Халық ауыз әдебиеті туралы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Қазақ Ұлттық Қыздар Университеті

СӨЖ

Пәні: Халық ауыз әдебиеті

Мамандығы: Қазақ тілі және әлем тілдері

Факультет: Филология

Орындаған: Шыңғысбекқызы Айзат

Халық ауыз әдебиеті

Ауыз әдебиетінің жазба әдебиетінен айырмашылықтары.

1. Шығарманың авторының белгісіз болуы. Яғни авторы халық.

2. Шығармалардың түрлі нұсқаларының болуы. Демек мазмұны, желісі, кейіпкерлері бір шығармалардың көптеген түрлері кездеседі. Мысалы «Қобыланды батыр» жырының 28 нұсқасы бар.

3. Шығармадағы сөздер мен сөйлемдердің, ұйқастардың жиі кездесетінін көруге болады.

4. Бірнеше өнердің бірлесіп келуі яғни ақын, күйші, әнші шығарманы айту кезінде домбыра мен болсын қобызбен болсын бір сарынға салып айтуы.

Қазақ халқының ерте заманда жасаған мәдени мұрасының бір түрі-халықтың ауыз әдебиеті. Жазу-сызу болмаған кезеңде қазақ халқы өзінің тұрмыс тіршілігін, қоғамдық өмірін, шаруашылығын, кәсібін өлең шумақтары арқылы, мақал-мәтелдер, жаңылтпаштар, аңыздар ойлап шығарған және оларды ауызекі күйінде тудырған. Ауыз әдебиеті фольклор деп те аталады. Ағылшын сөзі халық даналығы деген мағына береді.

Қазақ ауыз әдебиетіндегі ертегілерді оқыту

Халық ертегілерінің бала дүниетанымын қалыптастырудағы маңызы аса зор. Қазақ фольклорындағы ертеден келе жатқан көне жанрлардың бірі ертегілер. Ол ұрпақтан ұрпаққа ауызша тараған мол мұра. Ертегінің қай түрін алсақта ол баланың қиял ұшқырлығын күшейтеді, мінез-құлқын, ерік-жігерін қалыптастырады. Сондықтан ертегіні оқытуда оның жанрлық ерекшелігін ескеріп, тәрбиелік мақсатына айрықша көңіл бөлгеніміз жөн. Бүгінгі күнгі оқытуға қойылып отырған талаптардың бірі -өмір шындығын балаларға халық ауызекі шығармашылығы арқылы көрсету, оның негізінде балалардың ой-өрісін, қиялын, эстетикалық және адамгершілік сезімдерін дамыта отырып, халық шығармашылығына деген қызығушылықтарын арттыру.

Халық ертегілерінің таңдаулы үлгілері ғасырлар бойы жасалған халық шығармашылығы болғандықтан оның ішінен көркем тіл де, терең ой да, тамаша үздік кейіпкерлер де табылады. Оның осы сияқты аса жоғары идеялық көркем қасиетін балалардың санасына жеткізу үшін бұлардың да өзіне лайық оқып, үйрену жолдары, әдіс амалдары бар.

Ертегі бала ойында сақталу үшін түрлі әдіс-тәсілдер арқылы жүргізуге болады:

1. Ертегі оқу . Мұнда сол ертегі кейіпкерлерінің бейнесіне еніп соның көңіл күйін образ арқылы бейнелеп беру.

2. Пантомима ойыны . Ешқандай сөз айтпай сол кейіпкерлердің қимылдарын көрсету.

3. Суретпен жұмыс . Әртүрлі жәндіктер бейнеленген суреттер немесе бір ертегідегі барлық қимылдарды суреттер арқылы көрсету.

5-сынып. Қырық өтірік ертегісі

«Автор орындығы» әдісі бойынша ертегінің мазмұнын сұрау.

2. Салыстыру. «ВЕНН диаграммасы»

Тазша бала ерекшелігі

Ұқсастығы

Аяз би ерекшелігі

Тазша бала ерекшелігі: -Тазша өзі қырық өтірік әңгіме, өлең шығарды .

Ұқсастығы: Екеуі де хан бұйрығын орындады

Аяз би ерекшелігі: -Ханның сұрақтарына тапқырлықпен жауап берді

Тазша бала ерекшелігі: -Хан алдына өзі келді.

Ұқсастығы: Екеуі де тапқыр

Аяз би ерекшелігі: Ханның алдына уәзірлері әкелді

Тазша бала ерекшелігі: -Қиялшыл

Ұқсастығы: Екеуі де ақылды

Аяз би ерекшелігі: сыншы

Тазша бала ерекшелігі:

Ұқсастығы: шешен

Аяз би ерекшелігі:

Тазша бала ерекшелігі:

Ұқсастығы: батыл

Аяз би ерекшелігі:

3. Ертегі желісі бойынша сурет салғызу

1-сурет. Инеліктерге жүк артып көшіп бара жатқан көрініс

2-сурет. Шегіркенің мұртына атты арқандау

3-сурет. Ақсақ қоңызға отырып, қоянды қуған адамның суреті.

Аңыз әңгімелер -халық ауыз әдебиетінің жанры. Оқиғасы шындық өмірден алынғанымен, ауызша ауызша айтылып таралғандықтан, фольклорлық сапалармен толыққан көркем шығарма. Қазақ аңыздарын Қорқыт, Асанқайғы, Алдар Көсе сияқты тарихи адамдар туралы аңыздар мен күй аңыздары деп екі түрге бөлген.

Фольклорлық прозаның басқа жанрларына қарағанда, аңыздың танымдық қызыметі айқынырақ, ол елдің өткен тарихынан, өмірінен мағлұмат береді, яғни аңыз оқушылардың білімін кеңейтеді. Мектеп бағдарламасында 5 және 6 сыныптарда аңыз әңгімелердің бірнеше сипаты берілген. Осы аңыз әңгімелерді оқытуда олардың шығуна және тарихпен байланысына аса мән берген дұрыс. Оқушыларды оқытқан кезде қызық әрі шынайы болған оқиға деп таныстырып сол аңыз әңгімеге сендіре білу түрлі әдіс-тәсілдер арқылы оқыту мұғалімнің шеберлігіне байланысты.

5-сынып « Ақсақ құлан, Жошы хан» аңыз әңгімесі

Негізгі кейіпкерлер кімдер?

Қай кейіпкер ұнайды

Егер автор болсаң осы әңгімені қалай аяқтар едің?

Аңыз әңгімеде нені айтқысы келген?

Негізгі кейіпкерлер кімдер?:

Қай кейіпкер ұнайды:

Егер автор болсаң осы әңгімені қалай аяқтар едің?:

Аңыз әңгімеде нені айтқысы келген?:

2. Оқиға кейіпкерлеріне мінездеме беру

Оқиғаның кейіпкері

Іс-әрекеті