Бизнесті бағалау принциптері
Әбілқас Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университеті КЕ АҚ
Қорғауға жіберілді
КЭжМ кафедрасының меңгерушісі м.а.
К.Б. Тажибекова
___ _____________________2022 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Бизнесті бағалау (ЖШС Оценочная-юридическая компания Assistant мәліметтері бойынша)
мамандығы: 5В090800 Бағалау №
Орындаған Ж.А. Маратова
Ғылыми жетекшісі э.ғ.д., профессор
Ахметжанов Б.
Қарағанды 2022
Әбілқас Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университеті КЕ АҚ
Маратова Ж.А. №
. Бизнесті бағалау (ЖШС Оценочная-юридическая компания Assistant мәліметтері бойынша).
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
мамандығы 5В090800 Бағалау ____
Қарағанды 2022
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Әбілқас Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университеті КЕ АҚ
(ЖОО атауы)
Факультет Инженерлік экономика және менеджмент Кафедра КЭ және М
Мамандық 5В090800 Бағалау _
(шифр) (атауы)
Бекітемін
Каф.меңгерушісі
Тажибекова К.Б. _______
______________20___ж.
Студент Маратова Жанайым Акылзатона дипломдық жұмысы бойынша
ТАПСЫРМА
Жұмыс тақырыбы Бизнесті бағалау (ЖШС Оценочная-юридическая компания Assistant мәліметтері бойынша)
Университет бойынша04 02 2022 ж. № 174 са бұйрықпен бекітілді
Студенттің аяқталған жобаны тапсыру мерзімі 10.05.2022 ж.
Жобаның бастапқы мәліметтері: Кәсіпорын объектілерін бағалаудың теориялық аспектілері, бизнесті бағалаудың әдістері арқылы кәсіпорын бизнесін бағалау.
Есептік түсініктеме жазба хаттың мазмұны (әзірлеуге жататын сұрақтар тізімі)
Бизнесті бағалаудың әдістемелік ережелері
Бизнесті бағалау түсінігі мен мағынасы
Бағалау мақсаты, бизнес құнына әсер ететін факторлары мен түрлері
Бизнесті бағалау принциптері
Бизнесті бағалау стандарттары
ҚР-дағы бағалау қызметінің нормативтік-құқықтық қамтамасыз етілуі
Бизнесті бағалаудың тәсілдері мен әдістерін талдау және таңдау
Бизнесті бағалаудың табыстық тәсілі
Бизнесті бағалаудың шығындық тәсілі
Бизнесті бағалаудың салыстырмалы тәсілі
Нәтижелерді салыстыру және нарықтық құн бойынша түпкілікті қортынды
ЖШС Оценочная-юридическая компания Assistant мәліметтері бойынша Надежность и долговечность ЖШС бизнесін бағалау
Жалпы мағлұмат
Надежность и долговечность ЖШС бизнесін табыстық тәсілмен бағалау Надежность и долговечность ЖШС бизнесін шығындық тәсілмен бағалау
Надежность и долговечность ЖШС бизнесін салыстырмалы тәсілмен бағалау
Графиктік материал тізімі (міндетті жазбалардың нақты көрсетілуімен)
Парақ 1 - Өнім өндірісі мен оны сату шығынын жіктеу белгілері
Парақ 2 - 1 тонна тауары өнімге келетін шығынды талдау
Парақ 3 - 2020 жылғы өзіндік құн құрамының жоспарға қарағанда нақты жағдайдың өзгерісін талдау
Парақ 4 - Өзіндік құнды басқарудағы есепке алу қызметінің орны
Жоба бойынша кеңесшілер (немесе жұмыс бойынша, оларға қатысты жоба бөлімдері көрсетілуі қажет)
Бөлімі
Кеңесшілер
Қолы, күні
Тапсырманы берді
Тапсырманы қабылдады
1 бөлім
Ахметжанов Б.
2 бөлім
Ахметжанов Б.
3 бөлім
Ахметжанов Б.
Норма бақылау
Ахметжанов Б.
Тапсырманы берген күні ___________________________________ _____
Жетекшісі ___________________________________ ____
(қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдады _________________________________
(студенттің қолы)
Күнтізбелік жоспар
№
Дипломдық жоба (жұмыс) кезеңдерінің атауы
Жоба (жұмыс) кезеңдерінің орындалу мерзімі
Ескерту
1
Бизнесті бағалаудың әдістемелік ережелері
2
Бизнесті бағалаудың тәсілдері мен әдістерін талдау және таңдау
3
ЖШС Оценочная-юридическая компания Assistant мәліметтері бойынша Надежность и долговерность ЖШС бизнесін бағалау
4
Диплом жұмысының түсіндірме жазбасын әзірлеу
5
Дипломдық жұмыстың сызба бөлігін орындау
Ғылыми жетекшісі ___________________________________ _
(қолы)
Студент диплом жазушы ______________________________
(студенттің қолы)
Аннотация
С развитием рыночных отношений в Казахстане потребность в оценке бизнеса постоянно возрастает. Оценка бизнеса - это функция, которая часто выполняется в различных ситуациях в условиях рыночной экономики. Его следует учитывать как при оценке продаваемого предприятия-банкрота, так и при определении наиболее вероятной стоимости существующего объекта.
Особое место в оценочной деятельности принадлежит оценке предприятия. При оценке стоимости предпринимательской деятельности объектом является деятельность, направленная на получение прибыли и осуществляемая на базе предприятия. Предприятие является объектом гражданских прав, вступает в хозяйственный оборот, участвует в хозяйственных операциях. В результате по мере развития рыночных отношений потребность в оценке бизнеса постоянно возрастает. В соответствии с законодательством Республики Казахстан приватизация, доверительное управление или аренда, продажа, выкуп, ипотечное кредитование, передача в качестве вклада в уставный капитал и т.п. Оценка имущества обязательна.
Дипломная работа состоит из введения, трех глав, заключения, списка литературы и приложения. В первом разделе было проведено методологическое исследование оценки бизнеса. Во втором разделе анализируются основные методы оценки бизнеса. То есть я определил методы прибыли, убытка и сравнения. Третья часть - практическая часть, анализ финансово-хозяйственной деятельности предприятия и применение этих методов на примере оценки бизнеса ТОО Надежда и долголетие.
Объектом исследования моей дипломной работы является ТОО Надежность и долговечность который находится в городе Жезказган, улица Сатпаева 3. Они занимаются ремонтом и техническом обслуживанием прочих машин и оборудовани специального назначения.
Мазмұны
Кіріспе 7
1. Бизнесті бағалаудың әдістемелік ережелері 9
1.1. Бизнесті бағалау түсінігі мен мағынасы 9
1.2. Бағалау мақсаты, бизнес құнына әсер ететін факторлары мен түрлері 10
1.3. Бизнесті бағалау принциптері 14
1.4. Бизнесті бағалау стандарттары 16
1.5. ҚР-дағы бағалау қызметінің нормативтік-құқықтық қамтамасыз етілуі 17
2. Бизнесті бағалаудың тәсілдері мен әдістерін талдау және таңдау 20
2.1. Бизнесті бағалаудың табыстық тәсілі 20
2.2. Бизнесті бағалаудың шығындық тәсілі 25
2.3. Бизнесті бағалаудың салыстырмалы тәсілі 27
2.4. Нәтижелерді салыстыру және нарықтық құн бойынша түпкілікті қорытынды 28
3. ЖШС Оценочная-юридическая компания Assistant мәліметтері бойынша Надежность и долговечность ЖШС бизнесін бағалау 31
3.1. Жалпы мағлұмат 31
3.2. Надежность и долговечность ЖШС бизнесін табыстық тәсілмен бағалау 31
3.3. Надежность и долговечность ЖШС бизнесін шығындық тәсілмен бағалау 34
3.4. Надежность и долговечность ЖШС бизнесін салыстырмалы тәсілмен бағалау 36
Қорытынды 39
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 40
Қосымшалар 41
Кіріспе
Қазақстанда нарықтық қатынастардың дамуымен бизнесті бағалау қажеттілігі үнемі арта түседі. Бизнесті бағалау - бұл нарықтық экономикада әр түрлі жағдайларда жиі орындалатын функция. Ол сатылатын банкроттық кәсіпорынды бағалау кезінде де, жұмыс істеп тұрған кәсіпорынның ең ықтимал құнын анықтау кезінде де қарастырылуы керек.
Бағалау қызметінде кәсіпорынды бағалау ерекше орын алады. Кәсіпкерлік қызметтің құнын бағалау кезінде объект пайда табуға бағытталған және кәсіпорынның қызмет ету негізінде жүзеге асырылатын қызмет болып табылады. Кәсіпорын азаматтық құқықтардың объектісі болып табылады, шаруашылық айналымға түседі, шаруашылық операцияларға қатысады. Нәтижесінде нарықтық қатынастар дамыған сайын бизнесті бағалау қажеттілігі үнемі артып отырады. Қазақстан Республикасының заңына сәйкес, жекешелендіру, сенімгерлік басқаруға немесе жалға беру, сату, өтеу, ипотекалық несиелеу, жарғылық капиталға салым ретінде беру және т.б. кезінде мүлік объектілерін бағалау міндетті болып табылады.
Бизнесті бағалау кәсіпорынды қайта құрылымдаудың орынды бағытын таңдау үшін қажет. Бизнесті бағалау процесінде кәсіпорынды басқарудың мүмкін болатын тәсілдері анықталады және олардың қайсысы кәсіпорынға максималды тиімділікті және сәйкесінше жоғары нарықтық құнды қамтамасыз ететіні анықталады, бұл меншік иелерінің негізгі мақсаты және менеджерлердің міндеті болып табылады.
Пайдалылық пен шығындар бірге бағалаушы есептеген нарықтық құнның негізі болып табылатын құнды құрайды. Кәсіпкерлік қызметтің белгілі бір түрі ретінде және кәсіпорын нарықтық экономика жағдайында оның ұйымдық нысаны ретінде меншік иесінің тиісті ресурстар жұмсалатын табысқа деген қажеттіліктерін қанағаттандырады.
Кәсіпорын өнімнің барлық сипаттамаларына ие және сату объектісі бола алады. Дегенмен, бұл ерекше түрдегі тауар, оның белгілері оны бағалаудың принциптерін, тәсілдерін және әдістерін анықтайды. Бизнестің тауар ретіндегі қажеттілігі кәсіпорынның ішінде және сыртқы ортада болып жатқан процестерге байланысты. Оның үстіне, бір жағынан, экономикадағы тұрақсыздық бизнесті тұрақсыздыққа әкелсе, екінші жағынан, оның тұрақсыздығы жалпы экономикадағы тұрақсыздықтың одан әрі өсуіне әкеледі. Кәсіпкерліктің тауар ретіндегі тағы бір ерекшелігі осыдан туындайды: бизнесті және оны бағалау процесін реттеу қажеттілігі, сондай-ақ бағалау кезінде шаруашылықты басқару сапасын ескеру қажеттілігі.
Бизнесті бағалау кәсіпорынды қайта құрылымдаудың орынды бағытын таңдау үшін қажет. Бизнесті бағалау процесінде кәсіпорынды басқарудың ықтимал тәсілдері анықталады және олардың қайсысы кәсіпорынға максималды
тиімді, демек, жоғары нарықтық бағаны қамтамасыз ететіні анықталады Бұл меншік иелерінің негізгі мақсаты және менеджерлердің міндеті болып табылады.
Дипломдық жұмысымның мысалы ретінде Надежность и долговечность ЖШС бизнесін қарастырамын. Бизнестің құнын бағалау кезінде Надежность и долговечность ЖШС-нің қаржылық есептілік бойынша өзіндік құн, кіріс және салыстырмалы тәсілдер негізінде кәсіпорынның ең ықтимал құнын анықтауға мүмкіндік береді.
Дипломдық жұмысымның мақсаты - Надежность и долговечность ЖШС-ін мысалға ала отырып бизнесті бағалаудың теориялық және әдістемелік негіздерін толықтай ашу.
Келесідей мақсатқа жету үшін бағытталған жұмысымның негізгі міндеттемелері:
- бизнесті бағалаудың әдістемелік ұстанымдарын зерттеу;
- Қазақстандағы бизнесті бағалаудың мәнін, формалары мен әдістерін зерттеу;
- бизнесті бағалау принциптерін талдау және таңдау;
- Надежность и долговечность ЖШС-нің қызметін талдау;
- бизнесті бағалаудың әртүрлі тәсілдері мен әдістерін талдау және таңдау;
- Надежность и долговечность ЖШС-нің ең ықтимал іскерлік құнын анықтау және т,б.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен және қолданбалардан тұрады. Бірінші бөлімде бизнесті бағалауға әдістемелік зерттеу жасалды. Екінші бөлімде бизнесті бағалауды негізгі әдістеріне сараптама жасалды. Яғни, табыстық, шығындық және салыстырмалы әдістерге анықтама бердім. Ал, үшінші бөлім тәжірибелік бөлім, кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметін талдау және осы тәсілдерді Надежность и долговечность ЖШС бизнесін бағалау мысалында қолдану қарастырылды.
Бизнесті бағалаудың әдістемелік ережелері
Бизнесті бағалау түсінігі мен мағынасы
Қазақстанда нарықтық экономиканың дамуы меншіктің алуан түрлі формалары мен меншік иесінің жандануына, шаруашылық айналымдағы меншік объектілерінің санының артуына әкелді. Меншік иесі ретінде өз құқықтарын жүзеге асыруды ойлайтын әрбір адамның көптеген мәселелері мен сұрақтары бар.
Солардың бірі - мүліктің құнына қатысты мәселе. Оны шешу қажеттілігі кәсіпорындар, фирмалар, акционерлік қоғамдар, қаржы институттары үшін туындайды. Кәсіпорындарды акционерлендіру, ипотекалық несиелендірудің, қор нарығы мен сақтандыру жүйесінің дамуы да объектілердің құнын және мүліктік құқықтарды бағалаудың жаңа қызметінің қажеттілігін қалыптастырады.
Бизнестің құнын бағалау - мақсатты процесс. Сарапшы бағалаушы өз қызметінде әрқашан белгілі бір мақсатты басшылыққа алады. Әрине, ол объектінің құнын есептеуі керек, бірақ қандай мәнді анықтау керектігі бағалау мақсатына, сондай-ақ бағаланатын объектінің параметрлеріне байланысты. Кәсіпкерліктің құнын есептеу сатып алу-сату мәмілесін жасау мақсатында жүргізілсе, онда нарықтық құн есептеледі; егер бағалаудың мақсаты кәсіпорынды тарату кезіндегі құнын анықтау болса, онда тарату құны есептеледі.
Бағалаудың маңызды белгісі оның нарықтық жағдаймен байланысы болып табылады. Бұл бағалаушы тек бағалау объектісін құруға немесе сатып алуға жұмсалған шығындарды, оның техникалық сипаттамаларын, орналасқан жерін, ол жасаған кірісті, активтер мен міндеттемелердің құрамы мен құрылымын және т.б. есепке алумен шектелмейді дегенді білдіреді. Ол міндетті түрде нарықтық факторлардың жиынтығы: нарық конъюнктурасы, бәсекелестік деңгейі мен стратегиясы, бағаланатын бизнестің нарықтағы беделі, оның макро- және микроэкономикалық ортасы, бағаланатын мүліктен кіріс алуға байланысты тәуекелдер, табыстылықтың орташа нарықтық деңгейі, бағалар ұқсас қасиеттер үшін өнеркәсіп пен экономиканың ағымдағы жағдайы.
Нарықтық экономика серпінді, сондықтан уақыт барлық нарықтық процестерге, соның ішінде бизнесті (кәсіпорынды) бағалауға әсер ететін ең маңызды фактор болып табылады. Кіріс алу уақыты немесе кіріс алғанға дейін аралықтармен, кезеңмен өлшенеді. Аралық немесе кезең бір күнге, аптаға, айға, тоқсанға, жарты жылға немесе жылға тең болуы мүмкін.
Болжамдық кезеңнің ұзақтығы, ең алдымен, дисконттау кезінде ескерілетіндіктен, нарықтық құнның құнына әсер етеді. Бизнестің нарықтық құны уақыт өте келе көптеген факторлардың әсерінен өзгереді, сондықтан ол тек белгілі бір күнге байланады. Бірнеше айдан кейін ол басқаша болуы мүмкін. Сондықтан жылжымайтын мүлік объектілерін тұрақты бағалау және қайта бағалау қажет.
Тәуекел - нарықтық жағдайдағы тағы бір маңызды бағалау факторы. Тәуекел нарық конъюнктурасымен, макроэкономикалық процестермен және т.б. байланысты құбылмалылық пен белгісіздікті білдіреді. Басқаша айтқанда, тәуекел - бұл бағаланатын бизнеске инвестициялардан алынатын кірістің болжанғаннан көп немесе аз болуы ықтималдығы. Бағалау кезінде тәуекелдің әртүрлі түрлері бар екенін және нарықтық экономикада ешқандай инвестиция мүлдем тәуекелсіз емес екенін есте ұстаған жөн.
Бағалау нәтижесі нарықтық құнның есептелген құны немесе оның модификациясы болып табылады. Нарықтық құн - мәміле тараптары бағалау объектісі туралы барлық қолда бар ақпаратпен әрекет еткенде және кез келген төтенше жағдайлар туындаған кезде, бәсекелес ортада мәміле негізінде берілген бағалау объектісін иеліктен шығаруға болатын ең ықтимал баға. мәміле бағасында көрсетілмейді.
Құнды есептеу кезінде бағалаушы негізгі факторлардың әсерін толығымен есепке алуға тырысады, олар мыналарды қамтиды: бағаланатын объектіден алынған табыс; осы кірісті алумен байланысты тәуекелдер; табыстылықтың орташа нарықтық деңгейі; ұқсас объектілердің бағасы; активтер мен міндеттемелердің құрамы мен құрылымын (компоненттік элементтерді) қоса алғанда, бағаланатын объектінің сипаттамалық белгілері; нарықтық жағдайлар; өнеркәсіптегі және жалпы экономикадағы ағымдағы жағдай.
Нарықты сапалы бағалау кезінде олар тек бір ғана шығынды есепке алумен шектелмейді, бірақ олар міндетті түрде экономикалық имиджді ескереді: кәсіпорынның нарықтағы орны; уақыт факторы; бәсекелестік деңгейі. Бағалаушы құнды анықтауға фирманың экономикалық концепциясы тұрғысынан қарайды.
Бұл концепция бухгалтерлік есеп концепциясына қарағанда кәсіпорынның нарықтық құнын анықтауға мүмкіндік береді. Тұжырымдамада уақыт, тәуекел, материалдық емес активтер, сыртқы бәсекелестік орта және бағаланатын объектінің ішкі ерекшеліктері сияқты факторлар ескерілген. Бағалаудың осы көрінісіне сәйкес, кірісті немесе ақша ағынын тудыратын кез келген объектінің нарықтық құны салыстырмалы инвестициядан инвестордың талап етілетін кіріс нормасын көрсететін пайыздық мөлшерлеме бойынша дисконтталған, күтілетін болашақ ақша ағынының дисконтталған құны ретінде анықталады. тәуекел.
Бағалау мақсаты, бизнес құнына әсер ететін факторлары мен түрлері
Кәсіби бағалаушы өз жұмысында әрқашан белгілі бір мақсатты басшылыққа алады. Мақсаттың анық, сауатты тұжырымдалуы есептелген мәннің түрін дұрыс анықтауға, бағалау әдісін таңдауға мүмкіндік береді. Бағалаудың мақсаты, әдетте, клиентке инвестициялық шешім қабылдауға, мәміле жасасуға, қаржылық есептілікке түзетулер енгізуге және т.б. үшін қажетті бағалау құнының қандай да бір түрін анықтау болып табылады. Бағалау жұмыстарын жүргізуге мемлекеттік органдардан бастап жеке тұлғаларға дейін: бақылау-тексеру органдары, басқару құрылымдары, несиелік ұйымдар, сақтандыру компаниялары, салық фирмалары және басқа ұйымдар, жеке бизнес иелері, инвесторлар және т.б.
Бағалау жұмысына қатысушы тараптар өздерінің экономикалық мүдделеріне сай әрекет етуге ұмтылып, бағалаудың мақсаттарын анықтайды.
Кәсіпорынды, фирманы ағымдағы басқарудың тиімділігін арттыру;
Қор нарығындағы кәсіпорындардың акцияларын, облигацияларын сатып алу және сату;
Негізделген инвестициялық шешім қабылдау;
Кәсіпорынды оның иесі толық немесе ішінара сатып алу-сату;
Шартқа қол қойылған немесе серіктесттердің бірі қайтыс болған жағдайды ортақ меншік иелерінің үлесін белгілеу;
Кәсіпорынды қайта құрылымдау, т.б.
Бағалау мақсатына және есепке алынған факторлардың саны мен таңдауына байланысты бағалаушы нарықтық құнды немесе нарықтық құннан өзгеше құн түрін есептейді.
Бағалаушы есептейтін құн түрлерін әртүрлі критерийлер бойынша жіктеуге болады. Тауарлылық дәрежесі бойынша нарықтық құн және нормативтік есептелген құн ажыратылады. Қазақстан Республикасының Мүлікті бағалау жүйесінде нарықтық құн деп ерікті сатып алушы мен ерікті сатушы арасындағы коммерциялық мәміле нәтижесінде бағалау күні бір меншік иесінен екінші меншік иесіне өтетін бағалау құны түсініледі. барабар маркетинг; әрбір тарап сауатты, парасатты және мәжбүрлеусіз әрекет етті деп болжанады.
Кейбір жағдайларда нарықтық құн теріс мән ретінде көрсетілуі мүмкін. Бұл бұзу құны жер учаскесінің құнынан асатын ескірген жылжымайтын мүлікті бағалау кезінде немесе экологиялық қолайсыз объектілерді бағалау кезінде болуы мүмкін.
Бағалау тәжірибесінде олар көбінесе ақылға қонымды нарықтық бағаны анықтауға тырысады. Алайда, кейбір бағалау объектілерінің өтімділігі жеткіліксіз, атап айтқанда, олар ашық, жаппай және бәсекелес нарықта айналыспайды, қатаң бақылауда және мемлекет тарапынан реттеледі, ақпарат жабық және шектеулі. Бұл жағдайда ішінара нарықтық құн есептеледі. Жартылай нарықтық құнның алуан түрі - нарықтық шектелген бағалау объектісінің құны, оны ашық нарықта өткізу мүмкін емес немесе сатып алу үшін қажетті шығындармен салыстырғанда қосымша шығындарды талап ететін бағалау объектісінің құны түсініледі. нарықта еркін айналымдағы тауарларды сату.
Нормативтік немесе нормативтік есептік құн - тиісті органдар бекіткен әдістер мен нормативтер негізінде есептелетін мүліктің құны. Бұл жағдайда стандарттардың біркелкі шкалалары қолданылады. Әдетте, нормативтік есептелген құн нарықтық құнның құнымен сәйкес келмейді. Алайда стандарттар нарықтық конъюнктураның өзгеруіне сәйкес мерзімді түрде жаңартылып отырады және осылайша нарықтық құнға жақындайды, бірақ оған жетпейді.
Бағалау әдістемесіне байланысты есепке алынатын шығын факторлары ретінде объектіні ауыстыру құны және ұдайы өндіруге кеткен шығындар табылады. Қалпына келтіру құны - бағалау объектісінің амортизациясын ескере отырып, бағалау күні бар нарықтық бағалар бойынша бағалау объектісіне ұқсас объектіні құруға кеткен шығындардың сомасы. Бұл ретте функционалдық сипаттамалары бойынша бағаланатын объектінің жақын аналогы болып табылатын жаңа объектіні құру көзделеді.
Қайта өндіру құны - бағалау объектісінің амортизациясын ескере отырып, бірдей материалдар мен технологияларды пайдалана отырып, бағалау объектісімен бірдей объектіні құру үшін қажетті, бағалау күні бар нарықтық бағалардағы шығындардың сомасы. Құнның алдыңғы түрінен айырмашылығы, бағаланатын объектінің нақты көшірмесін жасау бар, бірақ басқа ағымдағы бағалар бойынша. Бұл мән объектінің ағымдағы құнын дәлірек сипаттайды, бірақ оны анықтау көбінесе технологияның, материалдардың және т.б. өзгерістерге байланысты мүмкін емес болып шығады.
Объектiнiң бағалаудан кейiнгi болжамды жай-күйiне қарай қолданыстағы пайдаланудағы құн мен қалпына келтiру құны арасында айырмашылық жүргiзiледi.
Қолданыстағы құн - заттық мүлікті пайдаланудың қолданыстағы шарттары мен мақсаттары негізінде айқындалатын құн. Сонымен бірге, объект өзгеріссіз ортада, ұйымдық-құқықтық нысанда өз күшін сақтайды және жұмысын жалғастырады деп болжанады.
Тарату құны - бағалау объектісі ұқсас объектілерді экспозициялау үшін әдеттегі мерзімнен аз мерзімде иеліктен шығарылуы тиіс жағдайда бағалау объектісінің құны. Құнның бұл түрі, мысалы, банкроттыққа байланысты объектіні тарату және аукционда ашық сату кезінде анықталады.
Нақты мақсаттар мен жағдайларға байланысты инвестициялық құн, салық салу мақсатындағы құн, шығару құны, арнайы құн болып бөлінеді.
Инвестициялық құн - берілген инвестициялық мақсаттар үшін бағалау объектісінің белгілі бір тұлға үшін пайдалылығы негізінде айқындалатын құн. Нарықтық құннан айырмашылығы, инвестициялық құн нақтырақ және нақты жобамен және оның инвесторымен байланысты. Инвестициялық құнды бағалау қайта ұйымдастыру шараларын жүргізу және инвестициялық жобаларды негіздеу кезінде қолданылады.
Инвестициялық бағалаудың нарықтық бағалаудан өзгеше болуының бірнеше себептері бар. Негізгі себептер, әрине, болуы мүмкін: болашақ табыстылықты бағалаудағы айырмашылықтар; тәуекел дәрежесін қабылдаудағы айырмашылықтар; әртүрлі салықтық жағдай, меншік иесіне тиесілі немесе бақылауындағы басқа объектілермен үйлесімділік.
Салық салу мақсатындағы құн - салық салу базасын есептеу үшін айқындалатын және нормативтік құқықтық актілердің ережелеріне сәйкес есептелген бағалау объектісінің құны (тауарлық құнды қоса алғанда).
Пайдалану құны - бағалау объектісіне билік ету құнын ескере отырып, оған кіретін материалдардың нарықтық құнына тең бағалау объектісінің құны. Қайта өңделетін материалдық активтер - бұл толық тозуға немесе төтенше жағдайға байланысты өзінің шекті жағдайына жеткен және бастапқы пайдалылығын жоғалтқан активтер. Жою құнымен тығыз байланысты - бағаланатын объектіні құрайтын материалдар массасының қайталама құны болып табылатын сынық құны.
Арнайы құн - анықтау үшін бағалау шартында немесе нормативтік құқықтық актіде нарықтық немесе Қазақстан Республикасының Мүлікті бағалау жүйесінде көзделген өзге де құн ұғымына кірмейтін шарттар көзделген бағалау объектісінің құны. Ерекше құнды сорттар сақтандыру, кедендік және т.б.
Кәсіпорынның құнын бағалау кезінде тиімді құн сияқты ұғымды да қолдануға болады - бұл екі мәннің үлкеніне тең активтердің құны: берілген меншік иесі үшін активтердің инвестициялық құны немесе оларды сату құны.
Бағалаушы есептейтін құнның кез келген түрі тарихи факт емес, таңдалған мақсатқа сәйкес белгілі бір мүліктің берілген сәттегі құнын бағалау болып табылады.
Кесте 1.2
№1 Бағалау мақсаттары арасындағы байланыс және бағалу үшін қолданылатын шығындар түрлері
Бағалау мақсаты
Құн түрі
Потенциалды сатып алушыға (сатушыға) болжамды құнын анықтап беру
Инвестиция мақсатын анықтау
Несие өтінімін қамтамасыз ету
Салық салу базасын анықтау
Сақтандыру шарты бойынша сақтандыру сомасын анықтау
Жұмыс істеп тұрған кәсіпорынның ықтимал таратылуы (ішінара немесе толық)
Нарықтық құн
Инвестициялық құн
Алдын-ала төлем құны
Нарықтық құн
Сақтандыру құны
Жою құны
Кәсіпорынның құнын есептеген кезде бағалаушы әртүрлі микро- және макроэкономикалық факторларды ескереді. Олар келесілерді қамтиды.
Сұраныс. Сұраныс тұтынушылардың қалауы бойынша анықталады, бұл бизнес иесіне қандай табыс әкелетініне, қай уақытта, қандай тәуекелдерге әкелетініне, осы бизнесті бақылау және қайта сату мүмкіндіктері қандай екеніне байланысты.
Кіріс. Объектінің иесі ала алатын табыс операциялық қызметтің сипатына және объектіні пайдаланғаннан кейін сатудан пайда алу мүмкіндігіне байланысты. Негізгі қызметтен түсетін пайда, өз кезегінде, кірістер мен шығыстардың арақатынасымен сипатталады.
Уақыт. Кәсіпорын құнының қалыптасуы үшін табыстың түсу уақыты үлкен маңызға ие. Егер меншік иесі активтерге ие болып, оларды пайдаланудан тез пайда ала бастаса, бұл бір нәрсе, ал инвестиция мен капиталдың қайтарылуы айтарлықтай уақыт кезеңімен бөлінуі қажет.
Тәуекел. Тәуекелдің мәні болашақта күтілетін кірісті алу ықтималдығы ретінде көрсетіледі.
Бақылау. Құнға әсер ететін маңызды факторлардың бірі - жаңа иеленуші алатын бақылау дәрежесі.
Өтімділік. Кәсіпорын мен оның мүлкін бағалауға әсер ететін маңызды факторлардың бірі осы мүліктің өтімділік дәрежесі болып табылады. Нарық құнының бір бөлігін жоғалтудың минималды тәуекелімен тез монетизацияланатын активтер үшін сыйақя төлеуге дайын.
Шектеулер. Кәсіпорынның құны бизнесте бар кез келген шектеулерді көрсетеді. Мысалы, мемлекет кәсіпорын өнімінің бағасын шектейтін болса, онда мұндай бизнетің құны шектеулер болмаған кездегідей төмен болады.
Сұраныс пен ұсыныстың арақатынасы. Кәсіпорынға деген сұраныс пайдалылықпен қатар әлеуетті инвесторлардың төлем қабілеттілігіне, ақша құнына, қаржы нарығына қосымша капитал тарту мүмкіндігіне де байланысты. Инвестордың табыс деңгейіне және тәуекел дәрежесіне қатынасы тіпті оның жасына байланысты: жас адамдар болашақта жоғары кіріс алу үшін көбірек тәуекелге барады. Әртүрлі инвестициялық мүмкіндіктердің болуы бизнестің сұранысы мен құнына да әсер етеді.
1.3 Бизнесті бағалау принциптері
Бизнесті бағалау принциптердің 3 тобы бар:
Меншік иесінің идеяларына негізделген;
Мүлікті пайдаланумен байланысты;
Нарықтық ортаның ықпалымен жүзеге асырылатын.
Қағидалардың көптігі принциптердің барлығын бірден басшылыққа алуға болады дегенді білдірмейді. Әрбір жағдайда негізгі және көмекші принциптер болады. Принциптер нарықтық экономика субъектілерінің мінез-құлқының негізгі үлгілерін ғана ашады. Нақты өмірде бірқатар факторлар олардың әсерін бұрмалауы мүмкін. Мысалға кей жағдайда мемлекеттің араласуын жатқызуға болады және т.б. нарықтық экономикаға өту кезеңіне тән нарықтық қатынастардың жетілмегендігі бағалау принциптерінің жұмысын одан әрі деформациялайды. Осы себептерге байланысты бағалау принциптері нарықтық қатынастар субъектілерінің экономикалық міне-құлқының тенденциясын ғана көрсетеді және оған кепілдік бере алмайды. Және де біздің елде нарықтық қатынастар дамыған сайын бизнесті бағалаудың объективті принциптерінің де әсері арта түседі.
Принциптердің I тобы. Кез келген мүліктің құндылығының негізгі критерийі оның пайдалылығы болып табылады. Бизнес нақты немесе әлеуетті иеленушіге пайдалы болған кезде ғана құнды болады. Әрбір тұтынушы үшін пайдалылық жеке, бірақ уақыт, кеңістік және құны бойынша сапалық және сандық түрде анықталады. Дегенмен, нарықтық экономикадағы меншік иесі үшін объектінің жалпы пайдалылығы ретінде объектінің табыс алу мүмкіндігін бөліп көрсетуге болады. Кәсіпкерліктің пайдалылығы - оның белгілі бір жерде және белгілі бір уақыт аралығында табыс алу мүмкіндігі. Пайдалылық неғұрлым көп болса, соғұрлым бағаланатын мән жоғары болады.
Пайдалылық принципі кәсіпорын иесінің қажеттіліктерін қаншалықты қанағаттандыра алса, соғұрлым оның құны жоғары болады.
Бірдей қажет алмастырғыштар кеңітігінің шекаралары пайдаланушының қажеттіліктері мен тілектерімен анықталады. Белгілі бір ұйым кәмпиттерді шығаратын кондитерлік кәсіпорынның меншігіне ие болғысы келеді делік. Ол ұқсас кәсіпорындардың бағасын печенье, пряник, зефир, нан шығаратын фабрикалардың бағасымен салыстырады. Дегенмен, сатып алушының әртүрлі бағыттағы бизнесті таңдау мүмкіндігі бар. бұдан кәсіпорын құнын бағалаудың тағы бір әдістемелік принципін - алматыру принципін бөліп көрсетуге болады. Ол келесідей анықталды: кәсіпорынның максималды құны баламалы пайдалылығы бар басқа объетіні сатып алуға болатын ең төмені бағамен сипатталады.
Бағалаудағы тағы бір принципі пайдалылық принципінен шығады - күту немесе болжау принципі. Әрине, бизнестің өткені мен бүгінгі маңызды, бірақ оның экономикалық бағасы болашақпен анықталады. Бизнестің өткен және қазіргі жағдайы тек бастапқы нүкте, бизнестің болашақ мінез-құлқын түсінудің кілті болып табылады. Кез келген кәсіпорынның пайдалылығы бүгінгі күні болжанатын болашақ пайданың қаншалықты бағалануымен анықталады. Кәсіпорынның бағалануы кәсіпорынның жұмысынан алынған таза кіріс пен қайта сатудан күтілетін түсім идеясымен тікелей көрінеді. Бұл жерде күтілетін болашақ табыс ағынының көлемі, сапасы және ұзақтығы өте маңызды. Бұл ағынға қатысты күтулер өзгеруі мүмкін. Күту принципі - бұл кәсіпорынды иеленуден болашақта алынуы мүмкін табыстың немесе басқа пайданың келтірілген құнын анықтау.
Принциптердің II тобы. Кез келген экономикалық қызметтің табыстылығы өндірістің төрт факторымен анықталады: жер, еңбек, капитал және басқару. Жүйе ретінде кәсіпорынның құны кірісті бағалау негізінде есептеледі. Табысты қалыптастыруда аталған факторлардың әрқайсысы үлес қосады.
Принциптердің III тобы. Нарықтық экономикада бағаға әсер ететін жетекші фактор сұраныс пен ұсыныстың арақатынасы болып табылады. Егер сұраныс пен ұсыныс тең болса, онда баға тұрақты болып қалады.
1.4 Бизнесті бағалау стандарттары
Американдық бағалаушылар қоғамы бизнесті бағалау стандарттарын әзірледі. Олар 1988 жылдың маусымында ДББҰ бизнесті бағалау комитетіне қабылданды және 1989 жылдың қаңтарында ДББҰ кеңсесі ұсынылған бағалау стандарттарын бекітті. Ол 9 стандарттан құралған:
BVS - I. Терминология;
BVS - II. Бизнесті бағалау туралы есептің толық жазбаша нысаны;
BVS - III. Бизнесті бағалау тапсырмасын орындауға қойылатын жалпы талаптар;
BVS - IV. Активтерге негізделген бизнесті бағалау тәсілі;
BVS - V. Бизнесті бағалау үшін тең әдіс;
BVS - VI. Бизнесті бағалауға нарықтық көзқарас;
BVS - VII. Кәсіпкерлікті бағалаудағы кіріс тәсілі;
BVS - VIII. Құны бойынша бағалау есебін дайындау;
BVS - IX. Қаржылық есепті түзету.
Қазақстанда ҚР-ның Мүлікті бағалау жүйесі әзірленген болатын. Оны Қазақстан Республикасының индустрия және сауда министрлігінің стандарттау, метрология және сертификаттау комитеті 2002,2003 жылжары бекітті.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының мүлкін бағалаумен әртүрлі ұйымдар айналысады. Осыған байланысты олардың қызметіндегі реттеу тәсілдерінің бірі стандарттар болып табылады.
Стандарттардың мақсаты:
бағалаудың қажеттiлiгiн интуитивті түсінуден оның тәжірибеде сөзсіз нормативтік реттелетін қолданылуына көшуді қамтамасыз ету;
қазіргі заманғы әлемдік тәжірибені ескере отырып, бағалаудың негізгі әдіснамалық рәсімдерін тәжірибеге енгізу;
Бағалау қызметі туралы Заңды жетілдіруге ықпал ету;
бағалау қызметінің сапалық жағын тереңдету;
нақты нұсқаулар беру арқылы бағалаушыларға өз клиенттері үшін дәйекті есептерді дайындауға көмектесу;
бағалаушылардың рөлі туралы түсінігін арттыру және т.б.
1.5 ҚР-дағы бағалау қызметінің нормативтік-құқықтық қамтамасыз ету
Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес бағалау түрлері
1. Мiндеттi және бастамашылық бағалау - бағалау түрлерi болып табылады.
2. Мiндеттi бағалау Қазақстан Республикасының заң актiлерiне сәйкес:
1) жеке тұлғалардың кәсiпкерлiк қызметте пайдаланылмайтын жылжымайтын объектiлерiне салық салу үшiн, сондай-ақ шаруа немесе фермер қожалықтарының жер учаскелерiнiң кадастрлық (бағалау) құнын анықтау үшiн;
2) жекешелендiру, сенiмгерлiк басқаруға не жалға (кейiннен сатып алатын жалға) беру үшiн;
3) ипотекалық қарыз беру кезінде, сондай-ақ кепілге қойылған мүлікті өткізу қажет болған кезде ипотекалық кредит беру үшiн;
4) меншiк иесiнен мүлiктi мемлекеттiк қажеттерге сатып алу және алып қою үшiн;
5) борышкер немесе өндiрiп алушы сот орындаушысы жүргiзген бағалауға қарсылық бiлдiрген жағдайда борышкер мүлкiнiң құнын анықтау үшін;
6) мемлекеттік меншiкке түскен мүлiк құнын анықтау үшiн;
7) өзге де жағдайларда жүргiзiледi.
Бағалау жүргiзудiң негiздемелерi:
1. Қазақстан Республикасының азаматтық заңдарына сәйкес бағалаушы мен тапсырыс берушiнiң арасында жасалған бағалау жүргiзу шарты бағалауды жүргiзуге негiздеме болып табылады.
Бағалау жүргiзу шарты бойынша бағалаушы бағалау объектiлерiнiң нарықтық немесе өзге құнын белгiлеу үшiн қызмет көрсетуге мiндеттенедi, ал тапсырыс берушi осы қызметтерге ақы төлеуге мiндеттенедi.
2. Заң актiлерiнде көзделген жағдайларда объектiнi бағалау, оның iшiнде қайта бағалау соттың немесе уәкiлеттi органның шешiмi негiзiнде жүргiзiлуi тиіс.
3. Сот және уәкiлеттi орган бағалаушыны таңдауда дербес болады.
Бағалау жүргiзу шартына қойылатын мiндеттi талаптар:
1. Бағалау жүргiзу шартына Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексiнiң өтемдi қызметтер көрсету шарты туралы нормалары қолданылады.
2. Бағалау жүргізу шартында мыналар қамтылуға тиіс:
тапсырыс беруші мен бағалаушының деректемелері: жеке тұлға үшін - тегі, аты, әкесінің аты (ол болған жағдайда), тұратын жері; заңды тұлға үшін - атауы, орналасқан жері (почталық мекен-жайы), банктік деректемелері;
бағалау объектісінің (объектілерінің) атауы және (немесе) орналасқан жері, айқындалатын құнның түрі;
бағалау түрі;
бағалау объектісінің түрі;
бағалау жүргізудің мерзімдері;
5-1) бағалау жүргізу кезінде қолданылатын бағалау стандарттарына нұсқау;
көрсетілетін қызметтер үшін ақы төлеудің шарттары, тәртібі және мөлшері;
тараптардың құқықтары, міндеттері және жауапкершілігі;
тапсырыс берушінің бағалау объектісіне меншік құқығын растайтын құжаттың деректемелері не тапсырыс берушіге бағалау туралы шарт жасау құқығын беретін өзге де негіздемелер;
мүлікті бағалау жөніндегі қызметті жүзеге асыру құқығына лицензияның деректемелері (лицензия берген орган көрсетілген оның нөмірі мен берілген күні).
Бағалау жүргізу шартында осы тармақта көзделмеген өзге де талаптар болуы мүмкін.
Бағалау туралы есептiң мазмұнына қойылатын талаптар:
Жүргiзiлген бағалаудың нәтижелерi бойынша бағалау туралы есеп екi данада жасалады, олардың біреуi тапсырыс берушiде, екiншiсi бағалаушыда сақталады. Бағалау туралы есептiң нысаны мен мазмұнына қойылатын талаптарды уәкілетті орган белгiлейдi.
Жеке кәсiпкер болып табылатын бағалаушы жасаған есепке ол қол қояды және оның жеке мөрiмен расталады.
Бағалау қызметiн жүзеге асыруға лицензиясы бар заңды тұлғаның есебiне бағалаушы-жеке тұлға қол қояды, заңды тұлғаның басшысы немесе ол уәкілеттік берген адам бекiтiп, мөрмен расталады.
Егер бағалауды бағаланатын бағалау объектiсiнiң құрамына кiретiн әртүрлi бағалау объектiлерi бойынша бiрнеше бағалаушы жүргiзген жағдайда, есепке әрбiр бағалаушы өзi бағалау жүргiзген бағалау объектiлерiн көрсетiп қол қояды.
Бағалау туралы есепте мыналар көрсетілуге тиіс:
бағалаушының атауы (тегі, аты, әкесінің аты, (ол болған жағдайда);
мүлікті бағалау жөніндегі қызметті жүзеге асыру құқығына лицензияның нөмірі мен берілген күні;
айқындалатын құнның түрі;
есеп жасаудың күні және бағалау жүргізудің күні;
бағалау объектісінің (объектілерінің) атауы және (немесе) орналасқан жері мен сипаттамасы;
бағалау жүргізу кезінде пайдаланылатын бағалау амалдары мен бағалау әдістері;
бағалау жүргізу кезінде пайдаланылатын бағалау стандарттары;
нақты деректерді алу көздері көрсетіле отырып, бағалау жүргізу кезінде пайдаланылатын нақты деректер;
есеп негіздемесі;
бағалау нәтижесі;
жүргізілген бағалаудың нәтижесін толық және айқын түсіндіру үшін қажет өзге де мәліметтер.
Бағалаушының тәуелсiздiгi:
Бағалаушы, егер: бағалаушының бағалау объектiсiне қатысты шарттан тыс заттық немесе мiндеттемелiк құқығы болса не оны сатып алса;
Бағалаушы заңды тұлғаның - тапсырыс берушiнiң акционерi, құрылтайшысы, қызметкерi, меншiк иесi, қатысушысы, кредит берушiсi, дебиторы, демеушiсi болып табылса не бағалаушы - жеке тұлға тапсырыс берушi - жеке тұлғаның жақын туысы немесе жекжаты болып табылса;
Бағалаушы - заңды тұлға басшысы не ол уәкілеттік берген адам тапсырыс беруші-жеке тұлғамен және (немесе) заңды тұлғаның басшысымен не ол уәкілеттік берген адаммен жақын туыстық немесе жекжаттық қарым-қатынаста болса, бағалауды жүргізе алмайды.
Егер бұл бағалау жүргiзу нәтижесiнiң дұрыстығына, оның iшiнде бағалау жүргiзу кезiнде анықталуға тиiс мәселелер шеңберiн шектеуге терiс әсерiн тигiзуi мүмкiн болса, бағалаушының қызметiне тапсырыс берушiнiң не өзге мүдделi тұлғалардың араласуына жол берiлмейдi.
Бағалау жүргiзгенi үшiн бағалаушыға төленетiн ақының мөлшерi бағалау объектiсiнiң анықталатын құнына проценттiк қатынаспен көрсетiлмейдi және ол тараптардың келiсiмi бойынша жұмыстарды орындағанға дейiн белгiленедi.
Бағалаушының азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру:
Бағалаушының азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру бағалаушы көрсететін қызметтердің тұтынушылар мүдделерін қорғауды қамтамасыз ететін шарттарының бірі болып табылады.
Бағалаушының бағалау жүргізу нәтижесінде келтірілген зиянының салдарынан туындайтын азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру Қазақстан Республикасының заң актілерімен айқындалған тәртіппен жүзеге асырылады
Бағалау стандарттары:
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес әзірленген және уәкілетті орган бекіткен бағалау стандарттары Қазақстан Республикасындағы бағалау стандарттары деп танылады.
Бағалаушылардың бағалау қызметін жүзеге асыру кезінде бағалау қызметі саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмейтін халықаралық стандарттарды пайдалануға құқығы бар.
Бағалау стандарттары бағалау қызметінің барлық субъектілері үшін жалпыға бірдей міндетті болып табылады және олардың күші Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында қолданылады. Бағалау стандарттары қабылдануы Қазақстан Республикасының техникалық реттеу саласындағы заңнамасына сәйкес жүзеге асырылатын стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттарға жатпайды.
Бизнесті бағалаудың тәсілдері мен әдістерін талдау және таңдау
Бизнесті бағалаудың табыстық тәсілі
Бизнес құнын бағалау 3 әдіс арқылы жүзеге асады: табыстық, салыстырмалы және шығындық әдіс. Әрбір тәсіл объектінің ерекше сипаттамаларын атап өтуге мүмкіндік береді.
Үш тәсіл бір-бірімен тығыз байланысты. Олардың әрқайсысы нарықта алынған ақпараттың әртүрлі түрлерін пайдалануды қамтиды. Мысалы, өзіндік құн әдісінің негізі болып материалдардың, жұмыс күшінің және т.б. үшін ағымдағы нарықтық бағалар туралы деректер табылады; табыс тәсілі үшін дисконттау мөлшерлемесі және капиталдандыру коэффициенттері, олар да нарықтық деректер негізінде есептеледі. Тәсілді таңдаған кезде бағалаушы үшін әртүрлі перспективалар ашылады. Бұл тәсілдер бір нарықтан жиналған деректерге негізделгенімен, олардың әрқайсысы нарықтың әртүрлі аспектілерімен байланысты. Мінсіз нарықта барлық тәсілдер бірдей мәнге әкелуі керек. Дегенмен де, нарықтардың көпшілігі жетілмеген, сұраныс пен ұсыныс тепе-теңдікте емес. Әлеуетті пайдаланушылар қате ақпараттандырылуы мүмкін, сол себепті өндіріс тиімсіз болуы мүмкін. Осы және басқа себептерге байланысты айтылған әдістер арқылы әртүрлі шығындар көрсеткіштерін алуға болады.
Табыс тәсілі объект құнын анықтайтын негізгі фактор ретінде табысқа бағытталған. Бағалау объектісі әкелген табыс неғұрлым көп болса, оның нарықтық құны соғұрлым жоғары болады. Бұл жерде маңыздысы - ықтимал кірісті алу кезеңінің ұзақтығы, осы процеске байланысты тәуекелдердің дәрежесі мен түрі маңызды. Табыс әдісі - мүлікті пайдаланудан және оны одан әрі сатудан туындайтын болашақ табыстың келтірілген құнын есептейді. Бұл жағдайда күту принципі қолданылады.
Табыстық тәсіл
Ақша ағынын дисконттау әдісі
Табысты капиталдандыру әдісі
1-сурет - Табыстық тәсілде өзіне тән әдістері болады
Табыс тәсілі әдетте бизнесті бағалаудың ең қолайлы процедурасы болып табылады, бірақ сонымен бірге салыстырмалы және шығын тәсілдерін қолданған жөн. Кейбір жағдайларда шығындар мен салыстырмалы тәсілдер дәлірек немесе тиімдірек болуы мүмкін. Көптеген жағдайларда үш тәсілдің әрқайсысы басқа тәсілдерден алынған шығындар сметасын тексеру үшін пайдаланылуы мүмкін.
Салыстырмалы тәсіл әсіресе салыстырмалы мүліктердің белсенді нарығы болған кезде тиімді. Бағалаудың дәлдігі жиналған деректердің сапасына байланысты, өйткені бұл тәсілді пайдалана отырып, бағалаушы салыстырмалы жылжымайтын мүлікті жақында сату туралы сенімді ақпаратты жинауы керек. Бұл деректерге мыналар кіреді: экономикалық сипаттамалар, сату уақыты, орналасқан жері, сату шарттары және қаржыландыру шарттары. Бұл тәсілдің тиімділігі төмендейді, егер: транзакциялар аз болса; олардың жасалу сәті мен бағалау сәті ұзақ уақыт аралығымен бөлінген; нарық аномальды жағдайда, себебі нарықтағы жылдам өзгерістер көрсеткіштердің бұрмалануына әкеледі. Салыстырмалы тәсіл алмастыру принципін қолдануға негізделген. Салыстыру үшін бағаланған бизнеспен бәсекелес нысандар таңдалады. Әдетте олардың арасында айырмашылықтар болады, сондықтан деректерді сәйкесінше реттеу қажет. Түзетулер үлес қосу принципіне негізделген.
Салыстырмалы тәсіл
Салық коэффициенті әдісі
Капитал нарығы әдісі
Келісім әдісі
2-сурет - Салыстырмалы тәсілдің 3 әдісі бар
Шығындық әдіс гетерогенді активтері бар, оның ішінде қаржылық активтері бар кәсіпорындарды бағалауға, сондай-ақ бизнес тұрақты кіріс әкелмейтін жағдайда көбірек қолданылады. Кәсіпкерлік қызметтің ерекше түрлерін (қонақ үйлер, мотельдер және т.б.), сақтандыруды бағалау кезінде шығындық тәсіл әдістерін қолданған жөн. Жиналған ақпаратқа бағаланатын активтер туралы деректер (жер бағасы, құрылыс сипаттамалары және т.б.), жалақы деңгейі, материалдар құны, құрал-жабдық құны, жергілікті нарықтағы құрылысшылардың пайдасы мен үстеме шығындары және т.б. тарихи құндылығы, эстетикалық сипаттамалары бар бірегей объектілерді немесе ескірген объектілерді бағалау кезінде қолдану қиын. Шығындық тәсіл алмастыру, ең жақсы және тиімді пайдалану, тепе-теңдік, экономикалық құндылық, экономикалық бөлу принциптеріне негізделген.
Шығындық тәсіл
Ауыстыру әдісі
Активтерді жинау әдісі
Жойылған құн әдісі
Таза актив әдісі
3-сурет - Шығындық тәсіл төмендегідей әдістерден тұрады
Бизнесті бағалау процесі жеті кезеңге бөлінген:
Тапсырманы анықтау.
Бағалау жоспарын құру.
Ақпараттарды жинау және тексеру.
Бағалау тәсілі мен әдісін анықтау.
Аралық нәтижелерді келісу және қорытынды құнды дайындау.
Бағалау нәтижелері бойынша есеп беру.
Баяндама ұсыну және қорғау.
Бағалаушы мен тапсырыс беруші арасындағы келісім бизнесті бағалаудың негізі болып табылады. Кәсіпорынның бағалауын, оның ішінде қайталама бағалауды сот ұйғарымының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қорғауға жіберілді
КЭжМ кафедрасының меңгерушісі м.а.
К.Б. Тажибекова
___ _____________________2022 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Бизнесті бағалау (ЖШС Оценочная-юридическая компания Assistant мәліметтері бойынша)
мамандығы: 5В090800 Бағалау №
Орындаған Ж.А. Маратова
Ғылыми жетекшісі э.ғ.д., профессор
Ахметжанов Б.
Қарағанды 2022
Әбілқас Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университеті КЕ АҚ
Маратова Ж.А. №
. Бизнесті бағалау (ЖШС Оценочная-юридическая компания Assistant мәліметтері бойынша).
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
мамандығы 5В090800 Бағалау ____
Қарағанды 2022
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Әбілқас Сағынов атындағы Қарағанды техникалық университеті КЕ АҚ
(ЖОО атауы)
Факультет Инженерлік экономика және менеджмент Кафедра КЭ және М
Мамандық 5В090800 Бағалау _
(шифр) (атауы)
Бекітемін
Каф.меңгерушісі
Тажибекова К.Б. _______
______________20___ж.
Студент Маратова Жанайым Акылзатона дипломдық жұмысы бойынша
ТАПСЫРМА
Жұмыс тақырыбы Бизнесті бағалау (ЖШС Оценочная-юридическая компания Assistant мәліметтері бойынша)
Университет бойынша04 02 2022 ж. № 174 са бұйрықпен бекітілді
Студенттің аяқталған жобаны тапсыру мерзімі 10.05.2022 ж.
Жобаның бастапқы мәліметтері: Кәсіпорын объектілерін бағалаудың теориялық аспектілері, бизнесті бағалаудың әдістері арқылы кәсіпорын бизнесін бағалау.
Есептік түсініктеме жазба хаттың мазмұны (әзірлеуге жататын сұрақтар тізімі)
Бизнесті бағалаудың әдістемелік ережелері
Бизнесті бағалау түсінігі мен мағынасы
Бағалау мақсаты, бизнес құнына әсер ететін факторлары мен түрлері
Бизнесті бағалау принциптері
Бизнесті бағалау стандарттары
ҚР-дағы бағалау қызметінің нормативтік-құқықтық қамтамасыз етілуі
Бизнесті бағалаудың тәсілдері мен әдістерін талдау және таңдау
Бизнесті бағалаудың табыстық тәсілі
Бизнесті бағалаудың шығындық тәсілі
Бизнесті бағалаудың салыстырмалы тәсілі
Нәтижелерді салыстыру және нарықтық құн бойынша түпкілікті қортынды
ЖШС Оценочная-юридическая компания Assistant мәліметтері бойынша Надежность и долговечность ЖШС бизнесін бағалау
Жалпы мағлұмат
Надежность и долговечность ЖШС бизнесін табыстық тәсілмен бағалау Надежность и долговечность ЖШС бизнесін шығындық тәсілмен бағалау
Надежность и долговечность ЖШС бизнесін салыстырмалы тәсілмен бағалау
Графиктік материал тізімі (міндетті жазбалардың нақты көрсетілуімен)
Парақ 1 - Өнім өндірісі мен оны сату шығынын жіктеу белгілері
Парақ 2 - 1 тонна тауары өнімге келетін шығынды талдау
Парақ 3 - 2020 жылғы өзіндік құн құрамының жоспарға қарағанда нақты жағдайдың өзгерісін талдау
Парақ 4 - Өзіндік құнды басқарудағы есепке алу қызметінің орны
Жоба бойынша кеңесшілер (немесе жұмыс бойынша, оларға қатысты жоба бөлімдері көрсетілуі қажет)
Бөлімі
Кеңесшілер
Қолы, күні
Тапсырманы берді
Тапсырманы қабылдады
1 бөлім
Ахметжанов Б.
2 бөлім
Ахметжанов Б.
3 бөлім
Ахметжанов Б.
Норма бақылау
Ахметжанов Б.
Тапсырманы берген күні ___________________________________ _____
Жетекшісі ___________________________________ ____
(қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдады _________________________________
(студенттің қолы)
Күнтізбелік жоспар
№
Дипломдық жоба (жұмыс) кезеңдерінің атауы
Жоба (жұмыс) кезеңдерінің орындалу мерзімі
Ескерту
1
Бизнесті бағалаудың әдістемелік ережелері
2
Бизнесті бағалаудың тәсілдері мен әдістерін талдау және таңдау
3
ЖШС Оценочная-юридическая компания Assistant мәліметтері бойынша Надежность и долговерность ЖШС бизнесін бағалау
4
Диплом жұмысының түсіндірме жазбасын әзірлеу
5
Дипломдық жұмыстың сызба бөлігін орындау
Ғылыми жетекшісі ___________________________________ _
(қолы)
Студент диплом жазушы ______________________________
(студенттің қолы)
Аннотация
С развитием рыночных отношений в Казахстане потребность в оценке бизнеса постоянно возрастает. Оценка бизнеса - это функция, которая часто выполняется в различных ситуациях в условиях рыночной экономики. Его следует учитывать как при оценке продаваемого предприятия-банкрота, так и при определении наиболее вероятной стоимости существующего объекта.
Особое место в оценочной деятельности принадлежит оценке предприятия. При оценке стоимости предпринимательской деятельности объектом является деятельность, направленная на получение прибыли и осуществляемая на базе предприятия. Предприятие является объектом гражданских прав, вступает в хозяйственный оборот, участвует в хозяйственных операциях. В результате по мере развития рыночных отношений потребность в оценке бизнеса постоянно возрастает. В соответствии с законодательством Республики Казахстан приватизация, доверительное управление или аренда, продажа, выкуп, ипотечное кредитование, передача в качестве вклада в уставный капитал и т.п. Оценка имущества обязательна.
Дипломная работа состоит из введения, трех глав, заключения, списка литературы и приложения. В первом разделе было проведено методологическое исследование оценки бизнеса. Во втором разделе анализируются основные методы оценки бизнеса. То есть я определил методы прибыли, убытка и сравнения. Третья часть - практическая часть, анализ финансово-хозяйственной деятельности предприятия и применение этих методов на примере оценки бизнеса ТОО Надежда и долголетие.
Объектом исследования моей дипломной работы является ТОО Надежность и долговечность который находится в городе Жезказган, улица Сатпаева 3. Они занимаются ремонтом и техническом обслуживанием прочих машин и оборудовани специального назначения.
Мазмұны
Кіріспе 7
1. Бизнесті бағалаудың әдістемелік ережелері 9
1.1. Бизнесті бағалау түсінігі мен мағынасы 9
1.2. Бағалау мақсаты, бизнес құнына әсер ететін факторлары мен түрлері 10
1.3. Бизнесті бағалау принциптері 14
1.4. Бизнесті бағалау стандарттары 16
1.5. ҚР-дағы бағалау қызметінің нормативтік-құқықтық қамтамасыз етілуі 17
2. Бизнесті бағалаудың тәсілдері мен әдістерін талдау және таңдау 20
2.1. Бизнесті бағалаудың табыстық тәсілі 20
2.2. Бизнесті бағалаудың шығындық тәсілі 25
2.3. Бизнесті бағалаудың салыстырмалы тәсілі 27
2.4. Нәтижелерді салыстыру және нарықтық құн бойынша түпкілікті қорытынды 28
3. ЖШС Оценочная-юридическая компания Assistant мәліметтері бойынша Надежность и долговечность ЖШС бизнесін бағалау 31
3.1. Жалпы мағлұмат 31
3.2. Надежность и долговечность ЖШС бизнесін табыстық тәсілмен бағалау 31
3.3. Надежность и долговечность ЖШС бизнесін шығындық тәсілмен бағалау 34
3.4. Надежность и долговечность ЖШС бизнесін салыстырмалы тәсілмен бағалау 36
Қорытынды 39
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 40
Қосымшалар 41
Кіріспе
Қазақстанда нарықтық қатынастардың дамуымен бизнесті бағалау қажеттілігі үнемі арта түседі. Бизнесті бағалау - бұл нарықтық экономикада әр түрлі жағдайларда жиі орындалатын функция. Ол сатылатын банкроттық кәсіпорынды бағалау кезінде де, жұмыс істеп тұрған кәсіпорынның ең ықтимал құнын анықтау кезінде де қарастырылуы керек.
Бағалау қызметінде кәсіпорынды бағалау ерекше орын алады. Кәсіпкерлік қызметтің құнын бағалау кезінде объект пайда табуға бағытталған және кәсіпорынның қызмет ету негізінде жүзеге асырылатын қызмет болып табылады. Кәсіпорын азаматтық құқықтардың объектісі болып табылады, шаруашылық айналымға түседі, шаруашылық операцияларға қатысады. Нәтижесінде нарықтық қатынастар дамыған сайын бизнесті бағалау қажеттілігі үнемі артып отырады. Қазақстан Республикасының заңына сәйкес, жекешелендіру, сенімгерлік басқаруға немесе жалға беру, сату, өтеу, ипотекалық несиелеу, жарғылық капиталға салым ретінде беру және т.б. кезінде мүлік объектілерін бағалау міндетті болып табылады.
Бизнесті бағалау кәсіпорынды қайта құрылымдаудың орынды бағытын таңдау үшін қажет. Бизнесті бағалау процесінде кәсіпорынды басқарудың мүмкін болатын тәсілдері анықталады және олардың қайсысы кәсіпорынға максималды тиімділікті және сәйкесінше жоғары нарықтық құнды қамтамасыз ететіні анықталады, бұл меншік иелерінің негізгі мақсаты және менеджерлердің міндеті болып табылады.
Пайдалылық пен шығындар бірге бағалаушы есептеген нарықтық құнның негізі болып табылатын құнды құрайды. Кәсіпкерлік қызметтің белгілі бір түрі ретінде және кәсіпорын нарықтық экономика жағдайында оның ұйымдық нысаны ретінде меншік иесінің тиісті ресурстар жұмсалатын табысқа деген қажеттіліктерін қанағаттандырады.
Кәсіпорын өнімнің барлық сипаттамаларына ие және сату объектісі бола алады. Дегенмен, бұл ерекше түрдегі тауар, оның белгілері оны бағалаудың принциптерін, тәсілдерін және әдістерін анықтайды. Бизнестің тауар ретіндегі қажеттілігі кәсіпорынның ішінде және сыртқы ортада болып жатқан процестерге байланысты. Оның үстіне, бір жағынан, экономикадағы тұрақсыздық бизнесті тұрақсыздыққа әкелсе, екінші жағынан, оның тұрақсыздығы жалпы экономикадағы тұрақсыздықтың одан әрі өсуіне әкеледі. Кәсіпкерліктің тауар ретіндегі тағы бір ерекшелігі осыдан туындайды: бизнесті және оны бағалау процесін реттеу қажеттілігі, сондай-ақ бағалау кезінде шаруашылықты басқару сапасын ескеру қажеттілігі.
Бизнесті бағалау кәсіпорынды қайта құрылымдаудың орынды бағытын таңдау үшін қажет. Бизнесті бағалау процесінде кәсіпорынды басқарудың ықтимал тәсілдері анықталады және олардың қайсысы кәсіпорынға максималды
тиімді, демек, жоғары нарықтық бағаны қамтамасыз ететіні анықталады Бұл меншік иелерінің негізгі мақсаты және менеджерлердің міндеті болып табылады.
Дипломдық жұмысымның мысалы ретінде Надежность и долговечность ЖШС бизнесін қарастырамын. Бизнестің құнын бағалау кезінде Надежность и долговечность ЖШС-нің қаржылық есептілік бойынша өзіндік құн, кіріс және салыстырмалы тәсілдер негізінде кәсіпорынның ең ықтимал құнын анықтауға мүмкіндік береді.
Дипломдық жұмысымның мақсаты - Надежность и долговечность ЖШС-ін мысалға ала отырып бизнесті бағалаудың теориялық және әдістемелік негіздерін толықтай ашу.
Келесідей мақсатқа жету үшін бағытталған жұмысымның негізгі міндеттемелері:
- бизнесті бағалаудың әдістемелік ұстанымдарын зерттеу;
- Қазақстандағы бизнесті бағалаудың мәнін, формалары мен әдістерін зерттеу;
- бизнесті бағалау принциптерін талдау және таңдау;
- Надежность и долговечность ЖШС-нің қызметін талдау;
- бизнесті бағалаудың әртүрлі тәсілдері мен әдістерін талдау және таңдау;
- Надежность и долговечность ЖШС-нің ең ықтимал іскерлік құнын анықтау және т,б.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен және қолданбалардан тұрады. Бірінші бөлімде бизнесті бағалауға әдістемелік зерттеу жасалды. Екінші бөлімде бизнесті бағалауды негізгі әдістеріне сараптама жасалды. Яғни, табыстық, шығындық және салыстырмалы әдістерге анықтама бердім. Ал, үшінші бөлім тәжірибелік бөлім, кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметін талдау және осы тәсілдерді Надежность и долговечность ЖШС бизнесін бағалау мысалында қолдану қарастырылды.
Бизнесті бағалаудың әдістемелік ережелері
Бизнесті бағалау түсінігі мен мағынасы
Қазақстанда нарықтық экономиканың дамуы меншіктің алуан түрлі формалары мен меншік иесінің жандануына, шаруашылық айналымдағы меншік объектілерінің санының артуына әкелді. Меншік иесі ретінде өз құқықтарын жүзеге асыруды ойлайтын әрбір адамның көптеген мәселелері мен сұрақтары бар.
Солардың бірі - мүліктің құнына қатысты мәселе. Оны шешу қажеттілігі кәсіпорындар, фирмалар, акционерлік қоғамдар, қаржы институттары үшін туындайды. Кәсіпорындарды акционерлендіру, ипотекалық несиелендірудің, қор нарығы мен сақтандыру жүйесінің дамуы да объектілердің құнын және мүліктік құқықтарды бағалаудың жаңа қызметінің қажеттілігін қалыптастырады.
Бизнестің құнын бағалау - мақсатты процесс. Сарапшы бағалаушы өз қызметінде әрқашан белгілі бір мақсатты басшылыққа алады. Әрине, ол объектінің құнын есептеуі керек, бірақ қандай мәнді анықтау керектігі бағалау мақсатына, сондай-ақ бағаланатын объектінің параметрлеріне байланысты. Кәсіпкерліктің құнын есептеу сатып алу-сату мәмілесін жасау мақсатында жүргізілсе, онда нарықтық құн есептеледі; егер бағалаудың мақсаты кәсіпорынды тарату кезіндегі құнын анықтау болса, онда тарату құны есептеледі.
Бағалаудың маңызды белгісі оның нарықтық жағдаймен байланысы болып табылады. Бұл бағалаушы тек бағалау объектісін құруға немесе сатып алуға жұмсалған шығындарды, оның техникалық сипаттамаларын, орналасқан жерін, ол жасаған кірісті, активтер мен міндеттемелердің құрамы мен құрылымын және т.б. есепке алумен шектелмейді дегенді білдіреді. Ол міндетті түрде нарықтық факторлардың жиынтығы: нарық конъюнктурасы, бәсекелестік деңгейі мен стратегиясы, бағаланатын бизнестің нарықтағы беделі, оның макро- және микроэкономикалық ортасы, бағаланатын мүліктен кіріс алуға байланысты тәуекелдер, табыстылықтың орташа нарықтық деңгейі, бағалар ұқсас қасиеттер үшін өнеркәсіп пен экономиканың ағымдағы жағдайы.
Нарықтық экономика серпінді, сондықтан уақыт барлық нарықтық процестерге, соның ішінде бизнесті (кәсіпорынды) бағалауға әсер ететін ең маңызды фактор болып табылады. Кіріс алу уақыты немесе кіріс алғанға дейін аралықтармен, кезеңмен өлшенеді. Аралық немесе кезең бір күнге, аптаға, айға, тоқсанға, жарты жылға немесе жылға тең болуы мүмкін.
Болжамдық кезеңнің ұзақтығы, ең алдымен, дисконттау кезінде ескерілетіндіктен, нарықтық құнның құнына әсер етеді. Бизнестің нарықтық құны уақыт өте келе көптеген факторлардың әсерінен өзгереді, сондықтан ол тек белгілі бір күнге байланады. Бірнеше айдан кейін ол басқаша болуы мүмкін. Сондықтан жылжымайтын мүлік объектілерін тұрақты бағалау және қайта бағалау қажет.
Тәуекел - нарықтық жағдайдағы тағы бір маңызды бағалау факторы. Тәуекел нарық конъюнктурасымен, макроэкономикалық процестермен және т.б. байланысты құбылмалылық пен белгісіздікті білдіреді. Басқаша айтқанда, тәуекел - бұл бағаланатын бизнеске инвестициялардан алынатын кірістің болжанғаннан көп немесе аз болуы ықтималдығы. Бағалау кезінде тәуекелдің әртүрлі түрлері бар екенін және нарықтық экономикада ешқандай инвестиция мүлдем тәуекелсіз емес екенін есте ұстаған жөн.
Бағалау нәтижесі нарықтық құнның есептелген құны немесе оның модификациясы болып табылады. Нарықтық құн - мәміле тараптары бағалау объектісі туралы барлық қолда бар ақпаратпен әрекет еткенде және кез келген төтенше жағдайлар туындаған кезде, бәсекелес ортада мәміле негізінде берілген бағалау объектісін иеліктен шығаруға болатын ең ықтимал баға. мәміле бағасында көрсетілмейді.
Құнды есептеу кезінде бағалаушы негізгі факторлардың әсерін толығымен есепке алуға тырысады, олар мыналарды қамтиды: бағаланатын объектіден алынған табыс; осы кірісті алумен байланысты тәуекелдер; табыстылықтың орташа нарықтық деңгейі; ұқсас объектілердің бағасы; активтер мен міндеттемелердің құрамы мен құрылымын (компоненттік элементтерді) қоса алғанда, бағаланатын объектінің сипаттамалық белгілері; нарықтық жағдайлар; өнеркәсіптегі және жалпы экономикадағы ағымдағы жағдай.
Нарықты сапалы бағалау кезінде олар тек бір ғана шығынды есепке алумен шектелмейді, бірақ олар міндетті түрде экономикалық имиджді ескереді: кәсіпорынның нарықтағы орны; уақыт факторы; бәсекелестік деңгейі. Бағалаушы құнды анықтауға фирманың экономикалық концепциясы тұрғысынан қарайды.
Бұл концепция бухгалтерлік есеп концепциясына қарағанда кәсіпорынның нарықтық құнын анықтауға мүмкіндік береді. Тұжырымдамада уақыт, тәуекел, материалдық емес активтер, сыртқы бәсекелестік орта және бағаланатын объектінің ішкі ерекшеліктері сияқты факторлар ескерілген. Бағалаудың осы көрінісіне сәйкес, кірісті немесе ақша ағынын тудыратын кез келген объектінің нарықтық құны салыстырмалы инвестициядан инвестордың талап етілетін кіріс нормасын көрсететін пайыздық мөлшерлеме бойынша дисконтталған, күтілетін болашақ ақша ағынының дисконтталған құны ретінде анықталады. тәуекел.
Бағалау мақсаты, бизнес құнына әсер ететін факторлары мен түрлері
Кәсіби бағалаушы өз жұмысында әрқашан белгілі бір мақсатты басшылыққа алады. Мақсаттың анық, сауатты тұжырымдалуы есептелген мәннің түрін дұрыс анықтауға, бағалау әдісін таңдауға мүмкіндік береді. Бағалаудың мақсаты, әдетте, клиентке инвестициялық шешім қабылдауға, мәміле жасасуға, қаржылық есептілікке түзетулер енгізуге және т.б. үшін қажетті бағалау құнының қандай да бір түрін анықтау болып табылады. Бағалау жұмыстарын жүргізуге мемлекеттік органдардан бастап жеке тұлғаларға дейін: бақылау-тексеру органдары, басқару құрылымдары, несиелік ұйымдар, сақтандыру компаниялары, салық фирмалары және басқа ұйымдар, жеке бизнес иелері, инвесторлар және т.б.
Бағалау жұмысына қатысушы тараптар өздерінің экономикалық мүдделеріне сай әрекет етуге ұмтылып, бағалаудың мақсаттарын анықтайды.
Кәсіпорынды, фирманы ағымдағы басқарудың тиімділігін арттыру;
Қор нарығындағы кәсіпорындардың акцияларын, облигацияларын сатып алу және сату;
Негізделген инвестициялық шешім қабылдау;
Кәсіпорынды оның иесі толық немесе ішінара сатып алу-сату;
Шартқа қол қойылған немесе серіктесттердің бірі қайтыс болған жағдайды ортақ меншік иелерінің үлесін белгілеу;
Кәсіпорынды қайта құрылымдау, т.б.
Бағалау мақсатына және есепке алынған факторлардың саны мен таңдауына байланысты бағалаушы нарықтық құнды немесе нарықтық құннан өзгеше құн түрін есептейді.
Бағалаушы есептейтін құн түрлерін әртүрлі критерийлер бойынша жіктеуге болады. Тауарлылық дәрежесі бойынша нарықтық құн және нормативтік есептелген құн ажыратылады. Қазақстан Республикасының Мүлікті бағалау жүйесінде нарықтық құн деп ерікті сатып алушы мен ерікті сатушы арасындағы коммерциялық мәміле нәтижесінде бағалау күні бір меншік иесінен екінші меншік иесіне өтетін бағалау құны түсініледі. барабар маркетинг; әрбір тарап сауатты, парасатты және мәжбүрлеусіз әрекет етті деп болжанады.
Кейбір жағдайларда нарықтық құн теріс мән ретінде көрсетілуі мүмкін. Бұл бұзу құны жер учаскесінің құнынан асатын ескірген жылжымайтын мүлікті бағалау кезінде немесе экологиялық қолайсыз объектілерді бағалау кезінде болуы мүмкін.
Бағалау тәжірибесінде олар көбінесе ақылға қонымды нарықтық бағаны анықтауға тырысады. Алайда, кейбір бағалау объектілерінің өтімділігі жеткіліксіз, атап айтқанда, олар ашық, жаппай және бәсекелес нарықта айналыспайды, қатаң бақылауда және мемлекет тарапынан реттеледі, ақпарат жабық және шектеулі. Бұл жағдайда ішінара нарықтық құн есептеледі. Жартылай нарықтық құнның алуан түрі - нарықтық шектелген бағалау объектісінің құны, оны ашық нарықта өткізу мүмкін емес немесе сатып алу үшін қажетті шығындармен салыстырғанда қосымша шығындарды талап ететін бағалау объектісінің құны түсініледі. нарықта еркін айналымдағы тауарларды сату.
Нормативтік немесе нормативтік есептік құн - тиісті органдар бекіткен әдістер мен нормативтер негізінде есептелетін мүліктің құны. Бұл жағдайда стандарттардың біркелкі шкалалары қолданылады. Әдетте, нормативтік есептелген құн нарықтық құнның құнымен сәйкес келмейді. Алайда стандарттар нарықтық конъюнктураның өзгеруіне сәйкес мерзімді түрде жаңартылып отырады және осылайша нарықтық құнға жақындайды, бірақ оған жетпейді.
Бағалау әдістемесіне байланысты есепке алынатын шығын факторлары ретінде объектіні ауыстыру құны және ұдайы өндіруге кеткен шығындар табылады. Қалпына келтіру құны - бағалау объектісінің амортизациясын ескере отырып, бағалау күні бар нарықтық бағалар бойынша бағалау объектісіне ұқсас объектіні құруға кеткен шығындардың сомасы. Бұл ретте функционалдық сипаттамалары бойынша бағаланатын объектінің жақын аналогы болып табылатын жаңа объектіні құру көзделеді.
Қайта өндіру құны - бағалау объектісінің амортизациясын ескере отырып, бірдей материалдар мен технологияларды пайдалана отырып, бағалау объектісімен бірдей объектіні құру үшін қажетті, бағалау күні бар нарықтық бағалардағы шығындардың сомасы. Құнның алдыңғы түрінен айырмашылығы, бағаланатын объектінің нақты көшірмесін жасау бар, бірақ басқа ағымдағы бағалар бойынша. Бұл мән объектінің ағымдағы құнын дәлірек сипаттайды, бірақ оны анықтау көбінесе технологияның, материалдардың және т.б. өзгерістерге байланысты мүмкін емес болып шығады.
Объектiнiң бағалаудан кейiнгi болжамды жай-күйiне қарай қолданыстағы пайдаланудағы құн мен қалпына келтiру құны арасында айырмашылық жүргiзiледi.
Қолданыстағы құн - заттық мүлікті пайдаланудың қолданыстағы шарттары мен мақсаттары негізінде айқындалатын құн. Сонымен бірге, объект өзгеріссіз ортада, ұйымдық-құқықтық нысанда өз күшін сақтайды және жұмысын жалғастырады деп болжанады.
Тарату құны - бағалау объектісі ұқсас объектілерді экспозициялау үшін әдеттегі мерзімнен аз мерзімде иеліктен шығарылуы тиіс жағдайда бағалау объектісінің құны. Құнның бұл түрі, мысалы, банкроттыққа байланысты объектіні тарату және аукционда ашық сату кезінде анықталады.
Нақты мақсаттар мен жағдайларға байланысты инвестициялық құн, салық салу мақсатындағы құн, шығару құны, арнайы құн болып бөлінеді.
Инвестициялық құн - берілген инвестициялық мақсаттар үшін бағалау объектісінің белгілі бір тұлға үшін пайдалылығы негізінде айқындалатын құн. Нарықтық құннан айырмашылығы, инвестициялық құн нақтырақ және нақты жобамен және оның инвесторымен байланысты. Инвестициялық құнды бағалау қайта ұйымдастыру шараларын жүргізу және инвестициялық жобаларды негіздеу кезінде қолданылады.
Инвестициялық бағалаудың нарықтық бағалаудан өзгеше болуының бірнеше себептері бар. Негізгі себептер, әрине, болуы мүмкін: болашақ табыстылықты бағалаудағы айырмашылықтар; тәуекел дәрежесін қабылдаудағы айырмашылықтар; әртүрлі салықтық жағдай, меншік иесіне тиесілі немесе бақылауындағы басқа объектілермен үйлесімділік.
Салық салу мақсатындағы құн - салық салу базасын есептеу үшін айқындалатын және нормативтік құқықтық актілердің ережелеріне сәйкес есептелген бағалау объектісінің құны (тауарлық құнды қоса алғанда).
Пайдалану құны - бағалау объектісіне билік ету құнын ескере отырып, оған кіретін материалдардың нарықтық құнына тең бағалау объектісінің құны. Қайта өңделетін материалдық активтер - бұл толық тозуға немесе төтенше жағдайға байланысты өзінің шекті жағдайына жеткен және бастапқы пайдалылығын жоғалтқан активтер. Жою құнымен тығыз байланысты - бағаланатын объектіні құрайтын материалдар массасының қайталама құны болып табылатын сынық құны.
Арнайы құн - анықтау үшін бағалау шартында немесе нормативтік құқықтық актіде нарықтық немесе Қазақстан Республикасының Мүлікті бағалау жүйесінде көзделген өзге де құн ұғымына кірмейтін шарттар көзделген бағалау объектісінің құны. Ерекше құнды сорттар сақтандыру, кедендік және т.б.
Кәсіпорынның құнын бағалау кезінде тиімді құн сияқты ұғымды да қолдануға болады - бұл екі мәннің үлкеніне тең активтердің құны: берілген меншік иесі үшін активтердің инвестициялық құны немесе оларды сату құны.
Бағалаушы есептейтін құнның кез келген түрі тарихи факт емес, таңдалған мақсатқа сәйкес белгілі бір мүліктің берілген сәттегі құнын бағалау болып табылады.
Кесте 1.2
№1 Бағалау мақсаттары арасындағы байланыс және бағалу үшін қолданылатын шығындар түрлері
Бағалау мақсаты
Құн түрі
Потенциалды сатып алушыға (сатушыға) болжамды құнын анықтап беру
Инвестиция мақсатын анықтау
Несие өтінімін қамтамасыз ету
Салық салу базасын анықтау
Сақтандыру шарты бойынша сақтандыру сомасын анықтау
Жұмыс істеп тұрған кәсіпорынның ықтимал таратылуы (ішінара немесе толық)
Нарықтық құн
Инвестициялық құн
Алдын-ала төлем құны
Нарықтық құн
Сақтандыру құны
Жою құны
Кәсіпорынның құнын есептеген кезде бағалаушы әртүрлі микро- және макроэкономикалық факторларды ескереді. Олар келесілерді қамтиды.
Сұраныс. Сұраныс тұтынушылардың қалауы бойынша анықталады, бұл бизнес иесіне қандай табыс әкелетініне, қай уақытта, қандай тәуекелдерге әкелетініне, осы бизнесті бақылау және қайта сату мүмкіндіктері қандай екеніне байланысты.
Кіріс. Объектінің иесі ала алатын табыс операциялық қызметтің сипатына және объектіні пайдаланғаннан кейін сатудан пайда алу мүмкіндігіне байланысты. Негізгі қызметтен түсетін пайда, өз кезегінде, кірістер мен шығыстардың арақатынасымен сипатталады.
Уақыт. Кәсіпорын құнының қалыптасуы үшін табыстың түсу уақыты үлкен маңызға ие. Егер меншік иесі активтерге ие болып, оларды пайдаланудан тез пайда ала бастаса, бұл бір нәрсе, ал инвестиция мен капиталдың қайтарылуы айтарлықтай уақыт кезеңімен бөлінуі қажет.
Тәуекел. Тәуекелдің мәні болашақта күтілетін кірісті алу ықтималдығы ретінде көрсетіледі.
Бақылау. Құнға әсер ететін маңызды факторлардың бірі - жаңа иеленуші алатын бақылау дәрежесі.
Өтімділік. Кәсіпорын мен оның мүлкін бағалауға әсер ететін маңызды факторлардың бірі осы мүліктің өтімділік дәрежесі болып табылады. Нарық құнының бір бөлігін жоғалтудың минималды тәуекелімен тез монетизацияланатын активтер үшін сыйақя төлеуге дайын.
Шектеулер. Кәсіпорынның құны бизнесте бар кез келген шектеулерді көрсетеді. Мысалы, мемлекет кәсіпорын өнімінің бағасын шектейтін болса, онда мұндай бизнетің құны шектеулер болмаған кездегідей төмен болады.
Сұраныс пен ұсыныстың арақатынасы. Кәсіпорынға деген сұраныс пайдалылықпен қатар әлеуетті инвесторлардың төлем қабілеттілігіне, ақша құнына, қаржы нарығына қосымша капитал тарту мүмкіндігіне де байланысты. Инвестордың табыс деңгейіне және тәуекел дәрежесіне қатынасы тіпті оның жасына байланысты: жас адамдар болашақта жоғары кіріс алу үшін көбірек тәуекелге барады. Әртүрлі инвестициялық мүмкіндіктердің болуы бизнестің сұранысы мен құнына да әсер етеді.
1.3 Бизнесті бағалау принциптері
Бизнесті бағалау принциптердің 3 тобы бар:
Меншік иесінің идеяларына негізделген;
Мүлікті пайдаланумен байланысты;
Нарықтық ортаның ықпалымен жүзеге асырылатын.
Қағидалардың көптігі принциптердің барлығын бірден басшылыққа алуға болады дегенді білдірмейді. Әрбір жағдайда негізгі және көмекші принциптер болады. Принциптер нарықтық экономика субъектілерінің мінез-құлқының негізгі үлгілерін ғана ашады. Нақты өмірде бірқатар факторлар олардың әсерін бұрмалауы мүмкін. Мысалға кей жағдайда мемлекеттің араласуын жатқызуға болады және т.б. нарықтық экономикаға өту кезеңіне тән нарықтық қатынастардың жетілмегендігі бағалау принциптерінің жұмысын одан әрі деформациялайды. Осы себептерге байланысты бағалау принциптері нарықтық қатынастар субъектілерінің экономикалық міне-құлқының тенденциясын ғана көрсетеді және оған кепілдік бере алмайды. Және де біздің елде нарықтық қатынастар дамыған сайын бизнесті бағалаудың объективті принциптерінің де әсері арта түседі.
Принциптердің I тобы. Кез келген мүліктің құндылығының негізгі критерийі оның пайдалылығы болып табылады. Бизнес нақты немесе әлеуетті иеленушіге пайдалы болған кезде ғана құнды болады. Әрбір тұтынушы үшін пайдалылық жеке, бірақ уақыт, кеңістік және құны бойынша сапалық және сандық түрде анықталады. Дегенмен, нарықтық экономикадағы меншік иесі үшін объектінің жалпы пайдалылығы ретінде объектінің табыс алу мүмкіндігін бөліп көрсетуге болады. Кәсіпкерліктің пайдалылығы - оның белгілі бір жерде және белгілі бір уақыт аралығында табыс алу мүмкіндігі. Пайдалылық неғұрлым көп болса, соғұрлым бағаланатын мән жоғары болады.
Пайдалылық принципі кәсіпорын иесінің қажеттіліктерін қаншалықты қанағаттандыра алса, соғұрлым оның құны жоғары болады.
Бірдей қажет алмастырғыштар кеңітігінің шекаралары пайдаланушының қажеттіліктері мен тілектерімен анықталады. Белгілі бір ұйым кәмпиттерді шығаратын кондитерлік кәсіпорынның меншігіне ие болғысы келеді делік. Ол ұқсас кәсіпорындардың бағасын печенье, пряник, зефир, нан шығаратын фабрикалардың бағасымен салыстырады. Дегенмен, сатып алушының әртүрлі бағыттағы бизнесті таңдау мүмкіндігі бар. бұдан кәсіпорын құнын бағалаудың тағы бір әдістемелік принципін - алматыру принципін бөліп көрсетуге болады. Ол келесідей анықталды: кәсіпорынның максималды құны баламалы пайдалылығы бар басқа объетіні сатып алуға болатын ең төмені бағамен сипатталады.
Бағалаудағы тағы бір принципі пайдалылық принципінен шығады - күту немесе болжау принципі. Әрине, бизнестің өткені мен бүгінгі маңызды, бірақ оның экономикалық бағасы болашақпен анықталады. Бизнестің өткен және қазіргі жағдайы тек бастапқы нүкте, бизнестің болашақ мінез-құлқын түсінудің кілті болып табылады. Кез келген кәсіпорынның пайдалылығы бүгінгі күні болжанатын болашақ пайданың қаншалықты бағалануымен анықталады. Кәсіпорынның бағалануы кәсіпорынның жұмысынан алынған таза кіріс пен қайта сатудан күтілетін түсім идеясымен тікелей көрінеді. Бұл жерде күтілетін болашақ табыс ағынының көлемі, сапасы және ұзақтығы өте маңызды. Бұл ағынға қатысты күтулер өзгеруі мүмкін. Күту принципі - бұл кәсіпорынды иеленуден болашақта алынуы мүмкін табыстың немесе басқа пайданың келтірілген құнын анықтау.
Принциптердің II тобы. Кез келген экономикалық қызметтің табыстылығы өндірістің төрт факторымен анықталады: жер, еңбек, капитал және басқару. Жүйе ретінде кәсіпорынның құны кірісті бағалау негізінде есептеледі. Табысты қалыптастыруда аталған факторлардың әрқайсысы үлес қосады.
Принциптердің III тобы. Нарықтық экономикада бағаға әсер ететін жетекші фактор сұраныс пен ұсыныстың арақатынасы болып табылады. Егер сұраныс пен ұсыныс тең болса, онда баға тұрақты болып қалады.
1.4 Бизнесті бағалау стандарттары
Американдық бағалаушылар қоғамы бизнесті бағалау стандарттарын әзірледі. Олар 1988 жылдың маусымында ДББҰ бизнесті бағалау комитетіне қабылданды және 1989 жылдың қаңтарында ДББҰ кеңсесі ұсынылған бағалау стандарттарын бекітті. Ол 9 стандарттан құралған:
BVS - I. Терминология;
BVS - II. Бизнесті бағалау туралы есептің толық жазбаша нысаны;
BVS - III. Бизнесті бағалау тапсырмасын орындауға қойылатын жалпы талаптар;
BVS - IV. Активтерге негізделген бизнесті бағалау тәсілі;
BVS - V. Бизнесті бағалау үшін тең әдіс;
BVS - VI. Бизнесті бағалауға нарықтық көзқарас;
BVS - VII. Кәсіпкерлікті бағалаудағы кіріс тәсілі;
BVS - VIII. Құны бойынша бағалау есебін дайындау;
BVS - IX. Қаржылық есепті түзету.
Қазақстанда ҚР-ның Мүлікті бағалау жүйесі әзірленген болатын. Оны Қазақстан Республикасының индустрия және сауда министрлігінің стандарттау, метрология және сертификаттау комитеті 2002,2003 жылжары бекітті.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының мүлкін бағалаумен әртүрлі ұйымдар айналысады. Осыған байланысты олардың қызметіндегі реттеу тәсілдерінің бірі стандарттар болып табылады.
Стандарттардың мақсаты:
бағалаудың қажеттiлiгiн интуитивті түсінуден оның тәжірибеде сөзсіз нормативтік реттелетін қолданылуына көшуді қамтамасыз ету;
қазіргі заманғы әлемдік тәжірибені ескере отырып, бағалаудың негізгі әдіснамалық рәсімдерін тәжірибеге енгізу;
Бағалау қызметі туралы Заңды жетілдіруге ықпал ету;
бағалау қызметінің сапалық жағын тереңдету;
нақты нұсқаулар беру арқылы бағалаушыларға өз клиенттері үшін дәйекті есептерді дайындауға көмектесу;
бағалаушылардың рөлі туралы түсінігін арттыру және т.б.
1.5 ҚР-дағы бағалау қызметінің нормативтік-құқықтық қамтамасыз ету
Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес бағалау түрлері
1. Мiндеттi және бастамашылық бағалау - бағалау түрлерi болып табылады.
2. Мiндеттi бағалау Қазақстан Республикасының заң актiлерiне сәйкес:
1) жеке тұлғалардың кәсiпкерлiк қызметте пайдаланылмайтын жылжымайтын объектiлерiне салық салу үшiн, сондай-ақ шаруа немесе фермер қожалықтарының жер учаскелерiнiң кадастрлық (бағалау) құнын анықтау үшiн;
2) жекешелендiру, сенiмгерлiк басқаруға не жалға (кейiннен сатып алатын жалға) беру үшiн;
3) ипотекалық қарыз беру кезінде, сондай-ақ кепілге қойылған мүлікті өткізу қажет болған кезде ипотекалық кредит беру үшiн;
4) меншiк иесiнен мүлiктi мемлекеттiк қажеттерге сатып алу және алып қою үшiн;
5) борышкер немесе өндiрiп алушы сот орындаушысы жүргiзген бағалауға қарсылық бiлдiрген жағдайда борышкер мүлкiнiң құнын анықтау үшін;
6) мемлекеттік меншiкке түскен мүлiк құнын анықтау үшiн;
7) өзге де жағдайларда жүргiзiледi.
Бағалау жүргiзудiң негiздемелерi:
1. Қазақстан Республикасының азаматтық заңдарына сәйкес бағалаушы мен тапсырыс берушiнiң арасында жасалған бағалау жүргiзу шарты бағалауды жүргiзуге негiздеме болып табылады.
Бағалау жүргiзу шарты бойынша бағалаушы бағалау объектiлерiнiң нарықтық немесе өзге құнын белгiлеу үшiн қызмет көрсетуге мiндеттенедi, ал тапсырыс берушi осы қызметтерге ақы төлеуге мiндеттенедi.
2. Заң актiлерiнде көзделген жағдайларда объектiнi бағалау, оның iшiнде қайта бағалау соттың немесе уәкiлеттi органның шешiмi негiзiнде жүргiзiлуi тиіс.
3. Сот және уәкiлеттi орган бағалаушыны таңдауда дербес болады.
Бағалау жүргiзу шартына қойылатын мiндеттi талаптар:
1. Бағалау жүргiзу шартына Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексiнiң өтемдi қызметтер көрсету шарты туралы нормалары қолданылады.
2. Бағалау жүргізу шартында мыналар қамтылуға тиіс:
тапсырыс беруші мен бағалаушының деректемелері: жеке тұлға үшін - тегі, аты, әкесінің аты (ол болған жағдайда), тұратын жері; заңды тұлға үшін - атауы, орналасқан жері (почталық мекен-жайы), банктік деректемелері;
бағалау объектісінің (объектілерінің) атауы және (немесе) орналасқан жері, айқындалатын құнның түрі;
бағалау түрі;
бағалау объектісінің түрі;
бағалау жүргізудің мерзімдері;
5-1) бағалау жүргізу кезінде қолданылатын бағалау стандарттарына нұсқау;
көрсетілетін қызметтер үшін ақы төлеудің шарттары, тәртібі және мөлшері;
тараптардың құқықтары, міндеттері және жауапкершілігі;
тапсырыс берушінің бағалау объектісіне меншік құқығын растайтын құжаттың деректемелері не тапсырыс берушіге бағалау туралы шарт жасау құқығын беретін өзге де негіздемелер;
мүлікті бағалау жөніндегі қызметті жүзеге асыру құқығына лицензияның деректемелері (лицензия берген орган көрсетілген оның нөмірі мен берілген күні).
Бағалау жүргізу шартында осы тармақта көзделмеген өзге де талаптар болуы мүмкін.
Бағалау туралы есептiң мазмұнына қойылатын талаптар:
Жүргiзiлген бағалаудың нәтижелерi бойынша бағалау туралы есеп екi данада жасалады, олардың біреуi тапсырыс берушiде, екiншiсi бағалаушыда сақталады. Бағалау туралы есептiң нысаны мен мазмұнына қойылатын талаптарды уәкілетті орган белгiлейдi.
Жеке кәсiпкер болып табылатын бағалаушы жасаған есепке ол қол қояды және оның жеке мөрiмен расталады.
Бағалау қызметiн жүзеге асыруға лицензиясы бар заңды тұлғаның есебiне бағалаушы-жеке тұлға қол қояды, заңды тұлғаның басшысы немесе ол уәкілеттік берген адам бекiтiп, мөрмен расталады.
Егер бағалауды бағаланатын бағалау объектiсiнiң құрамына кiретiн әртүрлi бағалау объектiлерi бойынша бiрнеше бағалаушы жүргiзген жағдайда, есепке әрбiр бағалаушы өзi бағалау жүргiзген бағалау объектiлерiн көрсетiп қол қояды.
Бағалау туралы есепте мыналар көрсетілуге тиіс:
бағалаушының атауы (тегі, аты, әкесінің аты, (ол болған жағдайда);
мүлікті бағалау жөніндегі қызметті жүзеге асыру құқығына лицензияның нөмірі мен берілген күні;
айқындалатын құнның түрі;
есеп жасаудың күні және бағалау жүргізудің күні;
бағалау объектісінің (объектілерінің) атауы және (немесе) орналасқан жері мен сипаттамасы;
бағалау жүргізу кезінде пайдаланылатын бағалау амалдары мен бағалау әдістері;
бағалау жүргізу кезінде пайдаланылатын бағалау стандарттары;
нақты деректерді алу көздері көрсетіле отырып, бағалау жүргізу кезінде пайдаланылатын нақты деректер;
есеп негіздемесі;
бағалау нәтижесі;
жүргізілген бағалаудың нәтижесін толық және айқын түсіндіру үшін қажет өзге де мәліметтер.
Бағалаушының тәуелсiздiгi:
Бағалаушы, егер: бағалаушының бағалау объектiсiне қатысты шарттан тыс заттық немесе мiндеттемелiк құқығы болса не оны сатып алса;
Бағалаушы заңды тұлғаның - тапсырыс берушiнiң акционерi, құрылтайшысы, қызметкерi, меншiк иесi, қатысушысы, кредит берушiсi, дебиторы, демеушiсi болып табылса не бағалаушы - жеке тұлға тапсырыс берушi - жеке тұлғаның жақын туысы немесе жекжаты болып табылса;
Бағалаушы - заңды тұлға басшысы не ол уәкілеттік берген адам тапсырыс беруші-жеке тұлғамен және (немесе) заңды тұлғаның басшысымен не ол уәкілеттік берген адаммен жақын туыстық немесе жекжаттық қарым-қатынаста болса, бағалауды жүргізе алмайды.
Егер бұл бағалау жүргiзу нәтижесiнiң дұрыстығына, оның iшiнде бағалау жүргiзу кезiнде анықталуға тиiс мәселелер шеңберiн шектеуге терiс әсерiн тигiзуi мүмкiн болса, бағалаушының қызметiне тапсырыс берушiнiң не өзге мүдделi тұлғалардың араласуына жол берiлмейдi.
Бағалау жүргiзгенi үшiн бағалаушыға төленетiн ақының мөлшерi бағалау объектiсiнiң анықталатын құнына проценттiк қатынаспен көрсетiлмейдi және ол тараптардың келiсiмi бойынша жұмыстарды орындағанға дейiн белгiленедi.
Бағалаушының азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру:
Бағалаушының азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру бағалаушы көрсететін қызметтердің тұтынушылар мүдделерін қорғауды қамтамасыз ететін шарттарының бірі болып табылады.
Бағалаушының бағалау жүргізу нәтижесінде келтірілген зиянының салдарынан туындайтын азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру Қазақстан Республикасының заң актілерімен айқындалған тәртіппен жүзеге асырылады
Бағалау стандарттары:
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес әзірленген және уәкілетті орган бекіткен бағалау стандарттары Қазақстан Республикасындағы бағалау стандарттары деп танылады.
Бағалаушылардың бағалау қызметін жүзеге асыру кезінде бағалау қызметі саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмейтін халықаралық стандарттарды пайдалануға құқығы бар.
Бағалау стандарттары бағалау қызметінің барлық субъектілері үшін жалпыға бірдей міндетті болып табылады және олардың күші Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында қолданылады. Бағалау стандарттары қабылдануы Қазақстан Республикасының техникалық реттеу саласындағы заңнамасына сәйкес жүзеге асырылатын стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттарға жатпайды.
Бизнесті бағалаудың тәсілдері мен әдістерін талдау және таңдау
Бизнесті бағалаудың табыстық тәсілі
Бизнес құнын бағалау 3 әдіс арқылы жүзеге асады: табыстық, салыстырмалы және шығындық әдіс. Әрбір тәсіл объектінің ерекше сипаттамаларын атап өтуге мүмкіндік береді.
Үш тәсіл бір-бірімен тығыз байланысты. Олардың әрқайсысы нарықта алынған ақпараттың әртүрлі түрлерін пайдалануды қамтиды. Мысалы, өзіндік құн әдісінің негізі болып материалдардың, жұмыс күшінің және т.б. үшін ағымдағы нарықтық бағалар туралы деректер табылады; табыс тәсілі үшін дисконттау мөлшерлемесі және капиталдандыру коэффициенттері, олар да нарықтық деректер негізінде есептеледі. Тәсілді таңдаған кезде бағалаушы үшін әртүрлі перспективалар ашылады. Бұл тәсілдер бір нарықтан жиналған деректерге негізделгенімен, олардың әрқайсысы нарықтың әртүрлі аспектілерімен байланысты. Мінсіз нарықта барлық тәсілдер бірдей мәнге әкелуі керек. Дегенмен де, нарықтардың көпшілігі жетілмеген, сұраныс пен ұсыныс тепе-теңдікте емес. Әлеуетті пайдаланушылар қате ақпараттандырылуы мүмкін, сол себепті өндіріс тиімсіз болуы мүмкін. Осы және басқа себептерге байланысты айтылған әдістер арқылы әртүрлі шығындар көрсеткіштерін алуға болады.
Табыс тәсілі объект құнын анықтайтын негізгі фактор ретінде табысқа бағытталған. Бағалау объектісі әкелген табыс неғұрлым көп болса, оның нарықтық құны соғұрлым жоғары болады. Бұл жерде маңыздысы - ықтимал кірісті алу кезеңінің ұзақтығы, осы процеске байланысты тәуекелдердің дәрежесі мен түрі маңызды. Табыс әдісі - мүлікті пайдаланудан және оны одан әрі сатудан туындайтын болашақ табыстың келтірілген құнын есептейді. Бұл жағдайда күту принципі қолданылады.
Табыстық тәсіл
Ақша ағынын дисконттау әдісі
Табысты капиталдандыру әдісі
1-сурет - Табыстық тәсілде өзіне тән әдістері болады
Табыс тәсілі әдетте бизнесті бағалаудың ең қолайлы процедурасы болып табылады, бірақ сонымен бірге салыстырмалы және шығын тәсілдерін қолданған жөн. Кейбір жағдайларда шығындар мен салыстырмалы тәсілдер дәлірек немесе тиімдірек болуы мүмкін. Көптеген жағдайларда үш тәсілдің әрқайсысы басқа тәсілдерден алынған шығындар сметасын тексеру үшін пайдаланылуы мүмкін.
Салыстырмалы тәсіл әсіресе салыстырмалы мүліктердің белсенді нарығы болған кезде тиімді. Бағалаудың дәлдігі жиналған деректердің сапасына байланысты, өйткені бұл тәсілді пайдалана отырып, бағалаушы салыстырмалы жылжымайтын мүлікті жақында сату туралы сенімді ақпаратты жинауы керек. Бұл деректерге мыналар кіреді: экономикалық сипаттамалар, сату уақыты, орналасқан жері, сату шарттары және қаржыландыру шарттары. Бұл тәсілдің тиімділігі төмендейді, егер: транзакциялар аз болса; олардың жасалу сәті мен бағалау сәті ұзақ уақыт аралығымен бөлінген; нарық аномальды жағдайда, себебі нарықтағы жылдам өзгерістер көрсеткіштердің бұрмалануына әкеледі. Салыстырмалы тәсіл алмастыру принципін қолдануға негізделген. Салыстыру үшін бағаланған бизнеспен бәсекелес нысандар таңдалады. Әдетте олардың арасында айырмашылықтар болады, сондықтан деректерді сәйкесінше реттеу қажет. Түзетулер үлес қосу принципіне негізделген.
Салыстырмалы тәсіл
Салық коэффициенті әдісі
Капитал нарығы әдісі
Келісім әдісі
2-сурет - Салыстырмалы тәсілдің 3 әдісі бар
Шығындық әдіс гетерогенді активтері бар, оның ішінде қаржылық активтері бар кәсіпорындарды бағалауға, сондай-ақ бизнес тұрақты кіріс әкелмейтін жағдайда көбірек қолданылады. Кәсіпкерлік қызметтің ерекше түрлерін (қонақ үйлер, мотельдер және т.б.), сақтандыруды бағалау кезінде шығындық тәсіл әдістерін қолданған жөн. Жиналған ақпаратқа бағаланатын активтер туралы деректер (жер бағасы, құрылыс сипаттамалары және т.б.), жалақы деңгейі, материалдар құны, құрал-жабдық құны, жергілікті нарықтағы құрылысшылардың пайдасы мен үстеме шығындары және т.б. тарихи құндылығы, эстетикалық сипаттамалары бар бірегей объектілерді немесе ескірген объектілерді бағалау кезінде қолдану қиын. Шығындық тәсіл алмастыру, ең жақсы және тиімді пайдалану, тепе-теңдік, экономикалық құндылық, экономикалық бөлу принциптеріне негізделген.
Шығындық тәсіл
Ауыстыру әдісі
Активтерді жинау әдісі
Жойылған құн әдісі
Таза актив әдісі
3-сурет - Шығындық тәсіл төмендегідей әдістерден тұрады
Бизнесті бағалау процесі жеті кезеңге бөлінген:
Тапсырманы анықтау.
Бағалау жоспарын құру.
Ақпараттарды жинау және тексеру.
Бағалау тәсілі мен әдісін анықтау.
Аралық нәтижелерді келісу және қорытынды құнды дайындау.
Бағалау нәтижелері бойынша есеп беру.
Баяндама ұсыну және қорғау.
Бағалаушы мен тапсырыс беруші арасындағы келісім бизнесті бағалаудың негізі болып табылады. Кәсіпорынның бағалауын, оның ішінде қайталама бағалауды сот ұйғарымының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz