызымен жабысып бұранда тәрізді тілімен балықтың денесін тесіп, ішкі ағзалары мен бұлшық еттерін ауыз қуысындағы ферменттермен ыдыратып қоректенеді. Терісінде орналасқан шырышты бездері сөлді мол бөліп денесінің сыртын шырыштандырып тұрады. Миксиндердің иіс сезу және сезім мүшелері өте жақсы дамыған, ал көздері болса шала дамыған, тіпті соқыр десекте болады. Миксиндер бездерінің бір қасиеті, шырышты бездің көп көлемді бөлінетіні соншалықты, аз уақыттың ішінде суды шырыштандырып лайланған су тез арада тұндырылып тазарады олардың тыныс алуына жол ашылады. Негізгі қореқтік азықтары: бентосты омыртқасыздар, баяу жүзетін немесе өлі балықтар. Балықтарға тап беріп шабуыл жасап еріндеріндегі және тіліндегі өткір тістерімен терісі мен етін жұлмалап жұлып өзі ұзын денесін түйіндеп олжасының денесінің ішіне кіріп алдымен ішкі мүшелерін содан соң еттерін бұрғылап жей бастайды. Қазіргі заманда Миксиндер класастында бір ғана отряд (Миксинтәрізділер-Myxiniformes) және бір тұқымдас (Миксиндер-Myxinidae) бар.

Әдетте Миксиндер теңіздердің 100-500 м тереңдігінде тіршілік етеді. Кәдімгі миксиндердің дене тұрқы онша ірі болмайды орташа келеді. Денесінің түсі қызғылт, сұр-қызыл болып келген. Азықтануға түнгі уақытта шығады. Миксиндер көбею кезінде қоректенбейді.

Балықтар-сулы ортада тіршілік етуге бейімделген төменгі сатыдағы омыртқалы жануарлар. Балықтың жаны-суда деген халық даналығы соның айғағы. Қазіргі кезде дүниежүзінің су айдындарында балықтардың 20 мыңдай түрі мекендейді. Зоология ғылымының балықтарды зерттейтін саласы ихтиология деп аталады. Балықтардың денесі бас, тұлға және құйрық бөлімдерінен тұрады.

Балықтар шеміршекті және сүйекті балықтар деп 2 класқа бөлінеді. Қаңқасы тек шеміршекті тұрады. Шеміршекті балықтардың көпшілігі тек теңіздерде таралған. Оларға акулалар, тұтасбасбалықтары және жұп балықтар жатады. Шеміршекті балықтардың дене пішіні барлығында бірдей емес. Яғни айта кететін болсақ акуланың денесі созылыңқы, жұмыр, ұршық тәрізді. Суда еркін жүзеді. Ал жұпбалықтардың денесі қабысып, жалпайып кеткен. Сондықтан олар судан мекендейді.

Шеміршекті балықтар жүз миллиондаған жыл бұрынғы қалпын сақтап, пішіні айтарлықтай өзгерістерге ұшырамаған көне дүниенің тірі куәсі десек болады. Мұндай шеміршекті балықты-акула деп айтсақ қателеспейміз. Мысалы, қазіргі акуланың бұдан шамамен 300 миллион жыл бұрын тіршілік еткен акуладан айтарлықтай айырмашылығы жоқ. Аквариумнан акуланы көріп тұрып, оған немқұрайлы қарауға тіпты де мүмкіншілік жоқ. Әсіресе оның сүйірелене біткен дене пішіні басқа балықтардың бірде бірінен кездестіруге болмайды. Акула жүзгенде ешқандай қиналмастан қуатты құйрығымен су сабалап, сәнді де қаһарлы түрде емін-еркін қозғалады. Акуланың пышақтай өткір тістері орналасқан мықты жақтары, аузын ашқанда қатар түзеп, айбар береді. Мықты жақтарының көмегімен олжасын қақпанша қауып, тістеген жерін ойсырата жұлып алады. Миллион жылдар бойы өзгеріссіз қалуына себепші болған да осы дене пішіні мен мықты тістері және айбарлы қимылы болар.

Шеміршекті балықтардың денесін плакоидты қабыршақтар қаптайды. Бұл гректің плакас-тақтайша, ейдос-пішінді деген сөздерінен алынған термин. Мұндай қабыршақтың тақташасы және ұшы кері қайырылған тікенегі мен мойны болады. Плакоидты қабыршақтың дәнекер ұлпасына толы қуысы бар. Оны қантарату тамырлары және жүйке торлап жатады. Шеміршекті балықтардың қаңқасы шеміршектен түзілген. Бас қаңқасында ми сауыты, жақ, тіласты, желбезек доғалары бар. Омыртқа жотасы-тұлға және құйрық бөлімдерінен құралады. Шеміршекті балықтардың тынысалу мүшесі-желбезектер. Желбезектерінде желбезек доғалары, желбезек аралық перде және желбезек шашақтары болады. Желбезек доғаларының саны 5 жұп. Желбезек шашақтарын ұсақ -қылтамырлар торлап жатады.

Шеміршекті балықтардың маңызына тоқталатын болсақ кәсіптік аулауда алатын үлесі 1, 5-2% көрсеткішті көрсетеді және де Австралия мен Жапонияда тамақ көзі ретінде, ал Америка мен Еуропада сүйек ұнын алу үшін пайдаланады деп айта аламыз. Тағы бір маңызы бауырында А витамині көп (А витамині зат алмасу процесінің жұмысын тұрақтандырады жәнеде өсу мен жарақат жазылуды қамтамасыз етеді), майы техникада қолданылады. Айта кететін болсақ маңызында тағы бір ерекшелік десем ол-терісінен сумкалар, портфельдер, қыз-келіншектерге әдемі аяқ киімдер тігіледі.

Қазіргі шеміршекті балықтардың 2 класс тармағы бар.

1. Тақтажелбезектілер немесе Акулатектес балықтар кластармағы.

2. Тұтасбастылар кластармағы.

Келесі, балықтардың 2 класы-Сүйекті балықтар. Сүйекті балықтар кеңінен таралған балықтар тобына жатады. Барлық су қоймаларында дерлік таралған десек болады.

Тіршілік жағдайлары алуан түрлі болғандықтан, олардың саны өте көп болып келеді. Скелеті үнемі сүйекті болып келеді десек болады. Сүйекті балықтардың желбезек аралық перделері болмайды. Сондықтан да желбезек жапырақшалары бірден желбезектер шеңберіне орналасады. Сүйекті балықтардың желбезектерінің сырты сүйекті желбезек қақпағы мен жабылған. Сүйекті балықтардың терісі жалпақ әрі ірі қабыршақтармен қапталған. Қабыршақтарында ағаш діңіндегі жылдық сақиналарға ұқсас сызықтары бар. Осы сызықтарға қарап, балықтың жасын ажыратуға болады. Сүйекті балықтардың қаңқасында сүйектер өте көп.

Сүйекті балықтардың көпшілігінің аузы бас бөлімінің алдыңғы тұсында орналасады. Жақсүйектерде және т. б сүйектерде де тістері бар. Сүйекті балықтардың көпшілігінде торсылдағы болады. Ал торсылдақ балықтың судың терең қабатынан көтерлуге, немесе су түбіне батып кетуіне мүмкіндік береді. Балықтардың тыныс алуы желбезек қақпақтарының қимылы арқылы орындалады. Балықтардың ас қорыту жүйесі үш бөлімнен тұрады, алдыңғы бөлімі оған ауыз қуысы мен жұтқыншақ жатады. Ортаңғы бөліміне өңеш пен қарын жатады. Одан ары ішек басталады. Бауыр мен ұйқы безі ас қорытуға қатысады. Артқы бөліміне артқы ішек жатады, дербес тесік болып сыртқа ашылады. Балықтардың жүйке жүйесі, орталық жүйке жүйесі- ми мен жұлыннан тұрады. Сүйекті балықтардың миының көлемі кішірек болады. Ортаңғы ми мен мишық көлемді болып келеді. Алдыңғы ми бөлімнен иіс бөлімдері тарайды. Аралық мидың қақпағынан эпифиз бөлінеді. Суда тіршілік етуіне байланысты жүйке жүйесі жақсы дамыған. Есту органы бір ғана ішкі құлақтан тұрады. Иірімді жарғақтар сұйық заттың ішінде тұрады. Иірімді жарғақтардың ішіндегі эндолимфада есіту тастары болады. Яғни оларды ірі оттолиттері деп атайды. Сүйекті балықтарда оттлиттері үшеу болады. Ең үлкен есту тасы дөңгелек қапшықшаның ішіне еніп және оның ішкі қуысын толтырып тұрады. Екі есту тастары бұдан ана ғұрлым кіші болады. Жыныс органдарының құрылысы-шеміршекті балықтардан гөрі өзгеше болады. Қос аталық және аналық жыныс бездерінің ішінде қуысы болды, да олар ерекше каналдар арқылы зәр тесігінен басқа тесік арқылы зәр-жыныс каналына келіп ашылады. Сөйтіп, шеміршекті балықтардай, ұрғашыларынада жұмыртқа жолының қызметін атқаратын -мюллеров каналдары болмайды. Еркектерінде жыныс бездерінің бүйрек пен байланысы жоқ, ал вольбов каналдары зәр шығару каналының қызметін атқарады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.