МЕДИАКРАТИЯ ЗАМАНАУИ ҚОҒАМДАҒЫ БАҚ ЖӘНЕ БИЛІК

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Қожамжарова Самал,
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті,
журналистика факультетінің 1-курс магистранты

МЕДИАКРАТИЯ: ЗАМАНАУИ ҚОҒАМДАҒЫ БАҚ ЖӘНЕ БИЛІК

Аңдатпа
Күрделі динамикалық жүйенің бөлігі ретінде заманауи қоғам өмірінің салалары бір-бірімен тығыз байланысты. Билік - бұл саяси салада, ал бұқаралық ақпарат құралдары - рухани салада пайда болған әлеуметтік институт. Бұл мақалада осы аталған екі әлеуметтік институттардың байланыс нүктелері қарастырылған.
БАҚ адамдардың әлеуметтік және жеке өмірінде маңызды рөл ойнайды. Бір жағынан сол арқылы адамдардың көзқарасын, түсінігін қалыптастырады, жеке шекараны бұзып, ақпаратты бұрмалауға қабілетті. БАҚ-тың осы мүмкіндігін билік өз мүддесіне пайдалануы немесе екі өрістің арасында келіспеушілік туындауы мүмкін. БАҚ биліктің қолшоқпары бола ма әлде өзін қорғай ала ма?
Мақалада биік пен бұқаралық ақпарат құралдарының арасындағы қарым-қатынасты анықтау мақсатында зерттеу жұмысы жүргізілді. Оған қоса мақалада бұқаралық ақпарат құралдары мен биліктің өзара ықпал ету мүмкіндіктері талданды және екі жақты ықпалға мысал келтірілді.
Кілт сөздер: билік, саясат, бұқаралық ақпарат құралдары, инфосфера, әлеуметтік институт, бұқаралық сана, қоғамдық пікір, коммуникация процестері, халық, қоғам, конфликт.

Аннотация
В рамках сложной динамической системы сферы современного общества тесно переплетены. Власть - это социальный институт, возникший в политической сфере, а СМИ - это социальный институт, возникший в духовной сфере. В этой статье обсуждаются точки соприкосновения этих двух социальных институтов.
СМИ играют важную роль в социальной и личной жизни людей. С одной стороны, он формирует отношение и восприятие людей, способен нарушать личные границы и искажать информацию. Власти могут воспользоваться этой возможностью для СМИ или не согласиться между двумя областями. Станут ли СМИ перчаткой для власти или смогут защитить себя?
В статье проведено исследование с целью определения взаимоотношений верхушки и СМИ. Кроме того, в статье анализируется возможность взаимодействия СМИ и власти и приводится пример двустороннего влияния.
Ключевые слова: власть, политика, СМИ, инфосфера, социальный институт, массовое сознание, общественное мнение, коммуникативные процессы, люди, общество, конфликт.

Abstract
Within the framework of a complex dynamic system, the spheres of modern society are closely intertwined. Power is a social institution that has arisen in the political sphere, and the media is a social institution that has arisen in the spiritual sphere. This article discusses the points of contact between these two social institutions.
The media play an important role in the social and personal life of people. On the one hand, it shapes people's attitudes and perceptions, is capable of violating personal boundaries and distorting information. The authorities can take advantage of this media opportunity or disagree between the two areas. Will the media become a glove for the authorities or can they defend themselves?
The article conducted a study to determine the relationship between the top and the media. In addition, the article analyzes the possibility of interaction between the media and the government and provides an example of bilateral influence.
Key words: power, politics, mass media, infosphere, social institution, mass consciousness, public opinions, communication processes, people, society, conflicts.

Кіріспе
Қазіргі заманда дөңгелеп бара жатқан уақыт деген дөңгелектің арынына ілесе жүріп, қоршаған орта мен қоғамның болмысы да, адамдардың санасы мен көзқарасы да үзіксіз өзгеріп жатыр. Күніне көлдей жаңалық ашылып жатқан ХХІ ғасырда ақпараттың құндылығы артып, қоғамның қай саласында болмасын ақпаратқа көп көңіл бөлініп келеді. Оның үстіне қазіргі ақпараттық қоғам инфосфераны тудырды. Ондағы медиа-коммуникация мақсатты түрде жұмыс жасау, хабар тарату және ақпарат алмасу процесіне айналып отыр [1].
Бұқаралық ақпарат құралдары (БАҚ) - көпшілік қауымға, қалың жұртшылыққа қандай да бір істің барысы, әртүрлі оқиғалар желісі мен қоғамдық және т.б. құбылыстар, жаңалықтар туралы жалпылама мәлімет, хабар тарататын нысандардың (радио, теледидар, газет, журнал, әлеуметтік сайттар т.б.) жиынтығы. Бұл қоғамның сан саласынан ақпарат жинауды, оны өңдеуді және таратуды қамтамсыз ететін, көпшілік қауымға ұсынатын әлеуметтік мекеме [2].
Қоғам мен қара халық үшін БАҚ-тың рөлі қашанда ерекше болғаны белгілі, өйткені бүкіләлемдік қоғамның, барша әлеуметтің пікір қалыптастырып, ойын өзгертуінің негізгі көзі осы бұқаралық ақпарат құралдары екені ақиқат.
Қазіргі кездегі әлеумет пен қоғам үшін бұқаралық ақпарат құралдары маңызды әлеуметтік институттардың біріне айналған, оның себебі - олар күнделікті өмірдегі саясат, билік, денсаулық сақтау, дін, білім беру сияқты қоғамның барлық саласына әсер етеді. БАҚ-тың қоғамдық сананың қалыптасып, ілгері қызмет етуінде және келешек эволюциясында атқаратын рөлі өте маңызды. Сол үшін оларды бұқаралық мәдениеттің негізі деп айтуға болады. Басқаша айтқанда, бұқаралық ақпарат құралдары қоғамдағы ақиқат пен когнетивті құрылымның арасында делдал қызметін атқарады [3, 56б]. Бұл нәрселерді қос тарапты да қанағаттандыратын ауқымы үлкен құрал ретінде қарастыруға әбден болады.
Талай жыл бойы бұқаралық ақпарат саласында сан түрлі зертеу жүргізген америкалық политолог, қоғамтанушы ғалым Г.Лассуэлдің пайымдауы бойынша, бұқаралық ақпарат құралдары қоғам өмірінде маңызды төрт функияны орындайды:
- әлемді бақылайды, яғни дүниежүзінде болып жатқан өзгерістер мен түрлі жаңалықтар төңірегінде ауқымды түрде ақпарат жинап, оны қалың көпшілікке таратады;
- жиналған ақпараттарды халықтың ыңғайына қарай өңдейді, талдайды және түсіндіреді;
- қоғамның барлық саласы мен мүшесіне ортақ пікірді қалыптастыруға үлесін қосады;
- мәдениетті таратады; [4, 117б]
БАҚ-тың қызметі мұнымен шектеліп қалмайды. Біршама уақыттан бері бұқаралық ақпарат құралдары саяси үдерістің құралдарының біріне айнала отырып, саяси салаға көбірек назар аударып, саясатқа араласып жатыр. Сондықтан олардың тағы бір маңызды функциясы ретінде қоғамды саясаттандыру және қарапайым халықтың саяси тәрбиесін қалыптастыруды атап өтуге болады. Осы орайда БАҚ-тың саяси салаға қандай әсері бар? деген сұрақ тууы мүмкін.
Біріншіден, бұқаралық ақпарат құралдары қоғамдағы саяси институттардың, мысалы биліктегі партиялардың жалпылама ұйымдық құрылымының бұзылуына, ыдырауына ықпал ете алады. Олар белгілі бір партияның әлеуметтік базасын тоздырып, абырой-беделін түсіріп, партияның сайлаушылар, яғни халықтың алдындағы ықпалын әлсірете алады. [5, 219б]
Дүниежүзі тарихына көз жүгіртер болсақ, БАҚ-тың мұндай қабілетіне көз жеткізіп, оның қоғамдағы саяси ықпалына дәлелдер келтіруге болады. Мәселен 1960 жылы АҚШ-та өткен президент сайлауында сенатор Джон Кеннеди елдің сол кездегі вице-президенті Ричард Никсонды жеңген еді. Осы жылдары, яғни ХХ ғасырдың 50-жылдардың соңғы мен 60-жылдардың басында БАҚ-тың ауқымды бөлігі ретінде теледидар саяси аренада алғашқы қадамдарын жасап, көпшілікке бейтаныс сенатордың жеңісін пайдаға асырды. Одан кейінгі жылдары да сайланушы үміткерлер арасындағы пікірсайыстарды тікелей эфирден көрсету арқылы саясаттың ажырамас серігіне айналды.
Сонымен қатар БАҚ биліктің жанында кедергі тудыратын маңызды оргндар мен ірі кәсіподақтар болмаған кезде саяси жүйенің шындығын әшкерелеп, оппозиционер ретінде әрекет етті. Мұны өткен ғасырдағы әлем елдеріндегі тоталитарлық жүйенің күйреген кездерінде байқауға болады. Біздің еліміз тәуелсіздік алмай тұрып коммунистік типтегі тоталитарлық жүйе - КСРО-ның құрамында болғаны белгілі. Жиырмасыншы ғасырдың 1950-70 жылдары сол КСРО үкіметінің тоталитарлық жүйесі үлкен дағдарысқа ұшырады. Осы үдерісте, тарихи маңызы бар оқиғада БАҚ-тың атқарған рөлі мол болды.
1953 жылға дейін мемлекетте өзінің қатал билігін жүргізіп келген И.В.Сталин қайтыс болып, биліктің тізгінін Н.С.Хрущев өз қолына алғаннан кейін елде саяси-экономикалық және әлеуметтік салаларға айтарлықтай әсер еткен жүйелік дағдарыс орнады. Идеология тоталитарлық жүйенің негізін қалайтын болғандықтан, сондай жүйені қолданып отырған мемлекеттерде көсемнің жетістіктері идеологияны негізге ала отырып үнемі бұқараға жария етіледі, жеке тұлғаның жеке басына табынушылық сияқты жағымсыз әрекеттер орын алады. Билікке келген Н.С.Хрущев халыққа социализмнің мұндай жаһандық міндеттерді шешуге әлі дайын болмауына байланысты экономикалық дамуда капиталистік елдерден (АҚШ пен Еуропадан) озу мүмкін емес екенін түсіндіріп бақты. БАҚ құралдары басшының айтқанын жарыса жазып, одан соң халықтың көкейінде коммунистік тиімділігіне деген күмән туды.
Онымен қоймай мемлекет басшысы екінші рет қателікке ұрынды. Ол саясатқа қатысты біраз нәрсенің байыбын түсінбейтін халықтың алдында бұрынғы басшыны сынады (Сталиннің жеке басына табынушылықты жоққа шығарды, былайша айтқанда, оның жүргізген саясатының көлеңке тұстарын әшкереледі). Сол оқиғадан кейін бірқатар айыптауладың салдарынан мемлекетте орнаған тоталитарлық жүйеге деген халық сенімі, басшының халық алдындағы абыройы мен беделі түбегейлі жойылды. КСРО-ның билігін қоршап тұрған қамал барған сайын әлсіз, уақыт өткен сайын жіңішкеріп, аласа бола бастады. Ақыры БАҚ дегеніне жетіп, 1980 жылы қайта құру басталды да, пікірлер плюрализмі, сөз бостандығы, сын еркіндігі пайда болды. Бұқаралық ақпарат құралдары мемлекет пен халықтың арасындағы көпірге айналды және билік басындағылар қара халықтан ештеңе жасыра алмайтын болды.
Осындай оқиғалардан кейін 1988 жылы партияның он тоғызыншы конференциясы өтіп, сол конференцияда алғаш рет мемлекеттің одан әрі дамуына қатысты мәселелер талқыланып, әртүрлі көзқарастар ұсынылып, сан алуан пікірлер айтылды. Бұл конференцияның соңында мемлекеттегі саяси жүйені түбегейлі реформалау туралы шешім қабылданды. Осы шешімнің ақыры қайта құру партиялық номенклатурасының құдіретін түпкілікті жоюға, одан кейін тоталитарлық режимнің күйреуіне және соңынла КСРО-ның біржола ыдырап, үкіметтің құлауына әкеліп соқты. Осылайша бұқаралық ақпарат құралдары осы жүйенің саяси тұрғыда жеңіліс табуына ықпал еткен күштердің бастаушысы, ұйымдастырушысы және қуатты стимуляторы рөлін атқарды.
Сонымен қатар бұқаралық ақпарат құралдары өз жазбаларында, мақалалары мен түрлі жобаларында, баяндамаларында биліктің былығын күллі жұртқа жария ете алады. Мысал ретінде Washington Post газетінің Уолтергейт жанжалын бүкпесіз әшкерелеп, кейін сол іс қайта қаралып, Конгресстеге сот отырысынан тікелей эфир таратқанын айтуға болады. Бұл оқиғаның соңы АҚШ-тың сол кездегі президенті Р.Никсонның билігін тоқтатып, қызметін босатуына әкелді [5].
Оған қоса тарихта бұқаралық ақпарат құралдары АҚШ-тың Вьетнамдағы соғысына қарсы қоғамдық пікірді қалыптастырып, биліктің беделін түсіріп, халықты билікке қарсы жұмылдырғаны туралы деректер бар. Сол арқылы БАҚ мемлекет президенттері Л.Джонсон мен Р.Никсонның саяси аренадан аластатылып, орындарын босатуына ықпал еткен болатын. Жалпы осы батыс елдерінде демократияның іс жүзінде орнағанын БАҚ-тың әл-ахуалынан байқауға болады.
Дамыған елдерде саяси салаға араласып, түрлі жанжалдар мен алаяқтық, құпия қылмыстар мен басқа да үкіметтің көлеңкелі тұстарын зерттеп, ашып көрсететін БАҚ жеткілікті. Оларға деген халықтың ықыласы да жоғары деңгейде. Мысалы Германиядағы Шпигель және Штерн газеттері, АҚШ-тағы Washington Post, Los Angeles Times және тағы да басқа осындай басылымдар. Бұқаралық ақпарат құралдары билеуші топтардың нақты әрекеттерін шектеу, олардың тарапынан заң бұзушылықтарды әшкерелеу тұрғысынан билікке ықпал ете алады. Бұқаралық ақпарат құралдарында бұны зерттеу журналистикасы деп атайды. Бірқатар басылымдар тергеу рухына толығымен еніп, олардың оқырмандар үшін маңызы дәл осы құпияларды ашуға, ашуға бағытталған [6].

Қорытынды
Бұдан шығатын қорытынды - бұқаралық ақпарат құралдары билікке оппозиция ретінде қарсы әрекет ете алады және оны өзгертуге құзіретті. Сонымен қатар тарихта түрлі жағдайларға байланысты БАҚ-тың үндеу жариялап, билікті әшкерелеп, тіпті мемлекетте төңкеріс ұйымдастырғаны туралы деректер кездеседі. Бірақ бұл саяси салаға араласқан БАҚ өкілдерінің бәрі жетістікке жетеді деген сөз емес. Себебі билік төңірегінде қалам тербеген талай журналист қызметтен аластатылып, талай жобаның қанаты қиылғаны белгілі. Осындай билік пен БАҚ-тың бейқалыпты байланысынан медиакратия ұғымы туындайды.
Медиакратия - саяси тенденциялардың шешімін табу барысында саяси коммуникация аясына БАҚ-тың тигізер ықпалы. Медиакратия әуелгі пікірталас туындаған саяси ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.