1937-1938 жж. Қазақстандағы жаппай репрессиялау шаралары және оның салдары: ұлттық интеллигенцияның қиын тағдыры

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

СӨЖ-2

1937-1938 жж. Қазақстандағы жаппай репрессиялау шаралары және оның салдары: ұлттық интеллигенцияның қиын тағдыры

Орындаған: Масим Назгуль

113 топ, шетел тілі: екі шет тілі

Тексерген: Берлибаев Ердаулет Турбекович

Алматы, 2021

Жоспар:

Эссе жазу көлемі 2-3 бет

1937-1938 жж. Жаппай жазалау шаралары
Қазақстан аумағындағы «еңбекпен түзеу» лагерьлері
Интеллигенцияның саны мен құрамындағы демографиялық мәселелер
Ұлт интеллигенциясының қиын тағдыры құжаттарда

Деректік құжаттармен презентация жасап қорғау

Пайдаланылған әдебиеттер

Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006.
Саяси түсіндірме сөздік. - Алматы, 2007
Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге дейін ﴾Очерк﴿. Алматы. Дәуір, 1994
Қабдолқайырұлы Ғ. Азаттық аңсаған Алаш // Ана тілі. 1992 жыл
https://articlekz. com/kk/article/15649

Кез-келген өркениетті кемелденген мемлекет өз тарихын Қастерлейді, оны ұрпақтардың санасына енгізуге жағдай жасайды . Өйткені тарих Халықтың мыңжылдан жинаған тәжірбиесі, асыл қазынасы . 1937 жылы БК(б) П ОК-ның И. В. Сталин мен оның айналасындағылардың «халық жаулары және олардың құйыршықтарын түп-тамырымен жоюдың» қажеттігі жөніндегі нұсқауы барлық жерде қолдау тапты. Қазақстандағы екінші репрессия 1937-1938 жылдары жүргізілді. Себебі бұл жылдары бүкіл елімізде, әсіресе Мәскеу мен Ленинградта жаппай жазалау шаралары басталған еді. Соның ызғары Қазақстанғы Қарағанды қаласына да келіп жетті. Өйткені Қарағанды еліміздегі үшінші көмір ошағы аталды. Мұнда көптеген партия, мемлекет және қоғам қайраткерлері, белгілі ғалымдар мен ақын- жазушылар жұмыс істеді.

1937-1938 жж. Жаппай жазалау шаралары . Осы жылы маусым айында Қарқаралы округтік партия комитетінің хатшысы М. Ғатаулин ұсталды . Өйткені ол 1932 жылдын өзінде-ақ Ғ. Мүсірепов, М. Дәулетқалиев, Қ. Куанышев, Е. Алтынбековтермен бірге Қазақстан өлкелік партия комитетінін сол кездегі 1-хатшысы Ф. И. Голощекиннің үстінен БК(б) ПОК-не хат жазған болатын. Бұл хат Қазқстан Компартиясы тарихында «Бесеудің хаты» деген атпен белгіледі. Осы хатқа байланысты М. Ғатаулин үнемі бақылауда жүретін. Сол тұста онымен бірге Н. Нұрсейітовты, М. Орддбаевты, Ж . Баймолдинді тұтқынға алады. Сол жылдың күзінде осы іс бойынша А. Асылбеков, Н. Нұрмақов, С. Сейфуллин, Т. Рысқұлов т. б. ұсталып, ату жазасына кесілді . Бұдан кейін осы облыста кызмет істеген Ғ. И. Пинхасик, Ә. Макатов, Ж. Сәдуакасов, М. Тәтімов, Ж. Сұлтанбеков, сияқты карттар камауға алынып, ауыр жазаға ұшырады . Сол жылдары Федоровда, Куперман, Мрачковский, Кадаленко, Шедин, Измаиловтардың тобы деген «істер» ұйымадастырылды, көптеген адамдар нақақтан - нақақ жауапқа тартылды. Солардын ішінде Смирнов, Смертюк, Парамонов, Хенкин, Скрипкин, Көрпебаев сияқты жұмысшы гвардиясының көрнекті өкілдері де кетті . Бұлардан басқа «Қарағанды ісі», «Қарқаралы ісі» деген жалған қылмыспен сан қазақ сотталды. Сөйтіп, 1937 ж. кезінде Қазақстанның Петропавл, Қостанай, Семей обл ның чекистері тәрізді Қарағанды обл . Ішкі істер басқарма сынын қызметкерлері де ерекше қаталдығымен көзге түсті. Ал 1951-52ж. Карағанды оқытушылар институтының профессор К. Жұмашев, аға оқытушысы А. Нарешев, осы институттың түлектері Б. Ысқақов, М. Теміров, Р. Нарешев т. б. жоғарыда аталған ұйымға қатысы болған деген айыппен қамауға алынып, әрқайсысы ұзақ жаза мерзіміне сот алып кетті . Бұл репрессия нын жалғасы 1963-64ж. дейін созылып, сол жылдары ұлтшылдық ұйым құрды деген жаламен К. Жүнісов, К. Сауғабаев т. б . институттан шығарылып, түрліше жазаларға ұшырады.

Қазақстан аумағындағы «еңбекпен түзеу» лагерьлері . 1930 ж. мамыр айында КСРО ХКК “Қазақстанда еңбекпен түзету лагерін құру (ҚазЕТЛАГ) туралы” қаулы қабылдады. 1931 ж. 19 желтоқсанда шешім шығарылып, “Гигант” совхозы ОГПУ-дің Қарағанды жеке еңбекпен түзету лагері болып қайта құрылды, қысқаша “Қарлаг ОГПУ” аталған бұл мекеменің “Долинское” селосында басқармасы орналасып, ГУЛАГ-қа тікелей бағындырылды. Қарлагтың солтүстіктен оңтүстікке дейінгі аумағы - 300 км, шығыстан батысқа - 200 км.

Қарлагқа қоныстанушылар 1930 жылдары бұрынғы партия өкілдері, кулактар мен байлар, сондай-ақ, айыпты боп табылған жұмысшылар мен шаруалар болды. Қарлаг өмір сүрген уақытта онда 1 млн. тұтқын тіркелген: тұтқындар құрамы үнемі өзгеріп отырды: жаңадан лек-легімен адамдар әкелініп, этаппен өзге лагерьлерге жөнелтіліп жатты. ГУЛАГ жобасы бойынша Қарлаг 32 мың тұтқынға арналған, ал шын мәнінде мұнда 75 мыңдай адамға дейін ұсталды. Тұтқындардың негізгі бөлігі ауыл шаруашылығы жұмыстарына тартылды. Лагерь тұрғындарының ауыл шаруашылығында 98, 5%-ы, ал өнеркәсіпте - 41, 5%-ы істеді. Қарлаг әкімшілік жағынан 1931 ж. 14 бөлімше, 64 участокке бөлінсе, 1941 ж. - 22 бөлімше, 159 участок болды, ал 1953 ж. - 26 бөлімше, 192 лагерь нүктелері белгіленді.

30-жылдардағы жаппай саяси қуғын-сүргін кезеңінде Отанға опасыздық жасағандардың отбасы мүшелерін қоғамнан аластауға арналған лагерь (ЧСИР) құрылды. Қазақстанда Отанына опасыздық жасағандар әйелдерінің лагері (АЛЖИР) жұмыс істеп тұрды.

Алжир (Отанына опасыздық жасағандар әйелдерінің Ақмола лагері) тұрғындарының арасында С. Сейфуллин, Б. Майлин, Ж. Шанин, Х. Баяубаев, Т. Рысқұлов, Т. Жүргенов, С. Меңдешев, М. Тәтімов, Ж. Садуақасов, С. Есқараев, С. Асфендияров, Н. Нұрмақов, К. Сармолдаев, т. б. көптеген белгілі адамдардың әйелдері болды . Алжир ерекше жағдайдағы лагерь болды: күшейтілген күзет, қатаң тәртіп пен субординация, жоғары тұрған ұйымдардың бұйрығын қалтқысыз орындау, т. б. 4 жастан асқан балалар анасынан ажыратылып, балалар үйіне жіберілді.

Интеллигенцияның саны мен құрамындағы демографиялық мәселелер . Қазақ интеллигенциясының саны мен құрамы зерттеу аралығының 1920 жылдары негізінен пролетариат топтарының өкілдерінен құралып, кеңес үкіметінің мемлекеттік басқару жүйесіндегі басшылары маман қызметкерлердің тапшылығынан қазақ жұмысшылар мен шаруалардың арасынан алғыр, еңбекке тәжірибелі адамдарды басшылық қызметтерге тағайындаған еді. Бұл тәсіл, әсіресе, 1930 жылдардың ортасында кең етек алып, жүйеленудің үстінде болды.

1926 жылғы Бүкілодақтық халық санағы бойынша Қазақстандағы интеллигенцияларының саны 13825 адам болып, олар республика халқының 0, 2 пайызын құраған еді. Оның құрамында ерлері көбірек 10143, яғни 73, 4 пайыз болса, ал әйелдері азырақ 3682, демек 26, 6 пайыз болған екен. 1939 жылғы санақта республикадағы интеллигенцияларының саны 354533-ке жетіп, өсімі 5, 8 пайызға артса, оның ерлері басымырақ 258292, яғни 72, 9 пайыз болып, ал әйелдері төменірек 96241, демек 27, 1 пайыз болды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.