Банк ЦентрКредит АҚ-ның даму тарихы мен қызмет аясына сипаттама
1. Банк ЦентрКредит АҚ-ның даму тарихы мен қызмет аясына сипаттама
1.1 Банк ЦентрКредит АҚ-ның даму тарихы және сипаттамасы
1988 жылы қыркүйек айында КСРО-ның алғашқы кооперативтік банктерінің бірі - Алматылық Орталық кооперативтік банк құрылды.
1991 жылдың тамызында Банк Қазақ Акционерлік ЦентрБанк ретінде қайта тіркелді.
1993 жылы қарашада Банк Қазақстан Қор Биржасының мүшелігіне кірді.
1994 жылы қыркүйек айында Шағын және орта бизнесті дамыту үшін ЕҚДБ несие желісін басқару бойынша агент ретінде - екі Қазақстандық банктің бірі болып арнайы өкілеттікке ие болды.
1995 жылы Қазақстандық Интернационалдық банк Chase Manhattan Bank-тен және Қазақстан Республикасы Үкіметінен 100 % акция пакетін сатып алды.
1996 жылы Банк Western Union ақша аударымдары жүйесінің Орталық Азия және Қазақстан бойынша өкілі болды. Сонымен қатар Банк Ақтау қаласындағы теңіз портын қайта өңдеу үшін бөлінген 54 млн. USD мөлшеріндегі ЕҚДБ несие желісін басқару бойынша өкіл ретінде таңдалды.
1996 жылы қараша Банк "Банк ЦентрКредит" ААҚ ретінде қайта тіркелді.
1997 жылы Австриялық Raiffaisen Investment AG" және Ирландиялық "Bank of Ireland International Services Ltd" бірлесіп Twinning бағдарламасына қатысу басталды, банк екінші деңгейлі банктердің бірінші тобына енгізілді және жекешелендіру, "Жилстройбанк" ЖАҚ жекешелендіру бойынша тендерлерді ұтып алды. Осы жылы "Фронт-офис және Бэк-офис" қағидалары бойынша қызмет көрсетудің жаңа жүйесі енгізілді.
1998 жылы шілдеде "Банк ЦентрКредит" АҚ-тың "Жилстройбанк" ЖАҚ-пен қосылу арқылы қайта ұйымдасуы аяқталды.
1999 жыл кастодиандық іс-әрекетті жүзеге асыру бойынша лицензия алынды. Thomson Bank Watch агенттігі тарапынан халықаралық несиелік рейтингі расталды. Банктің акциялары Қазақстан Қор Биржасының А санатының ресми тізіміне енгізілді. Thomson Bank Watch агенттігі: ұзақ мерзімді қарыздар бойынша Қазақстанның деңгейіне сәйкес келетін В деңгейдегі; қысқа мерзімді қарыздар бойынша - борышқа қызмет көрсету және сыйақы төлеу қабілеттігін көрсететін инвестициялық класстың үшінші санаты - LC-3 деңгейдегі халықаралық несиелік рейтингін берді. Сомасы US$ 11 млн. құрайтын синдикатталған бірінші қарыз алынды.
2000 жылы Банк жеке тұлғалардың салымдарына міндетті түрде ұжымдық кепілдік беру (сақтандыру) жүйесінің қатысушысы болды. №2 сертификат. Thomson Bank Watch агенттігі тарапынан халықаралық несиелік рейтингі расталды. Банк Visa International жүйесіне қатысушы мүше (Participant Member) ретінде қабылданды.
2002 жылы Банк ЦентрКредит АҚ-тың Жедел аударымдар жүйесіҚазақстан Республикасындағы ең үздік ақша аударымдары номинациясында жеңімпаз болып танылды. Moody's Investors Serviceхалықаралық рейтинг агенттігі Банк ЦентрКредит АҚ-қа келесі рейтингтерді белгіледі:
Ва2 - шет ел валютасындағы банктік депозиттер бойынша ұзақ мерзімді рейтинг;
NP - шет ел валютасындағы банктік депозиттер бойынша қысқа мерзімді рейтинг;
D- - қаржылық тұрақтылық рейтингі.
Барлық рейтингтердің болжамы - тұрақты болды.
2003 жылы FMO Голландиялық даму банкімен және DEG Неміс даму банкімен мерзімі 5 жылға жалпы сомасы 8 млн. долларды құрайтын несиелік келісімге қол қойылды. Нарықты зерттеу жөніндегі Еуропалық орталықтың құрметті кеңесі (EMRС) Банк ЦентрКредит ААҚ-на Шағын және орта бизнес бойынша үздік банк номинациясында Еуромаркет-2003 жүлдесі сыйлығымен марапаттады. Банктің құрамында Несиелік тәуекелдіктер департаменті, Шағын және орта бизнесті несиелеу департаменті және Монетарлық операциялардың бэк-офисі басқарамасы құрылды. Шағын бизнесті қаржыландыру бағдарламасының екінші кезеңін іске асыруға 10 млн. доллар көлемінде қарыз беру туралы ЕҚДБ-мен келісімге қол қойылды.
Осы жылы ҚР Ауыл шаруашылық министрлігінің Астық қолхаттары бойынша міндеттемелерге кепілдік беру қоры АҚ және Еуропалық қайта құру және даму банкімен бірлесе отырып, Банк ЦентрКредит АҚ агробизнесті несиелеу жобасын іске асыруға кірісті. Шетелдік банктер синдикатынан тағы бір жылдық опционы бар, мерзімі бір жылға 36 млн. доллар көлемінде жаңа қарыз ұсынылды. ЦентрКредит Банкі 2003 жылы ЕҚДБ шағын бизнесті несиелеу бағдарламасы (ШБНБ) бойынша Қазақстандағы ең қарқынды дамушы банк ретінде танылды.
Сонымен қатар мемлекеттік және қаржы институттарының өкілдері, ғалымдар мен бизнесмендер қатысқан Кәсіпорындар қаржысының тазалығы шағын және орта бизнесті несиелеудің негізгі факторы ретінде атты конференция ұйымдастырылды. Банктің құрылғанына 15 жыл толды. Мерейтойға арнап Жылдар елегінен өткен сенімділік атты естелік кітап шықты.
Банк 2003 жыл, тамыз айынан бастап Банк American Express төлем жүйесінің карточкаларын таратуға кірісті және ЦентрКредит Банкі өзінің Оқыту орталығын ашты.
Банк ЦентрКредит АҚ Күміс серіппе жүлдесімен және Жаңа есім - Жаңа тұлға номинациясында грамотамен марапатталды. Fitch рейтинг агенттігі Банк ЦентрКредит АҚ-тың ұзақ мерзімді рейтингін - В--тан В+-ке дейін көтерді.
2004 жылы 28 шетелдік банктерден құралған синдикатпен сомасы 70 млн. АҚШ долларын құрайтын әр түрлі қаражат көзінен алынған қарыздың мерзімін ұзарту туралы келісімге қол қойылды. ЦентрКредит Банкі Қазақстан тарихында бірінші болып қазақстандық Валют-Транзит банкіне әр түрлі қаражат көзінен алынған қарызды ұйымдастырушы болды. Бұл қарыз қазақстандық нарықта ұйымдастырылды.
Еуропалық қайта құру және даму банкімен ауыл шаруашылық жабдықтарын сатып алуды қаржыландыруды қамсыздандыру үшін сомасы 6 млн. долларды құрайтын келісімге қол қойылды. ЦентрКредит Банкі қазақстандық астықтың ірі мемлекеттік экспортері Азық-түлік Келісімшарт Корпорациясы үшін бірегей клубтық мәміленің ұйымдастырушыларының бірі болды, сондай-ақ бұл мәміле бойынша несие берушілер cooperatieve centrale raiffeisen-boerenleenbank b.a., rabobank international және natexis banques populaires болды. ЦентрКредит Банкінің активтері 1 млрд. АҚШ долларынан асты, бұл Банктің құрылғанына 16 жыл толуына сәйкес келді. 2004 жыл, тамыз айында
ЦентрКредит Банкі Республикадағы жеті ірі коммерциялық банкпен бірге Қазақстанда құрылған бірінші Несиелік бюроның акционері болды. Fitch халықаралық рейтинг агенттігі ЦентрКредит Банкінің ұзақ мерзімді рейтингін В+ деңгейінде, қысқа мерзімді рейтингін В деңгейінде, қолдау рейтингін 4 деңгейінде растай отырып, жеке рейтингін "D" деңгейіне дейін жоғарылатты. Бұл Банктің өсіп келе жатқан пайдалылығын және шоғырлануын көрсетеді. Шетелдік валютадағы депозиттер бойынша рейтинг Ва1 дейін жақсартылды. Сонымен қатар Голландиялық Rabobank қатысуымен 3 млн. доллардан 6 млн. долларға дейін несие желісін ұлғайту жөніндегі астық қолхаттарының бағдарламасы бойынша Еуропалық қайта құру және даму банкімен келісімге қол қойылды.
Қатысушы халықаралық коммерциялық банктердің саны (21) бойынша Банк тарихындағы ең ірі - 45 млн. долларды құрайтын сомадағы синдикатталған қарыз тартылды. Moody's Investors Service халықаралық рейтинг агенттігі Банктің шетелдік валютадағы депозиттер бойынша ұзақ мерзімді рейтингін Ва1 дейін көтерді және қаржылық тұрақтылығы рейтингінің болжамын оң D- рейтингіне дейін жақсартты.
2004 жыл, сәуір айында Банктің атауы Банк ЦентрКредит Акционерлік қоғамы болып өзгертілді. ЦентрКредит Банкі Қаржы саласында мемлекеттік тілді енгізу және дамыту мәселелері бойынша конференция ұйымдастырып, өткізді. Конференцияны ұйымдастыруға Республикамыздың Ұлттық Банкі және ҚР Қаржыгерлер қауымдастығы үлкен үлес қосты. Банктің корпоративтік клиенттерін қаржыландыру үшін 24 млн. доллар көлемінде екі синдикатталған қарыз тартылды.
Western Union компаниясы әлемнің бес аймағындағы 500 ең табысты пункттері арасында жүргізген Клуб-500 атты сайысының аясында Банктің Тараз қаласындағы филиалы Western Union жүйесінің клиенттеріне қызмет көрсету сапасы бойынша бесінші орынды иеленді. Эксклюзив сараптамалық шолушы журналы жүргізген зерттеулердің нәтижесі бойынша ЦентрКредит Банкі Қазақстандағы ең үздік іскерлік беделі бар коммерциялық банктердің арасындағы рейтингте екінші орынды иеленді.
2005 жылы ЦентрКредит Банкі АҚШ үкіметінің OPIC мемлекеттік агенттігінің кепілдігімен 9 млн. АҚШ долларын құрайтын сомада несие алу жөнінен Wachovia Bank National Association (АҚШ) банкімен келісім жасады. Қарыз шағын және орта бизнесті, сондай-ақ Банктің жеке клиенттерін қаржыландыруға бағытталған. Банк өзінің бес жылдық реттелген облигацияларының бірінші эмиссиясын өтеуді жүзеге асырды.
Банк 200 млн. АҚШ долларын құрайтын әртүрлі қаражат көзінен алынған қарыз тартылды. Синдикатқа 40-тан астам халықаралық коммерциялық банктер мен қаржы ұйымдары қатысты.
Экспорттық-импорттық келісім шарттарды қаржыландыру үшін сомасы 200 миллион АҚШ долларын құрайтын әртүрлі қаражат көзінен алынған қарызды тарту жөнінде Raiffeisen Zentralbank Цsterreich Aktiengesellschaft-пен (Вена) және Citibank N.A.-мен (Лондон) келісімге қол қойылды. Синдикаттың құрамына 40-тан астам халықаралық коммерциялық банктермен қаржы ұйымдары кірді. Синдикат қақатысушылардың үштен бірі - қазақстандық коммерциялық банктермен бұрын өзара қатынаста болмаған жаңа банктер.
Еуропалық қайта құру және даму банкімен ЦентрКредитБанкіне Шағын және орта бизнесті несиелеу бағдарламасын іске асыру бойынша өкілеттікті толық тапсыру туралы меморандумға қол қойылды. Western Union компаниясы ЦентрКредит Банкін Бизнесті дамыту үшін номинациясында Еуропа және ТМД агенттері арасында жеңімпаз ретінде танып, Алтын гүлдесте сыйлығымен марапаттады.
Fitch Ratings халықаралық рейтинг агенттігі Банктің рейтингтерін: ұзақ мерзімді - В+ деңгейінде, қысқа мерзімді - В деңгейінде, жеке - "D" деңгейінде, қолдау - 4 деңгейінде растады. Ұзақ мерзімді рейтинг бойынша болжам - Тұрақты.
Осы 2005 жыл, қыркүйек айында Microsoft корпорациясымен Корпоративтік лицензиялар туралы келісімге қол қойылды. Атырау қаласында Банктің құрылыстың және жабдықтаудың халықаралық стандарттарына сай жаңа офисі ашылды. Қарағанды қаласында Банктің халыққа бөлшекті қызмет көрсету орталығы ашылды.
Visa Inetrnational халықаралық төлем жүйесі ЦентрКредит Банкінің мәртебесін эмиссия және эквайринг жүргізетін, сондай-ақ осы төлем жүйесімен барлық есеп айырысуларды тікелей іске асыратын тұрақты мүшесіне (Principal Member) дейін көтерді. Банк банктің еурооблигацияларының бірінші шығарылымы бойынша купондық сыйақының бірінші төлемін жасады. [27]
2005 жыл, тамызында Банктің Мәскеу қаласында өкілдігі ашылды. ЦентрКредит Банкі өз облигацияларының алтыншы шығарылымы бойынша купондық сыйақының бірінші төлемін іске асырды. І-ші жарты жылдықтың қорытындысы бойынша Банк 2,1 млрд. теңге сомасында таза табыс тапты, бұл өткен жылғы кезеңмен салыстырғанда 82,8%-ға көп. Бұл кезде активтер бір жылда 86%-ға көбейіп, 224,4 млрд. теңгені құрады, жеке капитал 16,8 млрд. теңгені құрады, сәйкесінше өсімі 77% құрады. Несиелік портфельдің өсімі 97% немесе 150,2 млрд. теңгені құрады.
Банк ішкі нарықтағы айналым мерзімі 10 жылды және сомасы 2 млрд. теңгені құрайтын облигациялардың жетінші шығарылымын орналастырды. Облигациялар KASE тізімінің А санатындағы ресми тізіміне енгізілді. [5]
Алматы қаласында № 10 және № 12 есеп айырысу-кассалық бөлімдердің негізінде Бөлшекті несиелеу орталықтары ашылды. ЦентрКредит Банкі мен Қазақстандық инвестицияларға қолдау көрсету орталығы арасында инновациялық және инвестициялық жобаларға инвестицияларды дамыту және тарту аясында ынтымақтасу және бірлесіп іс-әрекет ету туралы келісімге қол қойды. Банктің есеп айырысу-кассалық бөлімдерінің желісі 100 бірлікті құрады.
Халықаралық Қаржы Корпорациясымен (IFC) лизингтік жобаларды қаржыландыру үшін мерзімі 7 жылға сомасы 10 млн. АҚШ долларын құрайтын несиелік келісімге қол қойылды[12]. Банктің бесінші эмиссиясының купондық облигациялары бойынша жеке ипотекалық облигацияларды ұстаушыларға алғаш рет купондық сыйақы төленді.
Банктің төртінші эмиссиясының реттелген облигациялары бойынша купондық сыйақының бірінші төлемі жасалды. Астана қаласында Банктің Бөлшекті бизнес орталығы ашылды.
Банк капиталдың халықаралық нарығында сомасы 200 млн. АҚШ долларын құрайтын үш жылдық еурооблигациялардың бастапқы шығарылымын орналастыруды іске асырды.
Банк клиенттерінің келісімшарттарына экспорт алдындағы қаржыландыруды іске асыру мақсатында шетелдік банктердің синдикатымен сомасы 50 млн. АҚШ долларын құрайтын несиелік келісімге қол қойылды. Банктің құрылымында Халықаралық қатынастар департаменті құрылды.
2006 жылы Клуб-500 сайысының нәтижесі бойынша Банк ЦентрКредит АҚ Western Union төлемдеріне ең үздік қызмет көрсету сапасы үшін дипломмен марапатталды[19].
Дәл осы жылы сомасы 500 млн. АҚШ долларын құрайтын еуробондтарды орналастыру аяқталды. Raiffeisen Zentralbank AG (Вена) және Citibank N.A. (Лондон) банктерімен әр түрлі қаражат көзінен алынған несиенің сомасын 200 млн. АҚШ долларына дейін ұлғайтып, мерзімін ұзарту туралы келісімге қол қойылды.
Банктің еншілес компаниясы - BCC Invest Қазақстанның қор биржасына шығарылған компаниялардың саны бойынша отандық бағалы қағаздар нарығындағы кәсіби қатысушылар арасында бірінші орынды иеленді және бағалы қағаздар саудасының жалпы деңгейі бойынша нарықтағы жетекшілердің бірі болып танылды.
2006 жыл, қыркүйек айында банк 2,5 млрд. теңге мөлшерінде еурооблигацияларды орналастырды. Қызметінің әділдігін арттыру мәселелері бойынша ҚР Қаржылық қадағалау жөніндегі агенттігімен ынтымақтасу және бірлесіп қызмет ету туралы меморандум жасалды.
2006 жылы ING Bank, Standard Bank Pic және Mitsui Banking Corporation Europe Limited ұйымдастыруымен 300 млн. АҚШ долларын құрайтын сомада синдикатталған несиелік келісімге қол қойылды. Банк акционерлері ЦентрКредит Банкінің корпоративтік басқару кодексін қабылдады. Әр түрлі қаражат көзінен алынған сомасы 100 млн. АҚШ долларын құрайтын Schuldscheindarlehen несиелік келісіміне қол қойылды.
Fitch Ratings халықаралық рейтинг агенттігі CenterCredit International B.V. еурооблигацияларының болашақтағы шығарылымына "BВ-" ұзақ мерзімді рейтингін берді. Сонымен қатар Moody′s халықаралық рейтинг агенттігі ЦентрКредит Банкінің жүз пайыздық еншілес құрылымы болып табылатын CenterCredit International B.V. компаниясының Нидерландыда тіркелген еуроноталардың болашақтағы шығарылымына "Ва1" ұзақ мерзімді рейтингін берді. 2007 жылы Халықаралық Euromoney журналы Банк ЦентрКредит АҚ-ты Орталық, Шығыс Еуропа және Орта Азия банктерінің ішінде Менеджменті ең үздік банк деп таныды.
2008 жылы ЕҚДБ наградасы - 2009 жылы Қазақстанда сауда-саттыққа ықпал ету бағдарламасы аясындағы ең белсенді эмитент-банк.
2009 жылы ЕҚДБ наградасы - 2009 жылы Қазақстанда сауда-саттыққа ықпал ету бағдарламасы аясындағы ең белсенді эмитент-банк.
2010 жыл, желтоқсан The Banker журналы (Financial Times баспасы) ЦентрКредит Банкін Қазақстандағы 2010 жылы Жыл банкі деп таныды [28].
1.2 Банк ЦентрКредит АҚ - ның 2018-2019 жылғы қаржы-шаруашылық қызметі
Активтердің сапасы активтік операциялардың түрлендірілуіне, тәуекелді активтердің көлеміне, толық құны жоқ активтердің көлеміне және активтердің өзгеріске ұшырау белгілеріне қарай анықталады.
Активті операциялар көмегімен банктер өз қарамағындағы ресурстарды пайда табу үшін және де өздерінің өтемпаздығын қолдауды қамтамасыз ету үшін орналастырады. Оған келесілер жатады:
oo шаруашылық жүргізуші субъектілерге әр түрлі қажеттіліктерді қамтамасыз ету үшін қысқа, ортақ және ұзақ мерзімді несие беру;
oo халыққа тұтыну несиесін беру;
oo құнды қағаздар сатып алу үшін несие беру;
oo лизингтік операциялар;
oo факторингтік операцияларға несие беру;
Көрсетілген активті операциялардың ішінде ең бастысы қайтарымдылық, мерзімділік және ақылық негізінде несиелеу операцияларын жүргізу болып табылады. Кейбір банктердің несиелеуден табатын табысы барлық табысының 80 пайызынан асып кетеді.
Банк активтері - пайда табу мақсатында банктік ресурстарды әр түрлі активтер бойынша орналастырылған қаражаттары болып табылады.
Банк активтерінің құрылымы баланстың актив жағында көрсетілген сапасына қарай бөлінген баптардың баланс нәтижесіне қататынасын сипаттайды [12].
1-кесте
Банк ЦентрКредит АҚ-ның активті операциялар құрылымы
Көрсеткіштер
2018 жыл
2019 жыл
млн. теңге
Үлес салмағы,%
млн. теңге
Үлес салмағы,%
Ақша қаражаты мен оның эквиваленті
258787
18,9
188056
14,1
Пайда немесе шығын арқылы әділ құнымен көрсетілетін қаржы активтері
54492
4,0
33592
2,5
Қолдағы сатуға арналған инвестициялар
106139
7,7
150135
11,2
Өтеуге дейін ұсталатын инвестициялар
34191
2,59
-
-
Банктердегі қаражат
6834
0,5
13140
0,9
Клиенттерге және банктерге берілген несие
818742
60,1
831251
62,4
Пайдаға салынған ағымдағы салық бойынша талаптар
71
0,005
712
0,05
Негізгі құралдар және материалдық емес активтер
38950
2,8
40820
3,06
Өзге активтер
44045
3,2
72792
5,4
Барлық активтер
1362251
100
1330498
100
1- кестеде біз банктің барлық активтерінің үлкен бөлігін клиенттерге және банктерге берілген несие алып тұрғанын көреміз. Оның үлес салмағы 2018 жылы 60,1 пайызды құраса, 2019 жылы 62,4 пайызды құрады.
Келесі кезекте ақша қаражаты мен оның эквивалентін қарастырсақ болсақ, оның үлес салмағы өткен жылы 18,9 пайызды құраса, есепті жылы 14,1 пайызды құрап отыр.
Қолдағы сатуға арналған инвестициялар 2018 жылы 106139 млн. теңгені, яғни барлық активтердің 7,7 пайызын құрады. Есепті жылы оның үлес салмағы 11,2 пайызға тең болды.
Ал ең төменгі үлесті пайдаға салынған ағымдағы салық бойынша талаптар құрап отыр, ол 2018 жылы 71 млн. теңгені құрап активтер үлесінен 0,005 пайызды құраса, есепті жылы оның сомасы 712 млн теңгені құрап активтер үлесінен 0,05 пайызды құрап отыр. Бұл көрсеткіш айтарлықтай көтерілгенін байқаймыз.
Активтер соммасының жоғарылауы банктің тиімді жұмыс жасап, қаражаттарын тиімді орналастыра алғандығын көрсетеді[18].
Жоғарыдағы кестеде Банк ЦентрКредит АҚ-ның 2018-2019 жж активтерінің ауытқуы мен өсу қарқыны көрсетіліп, есептелінген. Өткен жылмен салыстырғанда есеп беру жылы активтердің жалпы соммасы -31753 млн. теңгеге төмендеген, яғни 3,4 %-ға . Бұл банктің 2018 жылмен салыстырғанда 2019 жылы жұмысының сәл болса да нәтижелі болғандығын көрсетеді.
2-кесте
Банктің активті операцияларына талдау, млн.теңге
Көрсеткіштер
2018 жыл
2019 жыл
Ауытқуы (+;-)
Өзгеру қарқыны, %
Ақша қаражаты мен оның эквиваленті
258787
188056
-70731
72,6
Пайда немесе шығын арқылы әділ құнымен көрсетілетін қаржы активтері
54492
33592
-20900
61,6
Қолдағы сатуға арналған инвестициялар
106139
150135
43996
141,4
Өтеуге дейін ұсталатын инвестициялар
34191
-
-
-
Банктердегі қаражат
6834
13140
6306
192,2
Клиенттерге және банктерге берілген несие
818742
831251
12509
101,5
Пайдаға салынған ағымдағы салық бойынша талаптар
71
712
641
1002,8
Негізгі құралдар және материалдық емес активтер
38950
40820
1870
104,8
Өзге активтер
44045
72792
28747
165,2
Барлық активтер
1362251
1330498
-31753
97,6
Ескертпе: Банк ЦентрКредит АҚ-ның 2018-2019 ж.ж. шоғырланған есеп берулері бойынша автормен құрастырылған
Пайда немесе шығын арқылы әділ құнымен көрсетілетін қаржы активтері өткен жылымен салыстырғанда есепті жылы -20900млн. теңгеге азайып отыр.
Ақша қаражаты мен оның эквиваленті 2018 жылы 258787 млн тг құраса, 2019 жылы 188056 млн тг құрап, есепті жылы -70731 млн тг құрап төмендеген және төмендеу қарқыны 72,6 пайызды құрап отыр.
Банктердегі қаражат 2018 жылы 6834 млн тг болса 2019 жылы 13140 млн тг құрап есепті жылы 6306 млн тг өскенін көріп отырмыз.
Өтеуге дейін ұсталатын инвестициялар 2018 жылы 34191 млн. тг құраса, 2019 жылы бұл көрсеткіш мүлдем болмаған, сол себепті өсім де байқамаймыз.
Келесі суреттен көріп отырғанымыздай ақша қаражаты мен оның эквиваленті -70731 млн тг есепті жылы төмендеген. Өтеуге дейін ұсталатын инвестициялар есепті жылы көрсеткіші болмаған. Өзге де активтер 2018 жылы 44045 млн тг болса, 2019 жылы 72792 млн тг құрап 28747 млн тг көбейген.
1 сурет. Банк ЦентрКредит АҚ-ның активтерінің құрылымы, млн. теңге
Сонымен өзгері қарқынына қарайтын болсақ, пайдаға салынған ағымдағы салық бойынша талаптар 1002,8 пайызға өскен, өзге активтер 165,2 пайызға өскен, қолдағы сатуға арналған инвестициялар 141,4 пайызға өсім қарқынын көрсетіп тұр және банктердегі қаражат 192,2 пайызға өсім қарқынын көрсетіп тұр.
Ал төмендеу қарқынын пайда немесе шығын арқылы әділ құнымен көрсетілетін қаржы активтері 61,6 пайызға және ақша қаражаты мен оның эквиваленті 72,6 пайызға төментеу қарқынын есептеу жылы көрсетіп тұр.
Банк ресурстары - бұл банктің пассивтік операциялар негізінде қалыптасқан және барлық активтік операциялар негізінде қалыптасқан және барлық активтік операциялар бойынша банк өтімділігін қамтамасыз ету және пайда табу мақсатында орналастыруға бағытталған банктің меншікті және тартылған қаражаттарының жиынтығы болып табылады [13].
Банктің меншікті капиталы - банктің қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық және шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін құрылған банктің әр түрлі қорлары мен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты және өткен жылдардағы бөлінбеген пайдасы болып табылады.
Келесі кестеде Банк ЦентрКредит АҚ-ның 2018-2019 жылдардағы жағдайы бойынша балансының пассивтеріне талдау жасалып отыр[4].
3 кестеде банктің барлық міндеттемелері 2018 жылы 1262986 млн. теңгені құраса, 2019 жылы 1201815 млн. теңгеге тең болды. Осының ішінде үлкен үлесті клиенттер мен банктердің қаражаты алып отыр, ол 2018 жылы 83,4 пайзды құраса, 2019 жылы 81,3пайызды құрады.
Банктердің және қаржы ұйымдарының қаражаты мен несиелері 2018 жылы 109649 млн. тг құрап үлесі 8,6 пайыз, ал 2019 жылы 98791 млн тг құрап үлесі 8,2 пайызға тең.
3-кесте
Банк міндеттемелерінің құрылымы
Көрсеткіштер
2018 жыл
2019 жыл
млн. теңге
үлес салмағы, %
млн. теңге
үлес салмағы, %
Пайда немесе шығын арқылы әділ құнымен көрсетілетін қаржы құралдары
9227
0,75
9199
0,7
Банктердің және қаржы ұйымдарының қаражаты мен несиелері
109649
8,6
98791
8,2
Клиенттер мен банктердің қаражаты
1053902
83,4
976952
81,3
Шығарылған борыштық бағалы қағаздар
24809
1,9
17328
1,4
Пайдаға салынған кейінге қалдырылған салық бойынша міндеттемелер
2381
0,1
9580
0,7
Реттелген облигациялар
53333
4,2
75454
6,2
Өзге міндеттемелер
9685
0,7
14311
1,1
Барлық міндеттемелер:
1262986
100
1201815
100
Ескертпе: Банк ЦентрКредит АҚ-ның 2018-2019 ж.ж. шоғырланған есеп берулері бойынша автормен құрастырылған
Ең төменгі үлес пайдаға салынған кейінге қалдырылған салық бойынша міндеттемелер құрап отыр, олар 2018 жылы 0,1 пайыз, 2019 жылы 0,7 пайыз үлесті құрады. Ендігі кезекте банк міндеттемелерінің 2019 жылы салыстырмалы үлес салмағын диаграмма құру арқылы салыстырып көрейік.
2 сурет. Банк міндеттемелерінің2019 жылғы үлес салмағы, %.
Бұл суреттен көріп отырғанымыздай үлкен үлесті клиенттер мен банктердің қаражаттары құрап отыр, ол 81,3 пайыз, одан кейінгі орында банктердің және қаржы ұйымдардың қаражаты мен несиелері құрап отыр, ол 8 пайыз, реттелген облигациялар6 пайызды құрап отыр.
Ендігі кезеңде банк капиталының құрамын талдайық. Сонымен қатар капиталдардың үлес салмағын талдауға болады.
4-кесте
Банк капиталының құрылымы
Көрсеткіштер
2018 жыл
2019 жыл
млн. теңге
үлес салмағы,%
млн. теңге
үлес салмағы,%
Жарғылық капитал
69789
70,3
69569
53,9
Қолдағы сатуға арналған инвестицияларды қайта бағалау қоры және бағам айырмашылығының қоры
-1939
1,9
-1101
0,8
Қайта бағалауға арналған резерв
4625
4,6
4444
3,4
Бөлінбеген пайда
26387
26,5
128487
99,6
Барлық капитал
99265
100
128883
100
Жоғарыдағы кесте мәліметтерінен Банк ЦентрКредит АҚ-ның капиталы 2019 жылы 128883 млн. теңгені құрап отырғанын көреміз. Бұл көрсеткіш өткен жылы 99265 млн. теңгеге тең болды. Осы барлық капиталдың ішінде жарғылық капитал 53,9 пайызды алып жатыр, үлес салмағы бойынша келесі кезекте бөлінбеген пайда тұр. Оның үлес салмағы 2018 жылы 26,5пайызды құраса, 2019 жылы 99,6 пайызға құраған.
5-кесте
Банк ЦентрКредит АҚ- ның 2018-2019 жж. пассивті операцияларын талдау, млн.теңге
Көрсеткіштер
2018 жыл
2019 жыл
Ауытқу (+;-)
Өзгеру қарқыны,%
Пайда немесе шығын арқылы әділ құнымен көрсетілетін қаржы құралдары
9227
9199
-28
99,6
Банктердің және қаржы ұйымдарының қаражаты мен несиелері
109649
98791
-10858
90,0
Клиенттер мен банктердің қаражаты
1053902
976952
-76950
92,6
Шығарылған борыштық бағалы қағаздар
24809
17328
-7481
69,8
Пайдаға салынған кейінге қалдырылған салық бойынша міндеттемелер
2381
9580
7199
402,3
5 кесте жалғасы
Реттелген облигациялар
53333
75454
22121
141,4
Өзге міндеттемелер
9685
14311
4626
147,7
Барлық міндеттемелер:
1262986
1201815
-61371
95,1
Жарғылық капитал
69789
69569
-220
99,6
Қолдағы сатуға арналған инвестицияларды қайта бағалау қоры және бағам айырмашылығының қоры
-1939
-1101
838
56,7
Қайта бағалауға арналған резерв
4625
4444
-181
96,0
Бөлінбеген пайда
26387
128487
102100
486,9
Барлық капитал
99265
128883
29618
129,8
Пассивтердің барлығы
1362251
1330498
-31753
97,6
Талданып отырған кестеде банктің пассивтік операциялары көрсетілген. Міндеттемелерге келетін болсақ, банктің барлық міндеттемелері 2018 жылы 1262986 млн. теңгені құрады, ал2019 жылы 1201815 млн. тг құрап есепті жылмен салыстырғанда -61371млн. теңгеге төмендеген немесе төмендеу қарқыны 95,1 пайыз. Оның ішінде, клиенттер мен банктердің қаражаты 2018 жылы 976952 млн. теңгені құрады, яғни 2019 жылмен салыстырғанда -61371 млн. теңгеге төмендеген.
Ал, капиталға келетін босақ, меншікті капиталдар 2019 жылы 128883 млн. теңгені құрады, яғни базистік жылмен салыстырғанда 29618 млн. теңгеге жоғарылаған. Соның нәтижесінен есепті жылы бөлінбеген кіріс көлемі 102100 млн тг өсті. Яғни, меншікті капиталдардың өсуі бұл банктің пассив құрылымының сапасын және санын өзгертуге оң әсерін тигізеді.
3 сурет. Банктің міндеттемелері мен капиталының құрылымы
Қорыта келе, біз Банк ЦентрКредит АҚ-ның пассивті операциялары 2018 жылы 1362251 млн. теңгені құраса, 2019 жылы 1330498 млн. теңгеге, яғни 3,4 пайызға төмендегенін көреміз немесе -31753млн. теңгеге.
Төмендегі суретте банк пассивтерінің ішіндегі міндеттемелер мен капиталдың 2018-2019 жылдар аралығынындағы өзгеруі мен үлесінің ауытқуларын талдаймыз.
3-суретке қарасақ банктің пассивтік операцияларының құрамындағы міндеттемелердің үлесі капитал үлесіне қарағанда жоғары.
2018 жылы міндеттемелер пассивтер құрамынан 92,7 пайызын алса, ал 2019 жылы 90,3 пайызын құрап отыр.
Пассивтер құрамындағы капиталдың үлесі 2018 жылы 7,2 пайызын құраса, ал 2019 жылы 9,6 пайыз үлесін алып отыр.
Бұдан түйін келтіретін болсақ 2018 жылы міндеттемелер пассивтер құрамынан талдағанда жоғары болса, ал 2019 жылы капиталдың пассивтер құрамынан 2,4 пайызға өсіп 9,6 пайыз үлесін алғанын байқаймыз.
2. Ұйымдардағы персоналдарды басқарудың теориялық негіздері
2.1 Ұйымның қызметін басқарудағы персоналды басқару және оның ролі
Ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруда персонал - бұл адамдардың жеке сапаларының күрделі жиынтығы, оның ішінде әлеуметтік - психологиялық қасиеттері басты рөл атқарады, персонал - кәсіпорынның экономикалық және инновациялық кеңістігінің маңызды бөлігі. Персонал ұйымдағы барлық адамдар ресурстарының жиынтығы. Ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруда персонал - бұл ұйымның болашағын анықтайтын стратегиялық фактор, себебі тек адамдар ғана жұмысты орындайды, идеяларды ұсынады және кәсіпорынның әрі қарай дамуына мүмкіншілік береді. Ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруда, персонал - кадрлар түсінігін қамтитын неғұрлым кең ұғым, сондықтан персоналды басқару негізі болып ұйым мақсаттарына жету, өндірістік жүйелердің қызмет етуіне жұмыскерлердің потенциалын неғұрлым толық және тиімді пайдалану мен дамыту тұрғысынан қарағанда өндіріс процесінде қызметкерлердің ара қатынасы өте маңызды роль атқарады.Ал кадрлар дегеніміз - кәсіптік біліктілік , әлеуметтік психологиялық, жыныстық, жастық және басқа құрылымдық бөлшектермен сипатталатын кәсіпорын жұмыскерлерінің жиынтығы.
Ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруда, персоналды басқару - іс-әрекеттің функционалды ортасы, оның мәселесі кәсіпорынды керек уақытта, қажетті мөлшерде және талап етілетін сапада кадрлармен қамтамасыз ету, оларды дұрыс орналастыру және ынталандыру. Персоналды басқару мақсаты - жалпы ұйымның игілігі мен жұмыскерлердің жеке мүдделерін ескере отырып, әрекет ететін еңбекке қабілетті ұжымды қалыптастыру болып табылады. Кәсіпорын персоналы бір мезетте басқарудың объектісі де, субъектісі де бола алады. Себебі объект - олар өндірістік процестің бір бөлігі болып табылады.
Бөлімшелер - персоналды басқару функцияларын атқарушылар, яғни кең мағынада персоналды басқару құрылымы ретінде қарастырылады. Ұйымда персоналды басқару бойынша негізгі құрылымдық бөлім кадрлар бөлімі болып табылады. Ол кадрларды жұмысқа қабылдау, босату, оқыту, біліктілігін көтеру және қайта даярлау функцияларын атқарады. Соңғы екі функцияны орындау үшін көп жағдайда кадрларды даярлау бөлімі немесе оқыту бөлімдері құрылады. Ұйымдарда әлеуметтік мәселелерді шешу үшін әлеуметтік зерттеу немесе қызмет көрсету бөлімдері ашылды. Бірқатар ұйымдарда персоналды басқару бойынша директор орынбасарының жетекшілігімен кадрлармен жұмыс істеуге қатысы бар бөлімдерді біріктіретін персоналды басқару жүйелері құрылады.
Ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруда, персоналды басқару қызметінің құрылымы көп жағдайда ұйымның сипатымен, көлемімен, сол қатарлы ұйымды басқарудың қазіргі әрекет етуші жүйесімен анықталады. Кіші және орта ұйымдарда персоналды басқару жөніндегі көп функцияларды бөлімше жетекшілері, ал ірі ұйымдарда оларды орындайтын жеке өзіндік құрылымдық бөлімшелер қалыптастырады.
Кәсіпорынның персоналын басқару өзара байланысқан келесі іс-әрекеттерден тұрады:
1. Кәсіпорын стратегиясына сәйкес әртүрлі біліктілігі бар жұмысшылар, инженерлер, менеджерлерге деген қажеттілігін анықтау.
2. Еңбек нарығын талдау және жұмысбастылықты басқару.
3. Персоналды іріктеу және бейімдеу.
4.Кәсіпорын қызметкерлерінің мансабын, олардың кәсіби және әкімшілік өсуін жоспарлау.
5. Еңбек етуге қолайлы жағдай жасау.
6. Мотивация жүйесін жасау және т.б.
Персоналды басқару келесі мақсаттарды көздейді:
1. Жалпы мақсаттарға жетуде кәсіпорынға көмек көрсету.
2. Жұмыскерлердің шеберлігі мен мүмкіндіктерін тиімді пайдалану.
3.Кәсіпорында біліктілігі жоғары және қызығушылық танытатын қызметкерлермен қамтамасыз ету.
4. Жұмыскерлердің өз жұмыстарына барынша толық қанағаттануына, олардың өздерін толық көрсете алуына ұмтылу, ал бұл өз алдына әрбір жұмыскердің осы кәсіпорында жұмыс істеу тілегін жоғарлатады және адамның потенциалын тиімді пайдалануды меңгеру.
Ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру мақсатында персоналды басқару үшін құрылған мақсаттар жүйесі бір жағынан жұмыскерлердің әкімшіліктен қандай мұқтаждықты қанағаттандыруды талап етуге құқы бар екендігіне қатысты сұраққа жауап алуы, екінші жағынан персоналды пайдалану бойынша ұйымның әкімшілігі өз алдына қандай мақсаттарға жету үшін адамдарға қандай жағдайлар жасайтынына жауап беруі. Ең жоғарғы мақсат персоналды басқару жүйелері кәсіпорынның таза табысы адамдардың әлеуметтік қажеттіліктерін өндірісте қанағаттандыру болып табылады.
Сурет 4.Ұйымның персоналды басқару жүйесінің қазіргі ұйымдық құрылымының схемасы
Персоналды басқарудың ұйымдық құрылымы ұйымның мөлшеріне сәйкес келуі және өндірістік жүйеге қарағанда аса күрделі болмауы тиіс. Әдетте, ұйымның өлшемінің персоналды басқару құрылымына әсері кадрларды басқару иерархиясы деңгейлерінің санын арттыру түрінде көрінеді. Егер ұйым кішкентай және басшы персоналдың қызметін жалғыз басқара алатын болса, онда қарапайым Ұйымдық құрылым қолданылады.
Егер қызметтің жекелеген мамандандырылған түрлері пайда болса, онда персоналды басқаруда аралық деңгей пайда болады және желілік және функционалдық құрылым қолданылады. Ұйымның одан әрі өсуі басқару иерархиясында жаңа деңгейлердің туындауына әкелуі мүмкін, соның салдарынан персоналды басқару құрылымы да күрделенетін болады. Дәл осындай өзгерістер ұйымның ұйымдық-құқықтық нысанын да тудырады: ол қиын болған сайын, бөлімшелердің деңгейі соғұрлым көп персоналды басқарудың ұйымдық құрылымы болады. 3-суретте ұйым персоналын басқару жүйесінің қазіргі ұйымдық құрылымының сұлбасы келтірілген.
Құрылымдық бірліктердің саны және олардың басқару иерархиясында өзара орналасуы да ұйымда қандай техника мен технологияның қолданылатындығына байланысты. Персоналды басқарудың ұйымдық құрылымы техникалық-технологиялық және тиісті кадрлық жаңартуды табысты жүргізетіндей етіп құрылуы тиіс екеніне күмән жоқ.
Персоналды басқару құрылымы менеджерлер тарапынан оған деген қарым-қатынасына айтарлықтай тәуелді (олар құрылымның қандай түрін көреді және адамдарды басқарудың дәстүрлі емес нысандарын енгізуге қаншалықты дайын). Жоғары білікті қызметкерлер, сондай-ақ шығармашылық бағыты бар қызметкерлер оларға көбірек еркіндік пен дербестік беретін ұйымдастыру құрылымдарын көреді. Қызметкерлері, орындайтын операциялар, бағытталған қарапайым және дәстүрлі ұйымдастырушылық басқару құрылымын.
Ұйымның ішкі ортасының серпінділігі сондай-ақ персоналды басқарудың ұйымдық құрылымын айқындайтын салмақты фактор болып табылады. Егер ішкі орта тұрақты болса және онда шамалы өзгерістер байқалса, онда икемділігі аз және оларды өзгерту үшін үлкен күш-жігерді қажет ететін ұйымдық құрылымдар қолданылуы мүмкін. Егер ішкі жүйе серпінді болса, онда персоналды басқарудың ұйымдық құрылымы икемді және осы өзгерістерге тез жауап беру қабілеті болуы тиіс. Атап айтқанда, ол орталықсыздандырудың жоғары деңгейін және құрылымдық бөлімшелердің басшыларында басқарушылық шешімдер қабылдауда үлкен құқықтардың болуын болжауы тиіс.
Персоналды басқару стратегиясы да ұйымдық құрылымды таңдауға елеулі әсер етеді. Алайда, ұйым персоналды басқаруға қатысты жаңа стратегияны іске асыруға көшкен сайын құрылымды өзгерту міндетті емес. Басқарудың қазіргі құрылымы жаңа стратегияға қаншалықты сәйкес келетінін белгілеу қажет, ал содан кейін, егер қажет болса, тиісті өзгерістер жүргізу қажет.
Осылайша, персоналды басқару құрылымы қалай жобаланғанына, бөлімшелер мен жекелеген қызметкерлер арасында мақсаттар мен функциялар қалай бөлінетініне, сондай-ақ өкілеттілікті беру қаншалықты негізделетініне байланысты персоналда ұйымды басқаруда сенім мен демократизм дәрежесі туралы түсінік қалыптасады.
Персоналды басқару жүйесінің жұмыс істеу сапасы оның қызметкерлерінің кәсіби дайындығына ғана емес, сонымен қатар жеке маманның жүктемелеріне, яғни оның еңбек қарқындылығына байланысты. Мамандардың ұсынымдарына сәйкес, бұл жүктеме кадр қызметінің бір қызметкеріне 100-120 адамнан аспауы тиіс. Ірі өнеркәсіптік және сауда ұйымдарының кадрлық қызметі осындай жүктемеге неғұрлым жақын.
2.2 Ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру негізінде кәсіпорындағы персоналды басқару әдістері
Ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруда персоналды басқару әдістері бұл ұйымның алға қойған мақсаттарына жету үшін басқарушылық объектіге әсер ететін әдістердің жиынтығы.
1. Ұйымдастырушы әкімшілік әдістері еңбек тәртібінің қажеттілігін, жауапкершілікті адамның белгілі бір ұйымда тікелей директивалық нұсқауларға негізделген жағдайларда еңбек ету керектігін түсінген саналы мотивке (уәжге) бағытталған. Ұйымдастырушы әкімшілік әдістері негізінде жетекшінің билігіне, оның құқығына, тәртіпті ұйымдастыру мәніне және жауапкершілігіне тіреледі. Ұйымдастырушы әкімшілік әдістері бұйрық, шешім, қаулы, жарғы және т.б. жатады.
Бұйрық - басқарушының өкілеттілігін міндетті түрде орындау. Құжаты. Ол жалпы, жеке, ауызша, жазбаша болуы мүмкін.
Шешім - басқарушының бағынушыға берген оның нәтижесі туралы хабарлама.
Қаулы - белгілі шешім қабылдауда ұжымдық басқару органдарымен қабылданған акт.
Жарғы - нақты орындаушыға бағытталған басқару шешімінің формасы.
2. Басқарудың экономикалық әдісі - негізгі нәсілдердің қатарына жатады және келесі түрде жүзеге асырылады: жоспарлау, талдау, шаруашылық есеп, бағаның қалыптасуы, қаржыландыру, ұжымдық материалдық қорды, таза табысты, еңбек ақыны пайдалануда өз билігін жүргізу, экономикалық мүдделерін, жаңа мүмкіндіктерді және пайда болған резервтерді пайдалануға экономикалық тәуелсіздік алуға мүмкіншілік беру.
Персоналды басқарудың экономикалық әдістеріне техникалық экономикалық талдауларда жатады. Экономикалық әдістер басқарудың барлық деңгейінде қолданылады.
3. Әлеуметтік - психологиялық әдістер еңбек ұжымында кездесетін жеке қарым-қатынастар байланысына әсер ететін арнайы әдістердің жиынтығын білдіреді. Экономикалық - әлеуметтік әсер ету әдістемелері мен тәсілдері көп жағдайда жетекшінің дайындығы, жеке білім деңгейі, ұйымдастырушылық қабілеті мен психология саласындағы білімдерімен анықталады.
Кәсіпорын деңгейінде әлеуметтік - психологиялық әдістердің мына түрлері қолданылады: сұрау, интервью, әңгімелесу, тест, анкета.
Сұрау әдісі - бұл нақты сұраққа бір жақты жауап беру (иә, жоқ)ақпарат алу үшін қолданылатын әдіс.
Әңгімелесу - сұраққа жауап беру.
Интервью - сұраққа жауап беру арқылы, бірақ барлық алынған жауаптар, сұрақтар жазылып отырады.
Анкета - жазбаша түрде дайын жауапқа жауап беру.
Тест - дұрыс жауапты таңдау.
Персоналдық басқарудың мазмұны - кәсіпорынның тиімді әрекет етуі мен ондағы жұмыс істейтіндердің жан-жақты дамуын қамтамасыз ету мақсатында жұмыскердің еңбек ету сапасын пайдалану үшін жағдай жасау, кәсіпорын деңгейіндегі жұмысшы күшін қалыптастыру, бөлу, қайта бөлу процестеріне өзара байланысқан ұйымдастырушы экономикалық және әлеуметтік шаралардың көмегімен жүйелі, жоспарлы түрде ұйымдастырылған әсері.
Қазіргі банктің басқару жүйесінде қызметкерлер қызметі ерекше орын алады. Кредиттік ұйымдардың аса маңызды ерекшелігі осы мамандандырылған қызмет тікелей ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1.1 Банк ЦентрКредит АҚ-ның даму тарихы және сипаттамасы
1988 жылы қыркүйек айында КСРО-ның алғашқы кооперативтік банктерінің бірі - Алматылық Орталық кооперативтік банк құрылды.
1991 жылдың тамызында Банк Қазақ Акционерлік ЦентрБанк ретінде қайта тіркелді.
1993 жылы қарашада Банк Қазақстан Қор Биржасының мүшелігіне кірді.
1994 жылы қыркүйек айында Шағын және орта бизнесті дамыту үшін ЕҚДБ несие желісін басқару бойынша агент ретінде - екі Қазақстандық банктің бірі болып арнайы өкілеттікке ие болды.
1995 жылы Қазақстандық Интернационалдық банк Chase Manhattan Bank-тен және Қазақстан Республикасы Үкіметінен 100 % акция пакетін сатып алды.
1996 жылы Банк Western Union ақша аударымдары жүйесінің Орталық Азия және Қазақстан бойынша өкілі болды. Сонымен қатар Банк Ақтау қаласындағы теңіз портын қайта өңдеу үшін бөлінген 54 млн. USD мөлшеріндегі ЕҚДБ несие желісін басқару бойынша өкіл ретінде таңдалды.
1996 жылы қараша Банк "Банк ЦентрКредит" ААҚ ретінде қайта тіркелді.
1997 жылы Австриялық Raiffaisen Investment AG" және Ирландиялық "Bank of Ireland International Services Ltd" бірлесіп Twinning бағдарламасына қатысу басталды, банк екінші деңгейлі банктердің бірінші тобына енгізілді және жекешелендіру, "Жилстройбанк" ЖАҚ жекешелендіру бойынша тендерлерді ұтып алды. Осы жылы "Фронт-офис және Бэк-офис" қағидалары бойынша қызмет көрсетудің жаңа жүйесі енгізілді.
1998 жылы шілдеде "Банк ЦентрКредит" АҚ-тың "Жилстройбанк" ЖАҚ-пен қосылу арқылы қайта ұйымдасуы аяқталды.
1999 жыл кастодиандық іс-әрекетті жүзеге асыру бойынша лицензия алынды. Thomson Bank Watch агенттігі тарапынан халықаралық несиелік рейтингі расталды. Банктің акциялары Қазақстан Қор Биржасының А санатының ресми тізіміне енгізілді. Thomson Bank Watch агенттігі: ұзақ мерзімді қарыздар бойынша Қазақстанның деңгейіне сәйкес келетін В деңгейдегі; қысқа мерзімді қарыздар бойынша - борышқа қызмет көрсету және сыйақы төлеу қабілеттігін көрсететін инвестициялық класстың үшінші санаты - LC-3 деңгейдегі халықаралық несиелік рейтингін берді. Сомасы US$ 11 млн. құрайтын синдикатталған бірінші қарыз алынды.
2000 жылы Банк жеке тұлғалардың салымдарына міндетті түрде ұжымдық кепілдік беру (сақтандыру) жүйесінің қатысушысы болды. №2 сертификат. Thomson Bank Watch агенттігі тарапынан халықаралық несиелік рейтингі расталды. Банк Visa International жүйесіне қатысушы мүше (Participant Member) ретінде қабылданды.
2002 жылы Банк ЦентрКредит АҚ-тың Жедел аударымдар жүйесіҚазақстан Республикасындағы ең үздік ақша аударымдары номинациясында жеңімпаз болып танылды. Moody's Investors Serviceхалықаралық рейтинг агенттігі Банк ЦентрКредит АҚ-қа келесі рейтингтерді белгіледі:
Ва2 - шет ел валютасындағы банктік депозиттер бойынша ұзақ мерзімді рейтинг;
NP - шет ел валютасындағы банктік депозиттер бойынша қысқа мерзімді рейтинг;
D- - қаржылық тұрақтылық рейтингі.
Барлық рейтингтердің болжамы - тұрақты болды.
2003 жылы FMO Голландиялық даму банкімен және DEG Неміс даму банкімен мерзімі 5 жылға жалпы сомасы 8 млн. долларды құрайтын несиелік келісімге қол қойылды. Нарықты зерттеу жөніндегі Еуропалық орталықтың құрметті кеңесі (EMRС) Банк ЦентрКредит ААҚ-на Шағын және орта бизнес бойынша үздік банк номинациясында Еуромаркет-2003 жүлдесі сыйлығымен марапаттады. Банктің құрамында Несиелік тәуекелдіктер департаменті, Шағын және орта бизнесті несиелеу департаменті және Монетарлық операциялардың бэк-офисі басқарамасы құрылды. Шағын бизнесті қаржыландыру бағдарламасының екінші кезеңін іске асыруға 10 млн. доллар көлемінде қарыз беру туралы ЕҚДБ-мен келісімге қол қойылды.
Осы жылы ҚР Ауыл шаруашылық министрлігінің Астық қолхаттары бойынша міндеттемелерге кепілдік беру қоры АҚ және Еуропалық қайта құру және даму банкімен бірлесе отырып, Банк ЦентрКредит АҚ агробизнесті несиелеу жобасын іске асыруға кірісті. Шетелдік банктер синдикатынан тағы бір жылдық опционы бар, мерзімі бір жылға 36 млн. доллар көлемінде жаңа қарыз ұсынылды. ЦентрКредит Банкі 2003 жылы ЕҚДБ шағын бизнесті несиелеу бағдарламасы (ШБНБ) бойынша Қазақстандағы ең қарқынды дамушы банк ретінде танылды.
Сонымен қатар мемлекеттік және қаржы институттарының өкілдері, ғалымдар мен бизнесмендер қатысқан Кәсіпорындар қаржысының тазалығы шағын және орта бизнесті несиелеудің негізгі факторы ретінде атты конференция ұйымдастырылды. Банктің құрылғанына 15 жыл толды. Мерейтойға арнап Жылдар елегінен өткен сенімділік атты естелік кітап шықты.
Банк 2003 жыл, тамыз айынан бастап Банк American Express төлем жүйесінің карточкаларын таратуға кірісті және ЦентрКредит Банкі өзінің Оқыту орталығын ашты.
Банк ЦентрКредит АҚ Күміс серіппе жүлдесімен және Жаңа есім - Жаңа тұлға номинациясында грамотамен марапатталды. Fitch рейтинг агенттігі Банк ЦентрКредит АҚ-тың ұзақ мерзімді рейтингін - В--тан В+-ке дейін көтерді.
2004 жылы 28 шетелдік банктерден құралған синдикатпен сомасы 70 млн. АҚШ долларын құрайтын әр түрлі қаражат көзінен алынған қарыздың мерзімін ұзарту туралы келісімге қол қойылды. ЦентрКредит Банкі Қазақстан тарихында бірінші болып қазақстандық Валют-Транзит банкіне әр түрлі қаражат көзінен алынған қарызды ұйымдастырушы болды. Бұл қарыз қазақстандық нарықта ұйымдастырылды.
Еуропалық қайта құру және даму банкімен ауыл шаруашылық жабдықтарын сатып алуды қаржыландыруды қамсыздандыру үшін сомасы 6 млн. долларды құрайтын келісімге қол қойылды. ЦентрКредит Банкі қазақстандық астықтың ірі мемлекеттік экспортері Азық-түлік Келісімшарт Корпорациясы үшін бірегей клубтық мәміленің ұйымдастырушыларының бірі болды, сондай-ақ бұл мәміле бойынша несие берушілер cooperatieve centrale raiffeisen-boerenleenbank b.a., rabobank international және natexis banques populaires болды. ЦентрКредит Банкінің активтері 1 млрд. АҚШ долларынан асты, бұл Банктің құрылғанына 16 жыл толуына сәйкес келді. 2004 жыл, тамыз айында
ЦентрКредит Банкі Республикадағы жеті ірі коммерциялық банкпен бірге Қазақстанда құрылған бірінші Несиелік бюроның акционері болды. Fitch халықаралық рейтинг агенттігі ЦентрКредит Банкінің ұзақ мерзімді рейтингін В+ деңгейінде, қысқа мерзімді рейтингін В деңгейінде, қолдау рейтингін 4 деңгейінде растай отырып, жеке рейтингін "D" деңгейіне дейін жоғарылатты. Бұл Банктің өсіп келе жатқан пайдалылығын және шоғырлануын көрсетеді. Шетелдік валютадағы депозиттер бойынша рейтинг Ва1 дейін жақсартылды. Сонымен қатар Голландиялық Rabobank қатысуымен 3 млн. доллардан 6 млн. долларға дейін несие желісін ұлғайту жөніндегі астық қолхаттарының бағдарламасы бойынша Еуропалық қайта құру және даму банкімен келісімге қол қойылды.
Қатысушы халықаралық коммерциялық банктердің саны (21) бойынша Банк тарихындағы ең ірі - 45 млн. долларды құрайтын сомадағы синдикатталған қарыз тартылды. Moody's Investors Service халықаралық рейтинг агенттігі Банктің шетелдік валютадағы депозиттер бойынша ұзақ мерзімді рейтингін Ва1 дейін көтерді және қаржылық тұрақтылығы рейтингінің болжамын оң D- рейтингіне дейін жақсартты.
2004 жыл, сәуір айында Банктің атауы Банк ЦентрКредит Акционерлік қоғамы болып өзгертілді. ЦентрКредит Банкі Қаржы саласында мемлекеттік тілді енгізу және дамыту мәселелері бойынша конференция ұйымдастырып, өткізді. Конференцияны ұйымдастыруға Республикамыздың Ұлттық Банкі және ҚР Қаржыгерлер қауымдастығы үлкен үлес қосты. Банктің корпоративтік клиенттерін қаржыландыру үшін 24 млн. доллар көлемінде екі синдикатталған қарыз тартылды.
Western Union компаниясы әлемнің бес аймағындағы 500 ең табысты пункттері арасында жүргізген Клуб-500 атты сайысының аясында Банктің Тараз қаласындағы филиалы Western Union жүйесінің клиенттеріне қызмет көрсету сапасы бойынша бесінші орынды иеленді. Эксклюзив сараптамалық шолушы журналы жүргізген зерттеулердің нәтижесі бойынша ЦентрКредит Банкі Қазақстандағы ең үздік іскерлік беделі бар коммерциялық банктердің арасындағы рейтингте екінші орынды иеленді.
2005 жылы ЦентрКредит Банкі АҚШ үкіметінің OPIC мемлекеттік агенттігінің кепілдігімен 9 млн. АҚШ долларын құрайтын сомада несие алу жөнінен Wachovia Bank National Association (АҚШ) банкімен келісім жасады. Қарыз шағын және орта бизнесті, сондай-ақ Банктің жеке клиенттерін қаржыландыруға бағытталған. Банк өзінің бес жылдық реттелген облигацияларының бірінші эмиссиясын өтеуді жүзеге асырды.
Банк 200 млн. АҚШ долларын құрайтын әртүрлі қаражат көзінен алынған қарыз тартылды. Синдикатқа 40-тан астам халықаралық коммерциялық банктер мен қаржы ұйымдары қатысты.
Экспорттық-импорттық келісім шарттарды қаржыландыру үшін сомасы 200 миллион АҚШ долларын құрайтын әртүрлі қаражат көзінен алынған қарызды тарту жөнінде Raiffeisen Zentralbank Цsterreich Aktiengesellschaft-пен (Вена) және Citibank N.A.-мен (Лондон) келісімге қол қойылды. Синдикаттың құрамына 40-тан астам халықаралық коммерциялық банктермен қаржы ұйымдары кірді. Синдикат қақатысушылардың үштен бірі - қазақстандық коммерциялық банктермен бұрын өзара қатынаста болмаған жаңа банктер.
Еуропалық қайта құру және даму банкімен ЦентрКредитБанкіне Шағын және орта бизнесті несиелеу бағдарламасын іске асыру бойынша өкілеттікті толық тапсыру туралы меморандумға қол қойылды. Western Union компаниясы ЦентрКредит Банкін Бизнесті дамыту үшін номинациясында Еуропа және ТМД агенттері арасында жеңімпаз ретінде танып, Алтын гүлдесте сыйлығымен марапаттады.
Fitch Ratings халықаралық рейтинг агенттігі Банктің рейтингтерін: ұзақ мерзімді - В+ деңгейінде, қысқа мерзімді - В деңгейінде, жеке - "D" деңгейінде, қолдау - 4 деңгейінде растады. Ұзақ мерзімді рейтинг бойынша болжам - Тұрақты.
Осы 2005 жыл, қыркүйек айында Microsoft корпорациясымен Корпоративтік лицензиялар туралы келісімге қол қойылды. Атырау қаласында Банктің құрылыстың және жабдықтаудың халықаралық стандарттарына сай жаңа офисі ашылды. Қарағанды қаласында Банктің халыққа бөлшекті қызмет көрсету орталығы ашылды.
Visa Inetrnational халықаралық төлем жүйесі ЦентрКредит Банкінің мәртебесін эмиссия және эквайринг жүргізетін, сондай-ақ осы төлем жүйесімен барлық есеп айырысуларды тікелей іске асыратын тұрақты мүшесіне (Principal Member) дейін көтерді. Банк банктің еурооблигацияларының бірінші шығарылымы бойынша купондық сыйақының бірінші төлемін жасады. [27]
2005 жыл, тамызында Банктің Мәскеу қаласында өкілдігі ашылды. ЦентрКредит Банкі өз облигацияларының алтыншы шығарылымы бойынша купондық сыйақының бірінші төлемін іске асырды. І-ші жарты жылдықтың қорытындысы бойынша Банк 2,1 млрд. теңге сомасында таза табыс тапты, бұл өткен жылғы кезеңмен салыстырғанда 82,8%-ға көп. Бұл кезде активтер бір жылда 86%-ға көбейіп, 224,4 млрд. теңгені құрады, жеке капитал 16,8 млрд. теңгені құрады, сәйкесінше өсімі 77% құрады. Несиелік портфельдің өсімі 97% немесе 150,2 млрд. теңгені құрады.
Банк ішкі нарықтағы айналым мерзімі 10 жылды және сомасы 2 млрд. теңгені құрайтын облигациялардың жетінші шығарылымын орналастырды. Облигациялар KASE тізімінің А санатындағы ресми тізіміне енгізілді. [5]
Алматы қаласында № 10 және № 12 есеп айырысу-кассалық бөлімдердің негізінде Бөлшекті несиелеу орталықтары ашылды. ЦентрКредит Банкі мен Қазақстандық инвестицияларға қолдау көрсету орталығы арасында инновациялық және инвестициялық жобаларға инвестицияларды дамыту және тарту аясында ынтымақтасу және бірлесіп іс-әрекет ету туралы келісімге қол қойды. Банктің есеп айырысу-кассалық бөлімдерінің желісі 100 бірлікті құрады.
Халықаралық Қаржы Корпорациясымен (IFC) лизингтік жобаларды қаржыландыру үшін мерзімі 7 жылға сомасы 10 млн. АҚШ долларын құрайтын несиелік келісімге қол қойылды[12]. Банктің бесінші эмиссиясының купондық облигациялары бойынша жеке ипотекалық облигацияларды ұстаушыларға алғаш рет купондық сыйақы төленді.
Банктің төртінші эмиссиясының реттелген облигациялары бойынша купондық сыйақының бірінші төлемі жасалды. Астана қаласында Банктің Бөлшекті бизнес орталығы ашылды.
Банк капиталдың халықаралық нарығында сомасы 200 млн. АҚШ долларын құрайтын үш жылдық еурооблигациялардың бастапқы шығарылымын орналастыруды іске асырды.
Банк клиенттерінің келісімшарттарына экспорт алдындағы қаржыландыруды іске асыру мақсатында шетелдік банктердің синдикатымен сомасы 50 млн. АҚШ долларын құрайтын несиелік келісімге қол қойылды. Банктің құрылымында Халықаралық қатынастар департаменті құрылды.
2006 жылы Клуб-500 сайысының нәтижесі бойынша Банк ЦентрКредит АҚ Western Union төлемдеріне ең үздік қызмет көрсету сапасы үшін дипломмен марапатталды[19].
Дәл осы жылы сомасы 500 млн. АҚШ долларын құрайтын еуробондтарды орналастыру аяқталды. Raiffeisen Zentralbank AG (Вена) және Citibank N.A. (Лондон) банктерімен әр түрлі қаражат көзінен алынған несиенің сомасын 200 млн. АҚШ долларына дейін ұлғайтып, мерзімін ұзарту туралы келісімге қол қойылды.
Банктің еншілес компаниясы - BCC Invest Қазақстанның қор биржасына шығарылған компаниялардың саны бойынша отандық бағалы қағаздар нарығындағы кәсіби қатысушылар арасында бірінші орынды иеленді және бағалы қағаздар саудасының жалпы деңгейі бойынша нарықтағы жетекшілердің бірі болып танылды.
2006 жыл, қыркүйек айында банк 2,5 млрд. теңге мөлшерінде еурооблигацияларды орналастырды. Қызметінің әділдігін арттыру мәселелері бойынша ҚР Қаржылық қадағалау жөніндегі агенттігімен ынтымақтасу және бірлесіп қызмет ету туралы меморандум жасалды.
2006 жылы ING Bank, Standard Bank Pic және Mitsui Banking Corporation Europe Limited ұйымдастыруымен 300 млн. АҚШ долларын құрайтын сомада синдикатталған несиелік келісімге қол қойылды. Банк акционерлері ЦентрКредит Банкінің корпоративтік басқару кодексін қабылдады. Әр түрлі қаражат көзінен алынған сомасы 100 млн. АҚШ долларын құрайтын Schuldscheindarlehen несиелік келісіміне қол қойылды.
Fitch Ratings халықаралық рейтинг агенттігі CenterCredit International B.V. еурооблигацияларының болашақтағы шығарылымына "BВ-" ұзақ мерзімді рейтингін берді. Сонымен қатар Moody′s халықаралық рейтинг агенттігі ЦентрКредит Банкінің жүз пайыздық еншілес құрылымы болып табылатын CenterCredit International B.V. компаниясының Нидерландыда тіркелген еуроноталардың болашақтағы шығарылымына "Ва1" ұзақ мерзімді рейтингін берді. 2007 жылы Халықаралық Euromoney журналы Банк ЦентрКредит АҚ-ты Орталық, Шығыс Еуропа және Орта Азия банктерінің ішінде Менеджменті ең үздік банк деп таныды.
2008 жылы ЕҚДБ наградасы - 2009 жылы Қазақстанда сауда-саттыққа ықпал ету бағдарламасы аясындағы ең белсенді эмитент-банк.
2009 жылы ЕҚДБ наградасы - 2009 жылы Қазақстанда сауда-саттыққа ықпал ету бағдарламасы аясындағы ең белсенді эмитент-банк.
2010 жыл, желтоқсан The Banker журналы (Financial Times баспасы) ЦентрКредит Банкін Қазақстандағы 2010 жылы Жыл банкі деп таныды [28].
1.2 Банк ЦентрКредит АҚ - ның 2018-2019 жылғы қаржы-шаруашылық қызметі
Активтердің сапасы активтік операциялардың түрлендірілуіне, тәуекелді активтердің көлеміне, толық құны жоқ активтердің көлеміне және активтердің өзгеріске ұшырау белгілеріне қарай анықталады.
Активті операциялар көмегімен банктер өз қарамағындағы ресурстарды пайда табу үшін және де өздерінің өтемпаздығын қолдауды қамтамасыз ету үшін орналастырады. Оған келесілер жатады:
oo шаруашылық жүргізуші субъектілерге әр түрлі қажеттіліктерді қамтамасыз ету үшін қысқа, ортақ және ұзақ мерзімді несие беру;
oo халыққа тұтыну несиесін беру;
oo құнды қағаздар сатып алу үшін несие беру;
oo лизингтік операциялар;
oo факторингтік операцияларға несие беру;
Көрсетілген активті операциялардың ішінде ең бастысы қайтарымдылық, мерзімділік және ақылық негізінде несиелеу операцияларын жүргізу болып табылады. Кейбір банктердің несиелеуден табатын табысы барлық табысының 80 пайызынан асып кетеді.
Банк активтері - пайда табу мақсатында банктік ресурстарды әр түрлі активтер бойынша орналастырылған қаражаттары болып табылады.
Банк активтерінің құрылымы баланстың актив жағында көрсетілген сапасына қарай бөлінген баптардың баланс нәтижесіне қататынасын сипаттайды [12].
1-кесте
Банк ЦентрКредит АҚ-ның активті операциялар құрылымы
Көрсеткіштер
2018 жыл
2019 жыл
млн. теңге
Үлес салмағы,%
млн. теңге
Үлес салмағы,%
Ақша қаражаты мен оның эквиваленті
258787
18,9
188056
14,1
Пайда немесе шығын арқылы әділ құнымен көрсетілетін қаржы активтері
54492
4,0
33592
2,5
Қолдағы сатуға арналған инвестициялар
106139
7,7
150135
11,2
Өтеуге дейін ұсталатын инвестициялар
34191
2,59
-
-
Банктердегі қаражат
6834
0,5
13140
0,9
Клиенттерге және банктерге берілген несие
818742
60,1
831251
62,4
Пайдаға салынған ағымдағы салық бойынша талаптар
71
0,005
712
0,05
Негізгі құралдар және материалдық емес активтер
38950
2,8
40820
3,06
Өзге активтер
44045
3,2
72792
5,4
Барлық активтер
1362251
100
1330498
100
1- кестеде біз банктің барлық активтерінің үлкен бөлігін клиенттерге және банктерге берілген несие алып тұрғанын көреміз. Оның үлес салмағы 2018 жылы 60,1 пайызды құраса, 2019 жылы 62,4 пайызды құрады.
Келесі кезекте ақша қаражаты мен оның эквивалентін қарастырсақ болсақ, оның үлес салмағы өткен жылы 18,9 пайызды құраса, есепті жылы 14,1 пайызды құрап отыр.
Қолдағы сатуға арналған инвестициялар 2018 жылы 106139 млн. теңгені, яғни барлық активтердің 7,7 пайызын құрады. Есепті жылы оның үлес салмағы 11,2 пайызға тең болды.
Ал ең төменгі үлесті пайдаға салынған ағымдағы салық бойынша талаптар құрап отыр, ол 2018 жылы 71 млн. теңгені құрап активтер үлесінен 0,005 пайызды құраса, есепті жылы оның сомасы 712 млн теңгені құрап активтер үлесінен 0,05 пайызды құрап отыр. Бұл көрсеткіш айтарлықтай көтерілгенін байқаймыз.
Активтер соммасының жоғарылауы банктің тиімді жұмыс жасап, қаражаттарын тиімді орналастыра алғандығын көрсетеді[18].
Жоғарыдағы кестеде Банк ЦентрКредит АҚ-ның 2018-2019 жж активтерінің ауытқуы мен өсу қарқыны көрсетіліп, есептелінген. Өткен жылмен салыстырғанда есеп беру жылы активтердің жалпы соммасы -31753 млн. теңгеге төмендеген, яғни 3,4 %-ға . Бұл банктің 2018 жылмен салыстырғанда 2019 жылы жұмысының сәл болса да нәтижелі болғандығын көрсетеді.
2-кесте
Банктің активті операцияларына талдау, млн.теңге
Көрсеткіштер
2018 жыл
2019 жыл
Ауытқуы (+;-)
Өзгеру қарқыны, %
Ақша қаражаты мен оның эквиваленті
258787
188056
-70731
72,6
Пайда немесе шығын арқылы әділ құнымен көрсетілетін қаржы активтері
54492
33592
-20900
61,6
Қолдағы сатуға арналған инвестициялар
106139
150135
43996
141,4
Өтеуге дейін ұсталатын инвестициялар
34191
-
-
-
Банктердегі қаражат
6834
13140
6306
192,2
Клиенттерге және банктерге берілген несие
818742
831251
12509
101,5
Пайдаға салынған ағымдағы салық бойынша талаптар
71
712
641
1002,8
Негізгі құралдар және материалдық емес активтер
38950
40820
1870
104,8
Өзге активтер
44045
72792
28747
165,2
Барлық активтер
1362251
1330498
-31753
97,6
Ескертпе: Банк ЦентрКредит АҚ-ның 2018-2019 ж.ж. шоғырланған есеп берулері бойынша автормен құрастырылған
Пайда немесе шығын арқылы әділ құнымен көрсетілетін қаржы активтері өткен жылымен салыстырғанда есепті жылы -20900млн. теңгеге азайып отыр.
Ақша қаражаты мен оның эквиваленті 2018 жылы 258787 млн тг құраса, 2019 жылы 188056 млн тг құрап, есепті жылы -70731 млн тг құрап төмендеген және төмендеу қарқыны 72,6 пайызды құрап отыр.
Банктердегі қаражат 2018 жылы 6834 млн тг болса 2019 жылы 13140 млн тг құрап есепті жылы 6306 млн тг өскенін көріп отырмыз.
Өтеуге дейін ұсталатын инвестициялар 2018 жылы 34191 млн. тг құраса, 2019 жылы бұл көрсеткіш мүлдем болмаған, сол себепті өсім де байқамаймыз.
Келесі суреттен көріп отырғанымыздай ақша қаражаты мен оның эквиваленті -70731 млн тг есепті жылы төмендеген. Өтеуге дейін ұсталатын инвестициялар есепті жылы көрсеткіші болмаған. Өзге де активтер 2018 жылы 44045 млн тг болса, 2019 жылы 72792 млн тг құрап 28747 млн тг көбейген.
1 сурет. Банк ЦентрКредит АҚ-ның активтерінің құрылымы, млн. теңге
Сонымен өзгері қарқынына қарайтын болсақ, пайдаға салынған ағымдағы салық бойынша талаптар 1002,8 пайызға өскен, өзге активтер 165,2 пайызға өскен, қолдағы сатуға арналған инвестициялар 141,4 пайызға өсім қарқынын көрсетіп тұр және банктердегі қаражат 192,2 пайызға өсім қарқынын көрсетіп тұр.
Ал төмендеу қарқынын пайда немесе шығын арқылы әділ құнымен көрсетілетін қаржы активтері 61,6 пайызға және ақша қаражаты мен оның эквиваленті 72,6 пайызға төментеу қарқынын есептеу жылы көрсетіп тұр.
Банк ресурстары - бұл банктің пассивтік операциялар негізінде қалыптасқан және барлық активтік операциялар негізінде қалыптасқан және барлық активтік операциялар бойынша банк өтімділігін қамтамасыз ету және пайда табу мақсатында орналастыруға бағытталған банктің меншікті және тартылған қаражаттарының жиынтығы болып табылады [13].
Банктің меншікті капиталы - банктің қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық және шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін құрылған банктің әр түрлі қорлары мен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты және өткен жылдардағы бөлінбеген пайдасы болып табылады.
Келесі кестеде Банк ЦентрКредит АҚ-ның 2018-2019 жылдардағы жағдайы бойынша балансының пассивтеріне талдау жасалып отыр[4].
3 кестеде банктің барлық міндеттемелері 2018 жылы 1262986 млн. теңгені құраса, 2019 жылы 1201815 млн. теңгеге тең болды. Осының ішінде үлкен үлесті клиенттер мен банктердің қаражаты алып отыр, ол 2018 жылы 83,4 пайзды құраса, 2019 жылы 81,3пайызды құрады.
Банктердің және қаржы ұйымдарының қаражаты мен несиелері 2018 жылы 109649 млн. тг құрап үлесі 8,6 пайыз, ал 2019 жылы 98791 млн тг құрап үлесі 8,2 пайызға тең.
3-кесте
Банк міндеттемелерінің құрылымы
Көрсеткіштер
2018 жыл
2019 жыл
млн. теңге
үлес салмағы, %
млн. теңге
үлес салмағы, %
Пайда немесе шығын арқылы әділ құнымен көрсетілетін қаржы құралдары
9227
0,75
9199
0,7
Банктердің және қаржы ұйымдарының қаражаты мен несиелері
109649
8,6
98791
8,2
Клиенттер мен банктердің қаражаты
1053902
83,4
976952
81,3
Шығарылған борыштық бағалы қағаздар
24809
1,9
17328
1,4
Пайдаға салынған кейінге қалдырылған салық бойынша міндеттемелер
2381
0,1
9580
0,7
Реттелген облигациялар
53333
4,2
75454
6,2
Өзге міндеттемелер
9685
0,7
14311
1,1
Барлық міндеттемелер:
1262986
100
1201815
100
Ескертпе: Банк ЦентрКредит АҚ-ның 2018-2019 ж.ж. шоғырланған есеп берулері бойынша автормен құрастырылған
Ең төменгі үлес пайдаға салынған кейінге қалдырылған салық бойынша міндеттемелер құрап отыр, олар 2018 жылы 0,1 пайыз, 2019 жылы 0,7 пайыз үлесті құрады. Ендігі кезекте банк міндеттемелерінің 2019 жылы салыстырмалы үлес салмағын диаграмма құру арқылы салыстырып көрейік.
2 сурет. Банк міндеттемелерінің2019 жылғы үлес салмағы, %.
Бұл суреттен көріп отырғанымыздай үлкен үлесті клиенттер мен банктердің қаражаттары құрап отыр, ол 81,3 пайыз, одан кейінгі орында банктердің және қаржы ұйымдардың қаражаты мен несиелері құрап отыр, ол 8 пайыз, реттелген облигациялар6 пайызды құрап отыр.
Ендігі кезеңде банк капиталының құрамын талдайық. Сонымен қатар капиталдардың үлес салмағын талдауға болады.
4-кесте
Банк капиталының құрылымы
Көрсеткіштер
2018 жыл
2019 жыл
млн. теңге
үлес салмағы,%
млн. теңге
үлес салмағы,%
Жарғылық капитал
69789
70,3
69569
53,9
Қолдағы сатуға арналған инвестицияларды қайта бағалау қоры және бағам айырмашылығының қоры
-1939
1,9
-1101
0,8
Қайта бағалауға арналған резерв
4625
4,6
4444
3,4
Бөлінбеген пайда
26387
26,5
128487
99,6
Барлық капитал
99265
100
128883
100
Жоғарыдағы кесте мәліметтерінен Банк ЦентрКредит АҚ-ның капиталы 2019 жылы 128883 млн. теңгені құрап отырғанын көреміз. Бұл көрсеткіш өткен жылы 99265 млн. теңгеге тең болды. Осы барлық капиталдың ішінде жарғылық капитал 53,9 пайызды алып жатыр, үлес салмағы бойынша келесі кезекте бөлінбеген пайда тұр. Оның үлес салмағы 2018 жылы 26,5пайызды құраса, 2019 жылы 99,6 пайызға құраған.
5-кесте
Банк ЦентрКредит АҚ- ның 2018-2019 жж. пассивті операцияларын талдау, млн.теңге
Көрсеткіштер
2018 жыл
2019 жыл
Ауытқу (+;-)
Өзгеру қарқыны,%
Пайда немесе шығын арқылы әділ құнымен көрсетілетін қаржы құралдары
9227
9199
-28
99,6
Банктердің және қаржы ұйымдарының қаражаты мен несиелері
109649
98791
-10858
90,0
Клиенттер мен банктердің қаражаты
1053902
976952
-76950
92,6
Шығарылған борыштық бағалы қағаздар
24809
17328
-7481
69,8
Пайдаға салынған кейінге қалдырылған салық бойынша міндеттемелер
2381
9580
7199
402,3
5 кесте жалғасы
Реттелген облигациялар
53333
75454
22121
141,4
Өзге міндеттемелер
9685
14311
4626
147,7
Барлық міндеттемелер:
1262986
1201815
-61371
95,1
Жарғылық капитал
69789
69569
-220
99,6
Қолдағы сатуға арналған инвестицияларды қайта бағалау қоры және бағам айырмашылығының қоры
-1939
-1101
838
56,7
Қайта бағалауға арналған резерв
4625
4444
-181
96,0
Бөлінбеген пайда
26387
128487
102100
486,9
Барлық капитал
99265
128883
29618
129,8
Пассивтердің барлығы
1362251
1330498
-31753
97,6
Талданып отырған кестеде банктің пассивтік операциялары көрсетілген. Міндеттемелерге келетін болсақ, банктің барлық міндеттемелері 2018 жылы 1262986 млн. теңгені құрады, ал2019 жылы 1201815 млн. тг құрап есепті жылмен салыстырғанда -61371млн. теңгеге төмендеген немесе төмендеу қарқыны 95,1 пайыз. Оның ішінде, клиенттер мен банктердің қаражаты 2018 жылы 976952 млн. теңгені құрады, яғни 2019 жылмен салыстырғанда -61371 млн. теңгеге төмендеген.
Ал, капиталға келетін босақ, меншікті капиталдар 2019 жылы 128883 млн. теңгені құрады, яғни базистік жылмен салыстырғанда 29618 млн. теңгеге жоғарылаған. Соның нәтижесінен есепті жылы бөлінбеген кіріс көлемі 102100 млн тг өсті. Яғни, меншікті капиталдардың өсуі бұл банктің пассив құрылымының сапасын және санын өзгертуге оң әсерін тигізеді.
3 сурет. Банктің міндеттемелері мен капиталының құрылымы
Қорыта келе, біз Банк ЦентрКредит АҚ-ның пассивті операциялары 2018 жылы 1362251 млн. теңгені құраса, 2019 жылы 1330498 млн. теңгеге, яғни 3,4 пайызға төмендегенін көреміз немесе -31753млн. теңгеге.
Төмендегі суретте банк пассивтерінің ішіндегі міндеттемелер мен капиталдың 2018-2019 жылдар аралығынындағы өзгеруі мен үлесінің ауытқуларын талдаймыз.
3-суретке қарасақ банктің пассивтік операцияларының құрамындағы міндеттемелердің үлесі капитал үлесіне қарағанда жоғары.
2018 жылы міндеттемелер пассивтер құрамынан 92,7 пайызын алса, ал 2019 жылы 90,3 пайызын құрап отыр.
Пассивтер құрамындағы капиталдың үлесі 2018 жылы 7,2 пайызын құраса, ал 2019 жылы 9,6 пайыз үлесін алып отыр.
Бұдан түйін келтіретін болсақ 2018 жылы міндеттемелер пассивтер құрамынан талдағанда жоғары болса, ал 2019 жылы капиталдың пассивтер құрамынан 2,4 пайызға өсіп 9,6 пайыз үлесін алғанын байқаймыз.
2. Ұйымдардағы персоналдарды басқарудың теориялық негіздері
2.1 Ұйымның қызметін басқарудағы персоналды басқару және оның ролі
Ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруда персонал - бұл адамдардың жеке сапаларының күрделі жиынтығы, оның ішінде әлеуметтік - психологиялық қасиеттері басты рөл атқарады, персонал - кәсіпорынның экономикалық және инновациялық кеңістігінің маңызды бөлігі. Персонал ұйымдағы барлық адамдар ресурстарының жиынтығы. Ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруда персонал - бұл ұйымның болашағын анықтайтын стратегиялық фактор, себебі тек адамдар ғана жұмысты орындайды, идеяларды ұсынады және кәсіпорынның әрі қарай дамуына мүмкіншілік береді. Ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруда, персонал - кадрлар түсінігін қамтитын неғұрлым кең ұғым, сондықтан персоналды басқару негізі болып ұйым мақсаттарына жету, өндірістік жүйелердің қызмет етуіне жұмыскерлердің потенциалын неғұрлым толық және тиімді пайдалану мен дамыту тұрғысынан қарағанда өндіріс процесінде қызметкерлердің ара қатынасы өте маңызды роль атқарады.Ал кадрлар дегеніміз - кәсіптік біліктілік , әлеуметтік психологиялық, жыныстық, жастық және басқа құрылымдық бөлшектермен сипатталатын кәсіпорын жұмыскерлерінің жиынтығы.
Ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруда, персоналды басқару - іс-әрекеттің функционалды ортасы, оның мәселесі кәсіпорынды керек уақытта, қажетті мөлшерде және талап етілетін сапада кадрлармен қамтамасыз ету, оларды дұрыс орналастыру және ынталандыру. Персоналды басқару мақсаты - жалпы ұйымның игілігі мен жұмыскерлердің жеке мүдделерін ескере отырып, әрекет ететін еңбекке қабілетті ұжымды қалыптастыру болып табылады. Кәсіпорын персоналы бір мезетте басқарудың объектісі де, субъектісі де бола алады. Себебі объект - олар өндірістік процестің бір бөлігі болып табылады.
Бөлімшелер - персоналды басқару функцияларын атқарушылар, яғни кең мағынада персоналды басқару құрылымы ретінде қарастырылады. Ұйымда персоналды басқару бойынша негізгі құрылымдық бөлім кадрлар бөлімі болып табылады. Ол кадрларды жұмысқа қабылдау, босату, оқыту, біліктілігін көтеру және қайта даярлау функцияларын атқарады. Соңғы екі функцияны орындау үшін көп жағдайда кадрларды даярлау бөлімі немесе оқыту бөлімдері құрылады. Ұйымдарда әлеуметтік мәселелерді шешу үшін әлеуметтік зерттеу немесе қызмет көрсету бөлімдері ашылды. Бірқатар ұйымдарда персоналды басқару бойынша директор орынбасарының жетекшілігімен кадрлармен жұмыс істеуге қатысы бар бөлімдерді біріктіретін персоналды басқару жүйелері құрылады.
Ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруда, персоналды басқару қызметінің құрылымы көп жағдайда ұйымның сипатымен, көлемімен, сол қатарлы ұйымды басқарудың қазіргі әрекет етуші жүйесімен анықталады. Кіші және орта ұйымдарда персоналды басқару жөніндегі көп функцияларды бөлімше жетекшілері, ал ірі ұйымдарда оларды орындайтын жеке өзіндік құрылымдық бөлімшелер қалыптастырады.
Кәсіпорынның персоналын басқару өзара байланысқан келесі іс-әрекеттерден тұрады:
1. Кәсіпорын стратегиясына сәйкес әртүрлі біліктілігі бар жұмысшылар, инженерлер, менеджерлерге деген қажеттілігін анықтау.
2. Еңбек нарығын талдау және жұмысбастылықты басқару.
3. Персоналды іріктеу және бейімдеу.
4.Кәсіпорын қызметкерлерінің мансабын, олардың кәсіби және әкімшілік өсуін жоспарлау.
5. Еңбек етуге қолайлы жағдай жасау.
6. Мотивация жүйесін жасау және т.б.
Персоналды басқару келесі мақсаттарды көздейді:
1. Жалпы мақсаттарға жетуде кәсіпорынға көмек көрсету.
2. Жұмыскерлердің шеберлігі мен мүмкіндіктерін тиімді пайдалану.
3.Кәсіпорында біліктілігі жоғары және қызығушылық танытатын қызметкерлермен қамтамасыз ету.
4. Жұмыскерлердің өз жұмыстарына барынша толық қанағаттануына, олардың өздерін толық көрсете алуына ұмтылу, ал бұл өз алдына әрбір жұмыскердің осы кәсіпорында жұмыс істеу тілегін жоғарлатады және адамның потенциалын тиімді пайдалануды меңгеру.
Ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру мақсатында персоналды басқару үшін құрылған мақсаттар жүйесі бір жағынан жұмыскерлердің әкімшіліктен қандай мұқтаждықты қанағаттандыруды талап етуге құқы бар екендігіне қатысты сұраққа жауап алуы, екінші жағынан персоналды пайдалану бойынша ұйымның әкімшілігі өз алдына қандай мақсаттарға жету үшін адамдарға қандай жағдайлар жасайтынына жауап беруі. Ең жоғарғы мақсат персоналды басқару жүйелері кәсіпорынның таза табысы адамдардың әлеуметтік қажеттіліктерін өндірісте қанағаттандыру болып табылады.
Сурет 4.Ұйымның персоналды басқару жүйесінің қазіргі ұйымдық құрылымының схемасы
Персоналды басқарудың ұйымдық құрылымы ұйымның мөлшеріне сәйкес келуі және өндірістік жүйеге қарағанда аса күрделі болмауы тиіс. Әдетте, ұйымның өлшемінің персоналды басқару құрылымына әсері кадрларды басқару иерархиясы деңгейлерінің санын арттыру түрінде көрінеді. Егер ұйым кішкентай және басшы персоналдың қызметін жалғыз басқара алатын болса, онда қарапайым Ұйымдық құрылым қолданылады.
Егер қызметтің жекелеген мамандандырылған түрлері пайда болса, онда персоналды басқаруда аралық деңгей пайда болады және желілік және функционалдық құрылым қолданылады. Ұйымның одан әрі өсуі басқару иерархиясында жаңа деңгейлердің туындауына әкелуі мүмкін, соның салдарынан персоналды басқару құрылымы да күрделенетін болады. Дәл осындай өзгерістер ұйымның ұйымдық-құқықтық нысанын да тудырады: ол қиын болған сайын, бөлімшелердің деңгейі соғұрлым көп персоналды басқарудың ұйымдық құрылымы болады. 3-суретте ұйым персоналын басқару жүйесінің қазіргі ұйымдық құрылымының сұлбасы келтірілген.
Құрылымдық бірліктердің саны және олардың басқару иерархиясында өзара орналасуы да ұйымда қандай техника мен технологияның қолданылатындығына байланысты. Персоналды басқарудың ұйымдық құрылымы техникалық-технологиялық және тиісті кадрлық жаңартуды табысты жүргізетіндей етіп құрылуы тиіс екеніне күмән жоқ.
Персоналды басқару құрылымы менеджерлер тарапынан оған деген қарым-қатынасына айтарлықтай тәуелді (олар құрылымның қандай түрін көреді және адамдарды басқарудың дәстүрлі емес нысандарын енгізуге қаншалықты дайын). Жоғары білікті қызметкерлер, сондай-ақ шығармашылық бағыты бар қызметкерлер оларға көбірек еркіндік пен дербестік беретін ұйымдастыру құрылымдарын көреді. Қызметкерлері, орындайтын операциялар, бағытталған қарапайым және дәстүрлі ұйымдастырушылық басқару құрылымын.
Ұйымның ішкі ортасының серпінділігі сондай-ақ персоналды басқарудың ұйымдық құрылымын айқындайтын салмақты фактор болып табылады. Егер ішкі орта тұрақты болса және онда шамалы өзгерістер байқалса, онда икемділігі аз және оларды өзгерту үшін үлкен күш-жігерді қажет ететін ұйымдық құрылымдар қолданылуы мүмкін. Егер ішкі жүйе серпінді болса, онда персоналды басқарудың ұйымдық құрылымы икемді және осы өзгерістерге тез жауап беру қабілеті болуы тиіс. Атап айтқанда, ол орталықсыздандырудың жоғары деңгейін және құрылымдық бөлімшелердің басшыларында басқарушылық шешімдер қабылдауда үлкен құқықтардың болуын болжауы тиіс.
Персоналды басқару стратегиясы да ұйымдық құрылымды таңдауға елеулі әсер етеді. Алайда, ұйым персоналды басқаруға қатысты жаңа стратегияны іске асыруға көшкен сайын құрылымды өзгерту міндетті емес. Басқарудың қазіргі құрылымы жаңа стратегияға қаншалықты сәйкес келетінін белгілеу қажет, ал содан кейін, егер қажет болса, тиісті өзгерістер жүргізу қажет.
Осылайша, персоналды басқару құрылымы қалай жобаланғанына, бөлімшелер мен жекелеген қызметкерлер арасында мақсаттар мен функциялар қалай бөлінетініне, сондай-ақ өкілеттілікті беру қаншалықты негізделетініне байланысты персоналда ұйымды басқаруда сенім мен демократизм дәрежесі туралы түсінік қалыптасады.
Персоналды басқару жүйесінің жұмыс істеу сапасы оның қызметкерлерінің кәсіби дайындығына ғана емес, сонымен қатар жеке маманның жүктемелеріне, яғни оның еңбек қарқындылығына байланысты. Мамандардың ұсынымдарына сәйкес, бұл жүктеме кадр қызметінің бір қызметкеріне 100-120 адамнан аспауы тиіс. Ірі өнеркәсіптік және сауда ұйымдарының кадрлық қызметі осындай жүктемеге неғұрлым жақын.
2.2 Ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру негізінде кәсіпорындағы персоналды басқару әдістері
Ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруда персоналды басқару әдістері бұл ұйымның алға қойған мақсаттарына жету үшін басқарушылық объектіге әсер ететін әдістердің жиынтығы.
1. Ұйымдастырушы әкімшілік әдістері еңбек тәртібінің қажеттілігін, жауапкершілікті адамның белгілі бір ұйымда тікелей директивалық нұсқауларға негізделген жағдайларда еңбек ету керектігін түсінген саналы мотивке (уәжге) бағытталған. Ұйымдастырушы әкімшілік әдістері негізінде жетекшінің билігіне, оның құқығына, тәртіпті ұйымдастыру мәніне және жауапкершілігіне тіреледі. Ұйымдастырушы әкімшілік әдістері бұйрық, шешім, қаулы, жарғы және т.б. жатады.
Бұйрық - басқарушының өкілеттілігін міндетті түрде орындау. Құжаты. Ол жалпы, жеке, ауызша, жазбаша болуы мүмкін.
Шешім - басқарушының бағынушыға берген оның нәтижесі туралы хабарлама.
Қаулы - белгілі шешім қабылдауда ұжымдық басқару органдарымен қабылданған акт.
Жарғы - нақты орындаушыға бағытталған басқару шешімінің формасы.
2. Басқарудың экономикалық әдісі - негізгі нәсілдердің қатарына жатады және келесі түрде жүзеге асырылады: жоспарлау, талдау, шаруашылық есеп, бағаның қалыптасуы, қаржыландыру, ұжымдық материалдық қорды, таза табысты, еңбек ақыны пайдалануда өз билігін жүргізу, экономикалық мүдделерін, жаңа мүмкіндіктерді және пайда болған резервтерді пайдалануға экономикалық тәуелсіздік алуға мүмкіншілік беру.
Персоналды басқарудың экономикалық әдістеріне техникалық экономикалық талдауларда жатады. Экономикалық әдістер басқарудың барлық деңгейінде қолданылады.
3. Әлеуметтік - психологиялық әдістер еңбек ұжымында кездесетін жеке қарым-қатынастар байланысына әсер ететін арнайы әдістердің жиынтығын білдіреді. Экономикалық - әлеуметтік әсер ету әдістемелері мен тәсілдері көп жағдайда жетекшінің дайындығы, жеке білім деңгейі, ұйымдастырушылық қабілеті мен психология саласындағы білімдерімен анықталады.
Кәсіпорын деңгейінде әлеуметтік - психологиялық әдістердің мына түрлері қолданылады: сұрау, интервью, әңгімелесу, тест, анкета.
Сұрау әдісі - бұл нақты сұраққа бір жақты жауап беру (иә, жоқ)ақпарат алу үшін қолданылатын әдіс.
Әңгімелесу - сұраққа жауап беру.
Интервью - сұраққа жауап беру арқылы, бірақ барлық алынған жауаптар, сұрақтар жазылып отырады.
Анкета - жазбаша түрде дайын жауапқа жауап беру.
Тест - дұрыс жауапты таңдау.
Персоналдық басқарудың мазмұны - кәсіпорынның тиімді әрекет етуі мен ондағы жұмыс істейтіндердің жан-жақты дамуын қамтамасыз ету мақсатында жұмыскердің еңбек ету сапасын пайдалану үшін жағдай жасау, кәсіпорын деңгейіндегі жұмысшы күшін қалыптастыру, бөлу, қайта бөлу процестеріне өзара байланысқан ұйымдастырушы экономикалық және әлеуметтік шаралардың көмегімен жүйелі, жоспарлы түрде ұйымдастырылған әсері.
Қазіргі банктің басқару жүйесінде қызметкерлер қызметі ерекше орын алады. Кредиттік ұйымдардың аса маңызды ерекшелігі осы мамандандырылған қызмет тікелей ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz