Арал экологиясы туралы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Арал экологиясы
Арал теңізі-Қазақстан мен Өзбекстан шекарасын жатқан ірі көл.Шөл белдемінде орналасқан қазақтың інжу -маржаны Арал апатқа ұшырамас бұрын әлемде көлемі жөнінен 4-орында болатын.Алабындағы ауқымды антропогендік әркеттерге дейін Арал теңіз деңгейінен 53 м биіктікте жатса, айдынының ауданы 66,1 км2 ,көлемі 1066 км3 , ұзындығы 428 км ,ені 235 км, орташа тереңдігі 16,1 м болған. Аралдың 1960 жылы 68 000 км2құраса, қазіргі ауданы болса 8 303 км2.1998 жылы теңіздің су деңгейі 18 метрге дейін төмендеді. Осының нәтижесінде теңіз Үлкен Арал және Кіші Арал болып 2-ге бөлінді.Аралға Орта Азияның ең ірі 2 өзені яғни Сырдария мен Әмудария құяды.Бұл екі өзен Орта Азия су қорының 90% құрайды. Ал оның көлемі 122 км3.
ХХ ғасырдың 60-80 жылдарынан бастап Аралға келіп құятын Сырдария мен Әмудария өзендерінің бойындағы халық саны 2,2 артуына байланысты суға деген қажеттілік өсті,оған қоса ауыл шаруашылығына суды өте тиімсіз пайдаланды.Екі өзеннің суын бел ортадан бөгеп мақта,күріштік аймақтарға бұрды. Мұндай антопогендік факторлардың теңізге 1960-1965 жылдары 44 мың текше метр су құйылса,1974-1978 жылдары 13 мың текше метрге азайды.Тіпті,1990 жылдары судың мөлшері екі есеге кеміді.Осылайша Аралаға келіп құятын судың 90% жуығы азайып теңіздің су айдыны 200 шақырымға дейін құрғады.Тұздылық 40 процентке жетті. Ауа ылғалдылығы 9% азайып жазы құрғақта ыстық,қысы суық ауа-райы қалыптасты.Қос өзен бойындағы шаруашылықтарда тыңайтқыштар мен химиялык препараттарды пайдалану ең жоғарғы көрсеткішке жетті. Өзен жағалауларындағы егістіктер мен өнеркәсіптер Арал теңізіне құйылып теңіз түбіне 1 млрд. тоннадан астам улы шөгінділер әкелді. Бірнеше рет пайдаланған сулар Әмудария және Сырдария өзендерінің төменгі құйылысында түрлі зиянды заттар(Кызылорда обл.52 %) сортаңға айналды. Ғарыштан байқалған құбылыс теңіздің жиегі 400 км дейін тұзды бұлт өсімдіктер мен жануарлардың азаюына кейбір түрлердің(итала қаз,арал шағаласы,ондатр т.б.) құрып кетуіне әкеліп соқтырды.Арал тартылмас бұрын теңіздң аумағы 2235 км2 құрайтын 1100 аралдар тобы болған. Теңіз тартылған соң көбісі түбекке айналып, құрлыққа қосылған. Кезіндегі ең ірі аралдары: Көкарал, Барсакелмес, Возрождение. Бүкіл Арал өңіріндегі жер асты және кейбір жерлерде терең қысымды су деңгейі төмендеп барады. Бұрын теңіз әсерінен қыстың аязды күндері 158-170 күнге қысқарып жаз айларында ,теңіз жақтан жанға жайлы самал жел соғатын.Қазір бұл құбылыс мүлде байқалмайды.Теңіз жағасындағы аймақта бриздер мүлде жойылған.Өйткені көктемгі соңғы суықтар ұзаққа созылса,күзгі суықтар 10-12 күн ерте түседі. Есесіне өңір шөлді аймаққа айналу процесі қарқынды жүруде.Зерттеулерге қарағанда Аралдың зиянды заттары Гималайдың тіпті Тынық және Атлант мұхиттарынан табылған.Аралдың тұздылығы үш есе көбейді . 1л суда 30 г жетті. Екі өзен бойында 1950 жылдан 1988 жылға дейін 3,5 млн гектарға жетті.Өзбекстан мен Түркменстанда мақта өсіріліп судың 97% осы салаға жұмсалды.Ал ең сорақысы Аралға бар болғаны 4км3 .Құрғақшылық жылдары Аралға бір тамшы суда тимеді.1986 жылы Әмудария мен Сырдария өзендері 1986 жылы теңізге жетпей қалған.Арал теңізі табиғи реттеуші ауа-райына әсер етіп отырды.Қазір ауа-райының континенталдылығы байқалады.Ең салқын айдың көрсеткіші - 20-ға дейін артқан.Бұл көрсеткіш әлдеде арта түсуі мүмкін.Ал өзен суы минералдылығы 0,3-0,5 гл ден 2,5 гл -ге жеткен.Құрғап қалған теңіз түбінен жыл сайын айналаға зияндылығы өте жоғары 2 млн тонна тұзды шаңдар желмен ұшып,айналаға қарқынды түрде тарай бастайды. Топырақтың тұздануы Өзбекстанда-60%,Қазақстанда-60-70%- ға артып отыр. Тұзды шаңның көтерілуі атмосфераның бір тәуліктік радиац. баланысын 2 есеге азайды. Арал 30 жылдың ішінде 640км3 судан айырылып отыр.
Теңіздің апатқа ұшырауына әсер еткен факторлар:
-жергілікті жердің тарихи-табиғи ерекшеліктерін ескермеу.
-ауыл шаруашылығын дұрыс жоспарламау, су қорын есепке алмау.
-Суды көп қажет ететін дақылдарды көбейту.
-Жер игерудің агротехникалық шараларын сақтамау, суды үнемді пайдаланбау.
-табиғат ресурстарын пайдаланудағы жіберілген қателіктер мен оны меңгерудің ғылыми тұрғыдан негізделмеуі болып табылады.
Тұрғындар пестицидтерден т.б. химикаттардан, түрлі улы тыңайтқыштар мен тұздан тазартылмаған сапасыз суды пайдалануда. Соның нәтижесінде бұл аймақта рак ауруы, баланың өлі тууы, генетик ауытқулар, сүзек, сары ауру және қан тамыр аурулары көбеюде. Осы аймақта 60 мыңдай адамның денсаулығына зиянын тигізді.1998 жылы Амстердамда өткен дүниежүзілік балалар дәрігерлерінің 22-халықаралық конгресінде Арал аймағындағы балалар денсаулығының мәселелері қаралды.
Тәуелсіздік алғашқы жылдарынан бастап-ақ Н.Ә.Назарбаевтың бастауымен Аралды қалпына келтіру үшін алғашқы алғышарттары қолға алынды. 1993 жылы наурыздың 26-шы жұлдызында Қызылорда қаласында Орта Азия мемлекеттері басшыларымен Арал мәселесі жөніндегі конференция өз жұмысын бастады. Конференцияға сол кездегі Қырғызстан президенті Асқар Ақаев, Өзбекстан президенті Ислам Каримов , Түркменстан президенті Сапармұрат Ниязов , Тәжікстан президенті Эмомали Рахмон қатысып , Арал аймағы экономикалық-экологиялық дамуын қамтамасыз ету бойынша бірлескен іс-әрекеттер туралы келісімге келді. Осы жиын бойынша нақты іс-әрекеттер жасалынды. БҰҰ-ның ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.