Психология пәні, оның міндеттері, даму тарихы. Психиканың дамуы және бейнелеу теориясы тұрғысынан түсіндіру. Тұлғалық ерекшеліктер

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Қазақ Мемлекеттік Педагогикалық Қыздар Университеті
Тарих және шет тілдер факультеті

СӨЖ: Психология пәні, оның міндеттері, даму тарихы. Психиканың дамуы және бейнелеу теориясы тұрғысынан түсіндіру. Тұлғалық ерекшеліктер

Орындаған: Сүлейменова Толғанай 110-топ
Тексерген: Кулымбаева Алмагуль Карибековна

Кіріспе
Әрбір ғылымның өзіне тән зерттеу объектісі болады. Психология ғылымы зерттейін объектіні бірден түсіну қиын, әрі ол - күрделі мәселе. Өйткені, психикалық құбылыстар зерттеуші адамның дүниетанымдық көзқарасына байланысты. Психологияның зерттейтін объектісі тіршілік пен өмірдің басқа құбылыстарынан ерекше. Заттар мен құбылыстар туралы адамның елесі, қабылдауы, тілегі сол заттардың өзінен ерекше болып жасалады. Сөйтіп, бірте-бірте олар адамның психикасы болып саналады. Оған психикалық әрекеттер, қасиеттер, процестер, күйлер тағы басқалар жатады. Мұндай процестер көзге көрінбейді. Сонымен бірге олар сыртқы дүниедегі заттар мен құбылыстардан да ерекшеленеді. Бұл ерекшеліктер адамның ішкі жан дүниесіне тән.
Алайда, психология ғылымы ерте замандардан келе жатқан білім салаларының бірі оның дүниеге келген ең алғашқы жері ежелгі Греция. Гректің екі сөзінен тұрады: "псюхе" - жан, "логос" - сөз, ілім, яғни жан туралы ілім деген мағына береді. Бірақ та мұны психика туралы ғылым деп түсінген дұрыс.

Психология ғылымының дамуы және оның кезеңдері
ХХ ғасырдың 20-30 жылдарындағы психология ғылымының дағдарысына тоқталсақ: ХХ ғ. басында өркендей бастаған ғылым мен өндіріс - экономикалық талаптарына орай сана (интроспекттік) психологиясының дағдарысы болды. Интроспекттік психология практикалық қолданба енгізулерді қажет еткен капиталистік өндіріс проблемалары алдында өз дәрменсіздігін байқатты. Оның субъектив әдістері қоғамның объектив қажеттіліктеріне сай келетін ұсыныстарға шамасы жетпеді. Осыдан психология зерттеулерін жаңа объектив әдістер тұрғысына орнықтыру жолдары іздестіріле бастады.
Бұл дәуірдегі психологияның қарқынды дамуына Ч.Дарвиннің эволюциялық тағылымы да үлкен ықпал жасады. Бұл ілімге орай барша психологиялық дүние қоршаған орта мен тіршілік иесінің икемдесу әрекетінен ажырауы мүмкін емес деген тұжырым орнықты. Эволюциялық теория ықпалында интроспекция әдісін қолдану мүмкін емес бала мен хайуанат психикасын зертеу етек алды.
Осылайша әртүрлі ықпалдар мен жағдайлар ғылымда бірнеше жаңа психологиялық теориялардың туындауына себепші болды. Жаңа теория өкілдері сана психологиясын психика жөніндегі жаңа тұжырымдамалармен толықтыру немесе оны ауыстыруды мақсат етті.
Бұл ғылым өз даму, жетілу барысында бірнеше мектептерді басынан кешірді. Алғашқы жалпы басталуы бихевиоризм болады. Оның алғы шарттары-физиологияда шартты әдісін жасау, зоопсихологияның, психологияның бір тармағы реттінде дамуға көмек береді. Бұлардың пікірінше жалпы сананы оның мазмұнымен қызметін зерттеуден бас тартып, тек мінез-құлықты зерттеуі қажет. Бихевиоризм теориясы негізінде адам мен хайуанаттардың әрекет-қылығы сыртқы орта әсеріне болған организмнің кері жауаптарының жиынтығы деген түсінік жатыр. ХІХ-ХХ ғғ. тоғысында бихевиоризм психологиясы жануарлар психикасын эксперименттік талдауға салу нәтижесінде пайда болды. Мұнда адам психикасын зерттеуде қолданылатын өзін өзі бақылау тәсілін пайдалану мүмкін болмағандықтан, эксперимент жасау әдісі іске қосылды. Бихевиоризмнің жалпы әдіснамалық алғы шарты позитивизимнің философиялық принциптерінен шығады. Осы прициптерге сәйкес ғылым тек бақылау жүргізіп отырған затын баяндауы тиіс, ал бақылауға тікелей берілмеген мәліметтермен ішкі механизмдерді талдау алдамшы болады. Осыдан барып, бихевиоризм психологиясы сананы емес, әрекет-қылықты зертеуі керек деген негізгі тезис тұжырымдалды. Бихевиористер сана деп адамның тек басынан кешкен субъективті мағұлматтар жиынтығын айтты. Сана сыртқы дүниені бейнелейтін мидың нақты қызметі екенін олар мойындамайды, сөйтеді де психиканың материалдық субстратын құрайтын ми физиологиясына қарсы шығады. Оның негізін қалаушы Э.Торндайк, ал оның бағдарламасын жасап, бихевиоризм терминін енгізген Дж.Уотсон. Бихевиоризм тағлиматының кризистік халге жетуі - сана, ойлау,ерік сияқты негізгі ұғымдарды психологиядан шығарып тастап, психиканың әлеуметтік жағын ескермеуінде.
Сонымен бірге, Гештальтизм қалыптасты. Бұл бейне, кескін үйлесімі деген сөз. Негізін салғандар В.Келлер (1887-1969), К.Коффка (1896-1941), К.Левин, М.Вертхаймер. Мұнда, қабылдауға, интеллектігі үлкен мән береді. Гештальт - психология механикалық жаратылыстану ғылымның жалпы дағдарысқа ұшырауына байланысты ассоциативті психологияға қарсылық білдіру рухында туды гештальттылар элементтер психологиясына қарсы әрбір психологиялық процестің біртұтастығы мен өзіндік сапасын жақтады. Олар тұтастық (гештальт) элементтерден тіпті өзгеше жаңа, өзінің ішкі заңдылығынан туып, өзгеріп отыратын, түсіндіріп болмайтын, тек баяндауға ғана келетін құбылыс деп пайымдайды. Гештальт ұғымын алғашқы ендірген Эренфельд. Оның айтуынша, бұл ұғым мынандай мазмұнды қамтиды: айталық, бірнеше дыбыс тітіркендіргіштері іркес-тіркес берілді дейік. Сонда, бұл дыбыстар бірі бірімен байланыссыз әсерлер ретінде қабылданбай, белгілі құрылымы бар, сол дыбыстардың гештальты болып табылатын әуен ретінде қабылданды.
Гештальтпсихология бағытыны осал тарапы психологиялық құбылыс бейне мен оны туындататын нақты әрекет арасындағы байланысты жоққа шығарғандығы. Гештальттылар ұғымы бойынша бейне тек өз заңдылықтарына бағынатын ерекше мәнді құбылыс деп саналды, оның нақты заттық дүниемен байланысы сыр күйінде қала берді.

Психология ғылымның даму кезеңдері
1. 2500 жылға созылған көш басы Аристотельден басталған жандүниесі жайлы түрлі ой-пікірлердің тууы.
2. 1879 ж. неміс ғалымы В.Вундт Лейпципте тұңғыш лабораторияның ашылуы.
3. 30-35 ж. советтік жалпы өрбуі болды.
Психологияның ғылым ретінде пайда болуына физиологиялық зерттеулер тәжірибесінің маңызы зор. Яғни XIX ғ. басында сезуші және қозғаушы нервтерді ашуға әкелді. Жаратылыс танудың ғылымының, XIX ғ. одан әрі дамуында Ч.Дарвиннің жасаған эвалюциялық ілімі үлес қосты. Г.Спенсер (1820-1903) бұл ойды дамытты.1834 ж Э.Вебердің сипап сезу туралы еңбегі шықты. Онда,тері сезгіштігіне зерттеу жүргізіп,түйсіктің заңдылықтарының бірі-ажырату табалдырығын ашты.
Бейнелеу теориясы -- организмнің ми қызметі сыртқы әсерлердің бәрін қабылдауға, бейнелеуге қабілетті. Мидағы бейне, образ сол бейнеленген зат пен құбылыстың тірі суреті деуге болады. Неорганикалық материяның (өлі табиғат) өзінде де түрлі нәрселер бейнелейді. Мәселен, заттың айнадағы сәулесінен біз оның суретін көреміз. Ал егер оны алып кетсек, оның суреті де айна бетінен жоғалып кететіндігі мәлім. Психикалық бейне де осы іспеттес, яғни сыртқы орта әсер етпейінше, мида ешқандай психикалық құбылыс пайда болмайды. Айна бетіндегі бейне де, адам миындағы бейне де бейнелену деген бір сөзбен аталғанымен бұл екеуінің арасындағы айырмашылық жер мен көктей. Айна бетіндегі сәуле жансыз сәуле болып табылады. Ал адам миында болатын бейнелеу процесінің айга бетіндегі сәуледен бір ерекшілігі - соңғы бейне өте күрделі, ол жүйке процестері жұмысынан туады. Адам миындағы бейненің тағы бір ерекшілігі оның сөздің әсерінен бейнеленуі. Бейнелену мәселесі кезінде Аристотель, әл-Фараби еңбектерінде де елеулі орын алды.
Ал, Г.Гельмгольцтің зертеулері бойынша нервтік импульстерді өткізудің жылдамдығы психикалық процестердің кеңістікте өтетінін көрсетеді. Жалпы даму тарихы Герофия, Гипократ, Голлен, Гобсс, Сипнозе, Дидро, Вольф т.б. оқымыстылардың есімімен тығыз байланысты.
Ресейде психологияның дамуы. Ресейде отандық жалпы ғылыми негіздері XIX ғ. ортасында ғана қолдана бастады. И.М.Сеченов материалистік ағымды, ал К.Д.Кавелин идеалистік ағымды жақтады. И.М.Сеченовтың бас миының рефлекстерідеген еңбегінде 1863 ж өмірдің сапасы және сапасыз актілерінің барлығы шығу тегі жағынан рефлекстердеген қорытынды берді.
Ұлы орыс педагогі К.Д.Ушинский Адам-тәрбие пәні1867 ж. атты еңбегі шықты. Жалпы оқу тәрбие жұмысына мейлінше мол қолданып, педагогикалық психологияның негізін салды.
Қазақстандағы психологияның дамуы. Жан дүниесінің сыры жайлы дәйекті пікірлерді қазақ ойшылдары да айтқан. Яғни мақал-мәтелдер, фольклорда жиі кездеседі. Көшпелі ата-бабаларымыздың жан дүниесінің сырларын Асанқайғы, Шалкиіз, Жиенбет, Ақтамберді, Бұхар т.б. жырауларынан көреміз.
С.Торайғыров: Жан мен тән ылғи да бірлікте байланысты болады деді. Яғни материалистік қорытынды берді. Қазақстанда жалпы ой-пікірлер Ш.Уалиханов, Ы.Алтынсарин, С.Торайғыров, Ж.Аймауытов, М.Жұмабаев есімдерімен тығыз байланысты.
Ш.Уалиханов қазақ жұртының сана-сезімімен дүние танымдық көз-қарасты зерделей отырып, осы халықтың рухани дүниесі жайында бағалы еңбектер жазды.
Сондай-ақ, А.Құнанбаевтың қара сөздерінен, өлеңдерінен адамның мінез-құлықтарын, іс-әрекетін,адамгершілік қасиетін және сана-сезімінің қалыптасуын бейнелеген.
Психология пәні, міндеттері, маңызы
Психология - психикалық құбылыстардың пайда болу, даму және қалыптасу заңдылықтары туралы ғылым.
Ол құблыстарды жүйелі түрде топтастырып, болмыс пен фактілерді салыстыра отырып зерттейді. Қабылдау, ес, ойлау, ерік, сезім деп аталатын тағы басқа психикалық процестер адамның ішкі дүниесі мен бейнелену қасиетінің, күллі жан дүниесінің тіршілігі немесе оның сыры деп аталады. Осы орайда, біз психологияның жантану жайындағы ғылым екеніне көз жеткіземіз. Психологияның осындай анықтамасына қосымша ретінде оның үш түрлі ерекшелігі бар.
Бірінші ерекшелігі - психология адам тану жайындағы ғылымдар арасында жетекші орынға ие. Мұндай ерекшелік қазіргі кезде қарқынды дамып отырған ғылыми пәннің өресі мен алдына қойған мақсат-мүддесімен байланысты.
Екінші ерекшелігі - адамның психологиялық дара өзгешіліктерін, психикалық процестердің анық - танығын айқындау үшін ХІХ ғасырдың орта кезіңнен бергі тәжірбиелік зерттеулердің кеңінен қолданылуы. Осы ретте, психология эксперименттік ғылым деп аталады.
Үшінші ерекшелігі - психологияны өзге сабақтас ғылыми пәндерден ерекшелеп тұратын жайт - бұл пәннің дербестігі. Пәннің дербестігі адам жан дүниесінің сырларын зерттеуде ең алдымен оның заңдылықтарын жете білуді, әрбір адамның жеке басына тән ерекшеліктері мен сыр - сипаттарын даралап іздестіруді қажет етеді. Әрбір адам - өзінше бір дара дүние. Оның жан сарайына үңіліп, жүрек сырына терең бойлау, ондағы құпия жайттарды ұғыну - пән дербестігінің бір қыры.
Жалпы психология - психика дамуының жалпы заңдылықтарын, оны зерттеу әдістерін, теориялық принциптерін және оның ғылыми ұғымдарының қалыптасу жүйесін зерттейді. Басқаша айтқанда, бұл ғылым - теориялық және эксперименттік психология деп те аталады. Жалпы психология - адамның танымы мен практикалық іс-әркеттерін, түйсіну мен қабылдауын, ес пен қабылдауын, ойлау мен сөйлеуін, ерік - жігері мен сезім күйлерін, адамның өзін-өзі меңгеруінің жалпы заңдылықтарын қарастырады. Адамның жеке басындағы өзіңдік психологиялық ерекшеліктері болып табылатын мінезі мен темпераментін, мінезіндегі жетекші ниет - тілектерді, қабілеті мен өнерді таңдай білуін т.б. ерекшеліктерін зерттейді.
Психологияны табиғи және қоғамдық пән ретінде
Кез - келген ғылымның тұрмыстық және адамның эмпирикалық тәжірбиесі бар. Мысалы: физика - күнделікті тұрымыстағы қимыл-қозғалыстарды, денені, жарықты, жылуды зерттейді. Математика - сан, формула, теңеулер, амалдар сияқты ұғымдарды қарастырады. Ал психология ғылымы басқаша. Бізде тұрмыстық, психологиялық білімі бар педагог, дәрігер, әртүрлі маман иелері адамдармен қарым-қатынаста болады. Кез келген адам қарым - қатынасқа түсе алады. Онда белгілі бір психологиялық білім бар. Адамдар бір бірін түсінеді, әсер етеді, көмектеседі, бір бірінің жеке ерекшеліктерін ескереді.

Тұрмыстық психология білімінің ғылыми білімнен ерекшелігі:
тұрмыстық психологиялық білім нақты болып табылады. Ол нақты ситуацияларға, адамдарға, міндеттерге байланысты. Бала анасымен, әкесімен, әжесімен, атасымен өзін әр қалыпты ұстайды. Ол мақсатына жету үшін өзін қалай ұстауды біледі. Ал, ғылыми психология жалпылауға талпынады. Ол үшін ғылыми түсініктерді қолданады. Ғылыми түсініктерде заттар құбылыстардың қасиеттері, байланыстары, қатынастары көрсетіледі. Ғылыми түсініктер нақты түрде анықталады. Бір - бірімен қатынасқа түседі, белгілі бір заңға сүйенеді. Адамды бір тұрмыстық терминнен оның қасиеті, мінез, әдеттері, адамдармен қатынасы арқылы сипаттай аламыз. Ал, ғылыми психология жеке адамның даму заңдылықтарымен жеке дара ерекшеліктерін ескере отырып, ғылыми түсініктерді іздейді. Ғылыми психология түсінігінің бір ерекшелігі, олар тұрмыстық сөздер секілді айтылады. Бірақ оның мазмұны әртүрлі. Тұрмыстық терминдер көп мағыналы болып келеді.
тұрмыстық психологиялық білімдер сезімдік сипатта болады.
тұрмыстық психологиялық білім беру тәсілдері бойынша ерекшеленеді. Мұндай білімдер ғылыми әдебиеттерде болады және олар вербальды құралдар арқылы беріледі. Яғни сөйлеу және тіл арқылы.
тұрмыстық және ғылыми психологиядағы білім әдістерге байланыстьы ерекшеленеді. Тұрмыстық психологияда бақылаулар мен ой- түйінділеріне шектелеміз. Ал, ғылыми психологияда бұл әдістерге эксперимент әдісі қосылады. Эксперимент әдісінде зерттеуші қажетті жағдайларды өзі тудырып, құбылысты өзі іздеп табады, одан кейін бұл жағдайды өзі реттеп, құбылыс бағынып тұрған заңдылықтарды зерттейді. Ал психологияға эксперимент әдісін енгізу оның жеке ғылым болып дамуына негіз болды.
ғылыми психологияның материалдары өте ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.