Стандарт-кост әдісі бойынша шығындар есебінің жүйесі

Жоспар

Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. Шығынды анықтаудағы нормативтік әдістеменің туу тарихы ... ... ... ...4
2. “Стандарт .кост” шығынының есептік жүйе мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
3. Нормативтерден нақты шығындардың ауытқу анализі ... ... ... ... ... ... 12
4. Айнымалы нормативтік шығын есептерінің және толық нормативтік есеп шығын жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
5. “Стандарт.кост” жүйесінің нормативтік әдіс шығын есебінен айырмашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗТҰТЫНУОДАҒЫ
ҚАРАҒАНДЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Бухгалтерлік есеп және аудит

кафедрасы

Курстық жұмыс
Тақырыбы: “Стандарт-кост” әдісі бойынша шығындар есебінің жүйесі.

Қарағанды-2007 ж.
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. Шығынды анықтаудағы нормативтік әдістеменің туу
тарихы ... ... ... ...4
2. “Стандарт -кост” шығынының есептік жүйе
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
3. Нормативтерден нақты шығындардың ауытқу
анализі ... ... ... ... ... ... 12
4. Айнымалы нормативтік шығын есептерінің және толық нормативтік есеп
шығын
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... .19
5. “Стандарт-кост” жүйесінің нормативтік әдіс шығын есебінен
айырмашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... 22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
...24

Кіріспе

“Стандарт-кост” жүйесінің негізі нормативтік шығындары элементтері және
баптарымен, нормативтік калькуляцияларды құрумен, атқарушы нормалар
негізіне өнімнің жекеше түрі мен олардың құрамды бөліктеріне негізделеді,
бұл калькуляцияларды анықтау үшін атқарушы нормалардың өзгерісімен
анықтауға болады, атқарушы нормамен нақты шығындар есебін бөлу,
нормалар өзгерісімен және нормалармен ауытқу, өнімнің нақты өзіндік құнын
есептеу мүмкіндігі алгебралық нормативтік сомалау жолымен нормативтік
өзіндік құн және норма өзгерісінің айлық есептік және нормадан ауытқу
негізінде анықталады.
“Стандарт-кост” негізгі постулаты - нақты шығын көрсеткіші ылғида
нормативті асырады, қанша дегенмен норма - болашаққа талап қояды, бұл
тапсырмалардың жүзеге асуына көмектеседі, берілген талаптарға аз мөлшерде
шығындалады т.б. Шындығында есеп беру көптеген ауытқулардан тұрады.
Егер де ауытқулар туындамаған болса немесе нақты шығындар нормативтерден
аз болса, онда бұл шығынның айтарлықта аз нормада жұмсалғанын анықтайды
және оны жөндеу керек, т.б. азайту керек. Жүйеде “ стандарт -кост”
жоспарды қайта орындау мүмкін емес. Кез келген шығындар нормамен
салыстырғанда құрылымның шығындалуына әкеп соғады, талдау ақпарат
көздері болып табылатын, өнеркәсіптің қолданылмаған ресурстарында, оның
потенциалы ақталмаған шығындардан тұрады.
Бұл жүйе өткен ғасырдың 20-сыншы жылдардың басында АҚШ-та пайда болды.
Өнім бірлігінің өзіндік құнын есептеу, баға белгілеу, шығындарды оперативті
басқару және бақылау үшін материалдың және еңбектің нормативтік шығындарын
әзірлеп, пайдалануды қолға алған болатын. “Стандарт-кост” тарихи жүйесі
отандық нормативтік есеп жүйесінің үлгісі болып табылады.
Отанымыздың экономистері американдық ғалым Д.Ч. Гарриссонның 1933 жылы
аударылып, жарық көрген “Стандарт-кост” кітабы арқылы оның идеясымен
танысты.
Басқару техника университеті бұл жүйені іс жүзіне асыру және тәжірибеде
қолданудың жолдарын бөлшектеп оқып-білуді қолға алады. Мәселені шешуде
нормативтік шығын есебінің әдісі түрінде осы жүйені көрсету арқылы
профессор М.Х. Жебрак үлкен үлес қосты.
“Стандарт-кост” жүйесінің мағынасы есепке не болғаны емес, болуы тиіс
нәрсе кіреді, нақты шындық емес, міндеттісі ескеріледі, әсіресе пайда
болған ауытқушылық көрініс табады.
Бұл жүйенің алдына қойған негізгі мақсаты – кәсіпорындағы пайданың
ауытқуы мен шығын есебі. Оның негізінде материалдардың, энергияның, қосымша
уақыттың, еңбектің және басқа қандай да бір өнімді немесе жартылай
әзірленген өнімді дайындаумен байланысты шығындардың мөлшерін нақты анықтау
жатады және де бұл нормалар қайтадан орындалмайды. Олардың тіпті 80%-ке
орындау жұмыстың сәтті болғанын білдіреді. Норманың асып түсуі оның қате
белгіленгенін көрсетеді.

1.Шығынды анықтаудағы нормативтік әдістеменің туу тарихы.
Нормативтік әдістеменің шығындалу анықтамасы ХХ басында туа бастады.
Бұл ғылыми менеджменттің бір принципі болып табылады, бұған ат салысқан
Фредерик У.Тэйлор және басқа инженерлер, яғни нормативтік жүйедегі
шығынға есеп беру импульсін жүзеге асыруға мүмкіндік берді. Фабрикалық
жүйе - өндірістік революцияның ең бір басты нәтижелерінің бірі, оның
арқасында өндірістік еңбектің кең көлемде жетістікке жетуіне көмектесті.
Менеджерлер кәсіпорынның потенциалды өндіруін оптималды қолдана алмады.
Тэйлор және басқа пионерлер ғылыми әдістемені басқаруда уақыт
көрсеткішінде жұмысқа техникалық талаптар әдістемесін құрды, оның
орындалуына қажетті болып саналатын. Жұмысты орындау уақытына стандарттар
пайда бола бастады - көлемдік стандарттар. Оларды нақты шығындармен
салыстыруға болады. Жұмыс барысында жоспарлау үшін ақпаратты қамтамасыз
ететін нормативтер болды, сондықтан материалдарды қолдану минимуммен
есептелді. Ғылыми менеджменттер жақтастары нормативті бақылау құралын
қаржылық шығын ретінде қарастырмады.
Айтарлықтай сол уақытта ғылыми менеджмент маманы норматив әдістемесін
анықтауды жүзеге асыра бастаған кезде, нормативтерді қолдану және
бақылау, шығын туралы мақалалар басылып шықты. “Solomons” 1968ж, келісті,
атап айтқанда Дж.Чартер Гаррисон 1911ж, шығынның нормативтік
анықтамасына бірінші толық жүйені өңдеп енгізді. Бұл жүйенің басты
мақсаты болып кәсіпорын жұмысының тиімділігі анықталды және нақты
шығындардың нормативтермен салыстыру жолымен тиімді емес жағдайлардың
жойылуы. Бұл жүйе статиканы қарастырмайды, шаруашылық процессіндегі
динамиканы қарастырады, 1918ж Гаррисон бірінші болып айнымалы шығын
анализдері үшін теңестіру қатарын жариялады. Қазіргі заман
әдебиеттерінде, шығынды анықтауға нормативтік жүйеге қатысты, оның
еңбектерінен көптеген бөліктері ығыстырылды.
Сонымен қатар шығынның нормативтік саласын анықтауда тағы бір пионерді
айта кетуге болады. “Engineering Magazine” журналының 1908- 1909 жж,
мақалаларының бірінде Харингтон Эмерсон ақпараттық жүйенің дамуын
насихаттады, өндірістің анықталған бөлігінің жетістігіне арнайы
бағытталған. Эмерсон өзінің талқылауларының бірінде кәсіпорын жетістігін
есеп беру бөлігне арнады. Эмерсон “Стандарт - Кост” идеясында өзінің
армандарының орындалуын іздеді: “Есеп бері - уақытпен өзінің жеңіске жету
мақсатына ие деп жазды ол. Ол бізді өткенді көрсете отырып, болашаққа
қарауға мүмкіндік берді”, оның ойы Гаррисонның ойымен сәйкес келді,
дәстүрлі бухгалтер, Гаррисонның сөзінше “типтік бейне болып табылады, яғни
өз құндылығының тарихи есеп берумен аталған, шығын жайлы анықтама
жинауға шектейтін тапсырма, тіпті өндірілген”. Эмерсон болса: “ ешқандай
норма, бұрын жетістікке жеткенннен басқасын, бухгалтерия қоя алмайды”.
Уақытқа байланысты жиырмасыншы ғасырдың басында нормативтік есеп беру
жүйе шығыны нәтижелі дамыды және қазір АҚШ және Батыс Еуропа фирмалар
өнеркәсібінде кең көлемде қолданылады. Ұлыбыританияның көптеген
фирмаларында, 1989ж., Паксти және Лайалломмен өткізілген көптеген
шолулар көрсеткіші респонденттер компаниясының 76% “стандарт-кост”
жүйесін қолданатынын көрсетті. Бұл дегеніміз берілген нормативтік
шығынды анықтайтын анықтама әртүрлі мақсатта қолданылғанын көрсетеді,
мысалы смета құру үшін, қорларды бағалау және бақылау үшін. “Стандарт
-кост” әдістемесінің мәнін қарастырамыз.

2. “Стандарт -кост” шығынының есептік жүйе мәні.
“Стандарт - кост” – бұл өндірістің тікелей шығынын реттеуге бағытталған
бақылау құралы. “Стандарт - кост” жүйесінің артықшылығы - өндіріс пен
бұйымды өткізудің болжамды шығыны туралы ақпаратпен қамтамасыз етеді, өнім
бірлігінің өзіндік құнын бұрын есептеу негізінде бағаны белгілейді,
нормативтен ауытқуларды және оның әрбір басқару деңгейіндегі пайда болу
себептерін бөліп көрсету арқылы кіріс пен шығыс туралы есеп беруді жасайды.
“Стандарт - кост” – басқарманың есептік жүйесі, өдірістің тура шығындарын
реттеуге бағытталған, стандартты калькуляциялардың өндірістік бастама
жолына құрылған және стандарттардан фактілік есептердің ауытқуларымен
ерекшеленеді.
“Стандарт” - материалдық және еңбек шығынының өнім бірлігін
өндіруге қажетті сан немесе өнім, жұмыс, қызмет бірлігін өндіруге кететін
бұрын есептелген материалдық және еңбек шығыны.
“Кост”- бұл өнім бірлігін дайындауға кететін өндіріс шығынының ақшалай
көрінісі.
“Стандарт-кост” жүйесінің мәні, есепке, болған жайт емес, болатын
жайт жатқызылады. Бұл жүйенің басты міндеті – кәсіпорын кірісінің есептік
шығыны және ауытқулары.
“Стандарт – кост ” жүйесінің мінездемелік ерекшелігі:
1) стандарттан негізгі ауытқулардың білінуі олардың құжаттамалық
негізінен емес, арнайы есептердегі құрылымның шығындалу
процесіндегі бухгалтерлік жазба негізі болып табылады;
2) барлық кәсіпорынның бухгалтерлік есептер ауытқулары білінбейді, тек
қана ағымдағы стандартты қолданғандарда ғана көрініс табады;
3) ауытқулардың стандарттан көрініс табуы арнай синатетикалық
есептермен ерекшеленеді.
“Стандарт - кост” жүйесі тура шығынды басқару құрылымымен
негізделеді. Батыста бұл жүйенің бірнеше варианттары қолданылады:
1. Шығындар “Өндіріс” дебет есебінен жиналады және стандарттық
сапасымен бағаланады, дайын өнім бұл есептің несиесінен
жазылады сонымен қатар стандартты құндылығынан, аяқталмаған
өндіріс стандартты құндылықпен бағаланады. Ауытқулар жеке
есептеледі және 90 “Сатылым” есепке жазылады.
2. “Өндіріс” есеп дебетінің қортынды шығыны, фактілік құндылықпен
бағаланады, ал несиеден есеп дайын өніммен стандартты
құндылықпен жазылады. Аяқталмаған өндіріс стандартты
құндылықпен бағаланады, фактілік шығындардан сол немесе басқа
стандартты құндылықтардың ауытқуларымен есептеледі.
Ауытқулар 90 есебіне жазылады. Шығынды басқару мақсатымен
ылғида қарастырылатын, бұл ауытқулардың мәні, оларды есептеу
үшін, олардың не көрсетіп тұрғаны, қандай мәселені шешу
барысында олар қолданылатыны, өндірістегі шығын анализінің
ауытқуының қажеттілігін білдіреді.
“Стандарт кост” жүйесі көбінесе келесі негізге бекітіледі:
1) кәсіпорын кірісін төмендететін, мүмкіндіктер белгілерін жою;
2) болашақтағы шығынды болжау мүмкіндігі;
3) есеп беру жұмысының минимизациясы, калкулирленумен байланысты;
4) менеджерге өндірістің өз құндылығының тура мәліметін беру, бұның
мәнімен өтім бөлімі сатылым көлемін жобалай алатын және оңтайлы
бағаларды құра алатын.
“Стандарт кост” шығын есеп беру жүйесі кең көлемде қолданылады, өйткені
ол әр түрлі мақсаттағы шығындар мәліметін қамтамасыз етеді. Төменде
“стандарт кост” шығын есеп беру жүйесінің негізгі мақсаттары тіркелген:
• басқару тиімділігінде баға және сметаны құруға көмектесу;
• жоспармен келіспейтін операцияларды белгілеуге бағытталған
бақылау схемасын құру. Бұл схема менеджерлерді мүмкін болатын
ыңғайсыз жағдайлардан хабардар етуі керек, яғни корректірлеуді
қажет ететуге мүмкіндік беретін;
• болашақ шығындарға болжам беретін, яғни шешімді қабылдау үшін
қолданылатын;
• тауарлық материал құндылықтарының баға қоры мақсаты үшін шығын
тапсырмасын соңғы өнімге көндіріп қою негізімен атқарылады;
• міндетті түрде нәтижеге жету үшін мақсаттар қою.

Нормативтік шығындардың құрылуы

Өнімге нормативтік актілерді құру үшін, еңбектің жоспарлық шығынын
бағалау қажет, материалдар және зиян тарту шығындарды. Сосын барып
нормативтік еңбек шығындарын, материалдар мен зиян тарту шығындарды
сомалау, өндіріс өнімінің нормативтік шығынына айналады.
Нормативтік шығындарды есептеудің екі әдісі бар. Біріншіден,
еңбектегі қажеттілік бағасы үшін және материалдарға өткен жылдағы
жазбаларды қолдануға болады. Екіншіден, инженерлік зерттеуге сүйене
отырып, нормативті құруға болады. Инженерлік зерттеу барысында
спецификациялық материал негізінде, еңбекті және құрал-жабдық әр операция
барысында қадағалау, бақылау барысында жүезеге асады. Егер нормативті
құруға өткен жылғы жазбалар қолданылатын болса, онда нормативтердің
өндірісте бұрыңғы сенімсіздігін тудыру қауіпі байқалады. Нормативтер
өткен жылғы тәжірибелер барысында құрылады, бірдей немесе әртүрлі
операциялардың көмегімен. Еңбекті және материалды артық қолдануды қысқарту
керек, сонымен қатар ресурстарды қажетті бөлігін пайыздық негізде
нормативтік тұрғыда қатаң бақылау керек. Бұл әдістеменің кемістігі,
инженерлік зерттеуден артықшылығы ол айтарлықтай ресурстың комбинациясын
іздемейді, өндірістік әдістемелер мен өнімнің сапасына аса мән бермейді.

Материал бойынша норматив

Тура материалдық шығын нормативтері тауарлық спецификацияға тура
байланысты болып келеді, материал көлемінің белсенді игерілгенінен кейін
алынады, әр операция үшін өте қажет. Ондай операцияның әр бір өнімнің
әр түріне нақты материал құруға көмектеседі, оның сапасы мен дизайнына
сүйене отырып, сонымен қатар оптималды көлеміне, өндірістік процестің
есепке мүмкін жоғалтулар мен аутқуларды қолдану барысында анықталады.
Материалдардың шығын нормативтері әдетте карточкаларда материалдардың
нормативтік қолданыстары белгіленеді. Қолданылған материалдардың
карточкаларына қажетті матреиалдар саны әр операция бойынша соңғы өнімді
алу үшін белгіленеді. Әр өнім түрі үшін материалдың нормативтік
қолданысы карточкасына енгізіледі. Өнімнің нормативтік материал шығыны
шикізат шығыны нормативтері мен материалдырдың нормативтік құндылықтарын
көбейту жолымен есептеледі.
Нормативтік баға жайлы ақпаратты жабдықтау бөлімі береді. Материал
бойынша нормативтік бағалар болжауға негізделген, жабдықтау бөлімі
бірнеше жеткізіп беруші мүмкіндіктерді зерттей отырып, олардың ішінен
талапты матреиалдар көлемін қамтамасыз ететін нақты бәсеке бағасына,
сапасына бар жеткізіп берушіні таңдады. Ереже бойынша нормативтік
бағалар жеңілдіктерді ескереді, сатып алатын материалдар көлеміне
байланысты, транспорты мүмкіндігі мен төлеу әдісінің ең бір жақсы
әдісіне жеңілдіктерді қарастырады. Сонымен қатар сатушының матреиалға
және оның ыңғайлы жеткізу схемасына өзіндік көзқарасын ескеру керек. Сонда
барып нормативтік бағалар сатып алатын материалдардың нақты бағаларын
салыстыру барысында нақты базаға қызмет етеді.
Еңбектің тура шығын нормативтері.
Еңбекке нормативтік шығындарды құру үшін, әртүрлі операция арқылы оның
іс әрекетін талдау керек. Әр операция игеріледі, өткізілген
хронометрирленуден кейін мүмкін нормативтер есептелінеді.
Хронометрирлеудің басты мақсаты - барлық ыңғайсыз іс-әрекеттерді және
өндірістің тиімді әдісін шығару үшін әр операцияны талдау, сосын барып
айтарлықтай тиімді әдістеме және нормативтер құрылады. Сосын нормативтер
көлемнің анықтамасы өңделеді, тапсырманы орындау үшін орта жұмысшы
қажет. Жойылмайтын шығындар, мысалы жабдықтарды істен шығуы және
техникалық қызметтер нормативтік уақытқа қосылады. Еңбектің шығын
нормативтерін анықтау үшін, әр операция бойынша нормативтік атқарылған
істер нормативтік уақытқа көбейтіледі, сол және басқа операцияны
орындалуы үшін қажетті.

Зиян тарту ресуртарының нормативтері

Зиян тарту шығындары әртүрлі шығындармен анықталады, жеке
компоненттер, яғни өздерін әртүрлі жоғарлаулар мен төмендеулерге
байланысты немесе өндіріс көлемінің төмендеуі немесе қандайда бір басқа
көрсеткіштер арқылы негізделеді. Бірнеше зиян тарту ресурстары, атап
айтар болсақ, энергия, машинаны қолдану, өндіріс көлемінің тура және
пропорционалды өзгертеді. Басқа зиян шығындары, мысалы бригадирдің
істеген жұмысы және мекеменің амортизациясы, өндірілген көлемнің санына
байланысты емес. Тура зиян шығындары өндірістің көлеміне байланысты,
бірлік өнімге айнымалы шығын нормативтерін анықтап қою қажет. Еңбектің
тура шығын үшін және матреиалдарға өнімнің бірлік шығын қажет екені анық
анықталған және қойылған мақсаттарды орындау үшін қолданылуы мүмкін.
Айнымалы зиян шығындарын бірлік өнімге өлшеп зерттеу мүмкін
емес. Өндірілген тауарлар көлемімен және айнымалы зиян шығындар көлемі
арасында тура байланыс түрі болуы мүмкін емес. Өткен жылдардағы
мәліметтерді қолдана отырып, өзара байланысты бағалау қажет екені атап өту
керек. Айнымалы зиян шығындарының ұтыстары, зиян шығындары және
белсенді бөлшектелу дәрежесінің өзара байланысын игеру жолымен
анықталады. Белсенді дәреже көрсеткіштерінің бірнеше түрі бар. Мысалы,
айнымалы зиян шығындары түрленуі мүмкін, жұмыс шығын немесе машина
уақытына байланысты, қолданыстағы материалдар көлеміне, шығарылған өнім
көлеміне байланысты болады.
Тұрақты зиян шығындары ұзақ уақыт барысында белсенділік кезеңінің
өзгеруне байланысты емес. Нормативтік ұтыстар ылғида шығындалатын
зияндар, әр өндірістік бөлім жолымен анықталады, ылғида шығындалған
зиян негезінде мерзімін анықтаумен, көбінесе жыл аралықты есептейді. Смета
бойынша зиын шығындар ылғида жылды сметалық кезең белсенділігіне бөледі,
зиынды шығынның тұрақты нормативтік ұтыстарын алу үшін бірлік базаға
үлестірілуді алу үшін. Айтарлықтай жиі қолданылатын база үлестірілімдер
дегеніміз машиналық және жұмыс уақыты. Нормативті есептеу үшін тұрақты
зиян шығындарын соңғы бірлік өнімге нормативтік ұтысты машина – сағат
немесе еңбек-сағатқа көбейтіледі, жұмыс нормативтік шығын немесе машина
уақыты бірлік өнімге көбейтіліп барып анықталады.
Нормативтік шығындар түрі.
Шығын нормативтерін анықтау, нормативтердің қаншалықты қажет екенін
көрсетеді. Олар нақты немесе кіршіксіз жұмыстың сапасын көресете ала ма?
Көбіне нормативтер 3 негізгі катеогрияға жіктеледі:
• шығынның базалық нормативтері;
• мінсіз нормативтер;
• жетістікті және нақты уақыттағы нормативтер.
Шығынның базалық нормативтері.
Бұл категорияның нормативтері өзімен нормативтерді көрсетеді, яғни
ұзақ уақыт аралығында өзгеріссіз болып қалатын. Базалық нормативтердің ең
басты ерекшелігі, олар бірнеше жылға шығынның фактілік салыстырымы үшін
бір негізді қамтамасыз етеді, жетістіктің жалпы тенденциясын енгізуге
мүмкіндік береді. Өндірістік процесте, баға немесе басқа факторлар
қандайда бір өзгертулерге ұшырайды, базалық нормативтер өзінің мәнін
жоғалтады, өйткені олар шығын бойынша негізгі мақсатты көрсете алмайды.
Сондықтан базалық нормативтер сирек қолданылады.
Мінсіз нормативтер.
Ондай нормативтер өндірістік процестер барысында көрінеді. Мінсіз
нормативтер минималды шығындар болып табылады, яғни өндірістің максималды
тиімділік қызметін көрсетеді. Мінсіз нормативтер тәжірибеде сирек
қолданылады, өйткені олар жұмысшыға зиянды мотивация беруі мүмкін. Бұл
нормативтер, тырысу, жұмыс нәтижесін бағаламау негізінде қолданылады,
яғни нақты уақытта жетістікке жететіндей болатын.
Жетістікті және нақты уақыттағы нормативтері.
Ондай нормативтер өндірістік тиімділік талаптарында туындайды. Бұл
норматив қиын, бірақ та нақты түрде жетістікті. Жетістікті нормативтерге
жету оңай, мінсізге қарағанда, өйткені оларды ақаудың болуына мүмкіндік
береді, уақытты жоғалту және жабдықтың сынуы. Факт болып нормативтердің
мақсатты көрсету, тиімді өндіріс талаптарымен жетістікке жеткен және өте
қиын болып саналмайтын, бірақ та өте қиын емес жақсы сын беретін, яғни
фактілік шығындарды салыстыруға мүмкін болады. Жетістікті нормативтер
классификациялы қиындық кезеңіне байланысты. Мысалға, егер де уақыт
жиілігін анықтауға қатаң нормативтер құрылған болса, онда олардың
орындалу ықтималдығы 50% құрайды. Басқа жағынан, оңай жететін нормативтер
90 пайызды орындалу ықтималдығымен мінезделуі мүмкін.

3. Нормативтерден нақты шығындардың ауытқу анализі.
Нормативтік есеп берудің мәні есеп беру және анализ ауытқуларын
білдіреді. Ауытқулардан норма абсолютті атқарушы шикізат шығындарынан
қалуымен түсіндіріледі, матреиалдар, жартылай фабрикаттар, жалақы және
дайындалған өнімнің басқа тура шығындары және зиянды шығындарды сметалық
шығын және нақты өсімге байланысты.
Ауытқулар тұрақты болады (үнем) және тұрақсыз (қайта шығындалу);
есепті және есепсіз; материалды және құндылықты.
Тұрақты ауытқулар тура шығыннан қарастырылады, нормативтер мен
нормалар ерекшелігі негізінде қарастырылады, өнім бірлігіне арналған.
Тұрақты шығыннан ауытқу, олардың жинақталу өзгерісімен анализделеді, өнім
көлемімен және және иілгіш сметамен бақыланады.
Тұрақсыз ауытқулар тура шығыннан технологиялық процестерді бақылау
арқылы анализделеді, басқарма стандарттары және өндірісті басқаруға
қатысты нақты өніммен бақыланады.
Есептік ауытқулар сонымен қатар құжаттамалық деп аталады. Оларға
табылған ауытқулар қатысты: өнім процессінің басқы құдат мәлімет
сигналымен; өндірістік тапсырманы орындау негізімен; есеп беру
кезеңінің аяқталу формуласы және есеп беру көмегімен ( бірнеше сағаттан
бірнеше айға созылуы мүмкін).
Құжаттандырылмаған берілген есеп беру кезеңіндегі нормадан ауытқулар
аяқталмаған өндірістік тізімге алу әдістемесі болып табылады, дайын
және істелінген өніммен, материалмен және басқада материалдық
құндылықтармен. Олардың өңделуінің себебі. Шығарудағы дәлсіздік және
қалдық материалдардың есептелуі; жасырын ақаулар; қайта өңделген өнімнің
жазылу көлемі; бұзылу, жоғалтулар және жартылай фабрикаттардың
жетіспеушілігі, бөлшектер мен өнімнің; қалдық материалдар тізімделудің
дәлсіздігі және аяқталмаған өндіріс. Есептелінбеген ауытқулар есеп беру
кезеңінің аяқталуымен түсіндіріледі және басқарма есеп беру және
өндірісті басқару кезеңінің жеткіліксіздігімен түсіндіріледі.
Материалдық ауытқулар жабдықтаулы дайындық кезеңінде туындайды және
өндірістік іс-әрекет кезінде туындайды. Оларды дайын өнім қалдықтары
арасында жіктейді және өнімнің есеп беру кезеңі жүзеге асу барысында
тағайындайды.
Ауытқу құндылығы әдетте өңделген өнімнің өз құндылығына қатысты
болады.
Материалдардан ауытқулар
Материалдар шығыны, өндіріс өнім процесінде тұтынатын, өнім екі
басты фактормен анықталады: құнды, материалмен төленген; өндірісте
өңделген материалдар көлемімен. Бұл тұтынатын материалдар көлемінің
фактілік ықтималдығын арттырады, нормативтік шығындардан ерекшелігі
фактілік тұтыну материалдар көлемі нормативтік көлемнен ерекшелнеді және
фактілік төленген баға нормативтік бағадан ерекшеленеді. Сонымен қатар
қолданылған материалдардан және матреиалдар баға бойынша ауытқуларды
есептеуге болады.

Материалдар бағасы бойынша ауытқулар айырмасына тең нормативтік
баға арасында (SP) және фактілік бағамен (АР) бірлік материалдарымен,
сатып алынған материалдармен көбейтіледі (QP), немесе (Sp - AP) x QP.
Мүмкін себептер: нарықтағы бағаның өзгеруі, жабдықтау бөлімінің
айтарлықтай пайдалы жеткізіп берушілерді іздеуге арналған қызметі,
материалдарды төмен бағамен сатып алу, бірақ та нашар сапамен, өнімнің
сапасын төмендетуді немесе өндіріс сапасының артуына ауытқулар әкеледі.
Себебі қорлармен нашар басқару, тығыз сатып алулардың туындалу, көлікке
қосымша шығындалу, жүк тиеу, жүк түсіру жұмыстары, тапсырыстың тез
орындалуына жеткізіп берушілердің жоғары бағасы, тағы басқа себептерді
жатқызуға болады.
Сататын және сатып алатын матреиалдар көлемінің негізгі есеп беру
ауытқулары. Атап өткендей, бағаға ауытқулар әртүрлі себептермен болуы
мүмкін, бірнеше компания бақылауынан тыс болатын, ал басқалары тиімді
болмағанға қатысты. Сондықтан ауытқу жайлы ақпарат неғұрылым тез жетуі
керек, және оларды алдын алуға шаралар қолданылуы керек. Мәселенің
туындауы сатып алынған материалдардың қолданылуға сәйкес келмеуінен
туындайды: шикізат бір уақытта сатып алынуы мүмкін, ал қолданылуы басқа
уақытта. Бағаға ауытқу материалы келесі әдіспен өңделеді:
1. Барлық ауытқу сомалары барлық сатылған материалдар көлемімен
қатысты болады.
2. Бағаға ауытқу қолданылған материал көлемімен есептеледі. 1
әдістемені қолдану ұсынылады, бағаны білу кезеңі, олардың
пайда болуы сол уақытқа дейін ауытқуларды хабарлауды кейіңге
қалдырмайды, материал қолданылғаннан кейін.
Материалды қолданудағы ауытқулар.
Бастапқы әдістеме болып, бұл ауытқудың есептелуі нормативтік
салыстырудың пайда болуымен негізделеді, яғни қолданылатын нақты
көлемімен, яғни нақты қолданылатын.
Ауытқуда есептеуге нормативтік бағаны қолдану керек. Егер
материалдың нақты бағасы қолданылатын болса, ауытқуға тиімді сатып алу
бөлімі әсер етеді, яғни кез келген бағаны сатып алу бағасын бұзу шығында
тұтынуға қатысты. Сонымен қатар есеп беру ауытқуында қолданылған
материалда бағаның әсер етуін жою керек, бұл нормативтік бағаның берілген
баға мәліметімен ауытқу жолымен жүзеге асады.
Материалдарды қолданумен ауытқу нормативтік көлем айырмасына тең
(SQ), нақты өндіріске тиісті және нақты тұтынатын көлеммен (АQ),
шикізат, матреиал бағасының нормативіне көбейтілген (SP) немесе (SQ-AQ)
x SP.
Мүмкін себептер. Ауытқулар мен материалдарды қолдану әдетте цех
менеджермен бақыланады. Қолданылған материалдың ауытқуы материалға
жауапкершілікпен қарамаумен түсіндіріледі, яғни өндірістік кейіпкер
жағынан қарағанда, еңбекке икемсіз және жоғары дәрежелі болмауымен,
материалды нашар сапамен сатып алу, ұсақ ұрлықтар, технологияның өзгеруі
немесе сапа талабының өзгеруі. Қолданылған материалдың ауытқуына әр
материалдың қолданылу түрімен есептеу керек және жауапкершілік
орталықтарымен тағайындалуы керек.
Құрылған есеп берулер. Ауытқулардың тез білінуі кепілдеу үшін,
өндірістік жоспарлы бөліммен материалдар көлеміне нормативтерді өңдеу
қажет, әрбір тапсырыстың орындалуына қажетті болатын. Бұл тапсырыстағы
өнімнің көлемінің артумен жүзеге асады, нормативтік шикізат шығының өнім
бірлігіне, яғни норматив шығын есеп беру карточкаларында көрініс табады.
Сосын барып қоймадан қажетті шикізат бөлінеді. Өндіріс процесі барысында
кез келген қосымша материалдар, өндірістік тізбек талабына аяқтау үшін,
яғни материалдардың тұтынылуы шығын көрініс тапқан кезде сатып алынатын
болуы мүмкін. Ондай талап басқа түсті болуы мүмкін, ерекше кодты
атауымен ерекшеленуі мүмкін, яғни ауытқу оңай білінетіндей болу керек.
Қосымша материалға талап шығынды тұтыну себебін түсіндіру керек және
менеджермен жазылуы керек, яғни материалдың қолданылуына ауытқудың
жауапкершілігін мойнына алатын. Ондай ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.