Жалпы металлургия пәнінен дәрістер жинағы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 111 бет
Таңдаулыға:

Ф. 7. 03-18

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі

М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемелекеттік университеті

Лого ЮКГУ новый

«Металлургия» кафедрасы

Утеева Р. А.

5В070900 - «Металлургия» мамандығының студенттеріне арналған

Жалпы металлургия

пәнінен

дәрістер жинағы

Шымкент, 2019ж.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

М. ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

«Металлургия» кафедрасы

Р. А. Утеева

Жалпы металлургия

пәнінен

«5В070900-Металлургия» мамандығының студенттеріне арналған

ДӘРІСТЕР ЖИНАҒЫ

Шымкент 2019

ӘОЖ 569. 3/. 5. 053 : 621. 365

Құрастырушы: Утеева Р. А. «Жалпы металлургия» пәнінен дәрістер жинағы. -Шымкент: М. Әуезов атындағы ОҚМУ, 2019. - 102 бет.

Дәрістер жинағында «Жалпы металлургия» қурсы бойынша Қара және түсті металдар мен қорытпалардың классификациясы. Отынның жалпы сипаттамасы. Кендер, олардың сипаттамасы. Домна балқытуында жүретін реакциялар, шойын мен шлактың түзілуі. Конвертер конструкциясы. Ферроқорытпа түрлері және оларды тағайындау. Ауыр түсті, асыл металдар өндірісі. Қиынбалқитын, шашыранды, сирек жер, радиоактивті металдар өндірісі. Дәрістік жинақ соңында студенттердің өзіндік жұмыс жасауына бақылау сұрақтары және әдебиеттер тізімінен тұрады.

Дәрістер жинағы ЖОО 5В070900-«Металлургия» мамандығының мемлекеттік стандарты, оқу жоспары және «Жалпы металлургия» пәнінің бағдарламасы бойынша құрастырылған және осы мамандықтың студенттері үшін арналған.

Пікір жазушылар:

Қаратаева Г. Е. - «Металлургия» кафедрасының доценті, т. ғ. к.

Дәрістер жинағы «Металлургия» кафедрасының мәжілісінде (хаттама № , «» ___. 2019 ж. ) және «Химиялық инженерия және биотехнология» жоғары мектебінің әдістемелік қамтамасыз ету және инновациялық әдістерге оқыту комитеті әдістемелік комиссиясында (хаттама №___«» 2019ж. ) қаралған және баспаға ұсынылған.

Кафедра мәжілісінде (хаттама № , «» ___. 2019 ж. ) және «Химиялық инженерия және биотехнология» жоғары мектебінің оқытудың инновациялық технологиялары және әдістемелік қамтамасыз ету комитетінде талқыланды (хаттама №___«» 2019ж. )

М. Әуезов атындағы ОҚМУ Әдістемелік Кеңесімен баспадан шығаруға ұсынылған, хаттама № ___«» 2019ж. )

©М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті, 2019ж.

Шығаруға жауапты Утеева Р. А.

Мазмұны

Мазмұны: Кіріспе

5: 6

Мазмұны: Дәріс 1. Кіріспе дәріс

5: 7

Мазмұны: Дәріс 2. Отынды жіктеу

5: 12

Мазмұны: Дәріс 3. Кенді өңдеу тәсілдері

5: 20

Мазмұны: Дәріс 4. Қара металлургия

5: 28

Мазмұны: Дәріс 5. Шойынға сипаттама

5: 32

Мазмұны: Дәріс 6. Конвертер конструкциясы

5: 38

Мазмұны: Дәріс 7. Металдарды электрлідоғалы пештермен өңдеу

5: 45

Мазмұны: Дәріс 8. Ферроқорытпа өңдеу

5: 55

Мазмұны: Дәріс 9. Ауыр түсті металдар өндірісі (мыс, мырыш, қорғасын)

5: 65

Мазмұны: Дәріс 10. Жеңіл металдар өндірісі (алюминий, магний, кальций, литий)

5: 74

Мазмұны: Дәріс 11. Асыл металдар өндірісі (алтын, күміс, платина)

5: 77

Мазмұны: Дәріс 12. Қиынбалқитын металдар өндірісі (вольфрам, молибден, титан)

5: 86

Мазмұны: Дәріс 13. Шашыранды металдар өндірісі (галий, индий, талий)

5: 92

Мазмұны: Дәріс 14. Сирек жер металдар өндірісі (скандий, иттрий, лантан)

5: 95

Мазмұны: Дәріс 15. Радиоактивті металдар өндірісі (уран, радий, полоний, торий)

5: 97

Мазмұны:

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

Білім алушылардың білімін бағалау өлшемдері

5: 98

101

Кіріспе

Дәрістер жинағы - болашақ бакалавр мамандарда ғылыми зерттеу жұмыстарын ұйымдастыруға, жүргізуге, сонымен қатар ілімдік және әксперименталдық зерттеулер нәтижелерiн тұжырымдап, қорытындылай алуға қажеттi қабiлеттiлiктер мен бiлiктiлiктер қалыптастыру мақсаттарында оқытылады.

«Жалпы металлургия» пәнін оқытудың мақсаты - металлург-бакалавр мамандығына арналған. Студенттерге жалпы металлургия саласының дамуы туралы, негізгі түсті және қара металдар мен балқыма өндірісінің технологиялық үрдістерінің жұмыс істеу принциптерін үйрету, технологиялық есептеулерді жедел түрде есептей алуға үйрету, металлургиялық үрдістің эксперименталды зерттеулер жүргізуде өз бетінше шешу дағдыларына бейімдеу. Жалпы металдардың қасиеттері мен құрылымы туралы тереңдетілген білім беру, технологиялық жағдайлардағы құрылымдарды дайындау жəне қолдану этаптарында балқыту процестерінің əдістерін қолдануға үйрету. Студенттерді жалпы металлургияда металдарды балқытуда түрлі есептеулерді шығаруға бейімдеу.

Студенттерге дербес тапсырмалар мен металлургиялық өңдеулер кезінде жүретін əр түрлі процестердің жəне құбылыстардың талдау əдістерімен жүргізілетін дәрістер қарастырылған. Студенттердің өздігінен жүргізетін жұмыстары реферат, ауызша баяндама, бақылау жұмыстары, бақылау сұрақтарына дайындық жəне т. б. сияқты жазбаша жəне ауызша жұмыстардың орындалуын қарастырады. Жинақта студенттер алған білімдері мен дағдылары экстрактивті металлургия бойынша дипломдық жұмыстар мен жобаларды орындау кезінде қажет болады.

Пәнді оқытудың міндеттеріне мыналар жатады:

- металлургияда металдарды балқытудағы технологиялық процестердің білімін;

- металдарды балқыту процестерінің технологиялық есептерін шығаруға үйрету;

- жалпы металлургияда түрлі әдісін қолданып металл балқытудағы ерекшеліктер, олардың көрсеткіштерін есептеу, бастапқы шикізаттар және метал сынықтарынан өнімді алудағы технологиялық өңдеулерін дамыту, металлургиялық процестердің бөлек сатыларын бағалау;

- қара және түсті металдарды балқыту процестеріне негізделген тандалуы мен инженерлік есептеу əдістерін жүргізу болып табылады.

Дәріс жинағында ары қарай оқулықтармен, монографиялармен, анықтамалармен және т. б. өз бетінше дайындалуына мүмкіндік беретін, теориялық білім деңгейін игеруге қажетті оқу материалдары берілген.

Дәріс 1. Кіріспе дәріс

Жоспар

Қара және түсті металдар мен қорытпалардың классификациясы Отынның жалпы сипаттамасы

Отынның классификациясы

Қара және түсті металдар мен қорытпалардың классификациясы

Металлургия дегеніміз ғылым жəне техникалық аудан, айналысатын жұмысы кеннен жəне шикізаттың басқа түрінен метал алу. Олу кен -металлургиялық өндірістің бір бөлігі, оған кіретіндер геология тау-кені, кенді байыту, металлургия жəне металл өңдеу.

Өндірістік топтауға қарағанда барлық металдар екіге бөлінеді: қара жəне түсті .

Қара металдарға жататындар темір оның қорытпасы, марганец жəне хром, оларды өндіру болат жəне шойын металлургиялық өндірісімен байланысты. Барлық қалғандары түсті металлдар.

Түсті металлдар бес топқа бөлінеді: ауыр, аз, жеңіл, асыл, сирек.

Ауыр металдарға жататындар: Сu, Ni, РЬ, Zn, Sn. Бұл металдардың бұлай аталуы, оларды үлкен масштабта өндіруге жəне пайдалануға байланысты.

Аз металдар : Ві, Аs, Sb, Сd, Нg. Бұлар табиғи ауыр металдардың қосалқысы болып табылады, өндіруі аз мөлшерде.

Жеңіл металдар: АІ, Мg, Ті, Na, К, Ва, Са, Sr. Олардың өндірісі өте аз мөлшерде.

Асыл металдар Аu, Аg, Рt, платиноидтар, палладий, родий, рутений, осмий, иридий. Бұлар қоршаған ортаға, темір рудаға мықты тұрақты.

Сирек металлдар көптеген классқа бөлінеді, олар топқа бөлінеді.

а) қиын балқитындар: W, Мо, Та, Nb, Zn, V.

б) жеңіл сирек Lі, Ве, Rb, Сs.

в) шашылған металдар Са, Іn. ТІ, Gе, Нf, Rе, Sе, Те.

г) сирек жерлік металдар: скандий Sе, итрий Y, лантан Lа, пантаноидтар (Се, Рг, Nd, Рm, Sm, Еn, Сd, т. б)

д) радиоактивті металдар: радий Rа, уран U, торий Тһ, астиний Ас жəне трансуранды элементтер.

Бүкіл әлемде темір мен оның қорытпаларын табиғи шикізаттан тікелей алудың нэтижелі тәсілдерін табу бойынша қарқынды жұмыс жүргізілуде. Мұндай процестерді домнадан тыс, тікелей, металдау процестері деп атайды. Қазіргі уақытқа дейін рудаларды тікелей тотықсыздандырудың бірнеше тәсілдері жасалған және қолданылады.

Қолданылуы бойынша темір металдар арасында ерекше орынға ие. Темірмен және оның қорытпаларымен материал мәдениетінің дамуы, қоғамдық өндірістің барлық саласындағы техникалық прогресс тығыз байланысты. Қара металмен қатар қазіргі заманғы өндірісте түсті металл да маңызды мәнге ие. Өндірісте түсті металды қолданудың артуы, темір негізіндегі қорытпалар иеленбейтін, ерекше физика-механикалық және басқа қасиеттерімен байланысты.

Қара металлургияның негізгі өнімдері:

- илем, сонымен қатар дайын, ыстықтай иленген және суықтай иленген, құйма кесектен жасалған құбыр, құйма кесектен жасалған соғылма, рельс;

- одан әрі қайта балқыту бұйымдары: ақ қаңылтыр, биметалл, мырышталған қаңылтыр, пластмасса және басқа қаптамалы қаңылтырлар, иілген бейіндер, рельсті бекітпелер, сортты калибрлеген болат және т. б. ;

- өнеркәсіптік мақсаттағы метиздер (сым және одан жасалған бұйымдар, бекітгіе, суықтай иленген таспа) ;

- болат кұбырлармен қатар суықтай иленген, пісірілгендер және баллондар, т. б. ;

- шойын құбырлар;

- болат құйма;

- шойын құйма, сонымен қатар құйма қалыптар, біліктер мен және фитингтер.

Отынның жалпы сипаттамасы

Жердегі жылу энергиясының негізгі көзі - Күн, бірақ оның сәулелі энергиясы аз пайдаланылады. Желдің, су қозғалысының энергиясы, атомдық энергия үлкен мөлшерде қолданылады. Дегенмен, жылу энергиясының басты бөлігі, қазбалы отындарды (көмірді, шымтезекті, мұнайды, табиғи газды) пайдалану нәтижесінде алынады. Өнеркәсіптік қондырғыларда жылу өндірудің келесідей әдістері бар: жанатын отынның химиялық энергиясынан жылу өндіру; электр энергиясынан жылу өндіру; бастапқы материалдардың жанғыш компоненттерінің тотығуынан жылу өндіру. Заманауи металлургиялық жылу агрегаттары энергияның үлкен мөлшерін пайдаланады. Қолданылатын энергияның негізгі түрлері - жылулық және электрлік, шикізат материалдарының химиялық энергиясы салыстырмалы аз көлемде пайдаланылады. Жануы кезінде жылудың үлкен мөлшерін бөлетін және энергетикалық, өнеркәсіптік, жылытқыш қондырғыларда жылу энергиясын алу көзі ретінде пайдаланылатын жанғыш зат отын деп аталады. Тағайындалуы бойынша отын энергетикалық және технологиялық болып бөлінеді. Технологиялық отынға жылу көзі ғана емес, технологиялық процестің компоненттері де бола алатын отын түрлері, ал энергетикалыққа - берілген технологиялық процесті жүзеге асыру үшін қажетті, энергияның жұмысшы түрі ретіндегі тек қана жылу көзі болатын отын түрлері жатады. Жылу бөле жүретін реакцияның типіне қарай, отын органикалық және ядролық болып бөлінеді. Органикалық отындарда жылу оның жанғыш құрамдастарының оттегімен тотығуының химиялық реакциясы, ал ядролық отындарда - ауыр элементтер (уранның, плутонидің және т. б. ) ядроларының ыдырауы (бөлінуі) нәтижесінде бөлінеді. Біз өнеркәсіп пен энергетикада қолданылатын органикалық отынды қарастырамыз. Отынның жалпы сыныптамасы 1 - суретте келтірілген.

Сурет 1. Отынның жалпы сыныптамасы

Органикалық отын қазбалы табиғи және жасанды болып бөлінеді. Қазбалы табиғи отын - бұл, миллиондаған жылдар бұрын болған өсімдіктер мен микроорганизмдердің биологиялық және химиялық түрленуінің өнімі. Ол жер қойнауында шоғырланған.

Отынның классификациясы

Жасанды органикалық отынды табиғи қосылыстарды сәйкес өңдеуден өткізу жолымен адам жасайды. Жасанды отын композициялық және синтетикалық болып екіге бөлінеді. Композициялық отын жанғыштардың механикалық қоспасын көрсетеді (мысалы, пропан-бутан), синтетикалық отын - бұл жанғыш заттарды термохимиялық өңдеуден алынатын өнім. Өңдеу нәтижесінде олар тұтынушыларды қанағаттандыратын жаңа қасиеттер алады, оларға жататындар: мұнайды өңдеу өнімдері, көмірден алынатын сұйық отын, өсімдіктен алынған этанол және т. б.

Дегенмен, оттегімен әрекеттескенде жылу энергиясын бөлуге қабілетті барлық заттарды отын деп есептеуге болмайды. Отын ретінде келесідей ерекше талаптарды қанағаттандыратын затты атау қабылданған:

1) отынның қоры экономикалық және экологиялық тұрғыдан алуға, ұзақ уақыт сақтауға және пайдалануға жеткілікті болуы қажет;

2) жану өнімдері газ тәріздес күйде болуы қажет;

3) жану өнімдері адам мен қоршаған орта үшін зиянсыз болуы қажет;

4) тасымалдануы жә не тұтынушылар ға жеткізілуі механикаландыруға және автоматтандыруға икемді болуы қажет;

5) жану процесі бақылануы және басқарылуы қажет.

Бұл - құрамында көміртегі, оттегі және олардың қосылыстары болатын органикалық заттар. Олар табиғатта ағаш, шымтезек, тақтатас, көмір, мұнай, жанғыш газдар және басқа түрінде кездеседі. Отын жаралуы жә не агрегаттық к үйі бойынша сыныпталады. Жаралуы бойынша отын табиғи және жасанды болып бөлінеді. Табиғи отын барлық уақытта оған қойылатын талаптарды қанағаттандыра алмайды, сондықтан отынның қасиетін жақсарту немесе агрегаттық күйін өзгерту үшін оны өңдеуден өткізеді. Өңдеу нәтижесінде алынатын отын жасанды деп аталады. Агрегаттық күйі бойынша отын қатты, сұйық және газ тәріздес болып бөлінеді. Отынның жаралуы және агрегаттық күйі бойынша бөлінуі 1-кестеде келтірілген.

Кесте 1 - Жаралуы және агрегаттық күйі бойынша отынның сыныпталуы

Қара металдар

Темір - жалтырлайтын, ақ-күмісті түсті, тұтқыр және тағалатын металл.

Құрамы бойынша темір металлургиялық өндірісіне байыту процесінсіз жіберілетін табиғи бай және байытуды талап ететін кендерді бөледі. Оның ішінде бай кендер доменді және мартенді топтарға бөлінеді.

Доменді кендер доменді шихтаға енгізу үшін қолданылады, оның 70-75 % ірібөлікті (10 - 100 мм) болуы керек. Магнетитті және гематитті кендеріндегі темір мөлшері 50 % артық, гидрогетитті - 45 % артық, зиянды қоспалардың мөлшері: күкірт - 0, 3 %, фосфор - 0, 3 %, мыс - 0, 2 %, күшәла - 0, 07 %, цинк пен қорғасын - 0, 1%, қалайы - 0, 08 %.

Мартенді тобына магнетитті, гематитті, гидрогетитті және аралас кендер кіреді. Олардың құрамында 57 % темір құрайды; зиянды қоспалардың мөлшері: кремнезем - 5%; күкірт пен фосфор - 0, 15%, мыс, күшәла, цинк, қорғасын, никель мен хром - 0, 04 %.

Қазақстанда өндірістік мәні бойынша кен орындарды 4 топқа бөледі:

1: басты және қолданылатын: Соколов, Сарбай және Қачар (78, 4 %)

2: меңгеруге дайындалатын: Оңтүстік Сарбай (6, 7 %)

3: қолданылатын: Қоржынкөл, Лисаков, Атансор, Кентөбе, Батыс Қаражал (9, 5 %)

4: табылған: Шақыркөл, Адай, Сор, Ломоносов (5, 4 %)

Аса ірі тау-кен орны - Соколов-Сарбай және Лисаков комбинаттары болып саналады. Олар 100 жылдан аса қоры бар.

Темір шойын мен болат өндірудегі бастапқы шикізаты болып саналады.

Әдебиеттер: нег. 2 [353-430], [518-520], қос. 3 [140-157, 291-305]

Бақылау сұрақтары:

Қара және түсті металдар мен қорытпалардың классификациясын айтып өтіңіз Отынның жалпы сипаттамасы

Отынның классификациясы

Дәріс 2. Отынды жіктеу

Жоспар

Отынның химиялық құрамы Отынның жану жылуы Қатты отын. Сұйық отын. Газтүріндегі отын Отынның химиялық құрамы

Отынның сапасы оның химиялық құрамымен, жану жылуымен, қыздыруға қатынасымен анықталады. Отынның құрамын анықтау үшін техникалық және химиялық талдаулар жүргізіледі. Техникалық талдаумен отын құрамындағы ылғалдықтың, күлдің, ұшпа заттардың мөлшерін; кокстық қалдықтың қасиеттерін және жану жылуының шамасын анықтайды. Химиялық талдау отынның құрамында қандай заттардың барын және қандай мөлшерде болатынын анықтауға мүмкіндік береді. Қатты және сұйық отындар, молекулярлық құрылымы жеткілікті зерттелмеген және минералдық қоспалар мен ылғалдық кіретін жанғыш элементтердің күрделі қосылыстарынан тұрады. Қатты және сұйық отынды химиялық талдау ерекшелігіне байланысты, талдау олардың құрамын отынның осы түрлеріне кіретін элементтер түрінде береді. Бұл отындарды элементарлық химиялық талдау олардың құрамындағы қосылыстардың химиялық табиғатын ашпайды, сондықтан олардың қасиеттері туралы толық көрініс бере алмайды, дегенмен отынның жану есептеулерін жүргізуге мүмкіндік береді. Газ тәріздес отындардың құрамы осы отынды құрайтын қосылыстар түрінде беріледі. Отынның құрамын анықтау үшін газ талдағыштар мен хроматографтар қолданылады. Енді отынның құрамын қарастырайық. Отынның сапалық көрсеткіштері - оның химиялық құрамы, жану жылуы және жану температурасы. Кез келген отынның компоненттері жанғыш элементтер, жанбайтын қосылыстар немесе балласт болады (1 - cурет) .

Отынның жанғыш элементтеріне жататындар: көміртегі - С, сутегі - Н және ішкі балластпен (оттегі - О және азот - N) күрделі химиялық қосылыс түзейтін, жанғыш күкірт - S. Сыртқы балластты күл - А мен ылғалдық - W құрайды. Газ тәріздес отын жанғыш газдардың (СО, Н ₂ , метан СН ₄ және басқа күкіртсутектер С _m H _n ), жанбайтын газдардың (СО ₂ , О ₂ , N2) және су буының Н ₂ О механикалық қоспасынан тұрады.

Сурет 2. Отын компоненттерінің бөлінуі

Көміртегі (С) - отынның негізгі жанғыш элементі, еркін күйде де, қосылыс түрінде де болады. Бір килограмм С жанғанда 33, 9 МДж жылу бөлінеді. Бірақ, жану процесін дұрыс ұйымдастырмаған жағдайда (мысалы, ауаның жетіспеуі кезінде) жану өнімі көміртегінің өте улы оксиді СО болады және бар-жоғы 9, 2 МДж жылу бөлінеді, мұны білу керек. Көміртегінің мөлшері 50 %-дан (ағашта) 95 % дейін (антрацитте), сұйық отында - 85-90 % дейін. Отынның геологиялық жасының артуымен С мөлшері жоғарылайды. Сутегі (Н) маңыздылығы бойынша отынның екінші жанғыш элементі. Отынның құрамында еркін күйде немесе оттегімен, күкіртпен, көміртегімен қосылыс түрінде болады. Оттегімен байланысқан күйде, ол жануға қатыспайды, бұл кезде ол - балласт. Оның қатты және сұйық отындағы мөлшері - 1-15 %, табиғи газда - ондаған пайызға жетеді. Отынның құрамында сутегінің мөлшері салыстырмалы төмен болғанымен, оның тотығуы кезінде энергияның үлкен мөлшерде бөлінуіне байланысты, пештегі қажетті температураны алуда сутегінің үлесі маңызды. Экологиялық тұрғыдан қарағанда, сутегі отынның ең қауіпсіз компоненті. Оттегі (О) мен азот (N) отын құрамындағы балласт, өйткені олардың болуы жанғыш элементтер мөлшерін азайтады. Одан өзге, оттегі отындағы сутегімен және көміртегімен қосылып, осы элементтерді жану процесінен аластатады, ал отынның жану жылуы төмендейді. Ағаш пен шымтезекте оттегінің мөлшері жоғары (44 % дейін), сұйық отында - 1, 5 % жуық. Атмосфералық ауада отынды жаққан кезде азот тотықпайды, жану өнімдеріне еркін түрде өтеді. Қатты отындағы мөлшері 0, 5-1, 0 % шегінде ауытқиды, газ тәрізді де -60 % дейін болады. Азот барынша зиянды компонент, өйткені азотқұрамды қосылыстар жанған кезде, жоғары температуралы оттықтарда өте улы оксидтер NO және NO ₂ түзіледі, экологиялық қауіпті қосылыстар көзі десе болады. Күкірт (S) қатты отында үш түрде бола алады: 1) көміртегімен, сутегімен және оттегімен күрделі жоғары молекулярлы органикалық қосылыстар түрінде (S _о ) ; 2) темірмен және мыспен қосылыс түрінде (FеS ₂ -темір колчеданы, СuS - мыс колчеданы), бұл колчедандық күкірт (S _к ) ; 3) сульфаттық қосылыстар түрінде - сульфаттық күкірт (S _С ) : S _жал = S _o + S _к + S _c Органикалық және колчедандық күкірт отынның жануы кезінде жылу бөле отырып, тотығады, сондықтан жанғыш болып табылады. Сульфаттық күкірт отынның минералдық бөлігіне СаSО ₄ , FеSО ₄ және басқа сульфаттар түрінде кіреді, сондықтан жану процесінде ары қарай тотықпайды. Күкірттің сульфаттық қосылыстары күлге өтеді. Қатты отындарда күкірттің мөлшері жоғары емес. Мұнайда күкірт бейорганика-лық қосылыстар құрамында, мұнай кен орындарының ілеспе газдарында күкіртсутек Н ₂ S және күкіртті газ SО ₂ түрінде аз мөлшерде болады, табиғи газдар құрамында жоқ дерлік. Отынның жануы кезінде түзілетін SО ₂ және әсіресе ілеспе SО ₃ газдары конструкциялардың металдық бөліктерін коррозияға ұшыратады және қоршаған ортаны улайды. Сондықтан күкірт отынның зиянды және жағымсыз қоспасы болады. Күл (А) - отынның толық жануынан соң алынатын жанбайтын қалдық. Бұл отындағы әртүрлі минералдық заттардың қоспасы: саздың, кремнеземнің, темір тотықтарының, әктің және т. б. Оның тас көмірдегі мөлшері 4-25 %, ағашта 0, 6 %. Сұйық отындардың күлділігі онда еріген тұздар мен механикалық қоспалардың мөлшеріне тәуелді болады. Газдар қалдықсыз жанып кетеді.

Ылғалдық (W) - отынның зиянды қоспасы, өйткені отынның бір килограмындағы жанғыш заттардың үлесін төмендетеді. Отынның жануы кезінде бөлінген жылудың бір бөлігі ылғалды буландыруға жұмсалады. Отын ылғалдығы сыртқы және ішкі болып бөлінеді. Сыртқы ылғалдық отынды қазып алу, тасымалдау және сақтау жағдайларына тәуелді, ал ішкі ылғалдық тек қана отынның қасиеттеріне тәуелді. Ол отынның микроскопиялық кеуектерін толтырады және жай кептіру арқылы оны аластау мүмкін емес. Отынның ішкі ылғалдығын кетіру үшін, оны 103-105 ^о С дейін қыздырып, жуық шамамен 4 сағатқа дейін ұстау қажет. Отын құрамындағы ылғалдық мөлшері 5-60 % болады. Отынның маңызды құрамаларының бірі - ұшпа заттар мен кокс. Ұшпа заттар - бұл, отынды ауасыз қыздыру кезінде бөлінетін газ тәріздес өнім. Қатты қалдық кокс деп аталады. Ұшпа заттардың шығысы отынның жану процесіне үлкен әсер етеді: шығыс жоғары болғанда отын жеңіл тұтанады, жарық жалынмен жанады. Кокс біріккен, балқып қосылған және ұнтақ тәрізді болады. Отын мен кокстың бірігуі оның жануының мүмкіндігі мен әдістерін анықтайды. Қатты және сұйық отынның құрамы Отынның тұтынушыға түсетін түрі жұмысшы деп, ал оның массасы жұмысшы масса деп аталады. Отынның химиялық құрамы күрделі және әдетте белгісіз болатындықтан, отынды оны құрайтын элементтердің пайызбен берілген массалық мөлшерімен сипаттайды. Жұмысшы массаға келтірілген элементарлық құрамы «жұ» индексімен белгіленіп, келесі түрде жазылады:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.