Жердің жалпы ерекшеліктері



Жер күн жүйесінің басқа планеталары сияқты әр түрлі жұлдыздардың шаңы мен газдарынан құрылған. Жердің геологиялық жасы 4,5-5 млрд жыл деп есептеледі . Алғашқы геологиялық сатыдан бастап жер беті материктік көтерулер мен мұхиттық ойпандарға бөлінген.
Жер қыртысыныңда ерекше граниттік-метоморфты қабат қалыптасқан. Мантиядан бөлінген газдар арқылы алғашқы атмосфера мен гидросфера пайда болған. Жер бетінде табиғи алғашқы жағдайлардың қолайлы болғаны сонша, планеталар қалыптасқан соң миллиардтаған жылдардан кейін өмір, тіршілік пайда болды. Жер бетінде өмірдің пайда болуы тек қанажер планетасының болу ерекшелігімен ғана емес, сонымен бірге Күн көзінен қолайлы арақашықтықтың дамаңызы бар. Себебі Күн көзіне планеталар жақын орналасса, онда жылу мен жарық мөлшері көп болады да, кез келген жамылғы (жер беті) судың қайнау температураснан жоғары болады. Ал жылуды аз қабылдайды да, өте қатты суынып кетеді.
Көптеген планеталар массаларының Жерге қарағанда азырақ болуына байланысты, тартылыс күші де кем болады да, тығыз даәлді атмосфера қабатын ұстап тұруды қамтамассыз ете алмайды. Планета өмір сүру уақытында оның табиғаты бірнеше рет өзгеріске ұшыраған. Әр кезеңдерде тектоникалық іс-әрекет белсенді көріністер берген: құрлықтар мен мұхиттардың көлемі мен келбеті өзгерген, Жер планетасына космостық денелер құлаған, бірнеше рет мұз жамылғылары пайда болып, жоғалып кетіп отырған. Бұл өзгерістер органикалық дүниенің дамуына түпкілікті әсер ете қоймаған.
Географиялық қабықтың құрамына: литосфера, гидросфера, атмосфера және биосфера кіреді. Бақылауға мүмкін, космостық кеңістікте Жерге ұқсайтын басқа аспан денелерідәл қазірге дейін байқалмайды.

Жердің жалпы ерекшеліктері

Жер күн жүйесінің басқа планеталары сияқты әр түрлі жұлдыздардың шаңы мен
газдарынан құрылған. Жердің геологиялық жасы 4,5-5 млрд жыл деп есептеледі
. Алғашқы геологиялық сатыдан бастап жер беті материктік көтерулер мен
мұхиттық ойпандарға бөлінген.
Жер қыртысыныңда ерекше граниттік-метоморфты қабат қалыптасқан. Мантиядан
бөлінген газдар арқылы алғашқы атмосфера мен гидросфера пайда болған. Жер
бетінде табиғи алғашқы жағдайлардың қолайлы болғаны сонша, планеталар
қалыптасқан соң миллиардтаған жылдардан кейін өмір, тіршілік пайда болды.
Жер бетінде өмірдің пайда болуы тек қанажер планетасының болу ерекшелігімен
ғана емес, сонымен бірге Күн көзінен қолайлы арақашықтықтың дамаңызы бар.
Себебі Күн көзіне планеталар жақын орналасса, онда жылу мен жарық мөлшері
көп болады да, кез келген жамылғы (жер беті) судың қайнау температураснан
жоғары болады. Ал жылуды аз қабылдайды да, өте қатты суынып кетеді.
Көптеген планеталар массаларының Жерге қарағанда азырақ болуына
байланысты, тартылыс күші де кем болады да, тығыз даәлді атмосфера қабатын
ұстап тұруды қамтамассыз ете алмайды. Планета өмір сүру уақытында оның
табиғаты бірнеше рет өзгеріске ұшыраған. Әр кезеңдерде тектоникалық іс-
әрекет белсенді көріністер берген: құрлықтар мен мұхиттардың көлемі мен
келбеті өзгерген, Жер планетасына космостық денелер құлаған, бірнеше рет
мұз жамылғылары пайда болып, жоғалып кетіп отырған. Бұл өзгерістер
органикалық дүниенің дамуына түпкілікті әсер ете қоймаған.
Географиялық қабықтың құрамына: литосфера, гидросфера, атмосфера және
биосфера кіреді. Бақылауға мүмкін, космостық кеңістікте Жерге ұқсайтын
басқа аспан денелерідәл қазірге дейін байқалмайды.

Жердің пішіні мен өлшемі

Күн жүйесінің ішінде Жер планетасы да шар тәріздес пішінге ие. Жердің шар
тәріздес екендігі туралы алғаш айтқандар қатарында грек ойшылы Пифагор
болды. Ал Аристотель Айдың тұтылуына бақылау жасау арқылы Жер көлеңкесінің
Айға түсуінен қорытынды шығарған, яғни Жер шар тәріздес деп айтқан. Келе-
келе бұл ойлар, болжамдар, есептеулер арқылы да дәлелдәнген. XVII ғасырда
И.Ньютон мынадай жобалау жасаған : Жер өз білігінен айналуына байланысты
полюсте арақашықтық кішірейіп, сығылады. Сөйтіп, ғалым Жер шар тәріздес
пішінде деп қорытынды шығарған. XVІІІ ғасырдың ортасында полюс пен
экваторға жақын жатқанмеридиандарды өлшеуде бірдей еместігін дәлелдеген.
Онда экваторлық радиус полюстік радиустан 21 км-ге ұзын екендігі
анықталған. Бұдан біздің Жер дәл шарға емес, эллипстік түрге ие екендігін
көреміз. Ертедегі саяхатшылар да Жер шарын айналу саяхаттарында Жер шар
тәріздес деген ойлар айта бастаған. Олар оны теңіздің жағасынан алыстаған
сайын көкжиектің алыстан көрінуімен байланыстырады. Жердің шар
тәріздігінғылыми түрде космостан түсірген суреттер, Жер бетін геодезиялық
өлшеулер, Ай тұтулары дәлелдеген. Әр түрлі тәсілдермен өлшеу Жердің негізгі
мынадай өлшемдерін нақтылап берді:

орташа радиус – 6371 км;

экватор радиуысы – 6378 км;

поляр радиусы -6357 км;

экватор ұзындығы – 40076 км;

21
Жер салмағы – 5976 х 10 кг;

2
Жер беті көлемі – 510 млн км .

Күннен алыс жатқан үшінші планета – Жер, көлемі бойынша 5-орында, Жер
орбитасы эллипстік пішінге ие. Жер мен Күн арасының максымалды арақаш

Жердің өлшемі. Космостан түсірілген фотосуреттерде Жер күнмен жарықталған
шар тәрізді және фазалары да Айдың фазалары тәрізді болып көрінеді.
Жердің пішіні мен өлшемі туралы дәлірек деректер градустық өлшеулер, яғни
Жер бетінің әр түрлі орнында 1 доғаның ұзындығын километрмен өлшеу
нәтижесінде табылады. Осы тәсілді біздің эрамызға дейінгі III ғасырда
Египетте тұрған грек ғалымы Эратосфен қолданған еді. Қазіргі кезде осы
тәсіл үлкен дәлдікпен геодезияда- Жердің пішіні мен оның бетіндегі (оның
қисықтығын ескргендегі) өлшеулер жайындағы ғылымда қолданылады.
Тегіс даладан бір меридианның бойында жатқан екі орын таңдап алынады да,
олардың арасындағы доғаның ұзындығын градуспен және километрмен анықтайды.
Содан кейін 1-қа тең доға ұзындығының қанша километрге сәйкес
екендігін есептеп шығарады. Таңдап алынған нүктелердің арасындағы меридиан
доғасының градуспен алынған ұзындығының осы нүктелердің географиялық
ендіктерінің =- айырмасына тең екені анық. Егер осы доғаның
километрмен өлшенген ұзындығы -ге тең болса, онда Жердің шар
тәрізділігінен доғаның бір градусына километрмен алынған мынадай ұзындық
сәйкес келеді: n= . Сонда Жер меридианның L ұзындығы километрмен
есептегенде L=360 n болады. Оның 2-ге бөліп, Жер радиусын
табамыз.
ықтығы 147 млн км.

Құрылысы. Космос аппараттарының бортынан алынған көптеген
фотосуреттер жер шарының негізгі үш қабықшасын көруге мүмкіндік береді:
атмосфера және оның бұлттары, гидросфера және өзінің табиғи ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖЕР ҚҰҚЫҒЫ
Криминалистикалық сараптама жүргізу барысында оқиға болған жердегі эксперттік зерттеудің ерекшеліктері
Жердің пайда болуы
Жерді есепке алудың мақсаты мен сипаттамасы
Геологиялық жыл санау және геохронологиялық кесте туралы
Жердің физикалық қасиеттері
Жергілікті диалектілер
Табиғатты пайдалану экономикасы туралы ақпарат
Жер құқық қатынастары. ҚР-ның жер нарығы туралы түсінік
Қазіргі кездегі жер салығының жағдайы және оның динамикасы
Пәндер