Ағылшын революциясының тарихи маңызы
№1 тақырып Еуропа және Америка елдерінің тарихы пәніне кіріспе.
1.Еуропа және Америка елдерінің тарихы пәні, мақсат,міндеттері
2.Хронологиялық шеңбері және кезеңдеріне сипаттама
3. Мәселені зерттеудің жаңа тұрғысы және курсқа тарихнамалық шолу.
Дәріс тезисі: Жаңа заман 1640-1918 жылға дейінгі аралықты қамтып, капитализмнің еркін бәсекелестік және монополистік капитализм сатыларына бөлінді. Алғашқы кезеңінде Ұлы географиялық ашулардың салдары, алғашқы қорлану, жаңа сауда жолдарын экстенсивті түрде пайдалану, Батыс пен Шығыс арасындағы дәстүрлі сауданы дамыту, буржуазия табының қалыптасуы және олардың билік үшін талас-тартыстағы рөлі, жалдамалы еңбек күшіне сұраныстың артуы, жер-жерлерде буржуазиялық революциялар орын алуы, ел өмірлеріне капиталистік қатынастар етене енуі қарастырылса, екінші кезеңінде қоғамдық-саяси және мәдени дамудың ерекшеліктері айқын көрініс тапты.
№2 тақырып
1640-1815 жж. Еуропа мен Солтүстік Америка
Еуропа және Америка елдерінің жаңа заиан тарихы 1640-жылғы Ағылшын буржуазиялық революциясы оқиғасымен мөлшерленеді. Осының өзінде бұл мезгіл, біршама мөлшерлеуден соң ғана келісіммен алынып отыр. ХҮІІ ғасырдың ортасындағы Ағылшын революциясының маңыздылығы, бәрінен де оның еуропалық ауқымдығы модернизация процессінің қарыштауына негіз болумен сипатталады.
18ғ. Англиядағы ескі мемлекеттік билік жаңа мазмұнмен толыға түсті.1701-жылы парламент екі заң қабылдайды. Онда Стюарттар династиясының мұрагерлігіне шектеу қойылған болатын. Бірінші документ - Тақты бекіту Биллі болып саналды.
Тақ Гонноверлер династиясының өкілдеріне берілу жайында еді. Екінші документ- Корольдіктің стакусы және парламентаризм енгізілді. Парламент министірлер алды жауапты болуы тиісті болған. Королева Анна (1665-1714жж.) тұсында парламенттік биліктің күшеюі жүрген еді. Тіпті Георг ІІ(1638-1760жж.) кезінде вето құқығынан айрылады. Парламен отырысына қатынасу құқығынан да айрылған болатын.
Парламент екі палатадан тұрды.Лордтар және общинадан.Парламент пен король арсындағы күресте 17ғасырдан бері өмір сүріп келе жатқан тюри және виги партиялары өте көп күш салады. 1714жылдан бастап Англияны король емес виги партиясынан шыққан буржуазия мүддесін қорғайтын министірлер басқарды.1760-жылдан бастап Георг ІІІ(1738-1820жж.) кезінен үкімет басына абсалютизмнің жақтаушылары тори партиясы билікке келген еді.
Мануфактура қоғамның дамуына байланысты өздігінен қалыптаса бастады. Феодалдық қатынастың сақталуымен қатар мануфактуралардың көбеюі қоғамда алаңдаушылықтар тудыра бастады. 18ғ.Англияда мануфактура ұлттық деңгейде дами түсті, себебі, өндірістің дамуы ішкі нарықтың сұранысына сәйкес келе бастаған болатын. Осыған байланысты Англияда өнеркәсіп төңкерісінің алғышарттары қалыптаса бастады. Негізгі төңкеріс тоқыма өндірісінде етек алды. Дж.Кей (1704-1764жж.) тоқыма самалеті, Дж.Харгривстің тоқыма машинасы және т.б. осындай техникасының арқасында Англияда бұл салада үлен өзгерістер болды.Бұл қол өндірісінің техника өндірісіне бәсекелес бола алмауына әкеліп соқтырды. Джейммс Уатт (1736-1819жж.) ойлап тапқан бу машинасы да көптеген қол күшін қысқартқан еді.Бұрынғы ағаштың орнына Англияда енді көмір қолданысқа ене бастады. Бұндай жағдайлар жол қатынастары мен темір жолдың ұзаруына жол ашты.
Англия жол мәселесі жөнінен Франция мен Италиядан біршама артта қалған болатын.
18-ғ.Англиядағы жөнделген жолдардың ұзындығы 1600 мильге жеткен еді.
Сауда қатынастары болса Англияда жақсы дамыды. Негізгі бәсекелесі болып Франция саналды.Британ тауарлары Нидерландыда, Германияда үлкен сұранысқа ие болды.Қалай дегенмен де сыртқы саудада Франция Англияға үлкен бәсекелес болды.Францияның халқы да, портты қалалары да Англидан екі есеге артық болды.Кеме саудасы да Англиядан қарағанда жақсы жолға қойылған еді.
№3 тақырып XVII ғ. Англия. Ағылшын буржуазиялық революциясы
1. Революция ќарсањындаѓы Англия тарихына шолу.
2. Ұзақ парламент және оның ќызметі.
3. Пресветериандар, индепенденттер, левеллерлер және дигерлер.
4. Республика жєне протекторат.
5. Стюарттар династиясы.
Дәріс тезисі: ХҮІІ ғ. Бірінші жартысндағы Англияның әлеуметтік-экономикалық және саяси даму ерекшеліктері. Карл І ішкі және сырқы саясаты. Буржуазиялық революцияның алғы шарттары, пресветериандық партияның құрылуы. Ұзақ парламент, құрамы, саясаты, заң жобаларын талқылаудығы қызметтері. Азамат соғысы. Индепендеттік республиканың ішкі және сыртқы саясаты. Кромвельдің протектораты, оның мәні. Рестабрациялау.Виги және тори партиялары. 1688 жылғы төңкеріліс. Конституциялық монархияның орнауы.
ГЛОССАРИЙ:
Альтернатива-бірнеше мүмкіндіктің ішінен мәселенің шешімін таңдап, бірін ғана талғап алу.
Альянс-ортақ амақсаттарға жету үшін келісім-шарт негізінде жасаған ұйымдардың одағы, бірлестігі.
Анархизм-жеке адамды мемлекеттік биліктен құтқаруға бағытталған әлеуметтік-саяси ағым.
Апатридтер-ешбір мемлекеттің азаматы болып саналмайтын адамдар.
Ассамблея-халықаралық ұйым мүшелерінің жалпы жиналысы. Мысалы, БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы.
Ассимиляция- бір халықтың өз тілін, мәдениетін, ұлттық сана-сезімін жоғалтып, екінші халыққа сіңіп кетуі.
Ассоциация- белгілі бір саяси, ғылыми, шаруашылық, мәдени т.б. мақсаттарға жету үшін ұйымдасқан адамдар немесе мекемелер бірлестігі.
Бихевиоризм- жеке адамдар мен топтардың іс-әрекетін талдауға негізделген әдістемелік бағыт.
Буржуазиялық-демократиялық партиялар- ХІХ ғасырда Еуропа мен Солтүстік Америкада бір кезде пайда болды.
Бюрократ-азаматтрадың мүддесіне нұқсан келтіріп өз міндеттерін формалды түрде атқаратын қызмет адамы.
Волюнтаризм-саяси серкелердің қоғамдық өмір жағдайларымен санаспай, өз бетімен күштеу әдістеріне сүйеніп жүргізген саясаты.
Геноцид-адамдарды шығу тегіне, бір ұлттың, діннің өкілі болуына байланысты әдейі қыру немесе қудалау.
Геосаясат-сыртқы саясатты географиялық факторларға байланысты жүргізетін саясат.
Глобальдылық-бүкіл жер шарын қамтитын, әлемдік мәселелерді шешуге арналған ғылыми бағыт.
Гуманизм-адамзаттың еркін жетілуне негізделген мақсатты әлеуметтік қозғалыс.
Депортация-жеке адамдарды, халықтарды еріксіз, күшпен жер аудару.
Диверсификация-мәселенің әр түрлі, жан-жақты қаралуы, дамуы, саяси қызметтің көп түрлілігі.
Диктатура-қарулы күшке сүйенетін, заңмен шектелмеген шексіз мемлекеттік билік.
Еуропарламент-еуропалық бірлестіктің 12 елін қамтитын мемлекетаралық саяси мекеме.
Егемендік-мемлекеттің, халықтың, ұлттың, адамның саяси тәуелсіздігі.
Идеология-белгілі бір әлеуметтік топтар, таптар, партиялар және т.б. мақсаттары мен мүдделерін бейнелейтін, үстемдік етіп отырған қоғамдық қатынастарды орнықтыруға немесе оларды өзгертуге қызмет ететін тұжырымдардың, пікірлердің, идеялардың жүйесі.
Импичмент-жоғарғы лауазымды адамдарды конституцияны бұзғаны үшін немесе басқа қылмысы үшін жауапкершілікке тартуға және ісін сотта қарауға мүмкіндік беретін ерекше тәртіптің түрі.
Инновация-жаңалық енгізу
Охлократия-қоғамдық өмір жағдайына қанағаттанбай мемлекеттік мекемелерді басып алып, ойран салған, демократияны теріс түсінген тобыр билігі.
Парадигма-жасалатын өзгерістердің нәтижесінде туатын болашақтағы қоғамдық құбылыстың үлгісі, бейнесі.
Прагматизм-алға қойған мақсатқа іс жүзінде жету үшін ұстаған бағыт.
Инагурация -мемлекет басшысының өз қызметіне салтанатты кірісуі
Коалиция -ортақ жауға қарсы немесе мемлекеттік билікті жүзеге асыру үшін бірлескен мақсатты партиялар мен қоғам қайраткерлерінің бірігіуі.
Конституция-мемлекеттік және қоғамдық құрылыстың негізгі қағидаларын, принциптерін білдіретін негізгі заң.
Көппартиялылық-мемлекеттік билік үшін күрес барысында бірнеше саяси партиялардың әр түрлі мүдделері мен пікір алалығын пайдалана отырып басқару түрі
Легитимдік-халықтың үстемдік етіп отырған саяси билікті мойындауы.
Можаритарлық жүйе-сайлау нәтижесінде үміткердің округ бойынша көпшілік дауыс алуы.
Маргиналдар-белгілі бір себептерге байланысты қоғамның негізгі әлеуметтік тобына, табына кірмей қалған аралық жағдайдағы адамдар.
Меморандум-дипломатиялық хат жазысудың бір түрі.
Мороторий-ішкі жіне сыртқы міндеттемелерді орындауды уақытша тоқтату, үзіліс жариялау.
Саясаттану - қоғамның саяси дамуының жалпы және ерекше әлеуметтік заңдылықтары туралы ғылым
Саясаттану зерттеуі-қоғамтану зерттеуінің бір түрі, қоғамды саяси-
деологиялық тұтас жүйе ретінде қарастырады.
Саясаттану сауалдамасы-жеке адамдар мен топтарға ауызша және жазбаша түрінде сұрақтар қою жолымен алғашқы саяси- әлеуметтік ақпарат алу тәсілдері
Абсентеизм-халықтың саяси өмірге немқұрайды қарайтындығы
Автономия-бір мемлекеттің шеңберінде өзін-өзі басқаруға құқық берілген саяси-ұлттық құрылым
Әлеуметтік-саяси институттар- біршама жоғары ұйымдасқан әлеуметтік және саяси жүйелік түзілім.
Иделды тип-дәуірге сәйкес ұтымды құндылықтар бағытының эталоны және саяси - әлеуметтік ақиқатты тану туралы қызметі атқарушы. Негізін салған-М.Вебер.
Абсолютизм-жоғары өкімет билігі шексіз жеке-дара бір адамның қолында тұрған мемлекеттік басқарудың түрі.
Азаматтық қоғам- әлеуметтік-экономикалық, саяси және рухани адамгершілік қатынастары мен мемлекеттің қызмет ету қажеттігін мойындау негізінде құралатын қоғам.
Саяси- әлеуметтік байланыс- адамдардың немесе топтардың тәуелділігін және сәйкестігін көрсететін әлеуметтік әрекет.
Саяси даму-жаңа қоғамдық қатынастардың, институттардың, нормалардың, құндылықтардың қалыптасқан өзгерістері
Саяси- әлеуметтік қауымдастық - ортақ әлеуметтік белгілердің болуымен біріккен, бірлескен, адамдар жиынтығы.
Саяси нормалар - адамдардың іс-әрекетін реттейтін ереже.
Саяси прогресс - қоғамдық дамудың бағыты.
Саяси -әлеуметтік төңкеріс - қоғам дамуындағы сапалық, терең және жоғары прогрессивтісімен алмастыру тәсілі.
Саяси- әлеуметтік заңдар- қоғамның, мемлекеттің т.б. топтардың даму бағытын анықтайтын әлеуметтік және саяси құбылыстар мен процесстердің арасындағы тұрақты өзара байланыстар.
Саяси- әлеуметтік институттар - біршама жоғары ұйымдасқан әлеуметтік саяси түзілім.
Саяси- әлеуметтік коммуникация - тікелей және қарым-қатынастар мен әлеуметтік және саяси субьектілер арасындағы өзара әрекет актісі мен процесі.
Саяси- әлеуметтік конвергенция - түрлі әлеуметтік және саяси жүйелердің біртіндеп жақындасуы.
Саяси- леуметтік қозғалыс - адамдардың әлеуметтік және саяси қолдау мен қарсылық көрсетуге бағытталған ұжымдық әрекетімен байланысқан әлеуметтік және саяси процестердің формасы.
Саяси- әлеуметтік мүдделер - қоғамның, әлеуметтік топтардың, қауымдастықтардың, субьектілердің әлеуметтік-саяси әрекеттерінің себептері, қайнар көздері, талаптары, мотивтерінің қызметі.
Әлеуметтік-саяси тәрбие - тұлғаға ықпал жасаудың мақсатты бағытталған және жүйелі процесі, сол қоғамдағы өмірге дайындау мақсатында оның санасы мен мінез-құлқына әсер ету процесі.
Әлеуметтік-саяси элита- қоғамның иерархиялық әлеуметтік құрылымындағы негізгі бұқара көпшіліктен белгілі бір ерекшеліктерімен айрықшаланып, жетекшілігі, жеңілдіктері бар және мемлекеттік билікке салмақты ықпал жасайтын немесе оны жүзеге асыратын адамдар тобы, жігі.
Саяси теңсіздік - адамдардың әлеуметтік және саяси жағдайларының біркелкі еместігі.
Бедел- белгілі бір тұлғаның немесе адамдардың салмақты ықпал жасаудағы әрекеті.
Урбанизация - қалалардың, қала халқының өсуінің, қоғам дамуындағы ролінің артуы және өмір салтының таралуының әлеуметтік процесі.
Революция қарсаңындағы Англия. XVII ғасырдың бірінші жартысында Батыс Еуропада феодализм тоқырауға ұшырады. Оның орнын жаңа қоғамдық жүйе -- капитализм ауыстырды. Меншіктің жаңа капиталистік нысаны орнығып, Батыс Еуропада капиталистік қатынастар дами бастады. Англияда XV ғасырдың соңынан бастап шұға өндірісі қарқынды дамыды. Әлемдік нарық қалыптаса бастады.
Жаңа ақсүйектер жекеменшіктің жаңа -- капиталистік түрін қолдады, жалдамалы жұмыс күші тиімдірек болғандықтан, мануфактураның иесі феодалдық тәуелділікті қажет етпеді. Кәсіпкерлер және жаңа ақсүйектер өз ақшаларын англикан шіркеуінің пайдасына жұмсағысы келмеді және пуритандарды (Пуритандар - кальвинизмнің жолын қуушы ағылшын протестанттарының 16 ғасырдың 2-жартысы - 17 ғасырдың 1- жартысындағы атауы. Олар Англияда жартылай жүргізілген діни реформаға риза болмай, оны аяғына дейін жеткізуді талап етті. Протестанттар епископтық жүйені жоюды, олардың орнына сайланып қойылатын старейшиналар құруды, кек алу орнына уағызды қолдануды т.б. жақтады. Пуританизм абсолютизмге қарсы саяси оппозицияның белгісіне айналды. ) көбірек қолдай бастады.
XVII ғасырдың басында пуритандарда пресвитериандар (Пресвитериа́нство (от греч. PIρεσβύτερoς -- старший) -- шіркеу ұйымының ерекше формасы және протестантизмнің бір бағыты, Жан Кальвин идеясн ұстанушылар және каьвинизмнің бір бұтасы ,яғни шіркеу реформаторлары) және индепенденттер (Индепе́ндент[[2]] (англ. The Independent -- независимый) Либералды-демократиялық партия идеясына жақын, жеке адам құқығының мәселесіне ерекше көңіл бөлгендер) бағыттары пайда болды. Ауқатты көпестер, қаржыгерлер, ірі жер иелері -- джентрилер пресвитериандарға айналды.
Алайда Англиядағы капитализмнің дамуын ортағасырлық қатаң ережелер тежеді.
Революцияның себептері. XVII ғасырдың 30-жылдарының соңы мен 40-жылдарының бас кезінде Англияда революциялық жағдай қалыптасты. Заңсыз салықтар сауда мен өнеркәсіптің дамуын тежеді, халықтың жағдайының нашарлауына әкелді.
I Яков 1625 жылы қайтыс болып, сол жылы оның мұрагері I Карл таққа отырды. Ол әкесінің парламент құқығын мойындаудан бас тартқан шексіз билік туралы көзқарасын жалғастырды.
Парламент наразылық білдірушілердің талаптары көрсетілген құжат -- Құқық туралы петиция қабылдады. I Карл парламентті таратып, он бір жыл бойы Англияда жеке-дара билігін жүргізді. Бірақ король парламенттің рұқсатынсыз жаңа салықтар енгізе алмады.
XVII ғасырдың бірінші жартысындағы Англияның сыртқы саясатын революциялық ахуалдың қалыптасу факторы ретінде қарастыруға болады. I Якоб басқаруының бас кезінде біріккен провинциялармен бәсекелестік күшейді және Испаниямен жақындасу басталды. Бұл -көпестер мен кеме иелерінің наразылығын туындатты. Шотландияда I Карлдің жеке-дара билігіне қарсылық ретінде көтеріліс басталды. Осы оқиғаларға орай I Карл парламентті шақыруға мәжбүр болды. Ол корольға жаңа салықтарды жинауға рұқсат бермегені үшін таратылып, тарихқа Қысқа парламент деген атпен енді. 1640 жылы королъ Ұзақ парламент деп аталған жаңа парламент шақырды. Буржуазиялық-ақсүйектер оппозициясының бағдарламасы екі құжатта: Тамырлар мен бұтақтар туралы петиция мен Ұлы ремонстрациядан өз көрінісін тапты.
Англикан шіркеуі -- Англияның мемлекеттік шіркеуі, протестанттық шіркеулердің бірі. Әдет-ғұрыптары жағынан католиктік шіркеуге жақын, бірақ оның басшысы Рим Папасы емес, ағылшын королі.
Парламентпен күрестің қиын болатын-дығын түсінген I Карл 1642 жылы қаңтарда солтүстікке кетіп, сол жылы тамызда парла-ментке соғыс жариялады. Елде корольдың парламентпен азамат соғысы басталды.
Азамат соғысы. Бүкіл Англия екіге: парламентті жақтаушыларға және фео-далдық-абсолюттік құрылысты жақтау-шыларға бөлінді. Парламент жағында қала қолөнершілері мен саудагерлер, ерікті шаруалар, джентрилер бой көтерді. Корольды ақсүйек тектілер, солтүстіктің феодалдары мен дворяндары, ауыл қол-өнершілері, дін иелері қолдады. Корольдық әскерді сәнді киімдер мен парик кигендері үшін кавалерлер (салт аттылар) деп, парламентті жақтаушыларды шаштарын дөңгелентіп алдырғандары үшін домалақ бастылар деп атады. Экономикалық жағынан артта қалған солтүстік және батыс графтықтар король туының астына өтті. Экономикалық жағынан неғұрлым дамыған оңтүстік-шығыс парламентті қолдады.
Соғыс король әскерінің жеңістерімен басталды. Қауымдар палатасы парламент әскерін нығайту жөнінде бірқатар шаралар қабылдады. Осылайша ауқатты емес джентри, шаруалар, қолөнершілер, мануфактура жұмысшыларынан тұратын еріктілердің жаңа үлгідегі әскері пайда болды. Бұл әскерде офицер болу үшін адамның ақсүйектер тегінен шығуы талап етілмеді. Жаңа әскердің негізін қалаушы Хантингтоннан шыққан жер иесі, генерал-лейтенант атағын алған ақсүйек Оливер Кромвель еді. Нейзбиде роялистер жеңіліске ұшырады. I Карл солтүстікке қашып, шотландтықтарға тұтқынға түсті.
Елдегі билік әскердің қолына көшті. Король әскерін жеңу парламент актісімен бекітілді.
Левеллерлер мен республиканың орнауы. Революция халықтың демократиялық тобының үмітін ақтамады. Солшыл революциялық күштердің негізі орта шаруалар мен қала кедейлерінен тұратын әскер болды. Бұл әскерде ұсақ буржуазия арасында левеллерлер -теңестірушілер саяси партиясы қалыптасты. Левеллерлер көшбасшылары Дж. Лилъберн, У. Уолвин, Р. Овертон демократиялық заңдарды әзірлеуді, парламенттің халық алдындағы жауапкершілігін, парламентке бақылау орнатуды, лордтар палатасын жоюды талап етті.
Левеллерлердің бағдарламасы Мыңдаған қала тұрғындарының ремонстрациясы жарияланды.
1647 жылы ағылшын революциясы буржуазиялық-демократиялық жаңа кезеңге өтті. Парламенттің корольмен келіссөздері бүкіл ел бойынша демократиялық күштердің наразылығын туындатты. Бұл қозғалыс индепенденттік генералитетті (әсіресе Кромвель және Ферфаксты) парламенттегі пресвитериандық көпшілікпен байланысын үзіп, әскермен бірігуге мәжбүр етті. Әскер батыл әрекеттер жасады. Корольды Ньюпорттан Херст бекініс-түрмесіне ауыстырды. Полковник Прайд жасаған мемлекеттік төңкеріс әйгілі прайдтік тазарту болды. Парламенттен корольмен ымыраға келгісі келген депутаттар қуылды. Жоғарғы сот корольды соттау туралы шешім қабылдады. 1649 жылы мамырда Англия республика деп жарияланды.
Республика құрылғаннан кейін соғыс пен дағдарыстарға бай-ланысты халықтың жағдайы нашарлады. Шынайы левеллерлер немесе диггерлердің жаңа қозғалысы пайда болды. Халықтың кедей бөлігі мүлік теңдігі, жерді қоғамдастыру, халықты қанауды тоқтату сияқты талаптарды қойды. Диггерлер басшысы Джерард Уинстэнли болды.
Революцияның демократиялық күштерінің жеңілісі республикадағы таптық күрес ауқымын бәсеңдетті, оның бұқара халықтан алшақтануына алып келді.
Ағылшын республикасының алдында индепенденттік джентри және буржуазияның билігін нығайту міндеті тұрды. Ол Ирландия мен Шотландиядағы роялистік қауіп-қатерді жоюға тиіс болатын. Теміржондылар әскерін бастаған О.Кромвель Ирландияны жаулап алуға аттанды.
Кромвель әскері Шотландияға басып кіріп, ағылшын контрреволюциясын қолдайтын жер гілікті феодалдарды тас-талқан етті. Осы жеңістер нәтижесінде Англия Республикасын Испания, Швеция, Франция ресми түрде таныды.
О.Кромвель протектораты. Республиканың ішкі саяси ахуалы ауыр күйінде қалды. Елде жаңа Конституцияны бекітіп, заңна-малық реформаларды жүргізу қажет болды. Осы жағдайда Кромвель парламентті таратып, жаңа билік органы -- Кіші немесе Бэрбондық парламентті тағайындады. Парламенттің әлеуметтік-экономикалық өзгерістері билеуші топтың наразылығын тудырды. Кіші парламент өзін-өзі тарқатуға мәжбүр болды. Англияда Басқару құралы атты жаңа Конституция қабылданды. Кромвель Англияның, Шотландияның және Ирландияның өмірлік лорд-протекторы болып тағайындалды. Шын мәнінде, протекторат жүйесі Кромвельдің әскери диктатурасы еді. 1658 жылы Кромвель қайтыс болып, билік оның үлы Ричардқа көшті. Халық наразылығы қайта жанданды. Англияда реформалар жүргізуге дәрменсіз Екінші республика орнады.
Саяси режімнің тұрақсыздығы, халық толқуларының өсуі монархиялық билікті қалпына келтіруге итермеледі. Шіркеудің пресвитерлік құрылымы қалпына келтірілді.
Голландияның Бред қаласында эмиграцияда жүрген II Карл төңкеріске қатысушыларға рақымшылық жасау, дін еркіндігі мен жерді сату және тәркілеуді бекіту туралы декларация жариялады. Англияда қайтадан абсолюттік монархия режімі орнады.
Корольдың саясатына наразы оппозиция жетекшілері Нидерланды үкіметінің басшылығына ұсыныс жасап, III Вильгельм Оранскийдің Англияға оралып, протестанттық еркіндікті қалпына келтіруін сұрады.
Даңқты революция және конституциялық монархияның орнығуы. III Вилъгелъм Оранскийдің әскері Лондонды басып алды. Ол 1689 жылдың басында Англия королі болып жарияланды. Осылайша Даңқты революция деген атауға ие болған қантөгіссіз мемлекеттік төңкеріс болды.
Жаңа мемлекеттік жүйенің негізгі құжаты -- Құқықтар туралы билль енгізілді. Англия парламенттік монархияға айналды. Король елді парламентпен бірігіп басқаратын болды. Корольдың парламенттің рұқсатынсыз заңдар шығаруға, салықтарды жинауға, әскер ұстауға, дін істеріне араласуға құқығы болмады. Құқық жөніндегі декларациясында халық корольды орнынан алуға өзгертуге құқықты болды. Сондай-ақ тақ мұрагерлігі тәртібін өзгерте алуға құқылы екендігі атап көрсетілді. Жалпы алғанда, 1688 жылғы төңкеріс жер иеленуші ақсүйектер мен ірі буржуазияның арасында бітімгершілік барын көрсетті.
Ағылшын революциясының тарихи маңызы. Ағылшын революциясы капитализмнің дамуына маңызды қадам жасады. Парламент арқылы жаңа капиталистік жүйенің дамуына үлес қосқан бірқатар заңдар қабылданды. Бұрынғы тектілік артықшылыққа тойтарыс беріліп, абсолютизм жойылды. Елде азаматтық қоғам қалыптаса бастады. Ағылшын революциясы жариялаған саяси талаптармен бірге буржуазиялық еркіндік, жаңа экономикалық тәртіп заманауи индустриялық өркениеттің іргетасын қалады. Ағылшын революциясының ерекшелігі жаңа ақсүйектер буржуазиямен одақтаса отырып монархияға, феодалдық ақсүйектерге және шіркеу үстемдігіне қарсы күресті.
XVII ғасырдағы ағылшын революциясы және пуританизм идеяларының таралуы дәстүрлі қоғам және шексіз монархияны жойды. Елде конституциялық парламенттік монархия орнады.
№4 Тақырып Солтүстік Америка отарларының тәуелсіздігі үшін соғысы. АҚШ-тың құрылуы.
1.ХVІІ-ХVІІІ ғасырлардағы колониялардың әлеуметтік және саяси дамуы.
2.Егемендік үшін соғыстың себептері жєне ағылшын езгісі.
3.Революциялық жағдайдың қалыптасуы және соғыстың басталуы.
4.1787 жылы Конституция. Құқықтар туралы билль.
Дәріс тезисі:
Еуропалық державалардың солтүстік америка континентін отарлау саясаты. Ағылшын отарындағы әкімшілік - территориялық жіктеліс, елді басқарудағы олигархиялық тип. Аймақтағы капиталистік қатынастардың қалыптасу ерекшеліктері.Тәуелсіздік үшін соғыс буржуазиялық революция ұрамен өтуі, АҚШ құрылуы.1787 конституция және 1789 жылғы түзетулер.
1607 жылы Солтүстік Америкада Джеймстаун фортының негізін салған Лондон компаниясы мен Плимут акционерлік компаниясы пайда болды. Бұл жерде орныққан алғашқы колония - Виргиния.
Виргинияның жері тың, ну күйде болғандықтан, оны тазартуға көп күш қажет болды. Үндістерді құлдыққа айналдыру дұрыс нәтиже бермегендіктен, қара еріксіздер, яғни негрлер әкеліне бастады. 1619 жылы Виргинияға тұңғыш рет құлдар әкелініп сатылды. 1630 жылы Виргиниядағы құлдар саны 50 болса, 1660 жылы олар 950-ге жетіп, 1780 жылы 220582-ден асты. XVII-XVIII ғасырларда Атлант мұхиты жағалауында ағылшынның 13 отары құрылды. Жаңа Англияда қолөнер, мануфактура кең өріс алды. Оңтүстік Каролина, Джорджияда құл еңбегі көбіне плантациялық шаруашылықта қалдырылды.
Американдық буржуазиялық тарихнамада Жаңа англияның негізін қалаған Ағылшындық пуритандар Америкаға таза діни идеалдар соңынан, діни және азаматтық еркіндік қоғам құру мақсатымен келіп, қазіргі Американың негізін қалады деген аңыз көп кездеседі.
1776 жылы 4 шілдеде халық қысымымен Конгресс Тәуелсіздік Декларациясын, ягни Англияның бөлектенуі туралы өтініш қабылдайды. Бұл құжаттың авторы өз заманының алдыңғы қатарлы ойшылы, атақты саяси қызметкер Т. Джефферсон еді.
1783 жылы колониялардың тәуелсіздігі туралы келісімге қол қойылады. Революцияның соғыстағы таптар күресінде АҚШ-тағы билік жер иеленуші-аристократтардан Солтүстіктегі сауда өндірістік буржуазия қолына өтті.
1787 жылы негізінен бүгінгі күнге дейін сақталған конституция қабылданды. Ол конституция бойынша атқарушы билік 4 жылға сайланатын президенттің қолында болды. АҚШ-тың алғашқы президенті Д. Вашингтон болды.
1791 жылы аталған контитуция Құқықтар туралы заңмен толықтырылды.
Америкадағы тәуелсіздік жолындағы соғыстың нәтижесінде отарларда капитализмнің дамуына кедергі болып отырған отарлық қанау мен ағылшын жер иеленушілерінің үстемдігі жойылды.
Ауыл шаруашылығында капитализмнің дауының американдық немесе фермерлік жолы қалыптасты. Ол революцияның түпкі мақсаты капитализмді жақсы дамытуға қажетті ең негізгі фактор еді.
1784-1787 жылдары АҚШ конгресі Батыс жерлерін мемлекеттік жер деп жариялады. Ал 1784-1785 жылдары жерді 640 акр көлеммен сату туралы шешім қабылданды. Сауда-өнеркәсіптік дамуға кедергі болған ескі тәртіптер жойылып, капиталистік даму тездей түсті.
Құлдықты жою мәселесі толығымен шешілмеді. Ол тек 2-ші азамат соғысы кезінде ғана жүзеге асырылды.
Американ революциясы жайлы К. Маркс: Еуропа буржуазиясы үшін соғылған дабыл қоңырауы, - деп жазады. Жалпы алғанда, бұл соғыс Американы езген және отарлық құлдықта ұстаған ағылшын қарақшыларына қарсы Американ халқының соғысы болды.
ХҮІІІ ғасырдың соңы ХІХ ғасырдың алғашқы он жылдығында АҚШ-тың экономикалық даму деңгейі Батыс Европадан әсіресе Англиядан артта қалып отырған болатын. Оның өнеркәсібі енді ғана аяғынан тұра бастады. Бірақ та капиталдың шоғарырлануы, ішкі нарықтың қалыптасуы және ағылшынның техникалық жетістіктері өнеркәсіптегі төңкеріске түрткі болды.
ҮІІІ ғасырдың 90 жылдарында АҚШ та жеке фабрика түріндегі кәсіпорындар пайда болса, ал ХІХ ғасырдың екінші ширегінде фабрикалық жүйеге енгізіле бастады. АҚШтың тұңғыш призеденті Джордж Вашингтон (1789-1797жж) кезінде елдің қаржы жүйесі нығайтылып ұлттық банк Құрылды және бірыңғай ақша жүйесі енгізілді.
АМЕРИКАНЫ ОТАРЛАУДЫҢ БАСТАЛУЫ. СОЛТҮСТІК АМЕРИКАНЫҢ ЕУРОПАЛЫҚ ОТАРЛАУЫ
16 ғасырдың ортасына қарай Америка құрлығында Испанияның үстемдігі абсолютті болды, отарлық иеліктер Кейп Мүйізінен Кейп Мүйізіне дейін созылды. Нью-Мексико, патша қазынасына үлкен табыс әкелді. Басқа Еуропа мемлекеттерінің Америкада отарлар құру әрекеттері айтарлықтай жетістіктерге жеткен жоқ.
Бірақ сонымен бірге Ескі әлемдегі күштердің тепе-теңдігі өзгере бастады: патшалар отарлардан ағып жатқан күміс пен алтынның ағындарын өткізді және мегаполис экономикасына онша қызығушылық танытпады, олар тиімсіз, бүлінген әкімшілік аппараттың, іс қағаздарының үстемдігі мен модернизацияға ынталанудың жетіспеушілігінің салдарынан артта қалды. Англияның өркендеген экономикасынан. Испания біртіндеп негізгі еуропалық держава және теңіздердің иесі мәртебесінен айрылды. Нидерландыдағы ұзақ соғыс, бүкіл Еуропадағы Реформацияға қарсы күреске жұмсалған үлкен қаражат, Англиямен қақтығыс Испанияның батуын тездетті. Соңғы сабан 1588 жылы Жеңілмеген Армада қайтыс болды. Британдық адмиралдардан кейін және үлкен дәрежеде қатты дауыл сол кездегі ең үлкен флотты жеңгеннен кейін Испания көлеңкеге енді, енді бұл соққыны қалпына келтірмеді.
Отарлаудың эстафеталық жарысында көшбасшылық Англия, Франция және Голландияға өтті.
Ағылшын отарлары
Солтүстік Американы ағылшын отарлауының идеологы атақты каплейн Гаклют болды. 1585 және 1587 жылдары сэр Уолтер Роли Англия патшайымы Елизавета I-нің бұйрығымен Солтүстік Америкада тұрақты қоныстануға екі рет әрекет жасады. Барлау экспедициясы 1584 жылы Америка жағалауына жетті және ешқашан үйленбеген қыз патшайымы Елизавета I құрметіне Вирджиния (Вирджиния - Вирджиния) деп аталатын ашық жағалауды атады. Екі әрекет те сәтсіз аяқталды - Вирджиния жағалауындағы Роанук аралына негізделген алғашқы колония үнділердің шабуылдары мен материалдардың жетіспеуінен өлім алдында тұрды және 1587 жылы сәуірде Фрэнсис Дрейкпен эвакуацияланды. Сол жылы шілдеде 117 адамнан тұратын колонистердің екінші экспедициясы аралға түсті.
Вирджиния штаты. Джеймстаун.
XVII ғасырдың басында жеке капитал бизнеске кірді. 1605 жылы екі акционерлік қоғам дереу Кинг Джеймс I-ден Вирджинияда колония құруға лицензия алды. Ол кезде Вирджиния термині Солтүстік Америка материгінің бүкіл аумағын білдіретінін есте ұстаған жөн. Компаниялардың біріншісі - Лондонның Вирджиния компаниясы оңтүстікке, екінші Плимут компаниясы континенттің солтүстік бөлігіне құқық алды. Екі компания да христиан дінінің таралуының негізгі мақсаты туралы ресми түрде жариялағанына қарамастан, лицензия оларға алтын, күміс және мысты әрдайым іздеу және өндіру құқығын берді.
1606 жылы 20 желтоқсанда отаршылар үш кемемен жүзіп, ауыр, бес айға созылған саяхаттан кейін бірнеше ондаған адамдар аштық пен аурудан қайтыс болды, 1607 жылы мамырда олар Чесапик шығанағына жетті. Келесі айда олар Форт Джеймс (ағылшынша Джейкоб есімі) есімімен ағаш қорған салды. Форт кейіннен Джеймстаун деп аталды, бұл Америкадағы алғашқы тұрақты британдық қоныс болды.
АҚШ-тың ресми тарихнамасы Джеймстаунды елдің бесігі деп санайды, елді мекеннің тарихы және оның көшбасшысы - капитан Джон Смит (Джеймстаунның Джон Смиті) көптеген маңызды зерттеулер мен өнер туындыларында қамтылған. Соңғысы, әдетте, қала тарихын және онда тұратын ізашарларды идеализациялайды (мысалы, танымал мультфильм Pocahontas). Шын мәнінде, колонияның алғашқы жылдары 1609-1610 жылдардағы суық қыста өте қиын болды. 500 колонизатордың ішінде 60-тан көп адам тірі қалмады, ал кейбір мәліметтер бойынша, тірі қалғандар аштықтан аман қалу үшін каннибализмге жүгінуге мәжбүр болды.
Кейінгі жылдары физикалық өмір сүру мәселесі өткір болмаған кезде, ең маңызды екі мәселе - байырғы тұрғындар арасындағы шиеленіс және колонияның экономикалық мүмкіншілігі. Лондон Вирджиния компаниясының акционерлерінің ренішіне орай, колонизаторлар алтын да, күміс те таппады, ал кеме ағаштары экспортталатын негізгі тауар болды. Бұл өнім мегаполисте орманды тозған белгілі бір сұранысқа ие болғанына қарамастан, экономикалық қызметтің басқа да әрекеттері сияқты пайда аз болды.
Жағдай 1612 жылы фермер және жер иесі Джон Рольф үндістер өсіретін жергілікті темекі сорттарын Бермудтан әкелінген сорттармен кесіп өткен кезде өзгерді. Алынған будандар Вирджиния климатына жақсы бейімделді және сонымен бірге ағылшын тұтынушыларының талғамына сай келді. Колония сенімді табыс көзін алды және көптеген жылдар бойы темекі Вирджиния экономикасы мен экспортының негізіне айналды, ал Вирджиния темекісі және Вирджиния қоспасы сөздері темекі өнімдерінің сипаттамасы ретінде әлі де қолданылады. Бес жылдан кейін темекінің экспорты 20 000 фунт құрады, бір жылдан кейін ол екі есеге өсті, ал 1629 жылға қарай 500 000 фунтқа жетті. Джон Рольф колонияға тағы бір қызмет көрсетті: 1614 жылы ол үнділердің жергілікті басшысымен бейбітшілік туралы келіссөз жүргізе алды. Бейбітшілік келісімі Рольф пен жетекшінің қызы Покахонтас арасындағы неке арқылы бекітілді.
1619 жылы Америка Құрама Штаттарының болашақ тарихына айтарлықтай әсер еткен екі оқиға болды. Осы жылы губернатор Джордж Эдлдли биліктің бір бөлігін Берджесс үйіне беруге шешім қабылдады, осылайша Жаңа әлемде алғашқы сайланған заң шығару жиналысын құрады. Кеңестің алғашқы отырысы 1619 жылы 30 шілдеде өтті. Сол жылы Анголадан шыққан африкалықтардың шағын тобын отаршылар алды. Ресми түрде олар құл болмағанымен, бұзуға құқығы жоқ ұзақ мерзімді келісімшарттары болғанмен, Америкадағы құлдық тарихы әдетте осы оқиғадан басталады.
1622 жылы колония халқының төрттен бір бөлігін бүлікші үндістер жойды. 1624 жылы, ісі бұзылған Лондон компаниясының лицензиясы қайтарып алынды, содан кейін Вирджиния корольдік отар болды. Губернатор патша болып тағайындалды, бірақ колония кеңесі маңызды өкілеттіктерді сақтап қалды.
Ағылшын отарларының құрылуының хронологиясы :
Француз отарлары
1713 жылға қарай Жаңа Франция ең үлкен көлеміне жетті. Оған бес провинция кірді:
Канада (қазіргі Квебектің оңтүстік бөлігі) өз кезегінде үш үкіметке бөлінді: Квебек, Үш өзен (Француздық Троис-Ривьер), Монреаль және Ұлы көлдердің қазіргі Канада мен Американың аймақтарын қамтитын Пайд-дэн-Хаудың тәуелді аумағы, оның ішінде Пончартран (Детройт) (Фр. Пончартрейн) және Мишийимакинак (Фр. Michillimakinac) порттары Гуронияны жойғаннан кейін француз қоныстарының жалғыз дерлік тіректері болды.
Акадия (қазіргі Жаңа Скотия және Нью-Брансуик).
Хадсон шығанағы (қазіргі Канада).
Жаңа Жер.
Луизиана (АҚШ-тың орталық бөлігі, Үлкен Көлдерден Жаңа Орлеанға дейін) екі әкімшілік аймаққа бөлінді: Төменгі Луизиана және Иллинойс (фр. Le Pays des Иллинойс).
Нидерланды отарлары
Жаңа Нидерланды (Жаңа Нидерланд), 1614-1674, 17 ғасырда Солтүстік Американың шығыс жағалауындағы аймақ, солтүстігінде 38-ден 45 градусқа дейін енген аймақты, ең алдымен Голландиялық Шығыс Үндістан компаниясы Голландиялық Ай яхтасынан (ашты) ашты. Нид Халве Маен) 1609 жылы Генри Хадсонның басшылығымен және 1611-1614 жылдары Адриен Блок пен Хендрик Кристианц зерттеген. 1614 жылғы олардың картасы бойынша, Жалпы штаттар бұл территорияны Нидерланды республикасының құрамына Жаңа Нидерланды ретінде қосқан.
Халықаралық құқыққа сәйкес, территорияға наразылық тек карталардың ашылуымен және берілуімен ғана емес, сонымен бірге оларды қоныстандырумен де шешілуі керек еді. 1624 ж. Мамырда голландиялықтар өздерінің талаптарын қазіргі Голландия аралының Noten Eylant-қа 30 голландиялық отбасын жеткізу және қоныс аударумен аяқтады. Колонияның басты қаласы Жаңа Амстердам болды. 1664 жылы губернатор Питер Стейвесант Жаңа Нидерландыды британдықтарға берді.
Швецияның колониялары
1637 жылдың соңында компания Жаңа әлемге алғашқы экспедициясын ұйымдастырды. Голландиялық West Indies компаниясының менеджерлерінің бірі Сэмюэл Бломмарт оны дайындауға қатысты және ол Жаңа Нидерланды колониясының бұрынғы бас директоры Питер Минуитті экспедиция бастығы қызметіне шақырды. Сквид Нюккел және Вогель Грип кемелерінде 1638 жылы 29 наурызда адмирал Клас Флемингтің басшылығымен экспедиция Делавар өзенінің сағасына жетті. Міне, қазіргі Уилмингтон сайтында Форт Кристина Королева Кристинаның атымен құрылды, кейінірек ол швед колонының әкімшілік орталығы болды.
Орыс отарлары
1784 жаз Г.И.Шелиховтың басшылығымен экспедиция (1747-1795) Алеут аралдарына келді. 1799 жылы Шелихов пен Резанов орыс-американдық компанияны құрды, басқарушысы А. Баранов болды (1746-1818). Компания теңіз иттерімен аң аулап, олардың терісін сатты, елді мекендер мен сауда посттарын ашты.
1808 жылдан бастап Ново-Архангельск Ресей Америкасының астанасы болды. Шын мәнінде, американдық аумақтарды басқаруды ресейлік-американдық компания жүзеге асырады, оның басты штаб-пәтері Иркутскіде болды, ресми түрде Ресей Америкасы бірінші Сібір генерал-губернаторы құрамына кірді, кейінірек (1822 ж.) Шығыс Сібір генерал-губернаторы құрамына кірді.
Америкадағы барлық орыс отарларының саны 40 000 адамға жетті, олардың арасында алеуттар басым болды.
Орыс колонизаторлары тұрған Америкадағы ең оңтүстік нүкте Калифорниядағы Сан-Францискодан солтүстікке қарай 80 км жерде Форт Росс болды. Әрі қарай оңтүстікке ілгерілеуге испан, содан кейін мексикалық колонистер кедергі жасады.
1824 жылы Аляскада Ресей империясының оңтүстік шекарасын 54 ° 40' ендікке бекітетін орыс-американдық конвенцияға қол қойылды. Конвенция сонымен қатар Орегондағы АҚШ пен Ұлыбританияның (1846 жылға дейін) иеліктерін растады.
1824 жылы Солтүстік Америкада (Британдық Колумбияда) олардың меншігін бөлу туралы Англия-Орыс конвенциясына қол қойылды. Конвенцияның шарттарына сәйкес, шекаралас Ресейдің меншігіндегі бүкіл жағалау белдеуі бойымен солтүстік Американың батыс жағалауында, Солтүстік Американың батыс жағалауында, Ресейдің меншігінен бөлетін шекара сызығы құрылды, сол арқылы шекара Ресейге тиесілі 54 ° N-тен басталды. 60 ° N дейін, мұхиттың жиегінен 10 мильде, жағалаудың барлық иілуін ескере отырып. Осылайша, бұл жерде орыс-британ шекарасының сызығы түзу емес еді (Аляска мен Британ Колумбиясының шекара сызығындағыдай), бірақ өте орамалды болды.
1841 жылы қаңтарда Форт Росс Мексика азаматы Джон Саттерге сатылды. Ал 1867 жылы Америка Құрама Штаттары Аляскадан 7 200 000 долларға сатып алды.
Испан отарлары
Жаңа әлемнің испандық отарлауы Американың Испан зерттеушісі Колумб 1492 жылы ашқаннан басталады, оны Колумб өзі Азияның шығыс бөлігі, Қытайдың, Жапонияның немесе Үндістанның шығыс жағасы деп таныды, өйткені бұл жерлерге Батыс Индия деген атау берілген болатын. Үндістанға жаңа жол іздеу қоғамның, өнеркәсіптің және сауданың дамуы, сұраныс күрт өскен алтынның үлкен қорларын іздеу қажеттілігімен байланысты. Содан кейін дәмдеуіштер елінде бұл көп болуы керек деп есептелді. Әлемдегі геосаяси жағдай өзгеріп, қазір Осман империясы басып алған жерлерді басып өткен еуропалықтар үшін Үндістанға шығыс бағыттағы ескі жолдар қауіпті және өтпелі бола бастады, ал осы бай жермен басқа сауда-саттыққа деген қажеттілік артты. Содан кейін кейбіреулер жердің дөңгелек екендігі туралы және сіз Үндістанға жердің екінші жағынан - сол кездегі белгілі әлемнің батысымен жүзе аласыз деген идеялар пайда болды. Колумб аймаққа 4 экспедиция жасады: бірінші - 1492-1493 жж. - Саргасо теңізінің ашылуы, Багам аралдары, Гаити, Куба, Тортуга, ол өзінің 39 теңізшілерін қалдырған алғашқы ауылдың негізін қалады. Ол барлық жерлерді Испанияның иелігі деп жариялады; екінші (1493-1496) - Гаитидің толық жаулап алуы, Кіші Антиль, Гваделупа, Виргин аралдары, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1.Еуропа және Америка елдерінің тарихы пәні, мақсат,міндеттері
2.Хронологиялық шеңбері және кезеңдеріне сипаттама
3. Мәселені зерттеудің жаңа тұрғысы және курсқа тарихнамалық шолу.
Дәріс тезисі: Жаңа заман 1640-1918 жылға дейінгі аралықты қамтып, капитализмнің еркін бәсекелестік және монополистік капитализм сатыларына бөлінді. Алғашқы кезеңінде Ұлы географиялық ашулардың салдары, алғашқы қорлану, жаңа сауда жолдарын экстенсивті түрде пайдалану, Батыс пен Шығыс арасындағы дәстүрлі сауданы дамыту, буржуазия табының қалыптасуы және олардың билік үшін талас-тартыстағы рөлі, жалдамалы еңбек күшіне сұраныстың артуы, жер-жерлерде буржуазиялық революциялар орын алуы, ел өмірлеріне капиталистік қатынастар етене енуі қарастырылса, екінші кезеңінде қоғамдық-саяси және мәдени дамудың ерекшеліктері айқын көрініс тапты.
№2 тақырып
1640-1815 жж. Еуропа мен Солтүстік Америка
Еуропа және Америка елдерінің жаңа заиан тарихы 1640-жылғы Ағылшын буржуазиялық революциясы оқиғасымен мөлшерленеді. Осының өзінде бұл мезгіл, біршама мөлшерлеуден соң ғана келісіммен алынып отыр. ХҮІІ ғасырдың ортасындағы Ағылшын революциясының маңыздылығы, бәрінен де оның еуропалық ауқымдығы модернизация процессінің қарыштауына негіз болумен сипатталады.
18ғ. Англиядағы ескі мемлекеттік билік жаңа мазмұнмен толыға түсті.1701-жылы парламент екі заң қабылдайды. Онда Стюарттар династиясының мұрагерлігіне шектеу қойылған болатын. Бірінші документ - Тақты бекіту Биллі болып саналды.
Тақ Гонноверлер династиясының өкілдеріне берілу жайында еді. Екінші документ- Корольдіктің стакусы және парламентаризм енгізілді. Парламент министірлер алды жауапты болуы тиісті болған. Королева Анна (1665-1714жж.) тұсында парламенттік биліктің күшеюі жүрген еді. Тіпті Георг ІІ(1638-1760жж.) кезінде вето құқығынан айрылады. Парламен отырысына қатынасу құқығынан да айрылған болатын.
Парламент екі палатадан тұрды.Лордтар және общинадан.Парламент пен король арсындағы күресте 17ғасырдан бері өмір сүріп келе жатқан тюри және виги партиялары өте көп күш салады. 1714жылдан бастап Англияны король емес виги партиясынан шыққан буржуазия мүддесін қорғайтын министірлер басқарды.1760-жылдан бастап Георг ІІІ(1738-1820жж.) кезінен үкімет басына абсалютизмнің жақтаушылары тори партиясы билікке келген еді.
Мануфактура қоғамның дамуына байланысты өздігінен қалыптаса бастады. Феодалдық қатынастың сақталуымен қатар мануфактуралардың көбеюі қоғамда алаңдаушылықтар тудыра бастады. 18ғ.Англияда мануфактура ұлттық деңгейде дами түсті, себебі, өндірістің дамуы ішкі нарықтың сұранысына сәйкес келе бастаған болатын. Осыған байланысты Англияда өнеркәсіп төңкерісінің алғышарттары қалыптаса бастады. Негізгі төңкеріс тоқыма өндірісінде етек алды. Дж.Кей (1704-1764жж.) тоқыма самалеті, Дж.Харгривстің тоқыма машинасы және т.б. осындай техникасының арқасында Англияда бұл салада үлен өзгерістер болды.Бұл қол өндірісінің техника өндірісіне бәсекелес бола алмауына әкеліп соқтырды. Джейммс Уатт (1736-1819жж.) ойлап тапқан бу машинасы да көптеген қол күшін қысқартқан еді.Бұрынғы ағаштың орнына Англияда енді көмір қолданысқа ене бастады. Бұндай жағдайлар жол қатынастары мен темір жолдың ұзаруына жол ашты.
Англия жол мәселесі жөнінен Франция мен Италиядан біршама артта қалған болатын.
18-ғ.Англиядағы жөнделген жолдардың ұзындығы 1600 мильге жеткен еді.
Сауда қатынастары болса Англияда жақсы дамыды. Негізгі бәсекелесі болып Франция саналды.Британ тауарлары Нидерландыда, Германияда үлкен сұранысқа ие болды.Қалай дегенмен де сыртқы саудада Франция Англияға үлкен бәсекелес болды.Францияның халқы да, портты қалалары да Англидан екі есеге артық болды.Кеме саудасы да Англиядан қарағанда жақсы жолға қойылған еді.
№3 тақырып XVII ғ. Англия. Ағылшын буржуазиялық революциясы
1. Революция ќарсањындаѓы Англия тарихына шолу.
2. Ұзақ парламент және оның ќызметі.
3. Пресветериандар, индепенденттер, левеллерлер және дигерлер.
4. Республика жєне протекторат.
5. Стюарттар династиясы.
Дәріс тезисі: ХҮІІ ғ. Бірінші жартысндағы Англияның әлеуметтік-экономикалық және саяси даму ерекшеліктері. Карл І ішкі және сырқы саясаты. Буржуазиялық революцияның алғы шарттары, пресветериандық партияның құрылуы. Ұзақ парламент, құрамы, саясаты, заң жобаларын талқылаудығы қызметтері. Азамат соғысы. Индепендеттік республиканың ішкі және сыртқы саясаты. Кромвельдің протектораты, оның мәні. Рестабрациялау.Виги және тори партиялары. 1688 жылғы төңкеріліс. Конституциялық монархияның орнауы.
ГЛОССАРИЙ:
Альтернатива-бірнеше мүмкіндіктің ішінен мәселенің шешімін таңдап, бірін ғана талғап алу.
Альянс-ортақ амақсаттарға жету үшін келісім-шарт негізінде жасаған ұйымдардың одағы, бірлестігі.
Анархизм-жеке адамды мемлекеттік биліктен құтқаруға бағытталған әлеуметтік-саяси ағым.
Апатридтер-ешбір мемлекеттің азаматы болып саналмайтын адамдар.
Ассамблея-халықаралық ұйым мүшелерінің жалпы жиналысы. Мысалы, БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы.
Ассимиляция- бір халықтың өз тілін, мәдениетін, ұлттық сана-сезімін жоғалтып, екінші халыққа сіңіп кетуі.
Ассоциация- белгілі бір саяси, ғылыми, шаруашылық, мәдени т.б. мақсаттарға жету үшін ұйымдасқан адамдар немесе мекемелер бірлестігі.
Бихевиоризм- жеке адамдар мен топтардың іс-әрекетін талдауға негізделген әдістемелік бағыт.
Буржуазиялық-демократиялық партиялар- ХІХ ғасырда Еуропа мен Солтүстік Америкада бір кезде пайда болды.
Бюрократ-азаматтрадың мүддесіне нұқсан келтіріп өз міндеттерін формалды түрде атқаратын қызмет адамы.
Волюнтаризм-саяси серкелердің қоғамдық өмір жағдайларымен санаспай, өз бетімен күштеу әдістеріне сүйеніп жүргізген саясаты.
Геноцид-адамдарды шығу тегіне, бір ұлттың, діннің өкілі болуына байланысты әдейі қыру немесе қудалау.
Геосаясат-сыртқы саясатты географиялық факторларға байланысты жүргізетін саясат.
Глобальдылық-бүкіл жер шарын қамтитын, әлемдік мәселелерді шешуге арналған ғылыми бағыт.
Гуманизм-адамзаттың еркін жетілуне негізделген мақсатты әлеуметтік қозғалыс.
Депортация-жеке адамдарды, халықтарды еріксіз, күшпен жер аудару.
Диверсификация-мәселенің әр түрлі, жан-жақты қаралуы, дамуы, саяси қызметтің көп түрлілігі.
Диктатура-қарулы күшке сүйенетін, заңмен шектелмеген шексіз мемлекеттік билік.
Еуропарламент-еуропалық бірлестіктің 12 елін қамтитын мемлекетаралық саяси мекеме.
Егемендік-мемлекеттің, халықтың, ұлттың, адамның саяси тәуелсіздігі.
Идеология-белгілі бір әлеуметтік топтар, таптар, партиялар және т.б. мақсаттары мен мүдделерін бейнелейтін, үстемдік етіп отырған қоғамдық қатынастарды орнықтыруға немесе оларды өзгертуге қызмет ететін тұжырымдардың, пікірлердің, идеялардың жүйесі.
Импичмент-жоғарғы лауазымды адамдарды конституцияны бұзғаны үшін немесе басқа қылмысы үшін жауапкершілікке тартуға және ісін сотта қарауға мүмкіндік беретін ерекше тәртіптің түрі.
Инновация-жаңалық енгізу
Охлократия-қоғамдық өмір жағдайына қанағаттанбай мемлекеттік мекемелерді басып алып, ойран салған, демократияны теріс түсінген тобыр билігі.
Парадигма-жасалатын өзгерістердің нәтижесінде туатын болашақтағы қоғамдық құбылыстың үлгісі, бейнесі.
Прагматизм-алға қойған мақсатқа іс жүзінде жету үшін ұстаған бағыт.
Инагурация -мемлекет басшысының өз қызметіне салтанатты кірісуі
Коалиция -ортақ жауға қарсы немесе мемлекеттік билікті жүзеге асыру үшін бірлескен мақсатты партиялар мен қоғам қайраткерлерінің бірігіуі.
Конституция-мемлекеттік және қоғамдық құрылыстың негізгі қағидаларын, принциптерін білдіретін негізгі заң.
Көппартиялылық-мемлекеттік билік үшін күрес барысында бірнеше саяси партиялардың әр түрлі мүдделері мен пікір алалығын пайдалана отырып басқару түрі
Легитимдік-халықтың үстемдік етіп отырған саяси билікті мойындауы.
Можаритарлық жүйе-сайлау нәтижесінде үміткердің округ бойынша көпшілік дауыс алуы.
Маргиналдар-белгілі бір себептерге байланысты қоғамның негізгі әлеуметтік тобына, табына кірмей қалған аралық жағдайдағы адамдар.
Меморандум-дипломатиялық хат жазысудың бір түрі.
Мороторий-ішкі жіне сыртқы міндеттемелерді орындауды уақытша тоқтату, үзіліс жариялау.
Саясаттану - қоғамның саяси дамуының жалпы және ерекше әлеуметтік заңдылықтары туралы ғылым
Саясаттану зерттеуі-қоғамтану зерттеуінің бір түрі, қоғамды саяси-
деологиялық тұтас жүйе ретінде қарастырады.
Саясаттану сауалдамасы-жеке адамдар мен топтарға ауызша және жазбаша түрінде сұрақтар қою жолымен алғашқы саяси- әлеуметтік ақпарат алу тәсілдері
Абсентеизм-халықтың саяси өмірге немқұрайды қарайтындығы
Автономия-бір мемлекеттің шеңберінде өзін-өзі басқаруға құқық берілген саяси-ұлттық құрылым
Әлеуметтік-саяси институттар- біршама жоғары ұйымдасқан әлеуметтік және саяси жүйелік түзілім.
Иделды тип-дәуірге сәйкес ұтымды құндылықтар бағытының эталоны және саяси - әлеуметтік ақиқатты тану туралы қызметі атқарушы. Негізін салған-М.Вебер.
Абсолютизм-жоғары өкімет билігі шексіз жеке-дара бір адамның қолында тұрған мемлекеттік басқарудың түрі.
Азаматтық қоғам- әлеуметтік-экономикалық, саяси және рухани адамгершілік қатынастары мен мемлекеттің қызмет ету қажеттігін мойындау негізінде құралатын қоғам.
Саяси- әлеуметтік байланыс- адамдардың немесе топтардың тәуелділігін және сәйкестігін көрсететін әлеуметтік әрекет.
Саяси даму-жаңа қоғамдық қатынастардың, институттардың, нормалардың, құндылықтардың қалыптасқан өзгерістері
Саяси- әлеуметтік қауымдастық - ортақ әлеуметтік белгілердің болуымен біріккен, бірлескен, адамдар жиынтығы.
Саяси нормалар - адамдардың іс-әрекетін реттейтін ереже.
Саяси прогресс - қоғамдық дамудың бағыты.
Саяси -әлеуметтік төңкеріс - қоғам дамуындағы сапалық, терең және жоғары прогрессивтісімен алмастыру тәсілі.
Саяси- әлеуметтік заңдар- қоғамның, мемлекеттің т.б. топтардың даму бағытын анықтайтын әлеуметтік және саяси құбылыстар мен процесстердің арасындағы тұрақты өзара байланыстар.
Саяси- әлеуметтік институттар - біршама жоғары ұйымдасқан әлеуметтік саяси түзілім.
Саяси- әлеуметтік коммуникация - тікелей және қарым-қатынастар мен әлеуметтік және саяси субьектілер арасындағы өзара әрекет актісі мен процесі.
Саяси- әлеуметтік конвергенция - түрлі әлеуметтік және саяси жүйелердің біртіндеп жақындасуы.
Саяси- леуметтік қозғалыс - адамдардың әлеуметтік және саяси қолдау мен қарсылық көрсетуге бағытталған ұжымдық әрекетімен байланысқан әлеуметтік және саяси процестердің формасы.
Саяси- әлеуметтік мүдделер - қоғамның, әлеуметтік топтардың, қауымдастықтардың, субьектілердің әлеуметтік-саяси әрекеттерінің себептері, қайнар көздері, талаптары, мотивтерінің қызметі.
Әлеуметтік-саяси тәрбие - тұлғаға ықпал жасаудың мақсатты бағытталған және жүйелі процесі, сол қоғамдағы өмірге дайындау мақсатында оның санасы мен мінез-құлқына әсер ету процесі.
Әлеуметтік-саяси элита- қоғамның иерархиялық әлеуметтік құрылымындағы негізгі бұқара көпшіліктен белгілі бір ерекшеліктерімен айрықшаланып, жетекшілігі, жеңілдіктері бар және мемлекеттік билікке салмақты ықпал жасайтын немесе оны жүзеге асыратын адамдар тобы, жігі.
Саяси теңсіздік - адамдардың әлеуметтік және саяси жағдайларының біркелкі еместігі.
Бедел- белгілі бір тұлғаның немесе адамдардың салмақты ықпал жасаудағы әрекеті.
Урбанизация - қалалардың, қала халқының өсуінің, қоғам дамуындағы ролінің артуы және өмір салтының таралуының әлеуметтік процесі.
Революция қарсаңындағы Англия. XVII ғасырдың бірінші жартысында Батыс Еуропада феодализм тоқырауға ұшырады. Оның орнын жаңа қоғамдық жүйе -- капитализм ауыстырды. Меншіктің жаңа капиталистік нысаны орнығып, Батыс Еуропада капиталистік қатынастар дами бастады. Англияда XV ғасырдың соңынан бастап шұға өндірісі қарқынды дамыды. Әлемдік нарық қалыптаса бастады.
Жаңа ақсүйектер жекеменшіктің жаңа -- капиталистік түрін қолдады, жалдамалы жұмыс күші тиімдірек болғандықтан, мануфактураның иесі феодалдық тәуелділікті қажет етпеді. Кәсіпкерлер және жаңа ақсүйектер өз ақшаларын англикан шіркеуінің пайдасына жұмсағысы келмеді және пуритандарды (Пуритандар - кальвинизмнің жолын қуушы ағылшын протестанттарының 16 ғасырдың 2-жартысы - 17 ғасырдың 1- жартысындағы атауы. Олар Англияда жартылай жүргізілген діни реформаға риза болмай, оны аяғына дейін жеткізуді талап етті. Протестанттар епископтық жүйені жоюды, олардың орнына сайланып қойылатын старейшиналар құруды, кек алу орнына уағызды қолдануды т.б. жақтады. Пуританизм абсолютизмге қарсы саяси оппозицияның белгісіне айналды. ) көбірек қолдай бастады.
XVII ғасырдың басында пуритандарда пресвитериандар (Пресвитериа́нство (от греч. PIρεσβύτερoς -- старший) -- шіркеу ұйымының ерекше формасы және протестантизмнің бір бағыты, Жан Кальвин идеясн ұстанушылар және каьвинизмнің бір бұтасы ,яғни шіркеу реформаторлары) және индепенденттер (Индепе́ндент[[2]] (англ. The Independent -- независимый) Либералды-демократиялық партия идеясына жақын, жеке адам құқығының мәселесіне ерекше көңіл бөлгендер) бағыттары пайда болды. Ауқатты көпестер, қаржыгерлер, ірі жер иелері -- джентрилер пресвитериандарға айналды.
Алайда Англиядағы капитализмнің дамуын ортағасырлық қатаң ережелер тежеді.
Революцияның себептері. XVII ғасырдың 30-жылдарының соңы мен 40-жылдарының бас кезінде Англияда революциялық жағдай қалыптасты. Заңсыз салықтар сауда мен өнеркәсіптің дамуын тежеді, халықтың жағдайының нашарлауына әкелді.
I Яков 1625 жылы қайтыс болып, сол жылы оның мұрагері I Карл таққа отырды. Ол әкесінің парламент құқығын мойындаудан бас тартқан шексіз билік туралы көзқарасын жалғастырды.
Парламент наразылық білдірушілердің талаптары көрсетілген құжат -- Құқық туралы петиция қабылдады. I Карл парламентті таратып, он бір жыл бойы Англияда жеке-дара билігін жүргізді. Бірақ король парламенттің рұқсатынсыз жаңа салықтар енгізе алмады.
XVII ғасырдың бірінші жартысындағы Англияның сыртқы саясатын революциялық ахуалдың қалыптасу факторы ретінде қарастыруға болады. I Якоб басқаруының бас кезінде біріккен провинциялармен бәсекелестік күшейді және Испаниямен жақындасу басталды. Бұл -көпестер мен кеме иелерінің наразылығын туындатты. Шотландияда I Карлдің жеке-дара билігіне қарсылық ретінде көтеріліс басталды. Осы оқиғаларға орай I Карл парламентті шақыруға мәжбүр болды. Ол корольға жаңа салықтарды жинауға рұқсат бермегені үшін таратылып, тарихқа Қысқа парламент деген атпен енді. 1640 жылы королъ Ұзақ парламент деп аталған жаңа парламент шақырды. Буржуазиялық-ақсүйектер оппозициясының бағдарламасы екі құжатта: Тамырлар мен бұтақтар туралы петиция мен Ұлы ремонстрациядан өз көрінісін тапты.
Англикан шіркеуі -- Англияның мемлекеттік шіркеуі, протестанттық шіркеулердің бірі. Әдет-ғұрыптары жағынан католиктік шіркеуге жақын, бірақ оның басшысы Рим Папасы емес, ағылшын королі.
Парламентпен күрестің қиын болатын-дығын түсінген I Карл 1642 жылы қаңтарда солтүстікке кетіп, сол жылы тамызда парла-ментке соғыс жариялады. Елде корольдың парламентпен азамат соғысы басталды.
Азамат соғысы. Бүкіл Англия екіге: парламентті жақтаушыларға және фео-далдық-абсолюттік құрылысты жақтау-шыларға бөлінді. Парламент жағында қала қолөнершілері мен саудагерлер, ерікті шаруалар, джентрилер бой көтерді. Корольды ақсүйек тектілер, солтүстіктің феодалдары мен дворяндары, ауыл қол-өнершілері, дін иелері қолдады. Корольдық әскерді сәнді киімдер мен парик кигендері үшін кавалерлер (салт аттылар) деп, парламентті жақтаушыларды шаштарын дөңгелентіп алдырғандары үшін домалақ бастылар деп атады. Экономикалық жағынан артта қалған солтүстік және батыс графтықтар король туының астына өтті. Экономикалық жағынан неғұрлым дамыған оңтүстік-шығыс парламентті қолдады.
Соғыс король әскерінің жеңістерімен басталды. Қауымдар палатасы парламент әскерін нығайту жөнінде бірқатар шаралар қабылдады. Осылайша ауқатты емес джентри, шаруалар, қолөнершілер, мануфактура жұмысшыларынан тұратын еріктілердің жаңа үлгідегі әскері пайда болды. Бұл әскерде офицер болу үшін адамның ақсүйектер тегінен шығуы талап етілмеді. Жаңа әскердің негізін қалаушы Хантингтоннан шыққан жер иесі, генерал-лейтенант атағын алған ақсүйек Оливер Кромвель еді. Нейзбиде роялистер жеңіліске ұшырады. I Карл солтүстікке қашып, шотландтықтарға тұтқынға түсті.
Елдегі билік әскердің қолына көшті. Король әскерін жеңу парламент актісімен бекітілді.
Левеллерлер мен республиканың орнауы. Революция халықтың демократиялық тобының үмітін ақтамады. Солшыл революциялық күштердің негізі орта шаруалар мен қала кедейлерінен тұратын әскер болды. Бұл әскерде ұсақ буржуазия арасында левеллерлер -теңестірушілер саяси партиясы қалыптасты. Левеллерлер көшбасшылары Дж. Лилъберн, У. Уолвин, Р. Овертон демократиялық заңдарды әзірлеуді, парламенттің халық алдындағы жауапкершілігін, парламентке бақылау орнатуды, лордтар палатасын жоюды талап етті.
Левеллерлердің бағдарламасы Мыңдаған қала тұрғындарының ремонстрациясы жарияланды.
1647 жылы ағылшын революциясы буржуазиялық-демократиялық жаңа кезеңге өтті. Парламенттің корольмен келіссөздері бүкіл ел бойынша демократиялық күштердің наразылығын туындатты. Бұл қозғалыс индепенденттік генералитетті (әсіресе Кромвель және Ферфаксты) парламенттегі пресвитериандық көпшілікпен байланысын үзіп, әскермен бірігуге мәжбүр етті. Әскер батыл әрекеттер жасады. Корольды Ньюпорттан Херст бекініс-түрмесіне ауыстырды. Полковник Прайд жасаған мемлекеттік төңкеріс әйгілі прайдтік тазарту болды. Парламенттен корольмен ымыраға келгісі келген депутаттар қуылды. Жоғарғы сот корольды соттау туралы шешім қабылдады. 1649 жылы мамырда Англия республика деп жарияланды.
Республика құрылғаннан кейін соғыс пен дағдарыстарға бай-ланысты халықтың жағдайы нашарлады. Шынайы левеллерлер немесе диггерлердің жаңа қозғалысы пайда болды. Халықтың кедей бөлігі мүлік теңдігі, жерді қоғамдастыру, халықты қанауды тоқтату сияқты талаптарды қойды. Диггерлер басшысы Джерард Уинстэнли болды.
Революцияның демократиялық күштерінің жеңілісі республикадағы таптық күрес ауқымын бәсеңдетті, оның бұқара халықтан алшақтануына алып келді.
Ағылшын республикасының алдында индепенденттік джентри және буржуазияның билігін нығайту міндеті тұрды. Ол Ирландия мен Шотландиядағы роялистік қауіп-қатерді жоюға тиіс болатын. Теміржондылар әскерін бастаған О.Кромвель Ирландияны жаулап алуға аттанды.
Кромвель әскері Шотландияға басып кіріп, ағылшын контрреволюциясын қолдайтын жер гілікті феодалдарды тас-талқан етті. Осы жеңістер нәтижесінде Англия Республикасын Испания, Швеция, Франция ресми түрде таныды.
О.Кромвель протектораты. Республиканың ішкі саяси ахуалы ауыр күйінде қалды. Елде жаңа Конституцияны бекітіп, заңна-малық реформаларды жүргізу қажет болды. Осы жағдайда Кромвель парламентті таратып, жаңа билік органы -- Кіші немесе Бэрбондық парламентті тағайындады. Парламенттің әлеуметтік-экономикалық өзгерістері билеуші топтың наразылығын тудырды. Кіші парламент өзін-өзі тарқатуға мәжбүр болды. Англияда Басқару құралы атты жаңа Конституция қабылданды. Кромвель Англияның, Шотландияның және Ирландияның өмірлік лорд-протекторы болып тағайындалды. Шын мәнінде, протекторат жүйесі Кромвельдің әскери диктатурасы еді. 1658 жылы Кромвель қайтыс болып, билік оның үлы Ричардқа көшті. Халық наразылығы қайта жанданды. Англияда реформалар жүргізуге дәрменсіз Екінші республика орнады.
Саяси режімнің тұрақсыздығы, халық толқуларының өсуі монархиялық билікті қалпына келтіруге итермеледі. Шіркеудің пресвитерлік құрылымы қалпына келтірілді.
Голландияның Бред қаласында эмиграцияда жүрген II Карл төңкеріске қатысушыларға рақымшылық жасау, дін еркіндігі мен жерді сату және тәркілеуді бекіту туралы декларация жариялады. Англияда қайтадан абсолюттік монархия режімі орнады.
Корольдың саясатына наразы оппозиция жетекшілері Нидерланды үкіметінің басшылығына ұсыныс жасап, III Вильгельм Оранскийдің Англияға оралып, протестанттық еркіндікті қалпына келтіруін сұрады.
Даңқты революция және конституциялық монархияның орнығуы. III Вилъгелъм Оранскийдің әскері Лондонды басып алды. Ол 1689 жылдың басында Англия королі болып жарияланды. Осылайша Даңқты революция деген атауға ие болған қантөгіссіз мемлекеттік төңкеріс болды.
Жаңа мемлекеттік жүйенің негізгі құжаты -- Құқықтар туралы билль енгізілді. Англия парламенттік монархияға айналды. Король елді парламентпен бірігіп басқаратын болды. Корольдың парламенттің рұқсатынсыз заңдар шығаруға, салықтарды жинауға, әскер ұстауға, дін істеріне араласуға құқығы болмады. Құқық жөніндегі декларациясында халық корольды орнынан алуға өзгертуге құқықты болды. Сондай-ақ тақ мұрагерлігі тәртібін өзгерте алуға құқылы екендігі атап көрсетілді. Жалпы алғанда, 1688 жылғы төңкеріс жер иеленуші ақсүйектер мен ірі буржуазияның арасында бітімгершілік барын көрсетті.
Ағылшын революциясының тарихи маңызы. Ағылшын революциясы капитализмнің дамуына маңызды қадам жасады. Парламент арқылы жаңа капиталистік жүйенің дамуына үлес қосқан бірқатар заңдар қабылданды. Бұрынғы тектілік артықшылыққа тойтарыс беріліп, абсолютизм жойылды. Елде азаматтық қоғам қалыптаса бастады. Ағылшын революциясы жариялаған саяси талаптармен бірге буржуазиялық еркіндік, жаңа экономикалық тәртіп заманауи индустриялық өркениеттің іргетасын қалады. Ағылшын революциясының ерекшелігі жаңа ақсүйектер буржуазиямен одақтаса отырып монархияға, феодалдық ақсүйектерге және шіркеу үстемдігіне қарсы күресті.
XVII ғасырдағы ағылшын революциясы және пуританизм идеяларының таралуы дәстүрлі қоғам және шексіз монархияны жойды. Елде конституциялық парламенттік монархия орнады.
№4 Тақырып Солтүстік Америка отарларының тәуелсіздігі үшін соғысы. АҚШ-тың құрылуы.
1.ХVІІ-ХVІІІ ғасырлардағы колониялардың әлеуметтік және саяси дамуы.
2.Егемендік үшін соғыстың себептері жєне ағылшын езгісі.
3.Революциялық жағдайдың қалыптасуы және соғыстың басталуы.
4.1787 жылы Конституция. Құқықтар туралы билль.
Дәріс тезисі:
Еуропалық державалардың солтүстік америка континентін отарлау саясаты. Ағылшын отарындағы әкімшілік - территориялық жіктеліс, елді басқарудағы олигархиялық тип. Аймақтағы капиталистік қатынастардың қалыптасу ерекшеліктері.Тәуелсіздік үшін соғыс буржуазиялық революция ұрамен өтуі, АҚШ құрылуы.1787 конституция және 1789 жылғы түзетулер.
1607 жылы Солтүстік Америкада Джеймстаун фортының негізін салған Лондон компаниясы мен Плимут акционерлік компаниясы пайда болды. Бұл жерде орныққан алғашқы колония - Виргиния.
Виргинияның жері тың, ну күйде болғандықтан, оны тазартуға көп күш қажет болды. Үндістерді құлдыққа айналдыру дұрыс нәтиже бермегендіктен, қара еріксіздер, яғни негрлер әкеліне бастады. 1619 жылы Виргинияға тұңғыш рет құлдар әкелініп сатылды. 1630 жылы Виргиниядағы құлдар саны 50 болса, 1660 жылы олар 950-ге жетіп, 1780 жылы 220582-ден асты. XVII-XVIII ғасырларда Атлант мұхиты жағалауында ағылшынның 13 отары құрылды. Жаңа Англияда қолөнер, мануфактура кең өріс алды. Оңтүстік Каролина, Джорджияда құл еңбегі көбіне плантациялық шаруашылықта қалдырылды.
Американдық буржуазиялық тарихнамада Жаңа англияның негізін қалаған Ағылшындық пуритандар Америкаға таза діни идеалдар соңынан, діни және азаматтық еркіндік қоғам құру мақсатымен келіп, қазіргі Американың негізін қалады деген аңыз көп кездеседі.
1776 жылы 4 шілдеде халық қысымымен Конгресс Тәуелсіздік Декларациясын, ягни Англияның бөлектенуі туралы өтініш қабылдайды. Бұл құжаттың авторы өз заманының алдыңғы қатарлы ойшылы, атақты саяси қызметкер Т. Джефферсон еді.
1783 жылы колониялардың тәуелсіздігі туралы келісімге қол қойылады. Революцияның соғыстағы таптар күресінде АҚШ-тағы билік жер иеленуші-аристократтардан Солтүстіктегі сауда өндірістік буржуазия қолына өтті.
1787 жылы негізінен бүгінгі күнге дейін сақталған конституция қабылданды. Ол конституция бойынша атқарушы билік 4 жылға сайланатын президенттің қолында болды. АҚШ-тың алғашқы президенті Д. Вашингтон болды.
1791 жылы аталған контитуция Құқықтар туралы заңмен толықтырылды.
Америкадағы тәуелсіздік жолындағы соғыстың нәтижесінде отарларда капитализмнің дамуына кедергі болып отырған отарлық қанау мен ағылшын жер иеленушілерінің үстемдігі жойылды.
Ауыл шаруашылығында капитализмнің дауының американдық немесе фермерлік жолы қалыптасты. Ол революцияның түпкі мақсаты капитализмді жақсы дамытуға қажетті ең негізгі фактор еді.
1784-1787 жылдары АҚШ конгресі Батыс жерлерін мемлекеттік жер деп жариялады. Ал 1784-1785 жылдары жерді 640 акр көлеммен сату туралы шешім қабылданды. Сауда-өнеркәсіптік дамуға кедергі болған ескі тәртіптер жойылып, капиталистік даму тездей түсті.
Құлдықты жою мәселесі толығымен шешілмеді. Ол тек 2-ші азамат соғысы кезінде ғана жүзеге асырылды.
Американ революциясы жайлы К. Маркс: Еуропа буржуазиясы үшін соғылған дабыл қоңырауы, - деп жазады. Жалпы алғанда, бұл соғыс Американы езген және отарлық құлдықта ұстаған ағылшын қарақшыларына қарсы Американ халқының соғысы болды.
ХҮІІІ ғасырдың соңы ХІХ ғасырдың алғашқы он жылдығында АҚШ-тың экономикалық даму деңгейі Батыс Европадан әсіресе Англиядан артта қалып отырған болатын. Оның өнеркәсібі енді ғана аяғынан тұра бастады. Бірақ та капиталдың шоғарырлануы, ішкі нарықтың қалыптасуы және ағылшынның техникалық жетістіктері өнеркәсіптегі төңкеріске түрткі болды.
ҮІІІ ғасырдың 90 жылдарында АҚШ та жеке фабрика түріндегі кәсіпорындар пайда болса, ал ХІХ ғасырдың екінші ширегінде фабрикалық жүйеге енгізіле бастады. АҚШтың тұңғыш призеденті Джордж Вашингтон (1789-1797жж) кезінде елдің қаржы жүйесі нығайтылып ұлттық банк Құрылды және бірыңғай ақша жүйесі енгізілді.
АМЕРИКАНЫ ОТАРЛАУДЫҢ БАСТАЛУЫ. СОЛТҮСТІК АМЕРИКАНЫҢ ЕУРОПАЛЫҚ ОТАРЛАУЫ
16 ғасырдың ортасына қарай Америка құрлығында Испанияның үстемдігі абсолютті болды, отарлық иеліктер Кейп Мүйізінен Кейп Мүйізіне дейін созылды. Нью-Мексико, патша қазынасына үлкен табыс әкелді. Басқа Еуропа мемлекеттерінің Америкада отарлар құру әрекеттері айтарлықтай жетістіктерге жеткен жоқ.
Бірақ сонымен бірге Ескі әлемдегі күштердің тепе-теңдігі өзгере бастады: патшалар отарлардан ағып жатқан күміс пен алтынның ағындарын өткізді және мегаполис экономикасына онша қызығушылық танытпады, олар тиімсіз, бүлінген әкімшілік аппараттың, іс қағаздарының үстемдігі мен модернизацияға ынталанудың жетіспеушілігінің салдарынан артта қалды. Англияның өркендеген экономикасынан. Испания біртіндеп негізгі еуропалық держава және теңіздердің иесі мәртебесінен айрылды. Нидерландыдағы ұзақ соғыс, бүкіл Еуропадағы Реформацияға қарсы күреске жұмсалған үлкен қаражат, Англиямен қақтығыс Испанияның батуын тездетті. Соңғы сабан 1588 жылы Жеңілмеген Армада қайтыс болды. Британдық адмиралдардан кейін және үлкен дәрежеде қатты дауыл сол кездегі ең үлкен флотты жеңгеннен кейін Испания көлеңкеге енді, енді бұл соққыны қалпына келтірмеді.
Отарлаудың эстафеталық жарысында көшбасшылық Англия, Франция және Голландияға өтті.
Ағылшын отарлары
Солтүстік Американы ағылшын отарлауының идеологы атақты каплейн Гаклют болды. 1585 және 1587 жылдары сэр Уолтер Роли Англия патшайымы Елизавета I-нің бұйрығымен Солтүстік Америкада тұрақты қоныстануға екі рет әрекет жасады. Барлау экспедициясы 1584 жылы Америка жағалауына жетті және ешқашан үйленбеген қыз патшайымы Елизавета I құрметіне Вирджиния (Вирджиния - Вирджиния) деп аталатын ашық жағалауды атады. Екі әрекет те сәтсіз аяқталды - Вирджиния жағалауындағы Роанук аралына негізделген алғашқы колония үнділердің шабуылдары мен материалдардың жетіспеуінен өлім алдында тұрды және 1587 жылы сәуірде Фрэнсис Дрейкпен эвакуацияланды. Сол жылы шілдеде 117 адамнан тұратын колонистердің екінші экспедициясы аралға түсті.
Вирджиния штаты. Джеймстаун.
XVII ғасырдың басында жеке капитал бизнеске кірді. 1605 жылы екі акционерлік қоғам дереу Кинг Джеймс I-ден Вирджинияда колония құруға лицензия алды. Ол кезде Вирджиния термині Солтүстік Америка материгінің бүкіл аумағын білдіретінін есте ұстаған жөн. Компаниялардың біріншісі - Лондонның Вирджиния компаниясы оңтүстікке, екінші Плимут компаниясы континенттің солтүстік бөлігіне құқық алды. Екі компания да христиан дінінің таралуының негізгі мақсаты туралы ресми түрде жариялағанына қарамастан, лицензия оларға алтын, күміс және мысты әрдайым іздеу және өндіру құқығын берді.
1606 жылы 20 желтоқсанда отаршылар үш кемемен жүзіп, ауыр, бес айға созылған саяхаттан кейін бірнеше ондаған адамдар аштық пен аурудан қайтыс болды, 1607 жылы мамырда олар Чесапик шығанағына жетті. Келесі айда олар Форт Джеймс (ағылшынша Джейкоб есімі) есімімен ағаш қорған салды. Форт кейіннен Джеймстаун деп аталды, бұл Америкадағы алғашқы тұрақты британдық қоныс болды.
АҚШ-тың ресми тарихнамасы Джеймстаунды елдің бесігі деп санайды, елді мекеннің тарихы және оның көшбасшысы - капитан Джон Смит (Джеймстаунның Джон Смиті) көптеген маңызды зерттеулер мен өнер туындыларында қамтылған. Соңғысы, әдетте, қала тарихын және онда тұратын ізашарларды идеализациялайды (мысалы, танымал мультфильм Pocahontas). Шын мәнінде, колонияның алғашқы жылдары 1609-1610 жылдардағы суық қыста өте қиын болды. 500 колонизатордың ішінде 60-тан көп адам тірі қалмады, ал кейбір мәліметтер бойынша, тірі қалғандар аштықтан аман қалу үшін каннибализмге жүгінуге мәжбүр болды.
Кейінгі жылдары физикалық өмір сүру мәселесі өткір болмаған кезде, ең маңызды екі мәселе - байырғы тұрғындар арасындағы шиеленіс және колонияның экономикалық мүмкіншілігі. Лондон Вирджиния компаниясының акционерлерінің ренішіне орай, колонизаторлар алтын да, күміс те таппады, ал кеме ағаштары экспортталатын негізгі тауар болды. Бұл өнім мегаполисте орманды тозған белгілі бір сұранысқа ие болғанына қарамастан, экономикалық қызметтің басқа да әрекеттері сияқты пайда аз болды.
Жағдай 1612 жылы фермер және жер иесі Джон Рольф үндістер өсіретін жергілікті темекі сорттарын Бермудтан әкелінген сорттармен кесіп өткен кезде өзгерді. Алынған будандар Вирджиния климатына жақсы бейімделді және сонымен бірге ағылшын тұтынушыларының талғамына сай келді. Колония сенімді табыс көзін алды және көптеген жылдар бойы темекі Вирджиния экономикасы мен экспортының негізіне айналды, ал Вирджиния темекісі және Вирджиния қоспасы сөздері темекі өнімдерінің сипаттамасы ретінде әлі де қолданылады. Бес жылдан кейін темекінің экспорты 20 000 фунт құрады, бір жылдан кейін ол екі есеге өсті, ал 1629 жылға қарай 500 000 фунтқа жетті. Джон Рольф колонияға тағы бір қызмет көрсетті: 1614 жылы ол үнділердің жергілікті басшысымен бейбітшілік туралы келіссөз жүргізе алды. Бейбітшілік келісімі Рольф пен жетекшінің қызы Покахонтас арасындағы неке арқылы бекітілді.
1619 жылы Америка Құрама Штаттарының болашақ тарихына айтарлықтай әсер еткен екі оқиға болды. Осы жылы губернатор Джордж Эдлдли биліктің бір бөлігін Берджесс үйіне беруге шешім қабылдады, осылайша Жаңа әлемде алғашқы сайланған заң шығару жиналысын құрады. Кеңестің алғашқы отырысы 1619 жылы 30 шілдеде өтті. Сол жылы Анголадан шыққан африкалықтардың шағын тобын отаршылар алды. Ресми түрде олар құл болмағанымен, бұзуға құқығы жоқ ұзақ мерзімді келісімшарттары болғанмен, Америкадағы құлдық тарихы әдетте осы оқиғадан басталады.
1622 жылы колония халқының төрттен бір бөлігін бүлікші үндістер жойды. 1624 жылы, ісі бұзылған Лондон компаниясының лицензиясы қайтарып алынды, содан кейін Вирджиния корольдік отар болды. Губернатор патша болып тағайындалды, бірақ колония кеңесі маңызды өкілеттіктерді сақтап қалды.
Ағылшын отарларының құрылуының хронологиясы :
Француз отарлары
1713 жылға қарай Жаңа Франция ең үлкен көлеміне жетті. Оған бес провинция кірді:
Канада (қазіргі Квебектің оңтүстік бөлігі) өз кезегінде үш үкіметке бөлінді: Квебек, Үш өзен (Француздық Троис-Ривьер), Монреаль және Ұлы көлдердің қазіргі Канада мен Американың аймақтарын қамтитын Пайд-дэн-Хаудың тәуелді аумағы, оның ішінде Пончартран (Детройт) (Фр. Пончартрейн) және Мишийимакинак (Фр. Michillimakinac) порттары Гуронияны жойғаннан кейін француз қоныстарының жалғыз дерлік тіректері болды.
Акадия (қазіргі Жаңа Скотия және Нью-Брансуик).
Хадсон шығанағы (қазіргі Канада).
Жаңа Жер.
Луизиана (АҚШ-тың орталық бөлігі, Үлкен Көлдерден Жаңа Орлеанға дейін) екі әкімшілік аймаққа бөлінді: Төменгі Луизиана және Иллинойс (фр. Le Pays des Иллинойс).
Нидерланды отарлары
Жаңа Нидерланды (Жаңа Нидерланд), 1614-1674, 17 ғасырда Солтүстік Американың шығыс жағалауындағы аймақ, солтүстігінде 38-ден 45 градусқа дейін енген аймақты, ең алдымен Голландиялық Шығыс Үндістан компаниясы Голландиялық Ай яхтасынан (ашты) ашты. Нид Халве Маен) 1609 жылы Генри Хадсонның басшылығымен және 1611-1614 жылдары Адриен Блок пен Хендрик Кристианц зерттеген. 1614 жылғы олардың картасы бойынша, Жалпы штаттар бұл территорияны Нидерланды республикасының құрамына Жаңа Нидерланды ретінде қосқан.
Халықаралық құқыққа сәйкес, территорияға наразылық тек карталардың ашылуымен және берілуімен ғана емес, сонымен бірге оларды қоныстандырумен де шешілуі керек еді. 1624 ж. Мамырда голландиялықтар өздерінің талаптарын қазіргі Голландия аралының Noten Eylant-қа 30 голландиялық отбасын жеткізу және қоныс аударумен аяқтады. Колонияның басты қаласы Жаңа Амстердам болды. 1664 жылы губернатор Питер Стейвесант Жаңа Нидерландыды британдықтарға берді.
Швецияның колониялары
1637 жылдың соңында компания Жаңа әлемге алғашқы экспедициясын ұйымдастырды. Голландиялық West Indies компаниясының менеджерлерінің бірі Сэмюэл Бломмарт оны дайындауға қатысты және ол Жаңа Нидерланды колониясының бұрынғы бас директоры Питер Минуитті экспедиция бастығы қызметіне шақырды. Сквид Нюккел және Вогель Грип кемелерінде 1638 жылы 29 наурызда адмирал Клас Флемингтің басшылығымен экспедиция Делавар өзенінің сағасына жетті. Міне, қазіргі Уилмингтон сайтында Форт Кристина Королева Кристинаның атымен құрылды, кейінірек ол швед колонының әкімшілік орталығы болды.
Орыс отарлары
1784 жаз Г.И.Шелиховтың басшылығымен экспедиция (1747-1795) Алеут аралдарына келді. 1799 жылы Шелихов пен Резанов орыс-американдық компанияны құрды, басқарушысы А. Баранов болды (1746-1818). Компания теңіз иттерімен аң аулап, олардың терісін сатты, елді мекендер мен сауда посттарын ашты.
1808 жылдан бастап Ново-Архангельск Ресей Америкасының астанасы болды. Шын мәнінде, американдық аумақтарды басқаруды ресейлік-американдық компания жүзеге асырады, оның басты штаб-пәтері Иркутскіде болды, ресми түрде Ресей Америкасы бірінші Сібір генерал-губернаторы құрамына кірді, кейінірек (1822 ж.) Шығыс Сібір генерал-губернаторы құрамына кірді.
Америкадағы барлық орыс отарларының саны 40 000 адамға жетті, олардың арасында алеуттар басым болды.
Орыс колонизаторлары тұрған Америкадағы ең оңтүстік нүкте Калифорниядағы Сан-Францискодан солтүстікке қарай 80 км жерде Форт Росс болды. Әрі қарай оңтүстікке ілгерілеуге испан, содан кейін мексикалық колонистер кедергі жасады.
1824 жылы Аляскада Ресей империясының оңтүстік шекарасын 54 ° 40' ендікке бекітетін орыс-американдық конвенцияға қол қойылды. Конвенция сонымен қатар Орегондағы АҚШ пен Ұлыбританияның (1846 жылға дейін) иеліктерін растады.
1824 жылы Солтүстік Америкада (Британдық Колумбияда) олардың меншігін бөлу туралы Англия-Орыс конвенциясына қол қойылды. Конвенцияның шарттарына сәйкес, шекаралас Ресейдің меншігіндегі бүкіл жағалау белдеуі бойымен солтүстік Американың батыс жағалауында, Солтүстік Американың батыс жағалауында, Ресейдің меншігінен бөлетін шекара сызығы құрылды, сол арқылы шекара Ресейге тиесілі 54 ° N-тен басталды. 60 ° N дейін, мұхиттың жиегінен 10 мильде, жағалаудың барлық иілуін ескере отырып. Осылайша, бұл жерде орыс-британ шекарасының сызығы түзу емес еді (Аляска мен Британ Колумбиясының шекара сызығындағыдай), бірақ өте орамалды болды.
1841 жылы қаңтарда Форт Росс Мексика азаматы Джон Саттерге сатылды. Ал 1867 жылы Америка Құрама Штаттары Аляскадан 7 200 000 долларға сатып алды.
Испан отарлары
Жаңа әлемнің испандық отарлауы Американың Испан зерттеушісі Колумб 1492 жылы ашқаннан басталады, оны Колумб өзі Азияның шығыс бөлігі, Қытайдың, Жапонияның немесе Үндістанның шығыс жағасы деп таныды, өйткені бұл жерлерге Батыс Индия деген атау берілген болатын. Үндістанға жаңа жол іздеу қоғамның, өнеркәсіптің және сауданың дамуы, сұраныс күрт өскен алтынның үлкен қорларын іздеу қажеттілігімен байланысты. Содан кейін дәмдеуіштер елінде бұл көп болуы керек деп есептелді. Әлемдегі геосаяси жағдай өзгеріп, қазір Осман империясы басып алған жерлерді басып өткен еуропалықтар үшін Үндістанға шығыс бағыттағы ескі жолдар қауіпті және өтпелі бола бастады, ал осы бай жермен басқа сауда-саттыққа деген қажеттілік артты. Содан кейін кейбіреулер жердің дөңгелек екендігі туралы және сіз Үндістанға жердің екінші жағынан - сол кездегі белгілі әлемнің батысымен жүзе аласыз деген идеялар пайда болды. Колумб аймаққа 4 экспедиция жасады: бірінші - 1492-1493 жж. - Саргасо теңізінің ашылуы, Багам аралдары, Гаити, Куба, Тортуга, ол өзінің 39 теңізшілерін қалдырған алғашқы ауылдың негізін қалады. Ол барлық жерлерді Испанияның иелігі деп жариялады; екінші (1493-1496) - Гаитидің толық жаулап алуы, Кіші Антиль, Гваделупа, Виргин аралдары, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz