Қазақстандық күрд ұлтының өкілдері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Қазақстандық күрд ұлтының өкілдері

Күрдтер - Кіші Азияның шығысындағы таулы аудандары мен оңтүстік-шығысының байырғы тұрғылықты халқы екенін айттық. Олар өздерін күрд, курманж деп атайды. Күрд этносы ирандық және басқа да тайпалардың негізінде қалыптасты. Ислам дінін қабылдағанға дейін 5 мың жыл бұрын күрдтер қазіргі Күрдістан территориясында, яғни Кіші Азияның таулы аудандарына қоныстанады. Бүгінгі таңда олар төрт мемлекеттің - Түркия, Иран, Ирак және Сирия территориясында өмір сүріп жатыр. Осы мемлекеттермен шектесетін Ауғанстанда, Арменияда, Грузияда, Әзірбайжанда да тұрады. Сонымен қатар постсоветті Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан сынды дамушы мемлекеттер де қоныстанған. Дүние жүзінде жалпы саны -- 40 миллион шамасында. Өздерін курд деп атайды, бірақ бұрын Бұл халықтың тайпаларын гутеи, кутеи, куртии, карди, кардуһи деп атаған.

Басқа да елдер - 5, 2 млн
Ирак - 6,5 млн
Түркия - 18 млн
40 млн Күрд халқы қайда тұрады?

2019 жылдың басында Қазақстан территориясындағы күрдтердің саны 46 348 адамды құрады. Алайда күрд диаспорасының өзі олардың саны 100 мыңнан асады деп санайды. Деректердегі осындай үлкен айырмашылықты Барбанг (Расцвет) қауымдастығының төрағасы Князь Мирзоев :
Бейресми деректерге сүйенсек, жер бетінде 50 млн-ға жуық күрд халқы бар. Ал осылардың ішінде ең үлкен күрд халқының диаспораларының бірі Қазақстан мемлекетінде. Алтай мен Атырауға дейінгі алып мекенді алып жатқан ұланғайыр қазақ елінде шамамен 100 мыңға жуық күрд ұлтының өкілдері күн кешіп жатыр. Ресми деректер бойынша олар 48 мыңға жуық деп есептелінеді, ал бейресми ақпараттар бойынша жоғарыда айтқанымдай 100 мыңға жуық. Себебі жер аударылған күрд халқының көпшілігі өз-өздерін құжаттарға басқа ұлт өкілдері ретінде таныстырған һәм жаздырған.

Күрділер Жамбыл, Алматы және Түркістан облыстарында кеңінен қоныстанған. Еліміздің солтүстігінде - Солтүстік Қазақстан облысында және Нұр-Сұлтан қаласында күрділер санының өскенін де атап көрсету қажет.
2020 жылғы Күрд ұлт өкілдерінің жиі шоғырланған өңірлердегі халық саны
Жамбыл облысы бойынша - 15 596
Тараз қаласы
2 104
Байзақ ауданы
1 230
Жамбыл ауданы
5 115
Жуалы ауданы
-
Қордай ауданы
414
Т.Рысқұлов ауданы
1
Меркі ауданы
388
Мойынқұм ауданы
309
Сарысу ауданы
487
Талас ауданы
2 350
Шу ауданы
3 198

Шымкент қаласы бойынша : 3 226
Абай ауданы
154
Әл-Фараби
405
Еңбекші
2 176
Қаратау
491

Алматы облысы бойынша : 15 219
Талдықорған
9
Қапшағай
39
Текелі
3
Ақсу
1
Алакөл
2
Еңбекшіқазақ
3 833
Жамбыл
394
Кеген
2
Кербұлақ
1
Көксу
1
Қаратал
2 137
Қарасай
3 415
Панфилов
3
Сарқан
1
Талғар
1 559
Ескелді
3
Ұйғыр
3
Іле
3 813

Депортация және иммиграция
Күрдтер Қазақстанға үш кезеңмен депортацияланған. Бірінші кезең - КСРО басшылығымен Кавказдан Қазақстан, Қырғызстан, Сібірге мемлекеттің оңтүстік шекараларын күшейту мақсатында аз халық өкілдерін жаппай күштеп қоныс аударуға шешім қабылдағаннан кейінгі қасірет 1937-1938 жылдардағы құжаттарда Кавказ аймағында шекаралық аймақтарды тазарту деп көрсетілген.
Екінші кезең - 1944 жылы күрдтерді Солтүстүк Кавказ халықтары құрамында 1944 жылы 31 шілдедегі Аса құпия деген грифпен МҚК Қаулысы Қазақстан үкіметіне Грузиядан 40 мың арнайы қоныс аударылғандарды орналастыруды жүктеді. Грузияның Түркиямен шекаралас аудандарынан (соның ішінде шамамен 20 мыңға жуық күрдтер болды).
Үшінші кезеңде Қазақстанға күрдтердің қоныс аударуы - 1988 жылы Армения мен Әзербайжан Таулы Қарабақ автономиялық республикасы үшін болған қарулы қақтығыс кезінде 200 мыңға жуық күрдтер үйлерін тастап кетуге мәжбүр болды. Олар 1992 жылға дейін жалғасқан соғыс өртінің ортасында болды. Күрдтер 1991 жылы Орта Азиядағы Ферғана мен Оштағы этно қақтығыстардан соң да босқындарға айналды.
Күрд халқының тілі
Күрді тілінің өзі үнді-еуропа тілдері тобының батыс ирандық тармағына жатады. Және парсы (иран), тәжік, осетин және басқа тілдерге жақын болып келеді. Күрді тілі бірқатар диалектілерге бөлінеді. Күрд әдебиеті негізінен солтүстік-батыс және оңтүстік-шығыс диалектісінде дамиды. Сондай-ақ ғалымдар оларды солтүстік және орталық деп атайды. Бұл топтардың арасында сәйкестіктермен қоса негізгі лексиканың фонемикалық құрамының көп бөлігі және бірқатар грамматикалық формалар мен сөйлем құрылымының негізгі принциптерінде алшақтықтар да бар. Мұндай бөлінудің себебі мемлекеттіліктің және тіл саласындағы бірыңғай мемлекеттік саясаттың жоғалуы және ұзақ болмауынан болды. Күрділерде бірнеше диалектілер бар. Солтүстік-батыс диалектісінде (құрманджи) Солтүстік-Батыс, Солтүстік-Шығыс, Оңтүстік-Шығыс, сондай-ақ бұрынғы Кеңес Одағының күрділері сөйлейді. Бұл диалектін Дерсим күрділері де қолданады. Алайда олар қолданатын күрді тілінің арнайы диалектісі - заза. Басқа ұсақ диалектілері - гурани, лури және басқалары. Оңтүстік-шығыс диалектісінде (сорани) Мехабада, Секкеза, Бокана, Бане, Сенне, Керманшаха (Оңтүстік-Шығыс Күрдістан), сондай-ақ Мандали, Киркука, Эрбиля, Сулеймании, Ревандуза күрділері сөйлейді.
Күрділердің жазуы араб әліпбиі негізінде дами бастады. Содан кейін ХХ ғасырдың 30-жылдарында латын негізінде күрді әліпбиін құру бойынша алғашқы қадамдар жасалды. 1929 жылдан бастап Ереванда Армения күрділерінің диалектісі негізінде оқулықтар, көркем және мерзімді әдебиеттердің шығуы басталды.
1931 жылдан бастап Әзербайжан мен Түркменияда осы республикаларда тұратын күрділер үшін латын әліпбиі негізінде жазу үлгісі жасалды. Ал Қазақстанда тұратын күрд ұлтының өкілдері 2020 жылы Князь Мирзоевтің авторлығымен күрд әліпбиі латып қарпіне көшірілді.
Этномәдени орталықтар
1999 жылы Якбун Ассоциациясы Барбанг (Таңсәрі) деп өзгертілді. Әр уақыттарда Ассоциациялардың президенттері А.З. Алиев, Б.М. Сулейманов, Н.К. Надиров басқарса, қазіргі уақытта филология ғылымдарының докторы, Халықаралық ғылым академиясының жоғарғы мектебінің академигі, профессор К.И. Мирзоев басқарып келеді. Ұйымның мақсаты басқа мәдени орталықтар секілді, мәдениетін, тілі мен дәстүрін сақтау болып табылады. Қазіргі таңда Жамбыл, Алматы, Түркістан облыстарымен қатар, Нұр-Сұлтан, Алматы, Шымкент, Талдықорған қалалары, Солтүстік Қазақстан, Атырау, Ақмола, Қарағанды облыстарында мәдени орталықтары жұмыс жасап келеді.
Сонымен қатар, Жамбыл облысында Sterk балалар ансамблі, Алматы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.