Функционалдық калькуляция есебі

Жоспар

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

1. Функционалдық калькуляция бойынша шығындар есебі жүйесінің
сипаттамасы және оның типтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
2. Өзіндік құнның функционалдық калькуляциялау негізінде сметалар жасау
тәртібі (АВС.әдісі) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
3. Өзіндік құнның функцоналдық калькуляция көзқарасының және дәстүрлі
көзқарастың арасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтар ... ... ... ... ... ... .14
4. Функционалдық калькуляция (АВС жүйесі) шеңберіндегі өнімнің өзіндік
құнынын калькуляциялаудың әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
5. Қызметтің (функциялардың) орталықтары, қызметтің факторлары ... ... ... ..24
6. Өзіндік құнды функционалдық калькуляциялаудың анализі ... ... ... ... ... ... ...30

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

1. Функционалдық калькуляция бойынша шығындар есебі жүйесінің
сипаттамасы және оның типтері ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..5
2. Өзіндік құнның функционалдық калькуляциялау негізінде сметалар жасау
тәртібі (АВС-әдісі) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
3. Өзіндік құнның функцоналдық калькуляция көзқарасының және дәстүрлі
көзқарастың арасындағы ұқсастықтар мен
айырмашылықтар ... ... ... ... ... . ... 14
4. Функционалдық калькуляция (АВС жүйесі) шеңберіндегі өнімнің өзіндік
құнынын калькуляциялаудың әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
5. Қызметтің (функциялардың) орталықтары, қызметтің факторлары ... ... ... ..24
6. Өзіндік құнды функционалдық калькуляциялаудың
анализі ... ... ... ... ... ... ...3 0

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36

КІРІСПЕ

Бұл курстық жұмысымның тақырыбы Функциялар бойынша шығындар есебі
жүйесінің сипаттамасы және функционалдық калькуляция (АВС) шеңберінде
өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау әдістемесі болғандықтан, мен бір емес
бірнеше әдебиеттерге сүйендім, өйткені ол әрине өте ауқымды тақырып. Себебі
АВС – жүйесі үстеме шығындарды өнімге жатқызу мен өнімдердің өзіндік құнын
есептеудің неғұрлым қатаң тәсілін болжайды. АВС – жүйесі, басқару
шешімдерін әзірлеу үшін пайдалы, өзіндік құн туралы ақпаратты қамтамасыз
етеді деп есептелінеді: Қай уақытта пайда болды? Экономикада АВС жүйесінің
мәні қандай? Оны қолдану тиімді ме, жоқ па? Болашақта бұл әдісті
пайдалануда әкеленетін табыс мөлшері қандай? дегендей сұрақтарға жауаптар
беру керек.
Біз білеміз қаржылық есептілік мүдделерінде өнімнің толық өндірістік
өзіндік құнын (балық өндірістік шығындарды қосқанда) есептеу қажет. Бірақ
та қаржылық есептілік принциптер негізінде есептелінген өнімнің толық
өзіндік құнын өндіру және шешім шығару әрдайым қабылдана бермейді.
Қаржылық есептілікте қолданылатын өндірістік шығындардың деректері
тұтынылған әрбір нақты өнім ресурстардың нақты көрсеткіштері бола алмайды,
бірақ тауарлы материалдық құндылықтарды бағалау және өндірістік өнімнің
жиынтық көлемі деңгейінде табысты өлшеу үшін нақты мәліметтермен қамтамасыз
ете алмайды (калькуляцияның дәстүрлі жүйесі).
Өндірілген өнімдермен материалдық ресурстарды және өндіріс
жұмысшыларының негізгі еңбегін калькуляциялаудың дәстүрлі жүйесі нақты
өлшейді, бірақ та үстеме шығыстар (яғни тікелей дайын өнімге дейінгі қиын
бақыланатын шығыстар) әдетте кейбір ерікті (шартты) негізде барлық өнімге
таралады.
Жұмысымның бірінші және екінші пунктінде жалпы фунционалдық калькуляция
бойынша өнімнің өзіндік құны бойынша туралы жалпы түсінігі мен оның
қажеттілігі және өзіндік құнның функционалдық калькуляциялау негізінде
сметалар жасау тәртібі, яғни АВС-әдісіне аса назар аудардым. Үшінші,
төртінші және бесінші пунктінде функционалдық калькуляция шеңберіндегі
өнімнің өзіндік құнынын калькуляциялаудың әдістемелерін, есептеу жүйелерн
және функционалдық калькуляция көзқарасы мен дәстүрлі көзқарас арасындағы
айырмашылықтарын салыстырдым. Ал алтыншы пунктінде функционалдық
калькуляцияның өзіндік құнын анализбен сәйкестендіру: берілген әдіс
қолданыла ма және ол әрдайым жұмыс істей ма? - деген сұрақтарға жауап
беретін мәселені қарастырып өттім.
АВС жүйесінің ағылшынша аббревиатурасы Activity Based Costing деп
аударылады, яғни қызмет түрлері бойынша есеп немесе бизнес процесс
негізіндегі шығындар есебі.
Функциялары бойынша шығындар есебін экономистер Купер мен Каплан
(1988ж) әзірледі және АВС атауын алған. АВС – жүйе үстеме шығындарды өнімге
жатқызу мен өнімдердің өзіндік құнын есептеудің неғұрлым қатаң тәсілін
болжайды. АВС – жүйесі, басқару шешімдерін әзірлеу үшін пайдалы, өзіндік
құн туралы ақпаратты қамтамасыз етеді деп есептелінеді.
Өзіндік құнның функционалдық калькуляциясы - Activity-Based Costing
(ABC) – бұл осы функциялардың нақты тұтынылған өнімдерге негізделген әрбір
функция үшін шығындарға үлестірудің жеке ставкалары бойынша есептелінетін
кәсіпорындарда, соңғы өнімдерде жүзеге асырылатын функциялардан болатын
шығындарды жатқызу әдісі болып табылады.
Қазіргі таңдағы компаниялар тауарлардың әр түрлі дәрежедегі
ассортиментін өндіреді; негізгі өндіріс жұмыскерлерінің еңбекақысына кеткен
шығындар анағұрлым үлесі көп үстеме шығындарға қарағанда бірігейлендірген
(совокупных) шығыстардың айтарлықтай бөлігін құрайды. Сондықтан да
қоймадағы сапасының үлесі төмендейтін негізгі өндіріс жұмыскерлерінің
еңбекақысына пайдаланылатын өнімдердің үстеме шығыстарын үлестірудің
ықшамдалған әдістері өзін-өзі ақтауын тоқтатады, әсіресе мәліметтерді
өңдеудің аса қиын әдістерінің шығыстары олардың пайдалануына кедергі болуын
тоқтатты.

1. Функционалдық калькуляция бойынша шығындар есебі жүйесінің
сипаттамасы және оның типтері

Көпшілік компаниялар шектеулі тауар ассортиментін өндірген кезде және
негізгі қорлар мен негізгі өндіріс жұмыскерлерінің еңбекақы шығындары
болған өндірістік шығындардан үстем болған кезде өндірістік шығындарды
калькуляциялаудың дәстүрлі жүйесі бірнеше он жылдық бұрын пайда болған.
Үстеме шығыстар аса көп болған жоқ, сондықтан да өнімге үстеме шығыстарды
бірдей емес (әртүрлі) үлестіргендіктен өндірістік шығындардың бұрмалануы
маңызды емес болды. Өңделген мәліметтердің шығындары, керісінше, жеткілікті
дәрежеде жоғары болды, сондықтан да үстеме шығыстарды айтарлықтай қиынырақ
әдістермен үлестіруді қолдану тең дәрежеде ақталмай қалды.
Қазіргі таңдағы компаниялар тауарлардың әр түрлі дәрежедегі
ассортиментін өндіреді; негізгі өндіріс жұмыскерлерінің еңбекақысына кеткен
шығындар анағұрлым үлесі көп үстеме шығындарға қарағанда бірігейлендірген
(совокупных) шығыстардың айтарлықтай бөлігін құрайды. Сондықтан да
қоймадағы сапасының үлесі төмендейтін негізгі өндіріс жұмыскерлерінің
еңбекақысына пайдаланылатын өнімдердің үстеме шығыстарын үлестірудің
ықшамдалған әдістері өзін-өзі ақтауын тоқтатады, әсіресе мәліметтерді
өңдеудің аса қиын әдістерінің шығыстары олардың пайдалануына кедергі болуын
тоқтатты. Дегенмен, ХХ ғасырдың 80-ші жылдары қарқынды (интенсивті)
ғаламдық бәсекелестік аса ықтималды және аса бағалы тапшы мәліметтер
негізіндегі дұрыс емес шешімдер қабылдаудың нәтижесінде қателер жасады. Осы
жылдары мәліметтердің нашар жүйесінің альтернативті бағасы өсті және есеп
шығыстарының қазіргі жүйесіне ену шығындары төмендеді, сонымен қатар
өнімнің өзіндік құны бойынша нақты мәліметтерге сұраныс өсті.
Мәліметтерді өңдеуге байланысты шығындардың төмендеуі өткен ғасырдың 80-
ші жылдары США-дағы және Еуропадағы кейбір компанялар үшін есеп
шығындарының фунционалдық жүйесін падалана бастауына әкеліп соқтырды. Жаңа
жүйелердің пайда болу қызметін бақылау негізіндегі мақала серияларында
Купер мен Каплан (Cooper & Kaplan) олардың негізінде жатқан тұжырымдамалық
(концептуалдық) идеялар көрсетті, және Калькуляция шығындарының
функционалдық жүйесі (activity-based costing systems — АВС) атты терминін
ұсынды. Бұл статьялар бірінші рет 1988 жылы жарияланды [1, 112 б.].
Басқару есебі бойынша әдебиеттерінде кездесетін функционалдық
калькуляцияның бірнеше синонимдері бар: қызмет түрлері бойынша
калькуляция, кооперативтік (бірлескен) калькуляция және т.б. Бірақ біз
өзіндік құнның функционалдық калькуляциясы атты сөз тіркесін қолданамыз.
Өзіндік құнның функционалдық калькуляциясы - Activity-Based Costing
(ABC) – бұл осы функциялардың нақты тұтынылған өнімдерге негізделген әрбір
функция үшін шығындарға үлестірудің жеке ставкалары бойынша есептелінетін
кәсіпорындарда, соңғы өнімдерде жүзеге асырылатын функциялардан болатын
шығындарды жатқызу әдісі болып табылады.
Осыдан біз функция негізінде кәсіпорында жүзеге асырылатын айқын
процессті көруге болады, мысалы: қоймадан станокқа дейін материалдарды
жеткізу немесе бір шығарылған өнім түрінен екіншісіне жабдықты қайта
жөндеу, тапсырыс берушілерге қызмет көрсетумен бойланысты әкімшілік немесе
маркетингтік жұмыс және т.б. Кәсіпорындағы мұндай функцялар әрбір функция
үшін нақты кеткен шығындар есебінің (материалдар, тікелей еңбекақы және
үстеме шығындар) мақсаты негізінде сенімді теңестірілген және ажыратылған
болуы керек. Функция сөзінің синонимі болып табылатындар: бизнес-процесс,
ресурс, қызмет түрлері.
Функциялары бойынша шығындар есебін экономистер Купер мен Каплан
(1988ж) әзірледі және АВС (aktiviti – based) атауын алған. АВС – жүйе
үстеме шығындарды өнімге жатқызу мен өнімдердің өзіндік құнын есептеудің
неғұрлым қатаң тәсілін болжайды. АВС – жүйесі, басқару шешімдерін әзірлеу
үшін пайдалы, өзіндік құн туралы ақпаратты қамтамасыз етеді деп
есептелінеді.
Көптеген компаниялардағы басқару шешімдері, қорларды (запастарды)
бағалау үшін құрылған шығындар жүйесінің көмегімен әзірленеді. Ол өндіру
кезінде тұтынылған материалдық ресурстардың қорларын және негізгі
өндірістік жұмыскерлердің еңбегін дәл өлшейді, бірақ та үстеме шығындар
әдетте дайын өнімге бөлінеді [1, 115 б.].
Үстеме шығындарды өнімге бөлу кезінде шығындарды калькуляциялаудың
дәстүрлі жүйелері жиі түрде, өнімдердің әрбір түріне өндірілген
бірліктердің санына қатысты тұтынылған ресурстардың санын дәл өлшеуге
мүмкіндік беретін көлемдік көрсеткіштер (еңбек – сағаттар, машина –
сағаттар) пайдаланылады. Бұл – негізгі материалдар, негізгі өндірістік
жұмысшылардың еңбегі, электр қуаты, өндірістік жабдықтарды пайдалану және
қызмет көрсету шығындары. Сонымен бірге, өндірудің нақты көлемімен тікелей
байланысты емес, өндіру үшін қажет көптеген ресурстар бар. Бұл –
материалдарды бір орыннан екінші орынға ауыстыру, материалдар сатып алу,
жабдықтар орнату, өндірістік процесс кестесін жасау, өнімдердің сапасын
аралық бақылау т.б. жөніндегі шығындар. Негізінен, бұл шығындар тікелей
белгісі бойынша өнімдердің әрбір атауы бойынша өндірістік шығындардың
құрамына кірмейді, алдымен үстеме шығындардың құрамына жиналады, содан соң
тиісті бөлуден кейін өндірілген өнімдердің өзіндік құнына енгізіледі.
Қазіргі уақытта компаниялар, негізгі өндірістік жұмысшылардың еңбегіне
жұмсалатын шығындар, үлесі жеткілікті түрде жоғары болатын үстеме
шығыстардан өзгешелігі жиынтық өндірістік шығындардың шамалы бөлігін
құрайтын өнімдердің көп ассортиментін шығарады. Бұл өнімдердің өзіндік
құнын калькуляциялауға жаңа тәсілдер әзірлеу қажеттілігін туғызады.
Шығындар калькуляциясы жүйесінің типтері. Дәстүрлі калькуляция
жүйелері, компаниялардың басым көпшілігі нарықта өнімдердің аздаған
түрлерін ұсынған, жанама шығындар төмен болған және де олар көптеген жылдар
бұрын пайда болды. Сондықтан да оларды пропорционалды емес түрде бөлуден
туындаған өзіндік құнды бұрмалау шамалы ғана болды, ал ақпараттарды өңдеу
үлкен шығындарды талап етті. Бұл жанама шығындарды мақсатты шығындар
бойынша қолдануды қиындатты. ХХ ғасырдың соңында нарықта тауарлардың кең
ассортименті сатылатын болды, жанама шығындардың мөлшері ұлғайды,
бәсекелестіктің күшейе түсуі, дұрыс емес шешімдер қабылдаудан ауыр
қателіктерге әкеліп соғып, осындай қателіктердің пайда болуының өзі
неғұрлым ықтималдыққа айналды және неғұрлым қымбатқа түсті. Сондықтан да,
осындай қателіктерді болдырмайтын және жанама шығындарға ерекше назар
аударатын калькуляциялық жүйелерді әзірлеу қажеттілігі пайда болды [1, 124
б.].
Шешімдер қабылдауда релеванттық шығындар туралы ақпараттар алу үшін
қажетті шығындар есебінің жүйесі неге қажет екендігін түсіндіретін
төмендегідей үш негізгі себептер бар:
1) шешімдер қабылдау үшін көптеген жанама шығындар релеванттық болып
саналады;
2) басшылықтың назарын неғұрлым егжей-тегжейлі зерттеулер жүргізуді
талап ететін, әлеуетті пайда әкелмейтін өнімдерге аударатындай,
ақпараттар жүйесі қажет;
3) өндіру үшін өнімдер таңдау туралы шешім бір-бірінен тәуелсіз болып
саналмайды.
Экономикасы дамыған елдердегі өзіндік құнды калькуляциялау жүйелері
мақсатты шығындарға есептелетін шығыстар типтері бойынша және күрделілік
деңгейі бойынша түрленуі мүмкін. Осындай жүйелер келесі түрде жіктеледі:
1) өзіндік құнды тікелей калькуляциялау жүйесі;
2) шығындарды есептеудің дәстүрлі жүйелері;
3) өзіндік құнды функционалдық калькуляциялау жүйелері.
Өзіндік құнды тікелей калькуляциялау жүйесі мақсатты шығындарға тікелей
шығындарды ғана есептейді, яғни олар жанама шығындардан пайдаға қосқан
үлесті ескереді. Бұл жүйелер, бірлесіп пайдаланылатын ресурстарға
жұмсалатын шығындар, оған деген сұранысқа пропорционал түрде шамалы
ауытқыған жағдайда ғана шешім қабылдауға қолайлы болып саналады. Осыдан
кейін, одан пайдаға қосылған үлес теріс немесе төмен болған шығыстардың
баптарын анықтау көзделеді. Шешім қабылдау үшін жанама, релеванттық
шығындарды бағалау, арнайы зерттеу жүргізу кезеңінде орындалатын талдауға
енгізілуі тиіс. Олардың жанама шығындарды өлшемейтіндігі және оларды
мақсатты шығындар бойынша есептемейтіндігі, осындай жүйелердің
кемшіліктеріне жатады. Сондықтан да арнайы зерттеулер жүргізу кезіндегі
жанама шығындарды талдауға енгізу жөніндегі кез келген ұмтылыс қандай да
бір рұқсат етулерге негізделуі тиіс. Осысы үшін өзіндік құнды тікелей
калькуляциялау жүйесін, жалпы шығындардағы жанама шығындар шамалы бөлікті
құрағанда ғана ұсынуға болады [2, 11-12 б.].

2. Өзіндік құнның функционалдық калькуляциялау негізінде сметалар
жасау тәртібі (АВС-әдісі)

Шығындарды неғұрлым тиімді басқару үшін, өзіндік құнды
калькуляциялаудың функционалдық жүйесімен қаруланған ұйым, сондай-ақ қызмет
түрлері негізінде сметалар жасауды (функционалдық сметаларды, АВВ) жүзеге
асырады. Функционалдық сметалардың негізгі мақсаты – өткізудің сметалық
көлемін және сметада айқындалған өнімдерді өндіруді қамтамасыз ететін,
қызмет түрлерін орындау үшін қажет ресурстарды ғана жеткізуді талап ету.
Егер калькуляциялаудың функционалдық жүйелері ресурстарға шығыстарды
қызмет түрлері бойынша бөлсе, содан кейін, мақсатты шығындар (өнімдер,
қызмет көрсетулер немесе тапсырыс орындау сияқты) бойынша қызмет түрлерімен
байланысты шығыстарды бөлу үшін шығындардың функционалдық факторларын
қолданатын болса, функционалдық смета кері бағытта жүретін процеске
айналады.
Мұнда, сол бойынша қызметтің қажетті түрлері айқындалатын, содан кейін
сметалық кезеңге қажетті ресурстарды бағалау үшін пайдаланатын мақсатты
шығындар, сметалық нәтижелер бастапқы нүктелер болып саналады [2, 64 б.].
Функционалдық сметалар жасау процесіне келесі кезеңдер кіреді:
1) өндіріс көлемдерін және жекелеген өнімдер мен тапсырыс берушілер
бойынша өткізу көлемдерін бағалау;
2) қызметтердің ұйымдастыру түрлеріне сұранысты бағалау;
3) қызметтің ұйымдастыру түрлерін жүзеге асыру үшін қажет ресурстарды
анықтау;
4) әрбір ресурс үшін, оған сұранысты қанағаттандыру мақсатында
жеткізілуі тиіс санын бағалау;
5) олар жоспарланған жеткізілімдерге сәйкес келетін ресурстар
көлемдеріне түзетулер жасау бойынша іс-қимылдарды орындау.
Бірінші және екінші кезеңдер, сметаларды жасаудың дәстүрлі тәсілдерімен
теңдес. Жекелеген өнімдер мен тапсырыс берушілердің типтері бойынша сметаға
қаланған, өнімдер мен өткізу көлемі бойынша деректер, одан әрі қарай өндіру
және өткізу сметаларына өтеді.
Содан кейін калькуляциялаудың функционалдық сметасы кәдімгі сметалардың
шектерінен шығып кетеді. Бұл бірінші кезекте, жеткізушілерге тапсырыстарды
орналастыру, тапсырыс берілген және комплектілеуші материалдарды алу,
өндіріс кестелерін жасау және тапсырыс берушілерден алынған тапсырыстарды
өңдеу сияқты қызметтің көмекші (қосалқы) түрлерін қарастыруға қатысты [4,
85 б.].
АВС үлгісіндегі тәсілді жүзеге асыру үшін, өндіруге және өнімдер
шығаруға, қызметтер көрсетуге, тапсырыс берушілерге және тұтынушыларға
қызмет көрсетуге қажет қызмет түрлерін жақсы білуі тиіс. Қызметтің әрбір
түрі үшін оларға қолданылатын шығындар факторының әрбірі бойынша сандық
баға алу қажет.
Үшінші кезең – шығындардың әрбір факторы бойынша қажет ресурстарды
бағалау, атап айтқанда, ресурстардың әрбір типі бойынша талап етілетін
бағалар және қызмет түрлері бойынша ресурстарға деген сұранысты
қанағаттандыруға мүмкіндік беретін осындай ресурстардың саны. Мысалы, егер
тапсырыс берушілерден келіп түскен тапсырыстардың саны бағалаулар бойынша
5000 құраса және әрбір тапсырысты өңдеуге 30 минут кететін болса, онда
жұмыскерлер еңбегінің 2500 сағаты қажет болады.
Содан кейін қажетті ресурстар (үшінші кезеңде айқындалған), қызметтің
әрбір түрі үшін жеткізу қажет жалпы ресурстарды бағалау мақсатында қайта
саналады. Жеткізу керек ресурстардың саны, әрбір ресурсты жұмсау
динамикасына қатысты болады. Жеткізу, сұранысқа сәйкес дәл жеткізілетін
икемді ресурстар үшін, жеткізілетін ресурстардың саны талап етілетін
ресурстар санына тең болады [5, 93 б.].
Функционалдық калькуляция жүйесі негізінде өнімнің өзіндік құнын
калькуляциялау және шығындарды басқару:

Мысалы, егер тапсырыс берушілермен жұмыс 2500 сағат талап ететін болса,
онда атап айтқанда оған тура сондай сағаттар саны көзделуі керек. Бірақ та,
бұл ретте тапсырыс берушілермен жұмыс секірісті түрде өзгеретін болады.
Айталық, келісім-шарт бойынша ұйымда жұмыс істейтін әрбір қызметкер жыл
ішінде 1500 сағат жұмыс атқаруға міндетті. Мұндай жағдайда тапсырыстарды
өңдеу үшін 1,67 қызметкер (25001500) қажет болады, бірақ та бұл типтегі
ресурстар тұтас санды құрауы тиіс, яғни ұйым екі қызметкер жалдауы керек.
Соңғы кезеңде, аталған кезеңде нақты алынған ресурстар санымен
салыстырылуы тиіс ресурстардың саны бойынша бағалау көрсеткіштері
салыстырылады. Егер бағаланатын ресурстар жеткізілімі ағымдағы ресурстардан
артып кететін болса, смета жасау процесі барысында, қосымша ресурстар сатып
алу үшін, қосымша шығыстарға рұқсат алу қажет болады. Және керісінше, егер
ресурстарға деген ағымдағы сұраныс болашақ сметаға салынған ресурстардан
артып кететін болса, онда менеджерлер өнімдердің түрлері бойынша
ресурстарды қайта бөлу немесе ендігі уақытта қажеттілігі жоқ ресурстардың
жеткізілімін азайту шараларын іске асыруы тиіс [7, 56 б.].
Кестеде тапсырыс алу процесіне арналған функционалдық смета
көрсетілген. Онда көрініп тұрғандай, смета матрица фороматында берілген,
онда негізгі қызмет түрлері – бағаларда, ал бастапқы ресурстар – жолдарда
атап көрсетілген. Бұл тәсіл сондай-ақ шығындар факторларын пайдалану
деңгейлерін көрсетуге мүмкіндік береді. функционалдық сметаның негізгі
сипаттамасы – оның үлкен көрнекілігі болып саналады, өйткені мұнда сметада
қаланған қаражаттарды жұмсауға қатысты оның болашақтағы нәтижелері
(шығындар факторлары бірліктерінде) көрсетіледі. Бұл ақпарат әсіресе,
болашақтағы шығыстарды жоспарлау және бағалау үшін пайдалы болып саналады.
Алынатын тапсырыстарды өңдеудің функционалдық сметасы:

Қызмет Импорт Шұғыл Арна-йыСтандарт-СтандарттыШұғыл Жал-пы
түрлері жеткізілтапсыры жеткізіты емес тапсы-рышығы
і тар беру лімдер өнім-дер өнім-дергес ндар
дерін тапсы-рыстап-сырысттармен
өңдеу таpын алуар алу жұмыс
жасау
Ресурстр

бойынша
шығытар
сметасы
Кеңсе
жеткізіл
і
мдері
Телефо
мен
сөй-леск
ендері
үшін ақы
төлеу
Еңбекақ
Іс сапар
Қызмет-к
ерлер
даярлау
Жалпы
шығында
Қызмет ӨңделгенТапсырыс АккредиСтандарттСтандарттыШұғыл
түрлері кедендікберушілер тер ы емес тапсырыс
бойынша құжаттаршоттарының саны тапсы-рыстапсырыстатар
шығында дың саны(есептеріні тар саны р саны саны
факторла ң)
ры саны

Енді функционалдық жүйе қалай қолданылатынын қарастырып көрейік.
Мысалы, қызметтің нормативтік деңгейі жағдайында өңдеу керек болатын
жылдық сұраныс бағаланды – тапсырыс берушілерден 2800 тапсырыс алынды.
Қызметкерлер құрамының еңбек ақысын анықтау кезінде, әрбір қызметкер
орта есеппен бір айда 50 тапсырыс немесе бір жылда 600 тапсырыс
орындайтындығын негізге аламыз.
Демек, барлық тапсырыстарды өңдеу үшін 4,67 қызметкер (2800 : 600)
қажет болады және бұл ресурстардың қажет санын анықтау – 3-кезеңде
анықталады. 4-кезеңде қажетсінілетін ресурс көлемі (4,67 қызметкер), алу
керек (аталған жағдайда – 5 қызметкер) ресурсқа айналады [7, 58 б.].
Мынадай мысал келтіріп көрелік, ағымдағы ресурс (бөлімшедегі
қызметкерлердің саны) – 6 адам, олардың әрбірі компания үшін жылына 25 000
а.б. тұрады, яғни аталған ресурс бойынша бір жылдағы жалпы шығыстар – 1 500
00 а.б.
Есептеулер жүргізілгеннен кейін, компания басшылығы, аталған ресурсты
ақшалай түрде жылына 25 000 а.б. қысқартуға және бір қызметкерді, кадр
ресурсы жетпейтін қызметтің өзге түрін орындауға ауыстыруға немесе тіпті
болмағанда басы артық қызметкерді қысқартуға болады деген негізгі шешім
қабылдай алады.
Айталық, тапсырыстарды орындау кезіндегі төленетін еңбекақының іс
жүзіндегі деңгейі нормативтік белсенділік жағдайында 3 000 тапсырыс (5
қызметкер жылына 600 тапсырыстан) болып белгіленген, белсенділіктің
сметалық деңгейі 2 800 тапсырыс болып белгіленсе, ал есепті кезеңдегі
өңделген тапсырыстардың нақты саны 2 500 бірлікті құрады. Сондай-ақ,
еңбекақы түрінде көрсетілген, осында қарастырылып отырған қызмет түрі үшін
бөлінген нақты ресурстар 125 000 а.б.
(25 000х5) құрады (қысқа мерзімді кезеңдегі бұл шығыстар тұрақты
шығындар категорияларына жатады).
Жұмыс істеу көрсеткіштері туралы есепте келесідей ақпараттар табыс
етілуі тиіс:
• Өңделген тапсырыстар саны негізіндегі икемді смета (2 500 тапсырыс
әрбірі 41,67 а.б. бойынша) 104 175 а.б.
• Пайдаланылмаған сметалық ресурс (3000 – 2800) × 41,67= 8 334 а.б.
• нақты пайдаланылмаған ресурс (2800 – 2500) × 41,67= 12 491а.б.
Жиыны 125 000 а.б.
Мұндағы шығындар факторының ставкасы бір өңделген тапсырысқа 41,67 а.б.
тең және
125 000 а.б. сметалық шығыстарды қарастырылып отырған қызмет түріне
3 000 тапсырыс, жеткізілген ресурсқа бөлу жолымен есептелінеді. Жоғарыда
тапсырылған ақпарат менеджерлердің назарын аударуға және 20 825 а.б. (8334
а.б. күтілетін резерв және 12 491 а.б. – күтпеген жерден пайда болған) атап
көрсетілген ресурстың жеткізілімін азайтудың әлеуетті мүмкіндігі бар екенін
оларға көрсетуге мүмкіндік береді [5, 22-24 б.].
Енді, функционалдық калькуляциялау негізінде сметалар жасау процесін
қарастарып көреміз.
Операциялар негізінде сметалар жасау үшін жоспарланып отырған жылдағы
дайындық операциялары бойынша бюджет әзірлеудің мынадай ақпараттарын
келтіруге болады:
Жұмыс екі ауысымда жүргізіледі, бір жылда 250 жұмыс күні бар.
Бірауысым құрамында ламинадтаумен айналысатын төрт жұмысшы, станокта
өңдеумен айналысатын елу жұмысшы жұмыс жасайды.
Үстелдердің жаңа партияларын (топтарын) өңдеуді бастайтын кездегі
әрбір уақытта өндірісті дайындау үшін әрбір жұмысшыға 30 минут талап
етіледі. Ламинадтау учаскесінің бір ауысымында әрбір жұмысшы 25 үстөл
жасайды, ал токарлық учаскедегі жұмысшы бір ауысымда 2 үстөл жасап
шығарады.
Жұмысшыларға дайындық операциялары үшін, бір сағат ламинадтауға – 25
а.б. және бір сағат өңдеуге – 30 а.б. мөлшерде есептеліп, ламинадтау және
өңдеу станоктарында жұмыс жасаған сағаттарға есептеледі.
Цех менеджерінің еңбегін сағатпен бағалау (жанама шығындар) 60 а.б.
құрайды. Компанияның болжауынша, 10 сағат дайындық операциялары тексеруге 1
сағат талап етіледі.
Бұл ақпарат дайындық операциялары бойынша компанияға бюджет құру
мүмкіндігін береді. Үстөлдер жасау көлемі (50 мың дана) туралы деректерді
және 1 және 2 пунктердің ақпаратын пайдалана отырып, 200Х жылға өндірісті
дайындауға жұмсалатын жоспарланған сағаттардың жалпы санын анықтауға
болады.

Ламинадтау Токарлық учаскедегі
учаскесіндегі дайындық дайындық операциялары
операциялары
1. Жасап шығару керек 50 000 50 000
үстөлдер саны, бірлік
2.Партиялар-мен стөлдер25 2
саны, бірлік
3. Партиялар саны (12)2 000 25 000
4. Бір партияны 0,5 0,5
жинақтау уақыты, сағат
5. Жинақтауға кететін 1 000 12 500
жалпы уақыт саны (3×4)

Осы ақпаратты 4-тармақтағы әрбір жұмысшының еңбекақысын сағат бойынша
бағалаумен біріктіре отырып, 200Х жылға өндірісті даярлауға жұмсалатын
жоспарланған шығынды аламыз.

Дайындық операциялары үшін ламинадтау 25 000
бойынша жұмысшылардың еңбекақысы 25
а.б. × 1000 сағат
Дайындық операциялары үшін токарлардың 375 000
еңбекақысы 30 а.б.х 12500
Жиыны 400 000

400 000 а.б. сомасы Өндіріске қызмет көрсетуге жұмсалатын еңбекақы
шығындарының жанама аналитикалық бабына кірістіріледі, сондай-ақ өз
кезегінде компанияның өзгермелі жалпыөндірістік шығыстарының бюджетіне
кірістіріледі. Дайындық операцияларына жұмсалатын жалпы шығындарға
тексерулер жүргізуге жұмсалатын шығындар қосылады. 4-тармақта
көрсетілгендей, он сағат дайындық операцияларының бір сағаты тексеруге
кетеді, бір сағат тексеру 60 а.б. тұрады. 200Х жылы 50000 үстөл жасауға
дайындық жұмыстарына 13500 сағат (ламинадтау учаскесінде 1 мың
сағат+токарлық өңдеу учаскесінде 12500 сағат) [4, 124-126 б.].

3. Өзіндік құнның функцоналдық калькуляция көзқарасының және дәс-
түрлі көзқарастың арасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтар.

Басқару есебінде өнімдерді өндіру көлемімен сипатталатын тікелей жеке
көрсеткіштер үлестіру базасының негізінде қолданылатын өнімдердің үстеме
шығыстарын үлестірудің дәстүрлі жүйесі қолданылады, мысалы: негізгі өндіріс
жұмыскерлердің жұмыс істеу сағаты (еңбек-сағат) немесе жабдықтың жұмыс
істеу сағаты (машина-сағат).Үлестіру базасының синонимдері болып табылады:
шығысдар факторы, шығындар драйвері, шығындардың негізі, шығындар
көрсеткіші, белсенділік деңгейі және т.б.
Көлемдік көрсеткіштер әрбір өнім түрлерінің өндірілген бірліктер
көлеміне тәуелді өндірілген ресурстардың көлемін нақты өлшеуге септігін
тигізеді (яғни айнымалы шығыстар үшін қолайлы). Бұл ресурстар өзіне негізгі
материалдар, негізгі өндіріс жұмыскерлерінің еңбегін (кесімді), айнымалы
электр қуатын және басқа да айнымалы шығындарын жатқызады. Дегенмен, қызмет
үшін қажетті кәсіпорындағы көптеген ресурстар бар, бірақ қысқа мерзімді
перспективада (келешекте) айтарлықтай тұрақты болып қалатын немесе өндіріс
көлеміне тікелей пропорционалды емес өзгеретін өндірістің физикалық
көлемдерімен тікелей байланысты емес болады. Жекелей келе: материалдарды
сатып алу, материалдардың орнын ауыстыру, жабдықты жөндеу, өндірістік
процесстің графиктерін (кестелерін) құрастыру, өндірістің аралық техникалық
бақылау және т.б. Осындай ресурстар типтеріне шығыстарды өндірілген өнімнің
көлемімен тікелей байланыстыруға болмайды [2, 69-70 б.].
АВС жүйесі әрбір функция үшін өзінің жеткілікті түрде, нақты, өзіне тән
шығындар факторларымен, функциялар бойынша шығындарға әсер ететін
көрсеткіштердегі өзгерістермен негізденеді (базируется). Сондықтан, АВС
жүйесі дәстүрлі калькуляцияда қолданылатын шартты байланыстарын емес
шығындар мен шығыстар (үлестіру базаларымен) факторлар арасындағы себеп-
салдар байланыстарын табады және оларды қолданады.
АВС технологиясын калькуляцияның дәстүрлі жүйесімен оның ұқсастықтары
мен айырмашылықтарын салыстыру арқылы бақылап және терең түсіну үшін,
келесі мысалды қарастырайық:
1.1 - мысал:
А компаниясы ұқсас өндірістік процесстерді қолданумен байланысты бір
жабдықта І және Ұ өнімін өндіреді. Өнімдер өндірістің көлемі бойынша
ажыратылады. І – ірі партиялармен өндірілетін ірі сериялы өнім, ал Ұ – ұсақ
сериялы өнім. Берілген материалдар, өндіріс көлемі және қызметтің
(функцияның) көптеген түрлеріне байланысты шығындар жайлы мәліметтер:

Мәліметтер І өнімі Ұ өнімі Жиыны
1. 1 бұйым үшін машина-сағат 2 2
2. 1 бұйым үшін еңбек-сағат 4 4
3. Өндірістің жылдық көлемі, 1 000 10 000
бірл.
4. Жабдықтың жұмыс істеу уақыты, 2 000 20 000 22 000
сағ.
5. Негізгі өндіріс 4 000 40 000 44 000
жұмыскерлерінің жұмыс істеу
уақыты, сағ.
6. Материалдардың сатып алу 80 160 240
мөлшері
7. Жөнделген жабдықтардың мөлшері40 60 100
8. Ерекше (спецификалық) функциялар бойынша үстеме $
шығыстар:
Өндіріс көлеміне байланысты қатынастар 110 000
Материалдарды сатып алумен байланысты қатынастар 120 000
Жабдықты жөндеумен байланысты қатынастар 210 000
Барлық ҮШ: 440 000

Талап етіледі:
Келесілерді қолдана отырып, әрбір өнімге (бір бірлікке және жалпы
сомада) үстеме шығыстарды үлестіру:
1) Калькуляцияның дәстүрлі жүйесін;
2) АВС жүйесі.
Шешуі:
1) Ең біріншіден калькуляцияның дәстүрлі жүйесі бойынша үстеме
шығыстарды үлестіреміз. Қарапайым болу үшін, бұл мысалда үлестірудің
бірінші кезеңі қалдырылып кеткен. Калькуляцияның дәстүрлі жүйесінің
шеңберінде шығыстардың бір центрі (ортасы) ғана бар екені болжамданады.
Сондықтан да біз бірден екінші кезеңге өте аламыз. Ол үшін үлестірудің
жалпы заводтық ставкасын есептейміз:

ҮШ-дың үлестіру ставкасы, 1 = 20 ($440 00022 000 маш.сағ.)
маш.сағ. $
ҮШ-дың үлестіру ставкасы, 1 = 10 ($440 00044 000 еңб.сағ.)
еңб.сағ. $

Анықталған ставкаларды қолдана отырып, өнімдерге үстеме шығыстарды
апарамыз:

І өнімі Ұ өнімі
1. Бір бұйымға үстеме шығыстар,40 40
$бірл. ($20сағ. бойынша 2 ($20сағ. бойынша 2
маш.сағ. немесе машсағ. немесе
$10сағ. бойынша 4 $10сағ. бойынша 4
еңб.сағ.) еңб.сағ.)
2. Өндірістің жылдық көлеміне 40 000 400 000
үлестірілетін (1 000 бірл. × (10 000 бірл. ×
бірегейлендірілген ҮШ, $ $40бірл.) $40бірл.)
Барлығы: $440 000

Дәстүрлі жүйелер өндіріс көлеміне пропорционалды өзгеретін, үлестіру
үшін арналған базалардың шектеулі көлемін қолдана отырып (ержеге сәйкес,
негізгі өндіріс жұмыскерлерінің жұмыс уақыты немесе жабдықтың жұмыс уақыты)
өнімдерге үстеме шығыстардың үлестірілуін жүзеге асырады. Мысалда
көрсетілгендей, шығыстар, үстеме шығыстарды немесе жабдықтың жұмыс уақытын
немесе негізгі өндіріс жұмыскерлерінің жұмыс уақытын үлестірудің базаларын
қолданудың негізіндегі І және Ұ өнімдеріне үлестірілді. Жабдықтың жұмыс
уақыты да негізгі өндіріс жұмыскерлерінің жұмыс уақыты да бірдей
үйлесімдіктегі (пропорциядағы) әрбір өніммен өндірілетіндіктен,
қолданылатын базадан тәуелсіз бір бұйымға кеткен шығыстар тепе-тең болады.
2) Енді АВС жүйесін қолданайық:
АВС жүйесінің анықтамасынан белгілі, бізге бұл функциялардағы (қызмет
түрлеріндегі) өнімдердің сұранысы негізінде әрбір функциямен (сатып алулар
мен жабдықты жөндеуді қоса алғандағы өндіріс көлемімен) байланысқан үстеме
шығыстарды үлестіру үшін арнайы ставкаларды есептеу қажет:

ҮШ ставкасы Есептелуі Анықтамасы
Өндіріс көлемі 5 ($110 00022 000 Шығындардың себеп-салар
бойынша ҮШ ставкасы,маш.сағ.) факторымен, өндіріс көлемімен
$маш.сағ. байланысқан ҮШ үшін маш.сағ.
немесе еңб.сағатпен
көрсетілген өндіріс көлеміне
тең болады.
немесе $ маш.сағ. 2.50 ($110 00044
000 еңб.сағ.)
Сатып алулар бойынша500 ($120 000240 Шығындардың себеп-салар
ҮШ ставкасы, $1 сатып алулар) факторымен, материалдарды сатып
сатып алу алу функциясымен байланысқан ҮШ
үшін сатып алулардың жалпы
мөлшеріне тең болады.
Жөндеу бойынша ҮШ 2 100 ($210 000100 Шығындардың себеп-салар
ставкасы, $1 жөндеужөндеулер) факторымен, жабдықты жөндеу
бойынша функциясымен
байланысқан ҮШ үшін жабдықты
жөндеудің жалпы мөлшеріне тең
болады.

Табылған ставкаларды қолданайық:
І өнімі Ұ өнімі
1. Өндіріс көлемі 10 10
бойынша ҮШ, $бірл. ($5сағ. бойынша 2 ($5сағ. бойынша 2
маш.сағ. немесе маш.сағ. немесе
$2.50сағ. бойынша 4 $2.50сағ. бойынша 4
еңб.сағ.) еңб.сағ.)
2. Сатып алулар бойынша 40 8
ҮШ, $бірл. (80 с.а. × $500с.а.) ÷ (160 с.а. × $500с.а.)
1 000 бірл. ÷10 000 бірл.
3. Жөндеу бойынша ҮШ, 84 12.60
$бірл. (40 жөнд. × (60 жөнд. × $2 100
$2 100жөнд.) ÷ 1 000 жөнд.)÷10 000 бірл.
бірл.
Бір бұйымға кеткен 134 30.60
ҮШ-дың жиыны, $бірл.
Өндірістің жылдық 134 000 306 000
көлеміне үлестірілген (1 000 бірл. × (10 000 бірл. ×
бірегейлендірілген ҮШ, $$134бірл.) $30.60бірл.)
$440 000

Есептің дәстүрлі жүйесі шығындардың максимум екі үлестірудің базаларын
қолданудың тендециясы бар бола тұрып, АВС жүйесі үлестірудің базалары
ретінде шығындардың көптеген факторларын қолданатынына назар аударуға
болады. Содықтан да шығындардың факторлар ставкасы АВС жүйесінде үстеме
шығындардың пайда болу себетерімен байланыстырақ болып келеді. Мысалда
дәстүрлі жүйе үлестірудің тек бір ғана базасын (немесе жабдықтың жұмыс
уақытын, немесе негізгі өндіріс жұмыскерлерінің жұмыс уақытын) қолданған
уақытта, АВС жүйесі үлестірудің үш базасын (жабдықтың жұмыс уақытын немесе
негізгі өндіріс жұмыскерлерінің жұмыс уақытын, жөндеулер мөлшерін мен сатып
алуларға тапсырыс мөлшерін) қолданады. Жүйелердің әр біреуін қолдануымен
алынған өнімдердің өзіндік құнын салыстыру үшін кестеге жазып көрсетеміз:

Дәстүрлі жүйе АВС жүйесі
Ұ өнімі (ұсақ сериялы), 40 134
$
І өнімі (ір сериялы), $ 40 30,60

Шығындар есебінің дәстүрлі жүйесі бойынша ірі сериялы І өнімінің
өзіндік құны кіші сериялы К өнімінің өзіндік құнына тең болады. Екі өнім де
өзінің өндірісі үшін бір бірлікке тепе-тең сағат көлемін талап етуі,
өзіндік бір себебі болып табылады. Осыдан келе, бір бірлікке үстеме
шығыстар бір бірлікке І өнімі сияқты бір бірлікке Ұ өнімі де бірдей, тепе-
тең үлестіріледі (сағаттар базасы бойынша).
Өнімнің өзіндік құнын бағалаудың екі жүйесін қолданудағы нәтижелерін
салыстыруда дәстүрлі жүйе ұсақ сериялы Ұ өніміне қарағанда ірі сериялы І
өнімінің өзіндік құны көтеріледі. Бұның себебі ірі сериялы өнімдер кіші
сериялыларға (өндірістің барлық көлемінің есебіне) қарағанда 10 есе
көптігіне қарамастан ірі сериялы өнімдерді өндіру үшін материалдарды сатып
алуда тек екеуі ғана ұсақ сериялы өндіріс (80 тапсырыс берулермен
салыстырғанда 160 тапсырыс берулерге сәйкес келеді) бойынша материалдарды
сатып алулар шамадан асты, ал жабдықты өңдеу ұсақ сериялы (40 жөндеулермен
салыстыру бойынша 60 жөндеулерге сәйкес келеді) қарағанда тек 1,5 есе ғана
жиірек жүргізіледі. Өндіріс көлемімен байланысты болып келетін,
көрсеткіштерге негізделген есептің дәстүрлі жүйесі үстеме шығыстардың
біршама тұтынуындағы осы айырмашылықтарды ескермейді. Нәтижесінде ірі
сериялы өнімдердің өзіндік құны көтеріледі, ал ұсақ сериялы өндірістің
өзіндік құны керісінше төмендейді [1, 134 б.].
АВС жүйесі енгізілетін ресурстардың біршама тұтынуындағы
айырмашылықтарды таниды және оларға сәйкес әрбір өнімнің көлемін бақылап
отырады. Нәтижесінде есептілікте ұсақ сериялы өнімнің аса көтеріңкі
өндірістік шығындары бейнеленеді, себебі соңғысы енгізілетін ресурстардың
өндіріс көлемімен байланысты емес үлкен көлемін тұтынады. Ал ірі сериялы
өнімдерге өндіріс көлемімен ғана байланысты болып келетін көрсеткіштердің
үлестіру базалары ретінде қолдануда шығындардың тым артық бөлігі
үлестіріледі. Бұл жағдайда ірі сериялы өнімдер бөтен шығындардың бөлігін
өзіне тартып ала отырып, ұсақ сериялы өнімдерді жәрдем ақымен қамтамасыз
етеді (субсидируют). Компания ірі сериялы өнімдер есебінің арқасында ұсақ
сериялы өнімдердің өндірісін кеңейте отырып, өндірістің номенклатурасы
жөніндегі дұрыс емес шешімдер қабылдауы мүмкін.
Дәстүрлі жүйе және АВС жүйесі бойынша шығындар есебінің схемасы 4.1
суретте көрсетілген. Бұл суретте екі жүйе де шығындарды үлестірудің екі
кезеңді процедурасында негіздегенін байқап кетуге болады. Әсіресе есептің
дәстүрлі жүйесінің бірінші кезеңінде, сол кезде АВС жүйесі үстеме
шығыстарын бөлімшелерге емес, қызметтің (функциялардың) түрлеріне апарған
уақытында, өндірістік бөлімшелер бойынша үстеме шығыстар үлестіріледі.
Әдетте үстеме шығыстар дәстүрлі жүйелерінде анықталған (осы күнгі)
бөлімшелер бойынша үлестіру уақытында, АВС жүйелерінде шығындардың көптеген
орталықтары (топтастырулары) белгіленеді. Нәтижесінде дәстүрлі жүйесінің
жағдайында негізгі өндірістік бөлімшелерге барлық үстеме шығыстарын апаруын
қамтамасыз ету үшін бөлімшелерге қызмет көрсететін шығындарды қайта
үлестіру қажет. АВС жүйесі жағдайында да шығындар факторларының ставкалары
арқылы тікелей өнімдерге үлестірілетін қызметтің (функциялардың) түрлері
үшін шығындардың бөлек-бөлек топтастырулары белгіленеді. Бұл бөлімшелерге
қызмет көрсететін шығындардың қайта үлестірілуінен құтылуға көмектеседі,
яғни қайта үлестірудің әдістерімен (тікелей, қадамдық және т.б.)
байланысудың қажеттілігінен құтылады [8, 46-48 б.].

а) Шығындар есебінің дәстүрлі жүйесі:

б) АВС жүйесі:

4.1-сурет. Дәстүрлі жүйесі (а) және АВС жүйесі (б) бойынша
шығындар есебінің схемасы.

4. Функционалдық калькуляция (АВС жүйесі) шеңберіндегі өнімнің
өзіндік құнынын калькуляциялаудың әдістемесі

АВС – жүйесі шығындардың қызметпен байланысты туындағанын және
өнімдердің қызмет түрлеріне сұраныс туғызатынын болжайды. Өнім мен қызмет
түрі арасындағы байланыс, онымен бүкіл байланысты қызмет түрлерінің
шығындарын өнімге жатқызу жолымен белгіленеді. Яғни, бизнес мыналарды
есептеуі қажет:
- қызметтің қандай да бір түріне қажеттілікті туғызатын факторларды;
- қызмет түрлеріне жұмсалатын шығындарды;
- қызмет түрлерінің өніммен өзарабайланысын ескеруі қажет.
Құрылымдық түрде АВС – жүйесіне келесі сатылар кіреді:
1) компаниядағы қызметтің негізгі түрлерін айқындау.
- өндірістік жабдықпен байланысты қызмет (жабдық шығындары орталығы);
- негізгі өндірістік жұмысшылар еңбегімен байланысты, қызмет;
- қамтамасыз етудің алуан түрлері: тапсырыс, қабылдау, материалдардың орнын
ауыстыру, бөлімшелерге басшылық, өндірістік жоспарлау, орау және дайын
өнімдерді жеткізу;
2) қызметтің әрбір түрі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.