Қытай халық республикасының сыртқы саясаты және әлемдік экономикадағы рөлі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Қытай халық республикасының сыртқы саясаты және әлемдік экономикадағы рөлі
Кіріспе
1. Қытай халық республикасы сыртқы саясатының ерекшеліктері
1.1 ҚХР сыртқы саясатының теориялық концептуалды негіздерінің стратегемдік ерекшеліктері
1.2 Қытайдың сыртқы саясаты тұжырымдамасы оның мақсаттары және орындалу механизмдері
1.3 Сыртқы саясаттың ішкі реформалар міндеттерімен байланысы
2. Әлемдік саясаттағы Қытайдың алатын орны мен оған көрсетілетін әсері
2.1 Көпжақты жаһандық процесстерге қытайлық көзқарас
2.2 Қытайдың Халықаралық ұйымдарға қатысуы және өңірлік ынтымақтастық
2. 3 Қытайдың Экономикалық саладағы әлеммен өзара қарым-қатынасы
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қытайдың соңғы онжылдықтағы даму қарқыны, әлемдік экономикаға белсенді араласуы, жаһандану үрдісіне үлес қосуы әлемдік қауымдастықтың қызығушылығын, сонымен қатар алаңданушылығын тудыратыны анық. ХХІ ғасырдың басындағы әлемдік тәртіп, жаһандық мәселелерді шешу қадамдары, халықаралық қауыіпсіздікті орнату жолдары Қытай үшін аса маңызды болып есептеледі. Өйткені кейінгі халықаралық қатынастар жүйесі осыдан негіз алады. Қытай әлемдік саяси-экономикалық үрдіске белссенді араласуды көздейді. Оған бүгінгі қарқынды экономикалық дамуы, әскери күш-қуатын арттыруы, мәдени байланыстар аясын кеңейтуі, яғни әлемдік держава болуға деген талпынысын айтамыз. Қытай Үкіметі мұның барлығы елдің ішкі мәселесі және экономикасын модернизациялауға арналған қадамдар екенін ескереді, осылайша халықаралық қауымдастықта, әсіресе көрші мемлекеттерде қалыптасқан Қытай экспансиясы ұғымын сейілтуді көздейді. Қытай бейбіт сыртқы қатынас жүргізіп келеді, аймақтық ынтымақтастықты және көпполярлы әлемдік тәртіпті қолдайды, әділетті және рационалды халықаралық саяси-экономикалық байланыс орнатуды мақсат етеді деп айтқанның өзінде бұл ұстанымдардың қаншалықты тұрақты болып қалатыны зерттеушілердің қызығушылығын тудырады. Өйткені, Қытайдың қарқынды дамуына байланысты экономикалық, демографиялық, экологиялық, энергетикалық, саяси-әлеуметтік ахуалы күрделеніп келеді, ал Бейжің ұстанымдарының күшеюіне қарай, халықаралық қатынастардың өзге субъектілеріне қысым жасау арқылы экономикалық өрлеуін қамтамасыз етуге деген қызығушылығы артады [2]. Осы мәселе тақырыптың өзектілігін ашып береді.
АҚШ-тың бұрынғы Мемлекеттік хатшысы Дж. Хей Әлем Қытайға сүйенеді, Қытайды әлеуметтік, саяси, экономикалық, діни көзқарас тұрғысынан түсіне білгендер ғана алдағы бес ғасырда әлемді басқара алады деп ескерткен [3]. Бүкіл әлемнің ғалымдары, саясаткерлері, қоғам қайраткерлері, тіпті қарапайым адамдар қуаты тұрақты артып келе жатқан держава өмірінің барлық саласын зерттеуге көңіл бөлетіні рас. Өйткені ұлттық-тарихи дәстүрлерді, егемендік пен қауіпсіздікті қорғау қажеттілігі, экономикалық жаһандану және тағы басқа мемлекеттердің жақын келешектегі сыртқы саясатының реттелуін талап ететін болады. Сондықтан, елдің аумақтық, демографиялық, экономикалық ауқымын ескерсек, ҚХР болашақтағы сыртқы саяси бағыты және оның айналадағы елдерге әсері өзекті мәселеге айналып, оны сараптау және бағалау зерттеушілер үшін аса маңызды тақырып болады.
Қазіргі уақытта көптеген елдер Қытаймен қарым-қатынас жүргізу жолдарын қайта қарастыруда. Олар Қытайдың ХХІ ғасырда жетекші державаға айналатындығын болжай отырып, тығыз байланыс орнатуға талпынуда. Осы уақытқа дейінгі Қытайдың сыртқы саясатына назар аудара отырып, оның түбегейлі өзгерістерге ұшырамағанын байқауға болады. Зерттеушілердің басым көпшілігі Қытай үкіметі ғасырлар бойы қалыптасқан сыртқы саясат қағидаттарынан тайынбайды деп болжайды. Алайда, Қытайдағы төртінші және бесінші буын басшыларының келуімен мемлекеттің сыртқы саясаты 2001 жылы 11 қыркүйек оқиғасы, 2009 жылғы жаһандық қаржы-экономикалық дағдарыс және тағы басқа халықаралық қатынастар архитектурасының өзгеруіне байланысты сатылы түрде модернизацияланып отырғанын жоққа шығара алмаймыз.
Бүгінде Қытай модернизациясы бойынша жан-жақты зерттеулер қытайлық ұстаным тұрғысынан, сыни көзқарас негізінде, жеке ой-пікірге сай жүргізіледі, алайда жалпыға ортақ көзқарас қалыптаспаған. Модернизацияның қытайлық тәжірибесіне қызығушылық жоғары, бірақ еуропоцентристік көзқарастың орнына қытайлық даму жолын әлемдік қауымдастық қабылдауға дайын еместігі байқалады [4]. Қытай қай бағытта дамып келе жатыр? 2021 жылғы және 2049 жылғы мақсаттарға жету үшін Қытайдың сыртқы саясатында қандай өзгерістер болады? Сыртқы байланысында ескі принциптерге сүйене ме, әлде бақылаушыдан белсенді қатысушыға ауыса ма? Осындай өзекті сұрақтар саяси және ғылыми орталарда күн тәртібінен түспей келеді.
Қытайдың сыртқы және ішкі саясатының беталысын нақты елестету мен оның келешектегі бағытын болжау үшін ең алдымен бастапқы ұстанымдардың сарапталуы және дамуына жүгіну қажет, яғни қытайлық әлеуметтің әлемді түсіну қағидаларына шолу жасау қажет. Бұл орайда, мәдени-тарихи және психологиялық ерекшеліктерден туындайтын қытай этносының сыртқы саясат саласына әсерін тигізетін саясат және билік, ойлау ерекшеліктері және әлемді қабылдауы, бүгінгі уақытқа көзқарасы және адамгершілік құндылықтар бағдарларының жүйесін ескеруге тиіспіз [5]. Мәселен, өткен шақ призмасы арқылы болашаққа қарайтын қытайлық ақыл-парасаттың арнайы бір қыры бүгінге дейін өмір сүріп келген өркениеттердің бірі бола тұрып, тереңде жатқан ежелгі дәуірді қазіргі заман шындығымен байланыстырады және өткен ғасырлар келбетін болашақ ұрпақ үшін сақтап келеді.
Чжунго - ежелгі дәуірден келе жатқан Қытай мемлекетінің атауы еді. Әлемдік өркениетте бұндай ұғымды сақтап қалған өзге халықты мысалға келтіру қиын [6]. Чжунго классикалық патшалығы көптеген өрлеу және құлдырау кезеңдерінен өтіп, бүгінге дейін осы атауын өзгертпей келеді. Тарихқа жүгінсек, Қытай билеушісі - император ғаламдық деңгейдегі тұлға, Аспан ұлы, ал мемлекет Тянься - Аспан асты елі аталды. Орта ғасырда алыс-жақын варвар-мемлекеттер Қытай жердің ортасы екендігін мойындап, коутоу дәстүрін орындап, императорға деген адалдығын көрсетуі қажет болды [7]. Шет ел өкілінің әкелген сыйлығы патша сарайы тарапынан тарту таралғы ретінде қабылданатын еді. Өзінің этникалық тұтастығын адамзат өркениетінің жалғыз орталығы деп санайтын Қытайдың дәстүрлі мәдениетімен қалыптасқан түсініктер кез-келген басқа халықтың құндылықтарын тек қана өзіндік моральдік-этикалық көрсеткіштері арқылы көруге бейімдеді.
Дегенмен Қытай бүгінгі сыртқы саясатында осы принциптерге қатаң сүйеніп отыр деп айта алмаймыз. Халықаралық қатынастар жүйесінің бүгінгі талаптарына байланысты Қытай төртінші және бесінші буын басшылары сыртқы әлем туралы мемлекеттің қабылдауына өзгерістер енгізіп келеді. Қытайдың қазіргі сыртқы саяси ұстанымдарының трансформациясы да мемлекет сыртқы саясатының түбегейлі өзгеріске ұшырап, мүлдем жаңа бағытқа көшкенін білдірмейді. Мыңжылдық қытай тарихының барлық кезеңдерінде оның мәдениеті, яғни дәстүрлі қытайлық түсінігіндегі өмір құрылысының бәрін сыйдыра алатын күштің сипаты өзгермейді, тек белгілі кезеңге сәйкес модернизацияланып отырады, өзінің бұрынғы құрамдас бөліктерін сыртқа итеріп тастамайды, тек жаңа талаптарға сай тиімді қолданып отырады. Оған Қытайдың төртінші және бесінші буын басшыларының сыртқы саясаты, халықаралық мамандардың пікірі дәлел болады.
Мәселен, 2009 жылы қытай дипломаттарымен кездесуде ҚХР Төрағасы Ху Цзиньтао маңызды сөз сөйлеп, жаңа бетбұрысты мәселелерге мән берді. Оның айтуынша, XXI ғасырдың алғашқы 20 жылы Қытай үшін стратегиялық мүмкіндіктер кезеңі болып саналады. Бұл орайда негізгі ұстанымдар өзгерген жоқ. Дегенмен, оның пайымдауынша, қаржылық дағдарыс және тағы басқа тектоникалық сипаттағы өзгерістерден кейін күн тәртібінде ши (жұмсақ күш) түсінігі қайта көтеріле бастады. Қазіргі уақыттағы күрделі және терең өзгерістерден кейін бізге ашылған мүмкіндіктер жаңаша сипат алады. Келешектегі мүмкіндіктер маңызды, үнқатулар салмақты болады дедіҚытай төрағасы [8].
Белгілі дипломат, АҚШ-тың бұрынғы Мемлекеттік хатшысы Г.Киссинджер Қытай туралы атты еңбегінде: 2012 жылы жас қытай азаматтары және ҚКП, ҚХАА қатарынан өсіп келе жатқан элита ішінен билікке - XIX ғасырдан бері Қытайда соғыссыз, бірегей саяси қалыпта және мәдени төңкеріске ұшырамаған, экономикалық тұрғыда әлемнің көптеген елдерін басып озған елде өскен буын келеді [6, 427 б.]. Қытай басшыларының бесінші буыны Қытай Халық Республикасы құрылған уақыттан бастап, алдыңғы басшылар сияқты, бүкіл әлемге өздерінің тәжірибесі мен ұлттық өрлеуіне деген көзқарасын танытатын болады.
Расында қазіргі Қытай көлемді және терең өзгерістерді бастан кешуде. 30 жылдан астам сыртқы әлемге ашылу және реформалар жылдарында Қытай таптық күрес бағытынан социалистік модернизацияны іске асырудың басты кілті ретінде экономикалық құрылысты қолға алды. Жоспарлы экономикадан социалистік рыноктық экономикалық жүйе құрылысының барлық бағыттары бойынша реформалар жасалды. Қытай саяси тұйықталу және біржақты өз күшіне сүйенуден сыртқы әлемге ашылу және халықаралық ынтымақтастықты дамытуға көшті [9].
Зepттey жұмысының мақсаты. Қазіргі тaңдa жaһaндану үрдісінің әлемде кең етек жаюына байланысты ҚХР-ның сыртқы саяси принциптері мен стратегияларын кешенді түрде талдау. Осы мақсатқа жету үшін келесідей міндеттер алға қойылады:
oo Қытай Халық Республикасы сыртқы саяси ұстанымдарының ерекшеліктері мен елдің сыртқы саясатының теориялық концептуалды негіздеріне терең талдау жасау;
oo

1 ҚЫТАЙ ХАЛЫҚ РЕСПУБЛИКАСЫ СЫРТҚЫ САЯСАТЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

1.1 ҚХР сыртқы саясатының теориялық концептуалды негіздерінің стратагемдік ерекшеліктері
Қытай Халық Республикасының сыртқы саясатын зерттеуде дәстүрлі зерттеу тәсілдерін ұстанбай, Қытайдың ӛзіндік ерекшеліктерін ескерген абзал. Кӛптеген зерттеулерде қытайлық сыртқы саясат негізінен қос кіндікті жүйе ыдыраған жылдардан бастап қарастырылып келгенін байқаймыз. Әлемдік тәртіптің ӛзгерген тұсынан басталған Қытайдың жаңа сыртқы саясатында Дэн Сяопиннің ӛсиет есепті қалдырған стратагемдік сыртқы саяси ұстанымдарының ізі басым екендігі жазылғанымен, ҚХР билігінің бірінші буыны сыртқы саяси ұстанымдарының орнына кӛңіл бӛлінбей жатады. Қытай билігіндегі дәстүрлілікті ескере отырып, Қытай сыртқы саясатының теориялық концептуалды негіздерінің ерекшеліктерін зерттеуде Қытай Халық Республикасы құрылған жылдардан бергі сыртқы саясатын қарастырған дұрыс. Кей зерттеушілер бір мемлекет емес, біртұтас ӛркениет ретінде қарастыратын бес мың жылдық тарихы бар Қытай елінің сыртқы саяси концепциясы әрқашан ӛзге мемлекеттердің сыртқы саясатынан ӛзгеше дамып келгенін байқауға болады. Бізге белгілі тарихтағы барлықдерлік империялар мен қуатты мемлекеттер ӛзінің сыртқы саясатында негізінен жаугершілік ұстанымдарға басымдық беріп келсе, Қытай әрқашан оқшаулану саясатын ұстануға бейім болды. Адам баласы қолдан жасаған кӛне ғажайыптардың бірі Ұлы Қытай Қорғаны да қытайлық оқшаулану саясатының нәтижесі екені анық. Ағылшын тарихшысы Иэн Моррис ӛз зерттеуінде әйгілі Испан армадасынан 200 жыл бұрын атақты адмирал Чжэн Хэ бастаған, әр түрлі деректер бойынша 300-ге жуық кемелерден, 27 мың адамнан құралған Қытай флоты батысқа жеті рет саяхат жасағанда ӛзге жерлерді жаулап алуды мақсат етпегенін жазады [75, 409-417 бб.]. Оқшаулану саясатына басымдық беріп, уақыт талабына мойын ұсынбай, заман кӛшімен бірге дамуға қарсылық қылған Қытай ХІХ ғасырдың соңын ала жартылай отар елге айналды. Ел аумағында АҚШ, Ұлыбритания сияқты ұлы державалардың әскерлерлері орналасқан, ішкі суларында шетелдік кемелер жергілікті биліктің рұқсатсыз еркін жүзе беретін, шетел азаматтарының сот құқығының болуы, дербес сыртқы саясат жүргізе алмауын есепке ала отырып, кей ғалымдар Қытайды толықтай отар ел болды деп пайымдайды. Қытай ӛзінің 381 млн. адамдық әлеуеті мен $228,6 млрд. экономикалық мүмкіндігіне қарамастан [126, 44 б.], ХІХ ғасырдың соңын ала еуропалық державалардың отарына айналды. Бүгінде Қытай билігі 1840 жылы басталған апиын соғысынан бастап 1949 жылы Қытай Халық Республикасы құрылғанға дейінгі аралықты қытай тарихындағы қорлық ғасыры деп есептейді [127]. Қытай ұлтының тарихи жадында жатталып қалуы үшін Қытай билігі халқының басынан ӛткен бұл нәубетті ел конституциясының преамбуласында жазып қалдырды [128]. Қытай билігінің бірінші буыны ел тарихында ӛшпестей болып қалған қасіретті ізді жою үшін ӛзінің сыртқы 21 саясатына халық санасын отаршылдық қалдырған құрбандық психологиясынан арылтып, ҚХР халықаралық қатынастарда дербес, тәуелсіз мемлекет ретінде мойындатуды міндет етіп алды. Қытай Халық Республикасы екінші дүниежүзілік соғыс аяқталған соң, яғни жеңімпаз елдер арасына сызат түсіп, әлемдік тәртіптің қоскіндікті жүйе сипатына ие болып, қырғи-қабақ соғысы оты тұтанып келе жатқан кезеңде пайда болды. Елді тұралатқан азамат соғысын аяқтап, жапон басқыншылығынан құтылған Қытаймен халықаралық қауымдастықтың барлық мүшелері бірден ынтымақтастыққа түсе қоймады. ҚХР-ның тізгінін қолына алған саяси биліктің таңдаған даму жолын есепке ала отырып, либералды құндылықтарға басымдық беретін батыс әлемі ҚХР-сын ресми танымады. Есесіне құрлықтық Қытайдан қашып шығып, Тайвань аралына барып табан тіреген гоминьдан билігіне қолдау кӛрсетті. Батыс әлемі 1971 жылға дейін халықаралық қатынастарда қытай халқының атынан ӛкілдік етуге тек гоминьдан билігі құрған Қытай Республикасының ғана құқығы бар деп танып келді. ҚХР жаңадан құрылған жылдары қалыптасып отырған халықаралық қатынастардың жаңа тәртібіне сай ӛзінің сыртқы саяси басымдықтарын айқындау барысында қоскіндікті жүйенің бір тарабын таңдауына тура келді. Қытай жетекшісі Мао ӛзінің 1949 жылы 30 маусымында жариялаған Халықтық демократиялық диктатурасы атты еңбегінде қытайлық дипломатия бір тарапқа шығу (一边倒 yi bian dao) қағидасын ұстанатындығын жазды. [38, 11 б.] Аталмыш қағида сол кездегі Қытай қоғамы үшін бір-бірімен бағыттас екі жолды нұсқады. Бірі қытайлық жұмысшы табы, қала халқы, ұсақ буржуазия барлығы бірлесе отырып социалистік даму жолына түсу болса, екіншісі КСРО бас болған бүкілдүниежүзілік пролетариаттар кӛшіне қосылып, империализм және соғыс саясатына қарсы тұру. Яғни социализм жолын берік ұстанатындығын білдірген Қытай Халық Республикасын құрылған күнінің ертеңінде 2-қазан күні КСРО телеграмма жолдап, ҚХР-сын танитындығын білдірді. 3-қазан күні КСРО мен ҚХР арасында ресми түрде дипломатиялық қатынастар орнады. 1950 жылдың қаңтар айының соңына дейін Болгария, Румыния, Венгрия, КХДР, МХР, Польша, Чехословакия, ГДР, Албания, Вьетнам сияқты социалистік лагерь елдері ҚХР үкіметін танитындығын білдіріп, ресми дипломатиялық қарым-қатынастар орнатып үлгерді. Бұл Мао тӛрағаның бір тарапқа шығу ұстанымының нақты нәтижесі екені анық [135]. ҚХР-ның сыртқы саяси ұстанымдары мен басымдықтарын айқындайтын, елдің сыртқы саясатында жасалуға тиіс нақты қадамдарды белгілеген ресми құжат 1949 жылдың 30 қыркүйегіде қабылданды. Ортақ бағдарлама (共同纲领 gong tong gang ling) деп аталатын құжатта елдің сыртқы саяси ұстанымының басым бағыты ретінде ел тәуелсіздігі мен территориялық тұтастығын қамтамасыз ету, әлемде бейбітшілік пен мемлекеттер арасындағы тату ынтымақтастықты қолдау, сондай-ақ империалистік басқыншылық пен соғыс саясатына қарсы тұруды белгіледі. Аталмыш құжаттың ерекше атап ӛтетін тұсы Қытайдың жартылай отар болған кездері астам державалармен жасалған тең 22 құқылы емес келісім-шарттардың қайта қаралатындығы туралы мәлімделуі. Ел сыртқы саясатының басты құжаты Ортақ бағдарламада: Гоминьдан үкіметі мен шет мемлекеттер арасында жасалған барлық келісімдер мен шарттар қайтадан қаралуы керек. Құжат мазмұндарын қайта тану, немесе күшінде қалдыру, ӛзгертулер мен толықтырулар енгізу немесе тараптармен қайтадан қол қойылатын болады[112, 2 б.]-деп жазылды. Жаңадан құрылған ҚХР әлемнің барлық елдерімен жаңаша дипломатиялық қатынастар орнатуға мүдделі екендігін білдірді. ҚХР бұған дейінгі Қытай Республикасымен шет мемлекеттердің жасасқан дипломатиялық қатынастарын ӛзіне енші етіп қабылдап, қарым-қатынастарды жалғастыра бергенде елдің сыртқы саяси стратегиясында соны жолдың салына қоймасын жақсы түсінді. Сол себептен де Қытайдың дипломатиялық жолы жаңа парақтан басталу керектігін халықаралық қауымдастыққа нақты білдірді. Қытай Халық Республикасының премьері Чжоу Эньлай жаңа Қытайдың әлемнің барлық елімен жаңаша қатынастар орнатуға дайын екенін білдіріп, шетелдерге ресми хат жолдады. Осылайша ҚХР-ның билігі елдің сыртқы саясатында тың жол салып, елдің дипломатиялық статегиясында жаңаша басымдықтардың болатындығын білдірді. Гоминьдан үкіметі кезінде елде ашылған елшіліктер мен консулдықтар ӛз елдерінің ҚХР-мен жаңа дипломатиялық қатынастар орнатпайынша ресми танылмайтындығы, ал шетел дипломаттарына ҚХР-да уақытша тұрушы шетел азаматтары мәртебесі берілетіндігі, әрі соған қарамастан олардың жеке басының қауіпсіздігінің қамтамасыз етілетіндігі мәлімделді [38, 13 б.]. Мао Цзедун сыртқы саясатын түсінуде ресми құжаттардан гӛрі кӛсемнің елдің дипломатиялық ұстанымдарына қатысты пайымдарын зерделеген дұрыс. Жалпы Қытай сыртқы саясатының ерекшелігі елдің сыртқы саяси тұжырымдарын бекіткен нақты ресми құжаттардың ӛте сирек кездесетіндігінде. Қытай әрқашан ӛзінің сыртқы саясатында икемділік (flexible) сипатын сақтап қалу үшін сыртқы саяси ұстанымдарын нақтылайтын құжаттардың болмауын қалайды. Оны Қытайдың шет мемлекеттермен қарым-қатынастарын жетілдіру барысында келісім-шарттардан гӛрі декларация, мәлімдеме тәрізді құжаттардың жасалуына басымдық беретіндігінен де кӛруге болады. Сол себептен де Қытай жетекшілерінің сыртқы саяси ұстанымдарын айқындауда нақты құжаттардан гӛрі ел басшыларының пайымдарына кӛбірек кӛңіл бӛлген дұрыс. Бұл кӛнеден келе жатқан дәстүр, яғни Қытай билеушілерінің стратагемдік пайымдау ерекшелігіне байланысты. ҚХР құрылған алғашқы жылдары Мао Цзэдун сыртқы саясатта екі қағидаға басымдық беретіндігін анық кӛрсетті. Жеке қазан кӛтеру (另起炉灶 ling qi lu zao) және Үйді тазалап алған соң қонақ шақыру (打扫干净屋子再请客 da sao gan jing wu zi zai qing ke) деп аталатын сыртқы саяси қағидалар Қытайды отаршылық қалдықтарынан арылта отырып, елдің сыртқы саяси даму жолын жаңадан бастау дегенді білдіреді. Қытай жартылай отар ел болып тұрған кезде батыс державаларымен жасасқан тең құқылы емес келісімдер мен шарттардың нәтижесінде Қытайдағы шетел азаматтары мен шетелдік заңды 23 тұлғаларға ерекше құқықтар берілген болатын. Үйді тазалап алған соң қонақ шақыру қағидасы елдің сыртқы саясатындағы осы олқылықтарды жоюға бағытталған еді Үйді тазалап алған соң қонақ шақыру қағидасы негізінде Қытай ескі билік тұсында шетелдіктерге берілген басымдықтардың барлығын жойды. Ортақ бағдарламада Қытай Халық Республикасы имериалистік мемлекеттердің Қытай еліндегі ерекше құқықтары мен ықпалын рет-ретімен біртіндеп жоятындығын кӛрсетті. ҚХР 1950 жылы Кеден салығы және кеден қызметі ережелерін, Қытай Халық Республикасының уақытша кеден заңын қабылдай отырып, сонымен қатар, сыртқы сауда-саттықты басқару және импорт-экспорт лицензия жүйелерін енгізу арқылы елдің кедендік құқықтарын толықтай ӛз қолдарына алды [135]. Цинь империясы және Гоминьдан билігі тұсында шетелдік кемелерге берілген ерекше құқықтардың арқасында ӛзге мемлекеттердің кемелері Қытайдың ішкі суларында емін-еркін жүзе беретін. Ел дербестігіне нұқсан келтірерлік шетелдіктерге берілген аталмыш басымдықты жою мақсатында ҚХР Қаржы комитеті 1950 жылы Су жолдары қатынастарын жалпы басқару нұсқаулығын қабылданған еді. Аталмыш құжатта бұдан былай шетелдік кемелер елдің ішкі суларына Қытай үкіметінің арнайы рұқсатынсыз кіре алмайтындығы кӛрсетілді. Рұқсатпен кірген жағдайдың ӛзінде кемелерге ҚХР мемлекеттік туы ілініп, тек белгіленген айлақтарға тоқтап, барлық заң ережелеріне бағынулары қажет. Қытайлық коммунистік билік тез арада бұрынғы астам державалардың Қытайға қатысты империалистік саясатының ізін жою мақсатында ел ішіндегі қоғамдық кӛңіл-күйге әсер етуі мүмкін жағдайларды реттеуге кірісті. Гоминьдан үкіметі тұсында капиталистік даму жолына басымдық берілуі себепті елдегі мүліктердің кӛбісі шетелдіктердің еншісінде болды. Шетелдік ірі капиталистер ірі қалалардағы кәсіпорындар мен жылжымайтын мүліктерді ӛз меншігінде ұстап келді. ҚХР құрыла салысымен осы олқылықтың орнын жойып, шетелдіктер мен шетелдік заңды тұлғалардың барлық мүліктерін мемлекет меншігіне ӛткізді. Сонымен қатар, ӛзге мемлекеттердің, әсіресе бұрынғы отаршыл елдердің Қытай қоғамындағы рухани ықпалын әлсірету мақсатында АҚШ ақпараттық басқармасы, Ұлыбритания мәдени комитеті тәрізді ұйымдардың одан әрі жұмыс жасауына тыйым салынды. Шетелдік діни ұйымдармен қатар шетел азаматтарының қаржысына ашылған мәдени, денсаулық сақтау, білім беру және қайырымдылық қорларының қызметіне тоқтатылды [38, 15 б.]. ҚХР алғаш құрылған жылдары халықаралық қатынастарда бір тарапты таңдағанымен, сыртқы саясатта ӛзінің кӛне ӛркениетке ие, әлемдік тәртіпте ӛзіндік орнын иеленуге лайықты мемлекет екендігін кӛрсетуге тырысты. Оның айғағы - ҚХР премьер-министрі Чжоу Энлай ұсынған Бейбіт қатар ӛмір сүрудің бес қағидасы. ҚХР құрыла салысымен социалистік лагерге еніп, КСРО-ның діттегенімен жүре алмайтындығын, елдің әлеуеті халықаралық қатынастарда ӛзіндің ойын ережелерін ұсынуға қауқарлы екендігін кӛрсетуге 24 ұмтылды. Яғни 1953 жылы желтоқсанда Үндістан делегациясымен кездесу барысында Қытай премьері Бейбіт қатар ӛмір сүрудің бес қағидасы жариялау отырып, іргелес мемлекетермен тығыз ынтымақтастық орнатуға дайын екендігін танытты. 1954 жылы маусым айында Үндістан мен Бирмаға жасаған ресми сапары барысында ҚХР үкімет басшысы Чжоу Эньлай Үндістан және Бирма премьер-министрлерімен жасасқан бірлескен коммюникеде Бейбіт қатар ӛмір сүрудің бес қағидасын ресми түрде жария ете отырып, елдің сыртқы саяси пайымын нақты дипломатиялық ұстаным ретінде негіздеуге қадам жасады. Егемендік пен территориялық тұтастықты ӛзара құрметтеу, басқыншылықтан ӛзара бас тарту, бір-бірінің ішкі істеріне араласпау, теңдік пен ӛзара ұтымдылықты қолдау, ӛзге мемлекеттермен дипломатиялық, экономикалық және мәдени қатынастарды дамыту жолында бейбіт қатар ӛмір сүру деп келетін бес қағида 1982 жылы қайта қабылданған ҚХР-ның Конституциясына мемлекеттің сыртқы саяси ұстанымының темір қазығы ретінде енгізілді. Қытай басшысы Мао ӛзінің сыртқы саяси ұстанымындағы Бір тарапқа шығу қағидасының дәлелі ретінде алғашқы шетелдік ресми сапарын ҚХР құрылған жылдың 16-желтоқсанында КСРО-дан бастайды. Мао Цзедунның Кеңес Одағына деген ықыласының оң болғандығын аталмыш сапардың ұзақтығынан кӛруге болады. Екі айдай уақытқа созылған сапар барысында ҚХР мен Кеңес Одағы бірқатар келісімдерге қол жеткізеді. Қытай Халық Республикасы мен Кеңес Одағы арасындағы достық одақтастық және ӛзара кӛмек туралы және КСРО-ның ҚХР-на несие беру туралы екі ел арасындағы ынтымақтастықтың құқтық негізін қалады. Келісім-шартқа сәйкес Кеңес Одағы 1952 жылдың соңына дейін Чаңчүн теміржолы мен теміржолға қатысты барлық мүліктерді, және Порт-Артурда ( 旅顺口 Lü shun kou) орналасқан кеңестік әскери-теңіз базасынан ӛз әскерлерін шығара отырып Дальний қаласының (大连市 da lian shi) әкімшілік басқаруын Қытай үкіметіне беруді ӛзіне міндет етіп алады. Сондай-ақ, 5 жыл ішінде Қытайға 1% жылдық ӛсіммен $300 млн. заем беретін болып келісілді [114, 37 б.]. Ерекше атай кететін жайт, екі мемлекеттің ынтымақтастығының бастауы болған 30 жылдық мерзімге жасалған ҚХР мен КСРО арасындағы достық одақтастық және ӛзара кӛмек туралы келісімге мемлекет басшылары емес, КСРО атынан сыртқы істер министрі А.Я.Вышинский мен ҚХР атынан сыртқы істер министрі Чжоу Эньлай қол ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.