Дыбыстарды үйреткендегі негізгі әдістер

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ атындағы Оңтүстік Қазақстан университеті

ТАРИХ ЖӘНЕ ПЕДАГОГИКА ФАКУЛЬТЕТІ
ПСИХОЛОГИЯ ЖӘНЕ АРНАЙЫ ПЕДАГОГИКА КАФЕДРАСЫ

Кейс

Тақырыбы: Дыбыстарды үйреткендегі негізгі әдістер

Орындаған: Бектасова Балнұр Мұратқызы
ТП-18-2к1
Қабылдаған: Нурбекова Аида Муратбековна

Мазмұны:

І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
А Ә дыбыстарының ерекшелігін таныту.
Буын әдісі
Дыбыс әдісі.
Дыбыстық жинақтау әдісі
Тұтас сөз әдісі.
ІІІ. Қосымша тапсырмалар
Ребус
Тест тапсырмалары
Сәйкестендіру
Жұмбақты шеш те, сөз құра
ІҮ. Пайдаланылған әдебиеттер

І. Кіріспе

Дыбыстарды үйреткендегі негізгі әдістер
Дауысты дыбыстарды үйренткенде, қолданылатын негізгі әдістер дыбыстың естілуін тыңдап бақылату, сөйлеу арқылы жаттықтыру, дыбыстың мәнін сөздерді салыстыру тәсілімен таныту, әріптердің жазылу емлесін талдау, жаттығу жұмыстары бойынша меңгерту болып табылады. Бұл әдіс тәсілдер тәсілдер қалыпты жүйемен жүргізіліп, оқушылардың практикалық дағдысына енгізіледі.

ІІ. Негізгі бөлім
А Ә дыбыстарының ерекшелігін таныту.
Дауысты дыбыстың, олардың жуан, жіңішке түрлерінің өзіндік белгісін айтылуы (артикуляция) қалпын байытумен де аңғартуға болады. Мысалы, а-ны айтқанда тілдің ұшы кейін тартылып, дауыс жолы кеңейтілетіні, содан а жуан айтылатыны; ә дыбысын айтқанда жіңішке дыбысталатыны түсіндіріледі. Жуандық, жіңішкелік жағынан жұптанып келетін дыбыстарды оқытқанда да жоғарғы а мен ә өткендегі әдіс-тәсілдерді қолдануға болады.
Екінші сатыда буындар жатталады. Бұл жұмыс алдымен екі дыбысты ашық буын, содан соң тұйық буын, ақырында үш дыбыстан құралған ашық буынды жаттау жолымен жүреді. Балалар мұғалімнің әріп аттарын атап, буын құруына ілесіп айту жаттығу арқылы көптеген буынды алып жатқа алып дағдыланады. Мысалы, а-та, а-па, а-ға, та, ла, ар, аш. Осылайша, дауысты дыбыс әрпінің атына дауыссыз дыбыс әріптерінің атын тіркестіріп буын құрап үйреткен.
Үшінші кезекте балалар ежіктеу жолымен тұтас сөзді оқиды. Мұнда оқушылар әріп аттарын айта отырып буын құрайды, содан кейін құралған буындарды айтып, олардан пайда болатын сөздерді оқиды. Мысалы, алма сөзі былай ежіктеліп оқылады: аз, ал, ойланыңдар, азма - алма.
Төртінші сатыда буындарды әріптен құрамай-ақ тікелей оқыған. Одан әрі жатқа алған буындар арқылы құралған сөздерді тұтас оқиды. Бұл ретте әуелі екі әріпті буыннан құралған сөздерді, одан кейін үш әріпті буындардан құралған сөздерді оқиды. Осы сатыдан өткенде, балалар кез келген сөзді оқи алатын болады. Алайда оқушылар бұл оқу дағдысын екінші оқу жылында ғана меңгереді.
Әріптен буын құрастыруды меңгерген үшінші кезеңде ғана сабақты тәуір үлгеретін балаларды кітаптан көшіріп жазуға үйрете бастаған. Жазуға үйрету жұмысы оқуға байланыстырылмай бөлек жүргізілген.
Бірте-бірте оқуға үйретудің жеңілдеу жолы іздестіріледі. Сөйтіп әріптердің атын айтпай-ақ бірден буынды оқуға, буындарды тікелей қосып сөзді оқуға көше бастайды. Осы тәжірибеден туындап буын әдісі шығады.
Буын әдісі
Буын әдісі де, әріп қосу әдісі сияқты синтетикалық әдіске жатады. Буын қосу әдісінің ережесі: оқи алу үшін әріптерді тану, әріптен буын құрай білу, буындарды жаттау, содан соң ғана текстті оқуға кірісу. Бұл да Римдіктер бастап қолданған көне әдіс. Буын әдісімен оқытқанда, әуелі алфавит тәртібімен бүкіл әріп аттары жаттатылады. Сонымен қатар, жеке әріптерді атай отырып, олардан буын құратылады. Буын құрауды үйрету және құрастырылған буындарды жаттату процестері бір мезгілде жүреді. Кейініректе буын құрайтын әріптерді атауды қойып, буынды бірден атап жаттауға көшеді. Бұл тұстағы оқу бірлігіне буын алынады. Сөз буындарды қосу жолымен оқылады. Міне осы буын оқу мақсатына орай оқу, сауат ашу процесін жеңілдету үшін бұрынғы славян сөздерімен аталатын әріп аттарына реформа жасалып, он сегізінші ғасырдың басынан әріп аты да буынмен аталатын болады. Мысалы, -а, -бе, -ве, -ге, -де түрінде аталады. Әріп атауларының осындай өзгерісі сауат ашу жұмысын, бұрынғы сөзбен атауға қарағанда, біраз жеңілдететеді. Бірақ бұл әдісте де негізгі қиындық сақталып қалады. Сауаттандыру элементі көру қабілеті бойынша механикалық түрде құр жаттығу жолымен жүреді. Оқушыларға буынның дыбыстық құрамы түсіндірілмейді. Ең басты кемістік - әріптер атының күрделілігі балаларға түсініксіз болды.
Жаттығу сөздері мен текстер балалардың психологиялық, жас ерекшеліктері ескерілмей талғаусыз алынды және мұнда ешбір жүйе болмады. Сондықтан да халық ескіше сауат ашу жолын инемен құдық қазғандай өте қиын жұмыс деп дұрыс сынға алды. Дегенмен бері келе осы буын жаттау сөзді біріктіріп оқу жаттығуларына бұрынғы көру қабілетіне жанамалап есту сезімі және сөйлеу жаттығулары да ішінара ендіріле бастайды.
Дыбыс әдісі.
Сөздің дыбыстарын оқып үйрену оқушылардың топтық құрамын оқытуға, тілдің табиғи негізін танытуға бірден-бір қолайлы жол деп танылады. Сондықтан әуелі Батыс Европа елдерінде, кейін 19 ғасырдың орта кезінде Ресей мектептерінде дыбыс әдісі қолданыла бастады.
Дыбыстық талдау әдісі Ресейде өткен ғасырдың 40-жылдарында пайда болды. Оны Золотов әдісі деп те атайды. Бұл әдіс бойынша оқытқанда, оқушылар ауызша жаттығу жолымен сөйлемнен сөздерді, сөзден буындарды, буыннан дыбыстарды айырып талдаған. Ең соңынан әріптерді ажыратады. Золотов әдісінде көру жаттығулары басым болғандықтан, ол да ұзаққа бара алмайды. Сондықтан оқыту, хат таныту, жазуға үйрету процесін жеңілдететін тиімді әдістер іздестіріле береді, мектеп тәжірибесіне дыбыстық жинақтау әдісі келеді.
Дыбыстық жинақтау әдісі.
Осы әдісті Ресейде өткен ғасырдың 60-жылдарында Н.А.Корф (1834- 1883) қолданды. Бұл метод оқу объектісі етіп дыбысты алады.

Дыбыс әдісі синтетикалық әдіске жатады. Балалар көрген әріптің таңбалары арқылы дыбыстың атауларын ұғынып, олардан буын немесе сөз жинақтап құрастырады. Мұғалім көрсеткен жаңа әріптің дыбыстық мәні түсіндіріледі, әріптердің арнаулы дыбыстық атауы ұғынған бала сол дыбыстарды еш қоспасыз дыбыстау жолымен буын не сөз құрамына ендіреді. Мысалы, орысша шар сөзінің құрамындағы дыбыстарды бір-біріне жалғап айту жолымен оқылады. Содан соң дыбыстарының арасы біріктіріліп бірден оқылады. Бұл процесс мұғалімнің бастауымен орындалады. Ал, дыбыс әдісінде әріптердің аты ескерілмейді. Қайта балалар көрсетілген әріптердің аты деп оның дыбыстық мәнін ұғынады. Сол дыбысты атау жолымен әріптерді таниды. Демек әрбір заттың тиісті атауы болатынын білетін бала белгілі әріп таңбасының да аты арнаулы дыбыс екен деп түсінеді. Сөйтіп әріптің атымен ісі болмайды.
Әріп қосу әдісі бойынша оқытқанда, балалар әріптердің аттары арқылы оның дыбыстық мәнін жобалап, жорамалдап түсінетін болса, енді дыбыс қосу әдісінде оқушылар әріптің таңбасы бойынша оның қандай дыбыс деп айталатынын дайын түрде бірден қабылдайды.
Сонымен дыбыстық жинау әдісін қолданғанда, алфавит әріптерінің дыбыстық мәні үйретіледі де, әріп аты ескерілмейді, аталмайды. Сөзді оқытқанда, оның құрамындағы әріптерді дыбыстық мәні бойынша қосып сөз құрайды. Яғни, оқушы жеке-жеке әріптерді көре тұрып, ол арқылы берілетін дыбыс еш қоспасыз айтылады. Мәселен, қазақша мал сөзін оқу үшін, оқушы мұғалімнің бір-бірінен соң тақтаға тізген м-а-л әріптерінің дыбыстық мәнін дауысты соза айту арқылы бірден қосып оқып шығады. Соңынан мал сөзін тұтас күйде тез оқиды. Бірақ осындай дыбыстардан жинақталған сөзге талдау жасатылмайды, демек ол сөздің құрамында қандай-қандай дыбыс бар екені ажыратылмайды, анализ процесі жүрмейді.
Қорыта айтқанда, жазуға үйретудің аналитикалық не синтетикалық әдістері бұл маңызды проблеманы тиімді шеше алмайды. Ізденіс жалғастырыла беріледі. Дүниеге дыбыстық-талдау әдісі келді, осы әдістің Ресейдегі авторы К.Д.Ушинский болды. Ол хат тануда әріп қосу әдісіне қарама-қарсы әдіс қолданады, яғни әріп қосу әдісіндегідей әріптен дыбысқа қарай емес, керісінше, дыбыс танытудан әріпке қарай өтеді. Мұнда негізгі әріп емес дыбыс.
Ушинский өзінің сауат ашуға үйрету әдісінің негізгі белгілері ретінде төмендегілерді атаған:
Балаларды әріп элементтерін жазуға дағдыландыру.
Балаларды сөз ішіндегі жеке дыбыстарды табуға үйрету.
Балаларды дыбысты анық айтуға жаттықтыру.
Балалардың назарын сөзге және оны құрайтын дыбыстарға аудару.
Балаларды айтылған, жазылған не бас паша терілген сөздерді ажыратуға я қайтадан құрай білуге үйрету.
Сөйтіп ұлы педагог балаларға тілдің дыбыстық жағын үйрету принципін ендірді. Ол сауат ашуды жекелеген дыбыстарды, олардың сөз ішінде естілуінен бастайды. Ушинскийдің оқуға үйрету әдісі балалардың өздері жазған сөзді оқыту жолымен жүзеге асырылған. Соған орай ол өзінің әдісін жазу-оқу методы деп атайды. Ушинский жазу қызметін талдау жолына, жазылғанды оқу процесін жинақтау тәсіліне саяды, осыдан келіп дыбыстық талдау-жинақтау ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.