Аудиттің мәні

Жоспар

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

1. Аудит оның түрлері мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
2. Сыртқы аудит, оның ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
3. Сыртқы аудиттің Қазақстанда қалыптасуы және одан әрі дамуы ... ... ... ... ... 17
4. Аудиттің пәні, объектісі және функциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
5. Сыртқы аудиттің мәні және оның нарықтық экономика жағдайындағы
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

1. Аудит оның түрлері мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
2. Сыртқы аудит, оның ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1 3
3. Сыртқы аудиттің Қазақстанда қалыптасуы және одан әрі
дамуы ... ... ... ... ... 17
4. Аудиттің пәні, объектісі және функциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
5. Сыртқы аудиттің мәні және оның нарықтық экономика жағдайындағы
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31

КІРІСПЕ

Бұл курстық жұмысымның тақырыбы Сыртқы аудиттің түрлері, оның мақсаты
мен мәні болғандықтан, мен бір емес бірнеше әдебиеттерге сүйендім, өйткені
ол әрине өте ауқымды тақырып. Себебі, аудит жұмысының көлемі-объектісі,
шаруашылық субъектінің қалауында толық немесе бір бөлімін аудиттік
тексеруді тапсыру тапсырушының еркінде. Екіншіден, қандай ақпарат болмасын
оның мәліметтерінің дұрыстығы тек қана Бухгалтерлік есептілік көрсеткіштері
арқылы анықталады. Үшіншіден, аудиттің негізгі мақсаты –аудиторлық
қорытынды жасау. Тапсырушының өз тарапынан төлем жасап, аудит жасаудағы
бірден-бір мақсаты – аудит қорытындысын алу. Себебі, тек аудит қорытындысын
алған шаруашылық субъектілерінің ақпараты жария етіледі. Яғни, ол
шаруашылық жүргізуіне кепілдік алады деген сөз.
Аудит – ол дербес, тәуелсіз аудит мамандарының кәсіпкер ретінде келісім-
шарт бойынша тапсырушылардың шаруашылық-табыстылық есебін, Бухгалтерлік
есептілік көрсеткіштерін тексеру арқылы анықтап, экономикалық талдау жасап,
қажет болған жағдайда сараптау жүргізіп, аудиторлық қорытынды жасау және
әртүрлі түсініктеме қызметін көрсету деп ойлаймын.
Мемлекет, кәсіпорындардың жақсы жұмыс жүргізіп табысты болғанын
қарайды, себебі олар салық төлейді, аудиторлық тексерісті қажет етеді,
себебі аудитор тексеру барысында табыстылық есебін тексеріп кәсіпорынның
қанша табыс тапқанын, қанша салық төлейтінін анықтайды. Ал қажет болған
жағдайда аудитор тікелей мемлекет салық инспекциясына мәлімет бере алады.
Яғни, аудит жүргізілген кәсіпорындарда табыс сомасын жасырып қалу, салық
төлемеу үшін қылмысқа немесе басқалай әр түрлі жалтарушылыққа жол
берілмейді.
Қазіргі нарық жағдайындағы экономикалық бақылаудың перспективті және
тиімді түрлерінің бірі бақылау болып отыр. Тәуелсіз бақылауды өз қызметін
тапсырыс иесі – клиент есебінен (тексерілген субъект жекелеген жағдайда
бюджеттік қаражаттар есебінен) шартты коммерциялық негізінде іске асыратын
аудиторлар, аудиторлық ұйымдар жүргізеді.
Соңғы жылдары елімізді тәуелсіз аудиторлық бақылау жүйесін құру,
аудитор кадрларды дайындау және олардың қызметін лицензиялау, қабылданған
жекелеген заң актілеріне сай аудиторлардың кәсіби міндеттерін, құқықтары
мен жауапкершіліктерін реттеу жөнінде көптеген жұмыстар жүргізілді. Аудит
бойынша енгізілген оқулықтар мен тәжірибелік құралдар саны аз болды. Аудит
тарихы, проблемалары, оның даму жән қалыптасу тәжірибелерін экономистер мен
практиктер әр түрлі журналдар мен басқа мерзімді басылымдар орыс тілінде
ғана шығады. Бұл жерде республикамыздың жоғарғы оқу орындарында мемлекеттік
тілде оқитын студенттер санын жылдан жылға көбейту мәселесін шешкен жөн деп
ойлаймын.
Аудит ерекше қызмет атқаратынын айту қажет. Біріншіден, Аудит
қорытындысы арқылы шаруашылық субъектілері бір қалыпты шаруашылығын
жүргізуге қандай деңгейде болса да даму процесін қамтамасыз етуге кепілдік
алады. Яғни, бір регионды немесе бір ел көлемінде шаруашылық субъектілері
даму жолында болған жағдайда, ол елде өзінің экономикалық инфраструктурасы
қалыптасады да, оның әсерінен сол елде нарықты қатынас экономикалық
заңдылықтары күшейіп, нағыз нарықты қатынасқа көшу арқылы елдегі тауар
бағасын тұрақты етіп нарықтық қатынасқа көшу заңдылығын іс жүзінде
қалыптастырады.
Екіншіден, аудит жұмысы үлкен мемлекеттік қызмет атқарады. Олай
дейтін себебіміз, аудит барысында кәсіпорынның табыс-пайда сомасы салық
нақты анықтамадан қанша салық сома төлеу керек екенін, салық есебінің
дұрыс жүргізілгенін аудит арқылы анықтайды. Қандай бір елде болмасын үлкен
экономикалық проблема ол-салықтың тиісті көлемде жинау және де нормативтік
ереже-нұсқау талабына сәйкестігін қамтамасыз ету. Қазіргі кезде шаруашылық
субъектілері өз тарапынан салық есебін жүргізуге мәжбүр, оған қоса тек
қана салық есебіне аудит жүргізіп, аудиторлық қорытынды алуға мәжбүр.
Ондай жасамаған жағдайда салық инспекциясы қатал жаза қолданып, субъектілер
айып төлейді.
Соңғы жылдары баспабан шыққан арнайы әдебиеттерде аудит түсінігі
шаруашылық қызметін бақылаудың жаңа бағыты ретінде кәсіпорындар мен
ұйымдардың қаржы шаруашылық және комерциялық қызметін қаржылық бақылаудың
жаңа ұйымдастырушы түрі ретінде анықталады. Менің көзқарасым бойынша бұл
түсінік қаржылық бақылау түсінігімен біршама тең болып келеді. Өйткені,
ол көрсеткіштердің дұрыстығы тексертуді ғана емес, сондай-ақ шығындарды
рационализациялау мен пайданы заңдық негізде оптимизациялау мақсатымен
шаруашылық қызметін жақсарту жөніндегі ұсыныстарды дайындауды қамтиды.
Сонымен қатар аудитті тексерумен, аудиторларды тексерушілермен теңестіруге
болмайды. Ревизия термині латынның revision сөзінен аударғанда
қызметті зерттеу дегенді, ал ревизор термині ревизияны жүргізуші адам”
деген мағынаны білдіреді. Тексеру мен аудит мазмұны жағынан жақын болса да
бір түсінік емес. Аудит тексеру мен бақылаудың түрлі әдістері мен
тәсілдерін қолдана отырып, сонымен бірге өзіне тән ерекшеліктері бар.

1. Аудит оның түрлері мен мазмұны

Аудит Қазақстан Республикасы заңында белгіленген талаптарға сәйкес
Қаржылық есептілік берудің дұрыстығы мен объективтілігі туралы пікір
білдіру мақсатыңда заңды тұлғалардың қаржылық қорытынды есебін тексереді.
Аудиторлық қызметтің мәні Қаржылық есептілік беруді, төлем-есептеу
құжаттамасын тәуелсіз тексеру, түрлі қызметтер мен кеңес беру, Бухгалтерлік
есептілік жүргізу мен қалпына келтіру, ұйымның активтері мен
міндеттемелерін бағалау, салық декларациясын толтыру, қаржы-шаруашылық
қызметке экономикалық талдау жүргізу бойынша тұтынушыларға қызметтер
ұсынатын аудиторлық фирмалардың (аудиторлардың) кәсіпкерлік қызметі болып
табылуында.
Қаржылық есептілік беру аудитінің мақсаты — аудиторға қаржылық
қорытынды есептілік құрудың белгіленген концептуалдық негізіне сәйкес
барлық елеулі аспектілер бойынша қаржылық қорытынды есептіліктің
дайындалғаны жөнінде қорытынды беру мүмкіндігін беру. Аудит мақсатының
стандартты анықтамасына қарамастан, аудит мақсаты дегенде аудитордың алдына
тұтынушы қоятын мақсатты түсінуіміз керек.
Нарықтық қатынастар жағдайында көптеген кәсіпорындар, банктер,
сақтандыру компаниялары, көлік және коммерциялық ұйымдар мүлікті пайдалану,
жұмыстар мен қызмет көрсетулерді орындау, коммерциялық операцияларды ақша
қаражаттары мен инвестициялардың займын жүргізу бойынша сан алуан келісім-
шарттық (келісімді) қатынастарға түседі. Қажетті ақпаратты алудағы мәмілеге
қатысушылар арасындағы осы қатынастардың нақтылығын тексеру нәтижесінде тек
тәуелсіз аудитор ғана дәлелдей алады.
Жеке және ұжымдық меншік иелері-акционерлер, жарнашылар (пай иелері),
сонымен қатар кредиторлар өз қызметтерінің саласында барлық көптеген
қаржылық және шаруашьшық операциялардың заңға сәйкес орындалғанына және
бухгалтерлік жазбалармен тоқсандық және жылдық есептерде дұрыс
көрсетілгеніне өз бетімен көз жеткізу мүмкіндігінен айрылған. Ұйым қызметі
мен оның заңды орындалуын тәуелсіз аудиторлық тексеру мемлекетке де
экономика, қаржыландыру, несие беру, инвестициялау және салық салу
саласында қажетті шараларды қабылдау үшін қажет, жекелеген кәсіпорындар,
ұлттық экономика салалары мен аймақтар бойынша жүргізілетін аудиторлық
тексерулер өздерін қызықтыратын қаржылық есептіліктеме нақтылығын дәлелдеу
үшін республиканың мемлекеттік органдары, министрліктер мен ведомстволар,
соттар, прокуратураға және басқаларға қажет.
Аудиттің маңызы тиісті жақтардың мүдделеріне қол жеткізуде болып
табылады. Атап айтқанда:
• экономикалық субъектілердің (фирмалар, акционерлік қоғамдар);
• салық қызметі тұлғасындағы мемлекеттің;
• қаржылық есептілік беруді әр түрлі пайдаланушылардың;
• аудиторлардың меншік иесі мен мемлекеттін, мүдделерін қорғау,
сонымен бірге есеп және қорытыңды есеп беруді қамтамасыз ету
мақсатында.
Ішкі пайдаланушыларға (кәсіпорынның өзінің акционерлеріне, директорлар
кеңесіне, қызметкерлеріне) басқару шешімдерін дұрыс қабылдау үшін қателер
мен бұрмалаушылықтар жоқ объективті (әділ) қаржылық ақпарат қажет. Сыртқы
пайдаланушылар да ұйымның қаржылық жағдайына қызығушылық білдіреді (банктер
несие берушілер, болашақ инвесторлар, сонымен қатар қоғам).
Аудитке деген қажеттілік меншік құқығы мен кәсіпорынды басқару бөлінген
кезде пайда болады. Бірақ осындай аудитты жүргізуге деген заң талаптары жоқ
кезде де қаржылық есептілік беру аудитіне тән белгілі басымдылықтар болады.
Меншік иелену кұқығына негізгі өзгерістер енгізу процессі, егер бұрынғы
есеп берулер екі жеке серіктес шаруашылықты жүргізудің жаңа объектісін құру
үшін өз бизнесін біріктірген кездегідей деген ескерту болмаған аудиторлық
қорытындыны сақтаса ғана қамтамасыз етілуі мүмкін. Үшінші жаққа бағытталған
каржыландыруды беру туралы өтініш тексерілген есеп берулермен дәлелделінуі
мүмкін.
Аудитке кәсіпорын қызметін жан-жақты тексеру енеді. Сондықтан ол
аудиторға басшылыққа арналған және оның қызметінің тиімділігін жоғарылату
жөніндегі конструктивті ұсыныстар дайындауға мүмкіндік береді. Фирма
қызметкерлерінің жан-тәнімен жұмыс істеуі үшін аудит күшті моралдық
ынталандыру болып табылады. Барлық жазбалар мен есеп берулер тәуелсіз
адамдармен талдалынады деп түсіну қызметкерлерді есепті мүқият және анық
жүргізуге, сонымен қатар кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметі туралы
есептемені құруға мәжбүр етеді.
Тексеруді жүзеге асыра отырып тәуелсіз аудиторлар екі негізгі қызметті
орындайды:
Қаржылық есептілік берудің толықтығы мен дұрыстығын дәлелдеуге арналған
дәлелдемелерді жинау және бағалау.
Қаржылық есептілік беру мәліметтерін есептің жалпы қабылданған
стандарттарына сәйкес тексеру.
Аудиторлық қызметтің негізгі міндеті экономикалық субъектінің қаржы-
шаруашылық қызметін реттейтін заңның сақталуын, бухгалтерлік есептіліктің
жүргізілуін, қорытынды есепті құруды және пайдаланушыларды қаржылық жағдай
туралы ақпаратпен жабдықтауды сапалы тексеруді қамтамасыз етуде болып
табылады. Іскерлік ортада қорытынды есеп беру мәліметтері аудиторлық
қорытындымен дәлелденбеген кәсіпкерлерге сенім аз болады. Сенімге ие болу
үшін экономикалық қатынастардың тұрақтылығын дәлелдейтін ұзақ серіктік
қатынастар қажет болады.
Сапалы тексеруді қамтамасыз ету үшін аудиторлық фирмаларға
бухгалтерлік, зандық және жалпы экономикалық мәселелер бойынша
бағдарламалық қамтамасыз ету, анықтамалық әдебиет түріндегі толық
ақпараттық база қажет.
Аудиторлық фирмалардың маңызды міндеттерінің бірі өз қызметімен қатар
кез келген экономикалық субъект қызметінің рентабельділігін қамтамасыз ету
болып табылады. Аудиторлық жұмыс жоғары біліклілікті, аса көңіл бөлу мен
кәсіпқойлықты талап етеді. Әрине, оған осы кәсіп мәртебесіне сай жоғары ақы
төленуі керек. Сонымен қатар үлкен табыс пен қызметі көрсетілген
тұтынушылардың көп санына ұмтылу кезінде аудиторлар клиенттерді тандамай
ала алмайды. Бұл жерде болашақта аудиторлық фирма беделін түсірмес үшін
клиенттерді дұрыс таңдау қажет.
Аудит және оған сыбайлас ғылым түрлері. Аудит өзінше жеке ғылым саласы.
Басқа ғылым саласы сияқты аудит те объективтік себептермен өз бетінше дами
бастаған жаңа ғылым саласы. Оған себеп болған кәсіпорын шаруашылығындағы
тексеру процесінің қоғамдық деңгейге көтерілуіне байланысты, әр елдің
экономикасының тиянақты дамуын қамтамасыз ету үшін қаржылық жағдайын
тексеріп отыруға қойылатын талап қатайған сайын аудит ғылыми сала ретінде
жедел даму жолына түсті.
Аудит экономикалық ғылым саласындағы топқа қосылады, оған қоса нарықтық
қатынас экономикасында, оның заңдылықтарын іс жүзінде қолдану процесінде
ерекше әсерін тигізетін нақты функцияларды орындайтын ғылым саласы. Аудит-
фундаменталдық емес, іс-әрекетке қолданылатын ғылым саласы. Ол жалпы ғылым
тану теориясына сүйене отырып жұмыс бабында адамдарға экономикалық білім
жолын анықтайтын, шаруашылықтың білімділігін бағалап, оның келешегіне
болжау жасауға негіз беретін ғылым саласы. Аудит жеке ғылым сала ретінде
өзіне сыбайлас ғылым түрлерінің әдістерін қолдана отырып, шаруашылық
субъектілерінің жұмысын зерттеп,оны әділ бағалап, тапсырушыларға өзіне
тиімді шешім қабылдауды анықтап береді.
Қоғам тану ғылым саласында диалектикалық процесс әсерінен экономикалық
ғылым тобында менеджмент, маркетинг, қаржы, бухгалтерлік есептілік,
экономикалық талдау, статистика сияқты ғылым түрлері пайда болды. Қазіргі
кезде осы топқа қосылатын жаңа ғылым саласы ол-аудит. Осы аталған ғылым
салаларының ішінде аудит бухгалтерлік есептілікпен тығыз байланысты.
Аудит және бухгалтерлік есептілік. Бухгалтерлік есептілік аудит үшін ең
негізгі информация көзі, екіншіден, зерттеу, іздестіру объектісі.
Бухгалтерлік есептілік нақты бухгалтерлік құжат арқылы белгілі өлшемдермен
тіркелген шаруашылық көрсеткіштерін үздіксіз өзара байланыста тіркеуге
алады. Кәсіпкер шаруашылығында орындалған жұмыстар, фактілер арнайы
құжаттарға түсірілгеннен кейін шаруашылық операциясы деп аталынып,
бухгалтерлік есептілікке алынады. Бухгалтерлік есептіліктің соңғы сатысы,
қорытындысы, ол кәсіпорынның қаржылық ақпараттары. Онда кәсіпорын
мүліктерінің қорытынды есебі, қаржылық жағдайы, өткен уақытта болған
шаруашылық нәтижесі, табыстылығы көрсетіледі (жылдық). Сол ақпарат
көрсеткіштерін аудитор тексеріп дұрыстығын анықтайды. Қазіргі кезде
аудиторлық тексеруді аудитор фирмасы немесе жеке аудиторлар жүргізеді.
Аудитті тексеру барысында аудитор Бухгалтерлік есептіліктің заң талабына
сәйкес, нормативтік ереже нұсқауды дұрыс қолданып жүргізілгенін анықтайды.
Бухгалтерлік есептілік мәліметің дұрыстығын анықтау үшін алғашқы есеп
есеп құжаттарын тексереді. Одан кейін аналитикалық және синтетикалық есеп
кестелерінің дұрыстығын тексереді.
Қорыта келгенде аудитор Бухгалтерлік есептілікті жақсы білетін, есеп
заңын және нормативтік құжаттарды, салық есебінің ерекшеліктерін білетін
жетік білімді маман болуы керек.
Аудит және экономикалық талдау. Арнайы оқулықтарда, ғылыми зерттеу
басылымдарында аудитті экономикалық талдау деп анықтайды. Олай деп
айтылуы орынды деуге болады. Себебі, тиянақты аудиторлық қорытынды жасау
үшін кәсіпорын ақпаратына экономикалық талдау жасау өте қажет. Қазақстандық
стандартта және халықаралық нормативте аудит қызметінің ішінде қаржылық
ақпаратының экономикалық талдауы арнайы көрсетілген. Мысалы, 12 нормативте
аналитикалық процедурада айтылған: аудитор өз қорытындысын жасау үшін
кәсіпорынның барлық қаржы-табыс туралы ақпаратының, оның шаруашылығында
экономикалық жағдайының дұрыс көрсетілгенін анықтау үшін аналитикалық
есептеу процедурасын жасауы қажет. Онда ол қаржылық-табыстылық ақпараттың
әр элементі өзі жасаған есептеу жолымен анықталуға тиісті.
Аудиторлық қорытынды жасау алдындағы экономикалық талдаудың құндылығы
сол, ол кәсіпорын шаруашылығында болған толқулардың, өзгерістердің қандай
себептерден болғанын, оның тиімді немесе тиімсіз, зиянды болу себептерін
анықтап, олардың нәтижесінің қаржылық ақпаратына қандай әсерін тигізгенін
тексеруінде, ақпарат көрсеткіштерінің дұрыстығын, факторлардың оған әсерін
анықтауында. Аудитор аналитикалық процедура жасаудың алдында өзінің
экономикалық талдау жасау программасын жасайды, ол үш этаптан тұрады:
қойылған мақсатқа толық және оптималды жауап алу үшін тиімді экономикалық
талдау әдісін белгілеу; талдау жасалынатын информация базасын анықтау;
экономикалық талдауда анықталған ауытқу құбылыстарын шектеуге, түзетуге
шешім қабылдау.
Аудит барысында қолданылатын бірнеше экономикалық талдау әдістерін
қарастырайық.
1. Ақпаратты оқу әдісі. Бұл әдістің мақсаты қорлардың, мүліктің нақты
мөлшерін анықтау, олардың тиімді пайдалану жолын және кәсіпорынның
табыстылық деңгейін тексеру. Шаруашылық субъектілерінің қаржы ресурстарын
қандай шаруашылыққа жұмсалғанын және ақпараттан тыс көрсеткіштер
көрсетілген болса соның заңдылығын, экономикалық тиімділігін анықтап,
талдау жасау. Ақпаратты оқу барысында, қосымша информацияларға, тіркеулерді
көрсетілген мәліметтерге ерекше көңіл бөлінеді.
2. Шаруашылық саласындағы салыстырмалы талдау әдісі. Шаруашылық
саласындағы бірнеше кәсіпорындар ақпаратын салыстыру арқылы экономикалық
талдау жасаған кезде олардың арасында бір-біріне экономикалық
жағдайларының айырмашылықтары анықталады. Аудитор салыстырмалы көрсеткіштер
арқылы әрбір жеке шаруашылық субъектілерін жетістіктері мен кемшіліктерін,
қаржылық жағдайын талдап, өз қорытындысын жасайды. Осы орайда аудитор
салыстырмалы талдау арқылы салыстырмалы уақытта қандай толқу, өзгерістер
қандай себептерден боғанын анықтап оны нақты ақша өлшемімен және процент
көрсеткішімен көрсетеді.
3. Ақпарат пен нақты көрсеткіштерді салыстырмалы талдау әдісі. Қазіргі
кезде шаруашылық субъектілері өздерінің шаруашылығына бизнес-жоспарын және
табыстылық нәтижесінің көрсетуіне бағдарлама жасайды. Бұл бағдарлама
кәсіпорынның басқарушылық есебінің негізін анықтайды.
А.Д. Шеремет пен В.П. Суйцтың аудит бойынша екінші қайтара шығарылған
оқулығында аудит түрлері сараланып беріледі. Осы жіктелімге сай аудит
төмендегі түрлерге бөлінеді:
Аудиттің түрлері
№ Критерийлер Түрлері
1 Ақпаратты пайдаланушыларға Сыртқы
қатысты Ішкі
2 Заң талаптарына қатысты Міндетті
Бастамашылық (ерікті)
3 Аудит объектілері бойынша 1- банктік аудит
2-сақтандыру компанияларының аудиті
3-биржалар, инвестициялық институттар
мен зейнетақы қорларының аудиті
4-жалпы аудит;
5-мемлекеттік аудит
4 Тағайындалуы бойынша 1 қаржылық есептілік беру аудиті
салықтың аудиті
сәйкестік аудиті
операциялық аудит
арнайы (экологиялық, операциялық және
т.б.)
5 Жүзеге асырылу мерзімі Бастапқы
бойынша
Келісілген
6 Тексеру сипаты бойынша Дәлелдеуші
Жүйелі бағытталған
Тәуекелдікке негізделген аудит

Қазіргі кезге дейін сыртқы аудит мәселелері арастырылды. Ішкі аудит
басқару есебінің бөлінбес және маңызды элементі болып табылады. Ішкі
аудитке деген қажеттілік жоғары басшылық барлық басқару құрылымдары
қызметін күнделікті бақыламауына байланысты ірі кәсіпорындарда пайда
болады. Ішкі аудит осы қызмет туралы ақпарат беріп, менеджерлер есебінің
нақтылығын дәлелдейді. Ең алдымен ішкі аудит ресурстарды жоғалтуға жол
бермеуге және кәсіпорын ішіндегі қажетті өзгерістерді іске асыру үшін
қажет.
Ішкі аудитордардың белгілі бір қызметін басшыға немесе директорлар
кеңесіне немесе акционерлер жиналысына бағынатын ірі кәсіпорындардың
тексеруші топтары орындайды. Ішкі аудиторлар қызметі кеңірек және оған
енетіндер:
• активтердің жағдайын бақылау: шешім қабылдау кезінде басшылық
пайдаланатын ақпараттың дұрыстығын дәлелдеу;
• жүйеішілік бақылау процедураларының орындалуын дәлелдеу;
• ішкі бақылау жүйесінің қызмет етуі мен ақпараттарды өндеудін
тиімділігін талдау;
• басқарушы ақпараттық жүйе беретін ақпараттардың сапасын бағалау.
Сонымен ішкі аудит шеңберінде активтердің сақталуын жан-жақты бақылау
ғана емес, менеджмент саясаты мен сапасын бақылау да жүзеге асырылады.
Сыртқы аудитті ұйымға тапсырыс беру (шарт жасасу) негізінде сыртқы
тәуелсіз аудиторлар, аудиторлық фирмалар жүзеге асырады. Сыртқы аудиттың
тағы ерекшелігі аудиторлардың тексерілетін кәсіпорынға мүддесі жоқтығында
және құрылтайшы, меншік иесі, акционер, басшы және басқа лауазымды адамдар
болмауында, ұйым басшылығы мен туыстық катынаста (ата-анасы, жұбайы, аға-
інісі, апалы-сіңлілі, ұл-қыздары) тұрмайтындығында және қызметтік қатынаста
байланысы жоқтығында болып табылады.
Сыртқы аудитты жүргізу нәтижелері тексерілетін ұйымдардағы есеп, ішкі
аудит жағдайы және қаржылық есептілік берудің дұрыстығы туралы қорытынды
жасау және ұсыну арқылы рәсімделеді.
Заң талаптарына қатысты аудит міндетті және бастамашылық (ерікті) болып
бөлінеді. ҚР "Аудиторлық қызмет туралы" заңының "Аудит және оның түрлері"
деген 4-бабында "Аудит түрлері міндетті аудит және бастамашылық аудит болып
табылады" деп көрсетілген.
Міндетті аудит — тізімі заңмен белгіленген кәсіпорындардың қаржылық
қорытынды есебіне жыл сайын аудиторлық тексеру жүргізу.
Бастамашылық аудит оны жүргізу шартында көрсетілген аудитгің нақты
міндеттері, мерзімдері мен төлемдері ескеріле отырып, кәсіпорынның өзінің
шешімімімен жүргізіледі.
Қаржылық есептілік беруді тексеруден басқа аудиторлық фирмалар басқа да
қызметтерді көрсете алады. "Аудиторлық қызмет туралы" заңында аудиторлар
мен аудиторлық ұйымдар қаржылық есептілік беру аудитінен басқа өз
қызметінің профилі бойынша төмендегі қызметгерді көрсете алады:
• Бухгалтерлік есептілікті ұйымдастыру, қалпына келтіру және
жүргізу, қаржылық және статистикалық қорытынды есепті құру;
• салықтық жоспарлау, бюджетке міндетті төлемдерді есептеу, салық
декларациясын толтыру, қаржы-шаруашылық қызметті талдау;
• қаржылық, салықтық, банктік және басқа шаруашылық заңының
мәселелері бойынша кеңес беру және ақпараттық қызмет көрсету;
• қосымша кәсіби білім беру ретінде Бухгалтерлік есептілік, салық
есебі, қаржы-шаруашылық қызмет аудиті мен таддауына оқыту
оқытушылық, ғылыми қызмет;
• Бухгалтерлік есептілікті автоматтандыру бойынша ұсыныстар,
есепті автоматты жүргізуге оқыту;
• бағалы қағаздар рыногындағы қызмет;
• адвокат (қорғаушы) қызметімен байланысы жоқ заң қызметтерін
көрсету.
Бухгалтерлік есептілікті жүргізу және қалпына келтіру. Бухгалтерлік
есептілік пен қаржылық есептілікті беру туралы заңға сәйкес бухгалтерлік
қызметі жоқ ұйымдарда есепті келісім-шарт негізінде арнаулы ұйымдар жүзеге
асыра алады. Осындай ұйымдардың бірі аудиторлық фирмалар болып табылады.
Кеңес беру. Қызмет көрсетудің бұл түрі салық салу мәселелері бойынша
ауызша немесе жазбаша түсініктерді, бастапқы есепті ұйымдастыру бойынша
ұсыныстар дайындығын қосымша кәсіби білім беру ретінде оқыту болып
табылады, аудиторлық фирмалар мамандарының лекциялар, семинарлар курсын,
"дөңгелек үстелдер" жүргізуді көздейді. Осы мақсаттар үшін аудиторлық
фирмалар өз қызметкерлерінен басқа жоғары оқу орындары оқытушыларын,
мемлекеттік органдардың бас мамандарын тартады. Лекторлар белгілі бір
кезеңде болған заңдағы өзгерістер мен қосьшшаларға көңіл аударып, тиісті
нормативтік актілер, стандарттарға түсініктеме беріп, сұрақ-жауапты
ұйымдастырады.
Бухгалтерлік есептілікті автоматтандыру бойынша ұсыныстар, есепті
автоматты жүргізуге оқыту. Бухгалтерлік есептілікті автоматтандыруға жаппай
өту жағдайында қызмет көрсетудің осы түрі аудиторлық фирма үшін аса өзекті
болып табылады. Есепті автоматтандыру жүйесін таңдау, енгізу бойынша қызмет
көрсету компьютерде персоналды жұмыс істеуге үйрету, Бухгалтерлік
есептілікті жолға қою, оның ішінде қолданбалы бағдарламалар пакетін,
техникалық құралдарды таңдау сияқгы қызметтермен тығыз байланысты.
Заңмен талап етілетін сыртқы аудитті жүргізетін аудитор үшін
кәсіпорында ішкі аудиттің атқаратын ролін зерттеу маңызды, себебі бұл
жұмыстың қайталануын азайтады. Бұл ішкі аудит қаржылық жүйені қамтитынына
немесе тауар-материалдық құндылықтар, не болмаса қаржылық менеджмент
қозғалысын басқару сияқты сфераларды қамтитынына қарамастан мүмкін болады.
Сыртқы және ішкі аудиттің ортақтығы — белгіленген стандарттар
шеңберінде қызмет етеді, тексеру нәтижелері бойынша есептерді құрастырады
және т.б. сонымен қатар ерекшеліктері де бар:
• түрлі міндеттерді орындау;
• сәйкес көрсеткіштер үшін есептерді құру;
• көрсетілген қызмет көрсетулер көлеміндегі айырмашылық;
• күнделікті шаруашылық-қаржылық операцияларға мүдделік дәрежесі;
• есеп беруді құру нысандарындағы айырмашылық.
Аудит анықтамасы көбінесе аудитті тексеру (проверка) деп анықталған. Ал
аудиттің бақылау жасауға құқы жоқ. Тек ішкі аудитті ұйымдастыру барысында
ғана арнайы бақылау жүргізілуі мүмкін.
Аудиттің мазмұнына қарастыру қарастыру барысында оның нақты құрамы айту
қажет. Олар мыналар:
1. шаруашылықтағы субъеккт;
2. мәлімет;
3. аудитордың мамандығы;
4. фактілерді жинау және бақылау;
5. аудит стандарты;
6. аудитор қпараты, есебі;
Осы көрсетілген аудит элементтерін жеке-жеке қарастыру қажет.
1. Шаруашылықтығы субъект. Аудит жұмысын орындау үшін міндетті түрде
сол субектінің шаруашылық бағытын, көлемін анықтау қажет. Оны сол
субъектінің шаруашылық параметірлері құрайды. Оған аудит барысында нақты
болжам жасау үшін аудит қамтитын объектілердің көлемі, мақсатты
қарастырылуы қажет. Мысалы, заң субъектілері немесе экономикалық объектіге
қосылмайтын мәлімет жүйесі.
2. Мәлімет. Аудит жұмысы барысында тапсырушылар берген мәлімет
қарастырады. Аудитор олардың дұрыстығын дәлелдеп, өзінің жаңа мәліметтерін
құрайды. Сол жұмыс барысында олардан кемшілік табуы немесе дұрыс еместігін
анықтауы мүмкін. Ол негізінде екі түрлі себептен болуы мүмкін:
1) ақпаратта кейбір мәліметтердің жетіспеушілігінен;
2) ақпарат дұрыс жасалғанбағандықтан.
3. Аудитордың мамандығы. Аудит жүргшізуші жоғары дәрежедегі, өз
мамандығын жақсы меңгерген, сарапшы, білгір адам болуы қажет. Аудит
барысында ол өзіне қажет фактілерді жинап талдау жасайды, бір тұжырымға
келтіріп, қортынды жасауына пайдалана алатын болуы қажет.
4. Фактілерді жинау және бақлау. Аудитордың негізгі мақсаты ол –
фактіні жинау. Себебі сол фактілер арқылы ол өзінің аудиторлық ақпаратын
жасайды .
5. Аудит стандарты. Жиналған фактілер, мәліметтер өз кезегінде бір
жүйеге келтірілуі қажет. Оған негіз аудит стандарты. Стандарт дегеніміз
мәліметті бір жүйеге келтіру әдісі немесе нормативтік ереже-нұсқау талабына
сәйкес бір қалыпқа келтіру.
6. Аудитор ақпараты. Аудитор өз жұмысының қорытындысын тексеру
барысында анықталған кемшіліктердің мазмұнын, өзінің аудиторлық қортындысын
ақпаратында көрсетеді.
Қорыта келгенде, жоғарыда келтірілген аудиттің міндетті құрамын
қарастырмай, нақты аудит жүргізу мүмкін емес. Аудиттің міндеті мен мақсаты
толық орындау үшін оның принціптерін білу қажет.

2. Сыртқы аудит, оның ерекшеліктері

Сыртқы аудит – бұл бірге жүретін аудиторлық қызметтерді көрсету
мақсатымен және қаржылық есептіліктің дұрыстығын бағалау мақсатымен ҚР-ң
заңнама талаптарының сәйкестігі мен келісім шарт негізінде жүргізілетін
жеке аудитордың (аудиторлардың) немесе аудиторлық фирманың кәсіптік (кәсіп
иелік) қызмет.
Тексеріліп жатқан кәсіпорында ешқандай қызығушылығы жоқ тәуелсіз
аудитор сыртқы аудит жүргізеді. Ал ішкі аудиттің талаптары есептіліктің
есебі, ішкі бақылаудың (аудиттің) саясатқа сәйкес келуін бағалау, кәсіпорын
қызметінің мақсаттары және т.б. болып табылады.
Сыртқы аудит ерікті түрде (кәсіпорынның, клиенттердің тілектері
бойынша) және міндетті түрде (заң шығарушы актілеріне сәйкес болуы) бола
алады. Міндетті аудит, сонымен қатар соттың немесе тергеу мүшелерінің
шешімі бойынша жүзеге асырылуы мүмкін.
Сыртқы аудит қаржылық есептіліктің дұрыстығын тексері үшін, оны бағалау
үшін, Бухгалтерлік есептілікті жүргізудің дұрыстығы ҚР-ң заңнамасына
қаншалықты сай келуін тексеру үшін, сонымен қатар тексерістің нәтижесі
жайлы қорытынды жасау үшін аудиторлық компаниялардың өкілімен немесе жеке
аудиторлармен жүргізіледі. Аудиторлық қорытынды – ол тексеріс нәтижелерін
құрайтын және бекітілген нысанда берілетін ресми құжат. Өз кезегінде
аудиторлық ұйым штаттағы бес аттестатталған мамандардан кем емес болып
келетін сәйкес лицензиясы болуы тиіс. Қарсы болған жағдайда ҚР-ң Қаржы
министрлігі аудиторлық қызметті жүргізу бойынша лицензия әрекетін тоқтатуға
құқығы бар.
Аудиторлық тексерістерді көбінесе консультациялық қызметті (сауда,
қаржылық қызмет, Бухгалтерлік есептілікті енгізу, ішкі бақылау ұйымдар
бойынша сұрақтар, салық салу бойынша және басқа да сұрақтар негізінде)
орындайтын арнайы аудиторлық фирмалар жүзеге асырады.
Аудиторлық тексеріс міндетті, ұйымдасқан және ынталы тәртіпте болуы
мүмкін. Осының негізінде міндетті тексерістер заң шығару актілерімен
бекіткен жағдайда жүргізіледі, ал ынталы тексерістер банктің өзінің шешімі
бойынша жүргізіледі. Міндетті аудитке барлық банктер жатқызылады.
Банк аудиті жалпы аудит сияқты тексеріс жүргізетін субъектіден тәуелді
сыртқы және ішкі болып жіктеледі. Сыртқы аудит жан жақтан шақырылатын
тәуелсіз аудиторлармен (аудиторлық фирмалармен) жүзеге асырылады. Ішкі
аудит банктің өзінің күшімен жүргізіледі және сол үшін банк ішілік аудит
бөлімі құрастырылады.
Сыртқы аудиттің негізгі мақсаты болып кредиттік ұйымдардың бухгалтерлік
(қаржылық) есептіліктің нақтылығын бекіту (растау) және олармен орындалған
операциялардың ҚР-ң заңнамасына сәйкес келуі.
Сыртқы аудит белгілердің толық тізімі бойынша ревизиядан айтарлықтай
айрықша болып келеді.
Ревизия – бұл экномикалық субъект қызметінің заңдылығын және дұрыстығын
тексеру мақсатымен жоғары тұрған немесе бақылаушы ұйыммен заңды тұлғаның
қызметін зерттеу болып табылады.
Егер сыртқы аудиттің мақсаты қаржылық есептіліктің дұрыстығы, қызметтер
көрсету, көмек көрсету, клиенттермен қарым-қатынас жасау жайлы пікір айту
болса, ал ревизия мақсаты – ол жетіспеушіліктерді анықтау, оларды жою
бойынша ұсыныстар және кінәлі адамдарды жазалау.
Қызметтік сипаты бойынша: сыртқы аудит – ол кәсіптік (кәсіп иелік)
қызмет, ал ревизия – ол жоғары тұрған ұйымның (ведомстволық бақылау
негізінде) немесе мемлекеттің (мемлекеттік қаржылық бақылау негізінде)
өкімін орындайтын атқару қызметі.
Басқару байланыстары бойынша: сыртқы аудит – ол жазықтық
(горизонтальды) байланыстар, еркіндік, клиентпен қарым қатынас негізіндегі
теңдігі (тең құқылығы) және есеп беру, ал ревизия – ол тікелей
(вертикальды) байланытар, мәжбүр ету, тағайындау, орындау бойынша жоғары
тұрған бөлім алдында есеп беру.
Тәжірибелік талаптар бойынша: сыртқы аудит – ол клиенттің қаржылық
жағдайын жақсарту, инвесторлар, кредиторларды тарту, клиентті ақпаратпен
қамтамасыз ету бойынша көмектер көрсету, ал ревизия – ол активтердің
сақтығы, теріс пайталануды бұлтартпау және алдын алу (сақтандыру).
Нәтиже бойынша: сыртқы аудит – ол клиенттер үшін аудиторлық
қорытындылар және ұсыныстар, ақпараттың құпиялылығы, ал ревизия – ол
ревизия актісі, ұйымдастырылған шешімдер, төлетулер, нұсқаулар, жоғары
тұрған органдарды ақпаратпен қамтамасыз ету, ақпаратты жария ету
міндеттілігі, сонымен қатар бұқаралық ақпарат құралдары арқылы жария ету.
Мәртебе бойынша: сыртқы аудитор – ол тәуелсіз эксперт, ал ревизор – ол
бақылау-ревизиондық фирмасының немесе басқару органының жұмыскері.
Сонымен қатар, қаржылық бақылауды екі түрін ұмытпауымыз тиіс,
мемлекеттік қаржылық бақылау және аудит – көбінесе бір айрықша белгінің екі
жағын көрсетеді. Олардың арасында концептуалдық айырмашылықтар тізімі болса
да, олардың арасында практикалық ортақ талап қойылған: экономиканың әр
түрлі скторлардағы өзінің табысты қызметімен мемлекеттік әл-ауқатын күшейту
(бекіту).
Сыртқы аудит (тәуелсіз) пен ішкі аудиттің (ішкі шаруашылық) арасында
айырмашыдықтар бар.
Егер ішкі аудиттің бағдары осы шаруашылық жүйедегі функционалды және
сызықтық басқару бойынша қатынасқа бағытталған болса, онда сыртқы аудит бір
типті операциялар мен ресурстар түрлері бойынша қажетті топтастыруларды
қолданумен байланысты кіріс көздері мен есептіліктің сыртқы көз-қарасына
бағытталған.
Ішкі аудит тексерісінің объектілері болып: шаруашылық операциялар,
ресурстарды қолдану, бекітілген есеп саясаты және жалпы методикалық
жағдайлар негізінде тексерілетін есептің, есептіліктің және шаруашылық
бақылау жағдайы. Сыртқы аудитпен тексеріледі: есеп және есептілік жағдайы,
ресурстарды қолдану тиімділігі және клиент есептілігі мен есеп
мәліметтеріне бастапқы сенім білдіру деңгейі және сыртқы аудиттің масштабын
анықтау мақсатымен ішкі шаруашылық бақылау деңгейі.
Егер ішкі аудиттің тәуелсіздігі ревизияланған объектілерден тек
жазықтық (вертикаль) бойынша құрастырылған ұйымдастыру нысанын ғана
жүргізеді, ал жалпы тұрғыда ол берілген шаруашылық жүйенің басшылығының
қажеттіліктерін қанағаттандыруы тиіс, себебі одан ішкі бақылау аудиторлар
үшін еңбекақы алып отырады, онда клиенттен сыртқы аудиттің тәуелсіздігі –
толық: тек ұйымдасқан негізінде ғана емес, материалдық қатынаста да, себебі
келісім-шарт қатынасқа негізделгн.
Бақылауды жүзеге асырудың кезеңділігінде айырмашылықтарды да белгілеп
кету қажет: егер ішкі аудитті жүргізудің негізгі қағидаты (принципі)
үздіксіздік болатын болса, онда сыртқы аудит көбінесе, жылдық үзілістермен
(интервалдармен) жүргізіледі, бірақ кейде келісім-шартпен квартал бойынша
аудиторлық тексерістерді жүргізу ұйымдастырылады.
Аудиттің түрлерін зерттеудің зор әдістемелік маңызы бар. Аудиттің
түрлері субъект ретінде ішкі және сыртқы аудит болып бөлінеді. Заңдылық
тұрғыдан ерікті және міндетті болып, ал техникалық орындалу тұрғысынан қол
жұмысы түрінде және компьютерді пайдалану болып бөлінеді.
Жалпы аудит туралы, оның ішінде сыртқы аудит туралы көптеген түсініктер
қарастырылады. Енді сол сыртқы аудиттің ерекшеліктеріне тоқталамыз.
Біріншіден, сыртқы аудит сыртқы ұйымдары немесе жеке аудиторлар мен
тапсырушылармен келісім-шарт жасау арқылы жүргізіледі. Оның негізгі мақсаты
бухгалтерлік қаржы ақпаратын тексеріп және оның табыстылық көрсеткіштерінің
дұрыс анықталғандығын, шығарылғандығын дәлелдеп, оның қаржылық жағдайына
түсініктеме беру. Осындай тиянақты тексеру жүргізілгеннен кейін аудиторлар
шаруашылық субъектілеріне, олардың қаржылық жағдайына экономикалық талдау
жасап олардың экономикасының даму бағытын көрсетіп, оның қаржылық жағдайын
нығайту жолдарын айтып, қаржы қолданудың тиімді, пайдалы қолдануына
түсініктеме береді.
Сыртқы аудиттің объектісі ол – шаруашылық субъектілері. Сыртқы аудиттің
мақсаты тапсырушының талабына сәйкес анықталады. Тапсырушы ол – кәсіпорын,
мемлекеттік құрылым және қаржы, мүлік иелері.
Мемлекеттік құрылымның тапсыруымен аудит тексеруі жүргізілген жағдайда
әлеуметтік-экономикалық мәселелер көтеріледі де, аудитор кәсіпорынның
немесе кәсіпкерлердің, меншік иелерінің шаруашылығының тиімді жүргізілуіне
қатты көңіл бөлінеді. Оған себеп, олар шаруашылығын пайда табуға тиімді
жолмен жүргізілсе, мемлекетке салық төлемі көбейеді, әрине ол өз кезегінде
мемлекеттің әлеуметтік қаржысын, бюджетін толықтыруда өз үлесін қосады.
Шаруашылық субъектілеріне аудит тексеруін жүргізгенде, оның негізгі
мақсаты Бухгалтерлік есептілік жұмысының жүргізілу жағдайы, оның
көрсеткіштерінің нақты дұрыстығын анықтау, содан кейін тапсырушы талабына
сәйкес өз ойын айту және меншік иесінің құқығын қорғау.
Сыртқы аудит қызметін атқарушылар жеке аудиторлар және аудит фирмалары.
Кәсіпорын басшылары өзінің және кәсіпорын жұмысын, оның қаржылық жағдайын
тек қана жақсы жағынан, мүмкіншілігі болса өсіріп көрсетуге тырысады. Ал
акционер, меншік иесі өз тарапынан тек шындықты, нақты шаруашылық жағдайын
білуге құштар.
Сыртқы аудиттер өз жұмысын сол елдегі заңды түрде қабылданған аудит
стандартына, Бухгалтерлік есептілік принциптеріне сәйкес жүргізеді.
Фирмалардың, кәсіпорындардың балансы басылымға, тек қана аудитор өз
қорытындысын бергеннен кейін және балансқа мөрін басқаннан кейін ғана
шығады. Әрине, аудитор қорытындысы кәсіпорын отчетының дұрыстығын, қаржы
көрсеткіштерінің дұрыс анықталғандығын растап қана қорытынды бергеннен
кейін ғана баланс басылымға рұқсат алады. Ал осы процестердің басылымға
шығуының үлкен мағынасы бар.
Ақпаратты басылымға шыққан фирмалар, кәсіпорындар біріншіден, өзінің
дербес шаруашылық субъектісі екеніне кепілдік алып, одан әрі
кәсіпкерлігімен айналасуға ерікті болғанын дәлелдейді. Олай дейтін
себебіміз, аудит қорытындысы сол кәсіпорынның өткен уақытта тапқан табыс
сомасы ақпаратта дұрыс көрсетілген, салық сомасы дұрыс есептелінген деп
анықтама жасайды. Яғни, шаруашылық субъектісі мемлекет алдында заң
тұрғысынан салық төлеу процесін дұрыс жүргізген субъект болып танылады.
Екіншіден, басылымдағы ақпарат мәліметі бойынша сыбайлас кәсіпкерлер
күдіксіз қарым-қатынасқа келеді. Себебі, басылымға шыққан материалдарды
сыбайластар зерттеп, талдап, сыбайластыққа сенімді екен деген қорытынды
жасайды. Осы орайда, аудит қорытындысы өзінің негізгі функциясының бірі,
пайдалануға дайындалған информацияның ролін атқаратын кәсіпорын ақпаратын
бекітеді.
Сыртқы аудит өзінің жұмыс процесінде ішкі аудит жұмысының жағдайына
баға береді. Қаншалықты тиімді жүргізілетінін, тиімділігін, сенімділігін,
оның аудит процесіндегі ролін анықтайды. Ондағы негізгі мақсат ішкі аудит
қаншылықты аудит күдігін (риск) жіберетінін, аудит стандартын қандай
дәрежеде дұрыс қолданатынын анықтау. Ішкі аудит жұмысын тексерген сыртқы
аудит өзінің ойын, жетістіктерін және кемшіліктерін, жетіспеушіліктерін
жазбаша түрде анықтап басшыларына тапсырады.
Сыртқы аудит соңғы жылдары тек қана қаржы ақпаратын тексеріп қана
қоймай кәсіпорын шаруашылығына экономикалық талдау жасап, оның
кәсіпкерлігінің табыс сомасына баға береді, оның жұмысының табыстылық және
экономикалық тиімділігін анықтайды. Сыртқы аудитті қазіргі кезде Заңды
аудит - деп атайды. Себебі, ол тапсырушы алдында тәуелсіз, тек қана ол
сыртқы информация мен пайдаланушылар алдында ғана жауапкершілікте.

3. Сыртқы аудиттің Қазақстанда қалыптасуы және одан әрі дамуы

Еліміздің экономикалық нарықтық қатынасқа көшу барысында-ғылыми мен
білім практикалық қызметтің дамужолындажаңа ғылым саласының пайда болуына
алып келді. Бұл-аудит. Аудиттің мазмұнын терең анықтаудан бұрын бұл сөздің
шығу тарихын айтатын болсақ, ол алғашқыда тыңдаушы деген мағынада
қолданылған. Осы орайда аудитор сөзі нені білдіреді, оның міндеті неде,
қай уақытта пайда болған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.