Ойлаудың философиялық түрі - сын және күмәндау

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Алматы Технологиялық Университеті

ОБӨЖ 1. Ойлаудың философиялық түрі - сын және күмәндау ретінде

Орындаған: Серібай Н.
Тексерген: Киекенова Б.

Алматы, 2022

Ойлаудың философиялық түрі - сын және күмәндау ретінде
Философия - ақыл-ой мәдениеті
Философия ойлау мектебі ретінде әрекет етеді. XVII ғасырдағы ағылшын философы Томас Гоббс: Философия сенің ойлауыңның жемісі болып табылады... және сенің өзіңде өмір сүреді деген тұжырымды бекерден-бекер жасамаған. Ол іштей әркімге тән. Өйткені жұмыр басты пенденің ешқайсысында өмірдің, азаттықтың әділеттілік пен мәңгіліктің мәні, мағынасы туралы ойлану құқығынан айыра алмайсың. Адамның ақыл-ой мәдениетінің негізінде нақ осы пайымдау жатыр.Ұғымдар, категориялар мен ұстанымдарды пайдалана білу өнері - туа біткен қасиет емес. Сондай-ақ ол тек қана ойшылдардың артықшылығы және үлесі болып табылмайды, өйткені білімді, білімсіз, ақылды және ақымақ, жас және кемелденген адамның бәрі әр нәрсеге баға береді, ойланады. Алайда пайымдаулар мен дәлелдердің дәйектілігі, ақиқатты іздестірудегі дұрыс әдіс әркімге беріле бермейді. Бұл жерде логикалық ойлауға басымдылық берілгені жөн. Бұл, өз кезегінде, ойлау мектебі ретіндегі философияның алдыңғы дәрежелі рөлін растайды.Мәселе философияның зерделеу объектісі нақтылы зат емес, зат туралы ойлау, ұғымдар, пайымдар, ой қорытымдар және т.б. формасындағы (ал бұлардың көмегімен жекенің ғана емес, жекедегі жалпының да қасиеттері бейнеленеді) ойлау қызметінің заңдары екендігінде. Табиғаттың қоғамның және ойлаудың дамуының жалпы заңдары философияның пәні болып табылады.Ақыл немесе зият (интеллект) (лат. Intellectus) сөзі - зерделеу, түсіну, танып білу, пайымдау дегенді білдіреді. Бұл - сананың рационалды (пайымды және зерделі) ойлауға қабілеттілігін анықтайтын құрылымы. Ойлау адам санасының объективті дүниені ұғымдар, пайымдар, теориялар және т.б. арқылы бейнелеумен, әлдебір міндеттерді шешумен, шындықты тануды жалпылаумен және тәсілдеуімен байланысқан белсенді әрекеті болып табылады.Ойлау үдерісінің нәтижесі әрдайым қандай да бір ой болып табылады. Мәнді іздестірудің ерекше саласы ретінде философия ой формасында әрекет етеді. Ол ұғымдар мен категориялардағы таным болып табылады. Категориялар - бұл жалпыға ортақтық және қажеттілік мәртебесін иеленетін барынша жалпы ұғымдар. Ұғымдарды философиялық-логикалық қолдану қажетті байланыстар мен себептерге тәуелділікті анықтауға, кездейсоқтыққа толы өмірлік әсерлерді ретке келтіруге әкеледі.Ойлаудың жоғары мәдениетін қалыптастырудың маңызлдылығы өте зор. Сыни жағдайларда ой мектебінің жоқтығы байбалам салудың талдаушылықты, жек-көрініштің ізгі ойды жеңумен мәндес болады. Философиялық дайындықтың жоқтығы яғни ойлаудың дәріптелген формаларының жоқтығы зияны бастан асатын ойсыздықтың, пайдакүнемдіктің, қарабайырлықтың, түсінбеушіліктің өрістеуіне әкеп соғады.Біздің уақытта да, яғни ғылымды көп қажетсінетін өндірістер және жоғары технологиялар дәуірінде де философ Эпикурдың: Әзірше жас болып тұрғаныңда, ешкімде философиямен айналысуды кейінге қалдырмасын деген сөзі өзекті болып табылады.
Сыни ойлау
Қоғам дамуының әрбір кезеңінде адамдардың ақыл ойы мен көзқарасы өзгеріп отыратыны - заңды құбылыс. Қоғамдық қарым - қатынастардың өзгеруі, жаңа білімнің жинақталуы, өндірістің жетілдіруі, әлеуметтік прогресс педагог қызметінің мазмұндық сипатына да тікелей ықпал етеді. Заман талабына сай қазіргі білім беру үрдісінде түбірлі өзгерістер болып жатқаны белгілі. Дәстүрлі біліміміз оқушылардың дамуына көп мүмкіндік бермейді. Сондықтан білім беруде жаңашылдық қажет. Осы жаңашылдықты енгізу үшін мұғалім кәсіби білікті маман болу керек. Оқытудағы Кембридж тәсілінің білім беру жүйесі педагог қауымға осы оқыту бағдарламасын жан - жақты қарастыратын маңызды міндеттер мен үлкен жауапкершілікті жүктейді. Сыни тұрғыдан ойлау Бағдарламаның өн бойында екі мағынада қарастырылады: оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауын дамыту және мұғалімдердің сыни тұрғыдан ойлауын дамыту. Бағдарлама өзара байланысты бұл үдерістердің екеуін де дамытуды қарастырады. Сыни тұрғыдан ойлау - Қазақстандағы білім беруді дамыту үшін маңызды болып табылатын қазіргі ең басты педагогикалық түсінік. Сыни тұрғыдан ойлау үлкен мүмкіндіктер береді. Сыни ойлау жаңа идеялар тексеріліп, бағаланып, дамытылған және қолданылған кезде пайда болады.
Қазіргі білім беру саласында болып жатқан кең шеңбердегі өзгерістер мұғалімдерге үлкен міндет артады. Мұғалімдерді толғандыратын негізгі мәселе: оқушыларды қалай біз өзгермелі өмірге дайындай аламыз. Ол үшін еркін, өзіндік ой-пікірі бар, сенімді, сыни пікір - көзқарастары дамыған тұлғаны қалыптастыру керекпіз. Ал оқушылар үшін басты мәселе - сыни тұрғыдан ойлауды үйрену, яғни оқушы жаңа ақпаратты қабылдап, оны саналы түрде зерттеп, сын елегінен өткізуі қажет. Оқушылар ақпаратты және идеяларды өз бетімен түсініп қабылдап қоймай, өзіне пайдалысын алу керек. Сыни тұрғыдан ойлау- Қазақстандағы білім беруді дамыту үшін маңызды болып табылатын қазіргі ең басты педагогикалық түсінік. Сыни тұрғыдан ойлау көбінесе қарсы пікір айтуға, баламалы шешімдерді қабылдауға, ойлау және іс-әрекетімізге жаңа немесе түрлендірілген тәсілдерді енгізуге дайын болуға, ұйымдастырылған қоғамдық әрекеттерге және басқаларды сыни тұрғыдан ойлауға баулуды білдіреді. Сыни тұрғыдан ойлауды үйрету маңызды болғандықтан оны жүйелі түрде жаттықтырып отыру керек. Сыни тұрғыдан ойлау дағдыларын дамыту - күрделі міндет, көбінесе дамыту мұғалімнің қойған сұрақтарына да байланысты болады. Сұрақ қою маңызды дағдылардың бірі болып табылады, себебі сұрақ дұрыс қойылған жағдайда сабақ берудің тиімді құралына айналады және де оқушылардың оқуына қолдау көрсетіп, оны жақсарта және кеңейте алады. Сондықтан сын тұрғысынан ойлауды дамытуда сұрақтардың маңызы ерекше.Оқушылардың тақырыпты түсінуіне қол жеткізу үшін мұғалімдер қолданатын сұрақтардың екі түрі: төмен дәрежелі және жоғары дәрежелі сұрақтар кең қолданылады. Оқушылардың жауап беретін сұрақтары бір немесе екі сөзбен шектелсе, ондай сұрақтар төмен дәрежелі сұрақтар болып табылады. Төмен дәрежелі сұрақтарды жабық, жай, деп те атайды. Мысалы, Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясында бұндай сұрақтар жіңішке деп беріледі. Жай сұрақтар нақты ақпараттарды қажет ететін сұрақтар болып табылады, көбінесе жаттап еске сақтауды талап етеді. Төмен дәрежелі сұрақтар ешқандай ойды топтастыра алмайды, толғаныс тудыра алмайды. Ондай сұрақтарға жауап беру үшін тақырыпты түсіну жеткілікті. Оқушылар жай сұрақтарға жауап бергенде нақты ақпараттарды қолданады, ал сол ақпараттарға қатысты негізгі идеяның, сол фактілердің шығу себептерін түсіндірмейді және түсінбеуі де мүмкін. Себебі берілген фактілерді жаттап алып-ақ, жауап бере алады. Оқушылардың ойлауын шектеп, жатқа айтуға бағытталған сұрақтар оқушылардың ойлауын дамытпайды. Сонымен қатар, жай сұрақтар оқушылардың әңгімелесуіне, яғни диалог құруына мүмкіндік бермейді, мәнерлі сөйлеуін шектейді, қысқа ғана жауап беруге баулиды, сол себептен шығармашылығы да дамымайды. Біздер, мұғалімдер, қашан да жай сұрақтарды қоюға әуесқоймыз. Ойыма менің мына оқығаным түсіп отыр. Джон Дьюи сыныпқа - Жерде шұңқыр қазсаңыз не табасыз? деген сұрақ қойғанда, сыныптағы бірде-бір оқушы жауап бере алмады. Сұрақты қанша рет қойса да, бұл сұраққа жауап ала алмады. Сонда сол сыныпқа сабақ беретін мұғалім: Сіз сұрақты дұрыс қойған жоқсыз, деп Дж. Дьюге реңіш білдірді. Сыныпқа қарап мұғалім: Жердің кіндігі (ортаңғы нүктесі) қандай формада қалыпта? деген сауал қойғанда, сынып жаппай Біртекті құрылым (сплав), деп жауап берді. Көп жағдайда қазіргі таңда осындай мысалдар біздің мектептерде жиі көрініс алады.
Сыни ойлаудың тұлға дамуындағы ролі
Қазіргі заманғы әлем -- әр тұлға үшін белгілі бір орынды алатын динамикалық дамып келе жатқан жүйе екенін ғылымдарда, ғалымдарда растайды. Жеке тұлға ретінде өмірде кәсіби және жеке, шығармашыл және барлық бағытта табысты болу үшін үнемі дамып, жетілуіміз керек.Сыни ойлау дағдылары мен қабілеттерінсіз, бұл мүмкін емес. Ойлау қабілеті жақсы дамыған адам күрделі мәселелер мен проблемаларды тудырады, оларды анық және айқын тұжырымдайды; ақпаратты тиімді жинау үшін дерексіз идеяларды қолданады; ақылға қонымды қорытындылар мен шешімдерге, оларды критерийлер мен стандарттарға сәйкес тексеруге; альтернативті ойлау жүйелері шегінде ашық ойлана отырып, олардың жорамалдарын, қатысуын және практикалық сәйкестігін мойындайды, шешімдер қабылдағанда басқалармен тиімді қарым-қатынас жасайды. Сын тұрғысынан ойлау адамның даму кезеңдерінде әрқашан сабақтасып дамып отырады, бірақ оның дұрыс қалыптасуы үшін адамның жеке тұлға болып қалыптасу кезеңінде уақыт бөлген маңызды пайымдаулар бар. Cын тұрғысынан ойлау дағдылары мен қабілеттерін қалыптастыру қазіргі қоғамда жиі кездеседі, алайда бұл адам жеке тұлға болу кезеңінде, өмірлік позицияны қалыптастырып, білім алуда ерекше рөл атқарады. Д.Халперндың айтуынша, болашаққа арналған білім екі абайсыз қағидаттарға негізделуі керек: ақпараттың қарқынды дамып келе жатқандығын тез тауып, ақиқатты тауып, оны түсіну және қолдану қабілеті Студенттер дамудың жаңа сатысына көшкен кезде, университеттік білім беру сатысында, сыни ойлау қабілеті белсенді түрде қалыптасады. Жоғарыда айтылған мәлімдемеге келіспеу мүмкін емес, себебі қазіргі заманғы жоғары білім жүйесі және бүкіл оқу процесі елеулі өзгерістерге ұшырауды. Егер бұрын аудиториядағы жетекші рөл мұғалімге ие болса, негізгі ақпарат көзі бола тұра, студенттердің әрекеттерінің үйлестірушісі, қазіргі уақытта бакалавриат жүйесіне көшуіне байланысты оқушыларға оқулықтарды таңдауда, ақпарат іздеуде және оларды өңдеу жолдарында үлкен еркіндік беріледі. Дәл осы жағдайда сыни ойлау дағдыларына ие болу қажет, бұл не болып жатқанына мұқият қарау дегенді білдіреді. Сыни тұрғыдан ойлау қабілеті бар студент ақпараттық хабарламаны түсіндіру мен бағалаудың әртүрлі әдістеріне ие, ондағы құрылымдардың қайшылықтары мен түрлерін айқындауға, өздерінің көзқарастарын дәлелдеуге, логикаға ғана емес, сонымен қатар әңгімелесушінің көзқарасына сүйенуге қабілетті. Мұндай студент ақпараттың әртүрлілігімен жұмыс істеуге сенімді, түрлі ресурстарды тиімді пайдалана алады. Мәндер деңгейінде сыни тұрғыдан ойлау қабілетті студент ақпараттық кеңістіктермен өзара әрекеттесе алады, қоршаған әлемнің көп полярлықты түбегейлі қабылдай алады, жалпыға ортақ адами құндылықтар шеңберінде түрлі көзқарастардың өмір сүру мүмкіндігін растайды және қабылдайды.

Тұлғаның сыни ойлауының қалыптасу деңгейлері

Бастапқы деңгей:
− өз көзқарасы мен ұстанымын жан-жақты тұрғыдан қалыптастыра алмайды,
− өз ұстанымын толық дәлелдей алмайды, оның артықшылықтарын толық көрсетпейді,
− жан-жақты салыстырмайды,
− ұтымды мысалдар келтірмейді,
− себеп-салдарын дәлелді түрде келтіре алмайды,
− талдау мен синтездеуді толық жасамайды,
− жан-жақты баға бере алмайды.

Орта деңгей:
− ойлау қадамдарын ретімен қолданады,
− өз көзқарасы мен ұстанымын қалыптастырғанымен оларды ұтымды түрде дәлелдей алмайды,
− өз ұстанымдарын өзгелермен салыстырады, оның артықшылығы мен кемшіліктерін ажыратады,
− өзіне айтылған сынды сабырмен қабылдай алмайды,
− өзге ұстанымдарды жан-жақты талдамайды, олардың олқылықтарын ажырата алмайды,
− өзге ұстанымдарды өз мақсатында пайдалана алмайды,
− өз ұстанымын икемді түрде өзгерте алмайды.

Жоғары деңгей:
− негізгі ойлау қадамдарын ретімен, логикалы түрде және тереңінен қолданады,
− өз көзқарасы мен ұстанымдарын ұтымды түрде дәлелдей алады,
− өзіне өзі нақты баға бере алады,
− өзге пікірлерді бағалай біледі,
− ұсыныстар мен гипотезалар жасай біледі,
− айтылған сынға байыппен қарайды: өз ұстанымдарын икемді түрде өзгерте алады,
− өз жұмысын жақсарту жолдарын іздестіреді.

Пайдаланылған әдебиеттер:
Мерзлякова Т. Ю. Критическое мышление. Что это? -- Режим доступа: URL:http:festival.1september.rua rticles415219.
Халперн Д. Психология критического мышления, СПб, 2000 - 512 с.
Robert H. Ennis Critical Thinking Dispositions: Their Nature and Assessability. Informal Logic Vol. 18, Nos. 2&3(1996): 165 - 182, стр. 166.
Клустер Д. Что такое критическое мышление. -- М.: ЦГЛ, 2005.
Әлімов А. Сыни ойлау туралы.- Алматы,2016ж.
Алматы Технологиялық Университеті

ОБӨЖ 2. Философияның адам және қоғам өміріндегі рөлі

Орындаған: Серікбай Н.
Тексерген: Киекенова Б.

Алматы, 2022
Философияның адам және қоғам өміріндегі рөлі

Б.з.д. 800 және 200 жылдар аралығында тарихтағы ең шұғыл бетбұрыс жасалды. Бұл уақыт ішінде философияда көптеген жаңалықтар ашылды. Нақ осы кезеңде Қытайда Конфуций, Лао-цзы, Мо-цзы сияқты ойшылдар өмір сүрді және Қытай философиясының барлық бағыттары пайда болды. Үндістанда Упанишадтар дүниеге келіп, Будда өмір сүрді. Персияда (Иранда) Заратустра қайырымдылық пен зұлымдық арасындағы күреске толы дүние туралы үйретті; Грекияда - бұл Гомердің, философтар - Парменид, Гераклит, Платонның, драматургтер - Эсхил, Еврипид пен Софоклдің, тарихшы Фукидид пен механик Архимедтің дәуірлеген уақыты болды.
Бұл есімдермен байланыстының бәрі аздаған жүзжылдықтар ішінде бір мезгілде дерлік Қытайда, Үндістан мен Батыс Еуропаның оңтүстігінде бір-біріне тәуелсіз дүниеге келді және қалыптасты. ХХ ғасырдағы неміс философы К.Ясперс нақ осы уақытты белдеулік уақыт деп атады. Бұл дәуірде аталған үш мәдениетте туындаған жаңалық - адам тұтас болмысты, өзін-өзі және өз шекарасын танып біледі дегенге келіп тоғысады. Оның алдынан әлемнің тереңдігі мен маңыздылығы ашылды. Адам дүние мен өзін жеке проблема ретінде ой елегінен өткізе бастады. Ол түбегейлі мәселелер қояды, осы мәселеге түсіністікпен қарап, одан құтылу жолдарын іздейді. Бұл ретте өз шекараларын сезіне отырып, ол алдына жоғары мақсаттар қоятын деңгейге көтерілді және өзіндік сананың тереңдігіндегі абсолюттілікті де танып білді. Философия дәл осылайша адамзаттың өзін-өзі танып білуінің нәтижесінде жарыққа шықты.
Философия сөзі ежелгі грек тілінен аударғанда даналыққа құштарлық (phileo - сүю, құштарлық, sophia - даналық) дегенді білдіреді. Философия сөзін бірінші болып қолданған ежелгі грек математигі және ойшылы Пифагор болды. Аңыз бойынша ежелгі грек қалалары билеушілерінің бірі одан өзінің кім екендігін сұраған кезде, Пифагор: Философ деп жауап берген екен. Билеушіге бұл сөз беймәлім еді, Пифагор оны былайша түсіндірді: Өмір олимпиядалық ойындарға ұқсас: біреулер оған жарысу үшін, басқалары сауда жасау үшін, ал ең бақыттылары көру үшін келеді. Өмірде де солай - біреулер даңқ пен байлыққа деген ашкөздікпен дүниеге келеді, ал философтар болса тек бір ғана ақиқат үшін жаралған. Осыдан философтың даңқ пен байлықты ойламайтындығы, бірақ заттар табиғатын (мәнін) зерделейтіні және аңдайтыны келіп шығады. Бастапқыда философилық даналық дәстүрлі өмір салты, нормалар мен ұғымдар ретінде көрініс береді. Философияның алғашқы өскіндері әдеттегі, дәстүрлі патриархалдық қағидалардың әділеттігі мен шынайылығына күмән келтіру негізінде өніп шықты. Тұтастай алғанда, философия ережелері мен әдістері енді табиғи және әлеуметтік шындықты түсіндіру үшін жеткіліксіз болып табылатын мифологиялық - діни сананың дағдарысы кезеңінде пайда болды. Бұл кезде ақиқатты жалпы қабылданғаннан, шынайыны көзге ұрынатыннан бөліп алу, сондай-ақ жаңа өмірлік бағдарлар құру қажеттілігі туындады. Бұл міндеттерді шешуге әрекеттену философияны дүние мен адам туралы еркін, сыни тұрғыдан, зерделі ойлау ретінде дамытуға әкеледі. Алғашқы ұлы философтар бұдан 2,5 мыңдай жыл бұрын өмір сүрді. Жалпы адамзаттың әртүрлі дәуірлерінде философия сөзіне бірыңғай мағына берілген емес. Алайда бұл сөздің шығу тегінің өзі барлық шынайы философияның нақты белгілерін сәтті бейнелеп тұрғандығын мойындаған жөн. Ежелгі Шығыста дана-философты ақиқат пен мәңгіліктің үйлесімін зерделейтін адам ретінде түсінді. Бұл жерде даналықты барлығынан бас тарту ретінде қабылдаудың дәстүрлі түсінігі дамыды. Ерекше жаратылған адам ретінде дана дүниеге тиесілі емес және тіршілік күйбеңінен тым қашық деген пікір басым болды. Дана байсалды және алаңсыз, өйткені дүниедегі қандай нәрсе болса да, оны алаңдата алмайды.
Ежелгі грек философиясында даналық түсінігмен білім мен мінез құлықтың ең жоғарғы мұраты байланыстрылды. Ол адамды мәңгілік пен шексіздікті ақылмен ұғынуға, толып жатқан сан алуан өтпелі құбылыстарды шыдамдылықпен қабылдауға үйретеді. Нақ сол өмірді лайықты және бағалы етеді. Даналыққа ұмтылушы адам әрқашан заттар табиғатымен келісімді түрде әрекет етуі тиіс. Сондықтан да білімнің бәрі даналық емес, Гераклит әділ атап көрсеткендей көп білім ақылға үйретпейді, даналықты арттырмайды.
Ұлы Аристотель бізге дана түсінігін ұғына білуіміз үшін көптеген өсиеттерін қалдырды. Біріншіден, дананың, жеке алып қарағанда, әрбір зат туралы білімі жоқ болса да, біз ол туралы мүмкіндігінше көп біледі деп ұйғарым жасаймыз. Екіншіден, біз адам үшін қиын және қол жеткізу оңай емес нәрсені танып білуге қабілетті адамды дана деп есептейміз. Үшіншіден, біз барлық ғылымда себептерді айқындауды үйретуге неғұрлым қабілетті және неғұрлым дәлдік танытатын адамды дана деп есептейміз. Төртіншіден, ғылымдар арасында көмекші ретінде көп мөлшерде үстемдік ететіндеріне қарағанда, өзі және таным үшін қалаулы болатындары көп мөлшерде дана болады. Аристотельдің пікірінше, дана адам рақаттануды емес, азапты болдырмау жолын іздеуі тиіс. Жаңа уақытта француз философы және ғалымы Рене Декарт мынаны атап көрсетті: Даналық ретінде істеріндегі ізгі зерделілік қана емес, сондай-ақ адам танып біле алатынның бәрін жете білу түсініледі. Бұл білім өмірдің өзін бағыттайды, денсаулықты сақтауға, сондай-ақ барлық ғылымдардағы жаңалықтарға қызмет етеді. Декарт даналықтың бірнеше баспалдағын ажыратуды ұсынды. Бірінші баспалдақ ойлап-толғанусыз-ақ меңгерілуі мүмкін айқын ұғымдарды пайдалана білушіліктен көрінеді. Екіншісі сезімдік тәжірибе мәліметтерін қамтиды. Үшіншісі бізді басқа адамдармен қарым-қатынас жасау неге үйрететіндігін есепке алумен көрініс береді. Төртінші баспалдақ жақсы өсиеттері бар кітаптарды оқу негізінде игерілетін біліммен байланысты болады. Даналықтың ең жоғары тұрған бесінші баспалдағы алғашқы себептер мен ақиқаттық бастамаларды іздестіруге бастайды. Даналықта адам өмірінің жоғары игілігі көрініс табады. Философия бұған дейін беймәлім болып келген ақиқатты табуда бастан өткізетін әдеттен тыс рақаттануға жетелейді.
Осылайша терминнің этимологиялық мәніне сәйкес философия даналыққа құштарлық немесе даналықты сүю болып табылады. Бұл тұрғыдан алып қарағанда, философияның мәні адамның жетілдірілген білімге деген мәңгі қажетсінуін қанағаттандырудан құралады, мұндай білім даналдық болып табылады. Сонымен даналық дегеніміз - терең ойлылық, қолжетімдігі қиын нәрсені танып білу, өмір тіршілігінің жаңа бағдарларын дайындау, оның басты құндылықтарын анықтау шеберлігі.
Бұған қоса философия дегеніміз осы түсінікке сәйкес, даналықтың өзі емес, тек қана даналықты іздеу, оған ұмтылу ғана болып табылады, мұны құштарлық күшінің мағынасында сүйіспеншілікке теңеуге болады.

Алматы Технология Университеті

ОБӨЖ 3. Фәлсафа дәстүріндегі рух ұғымы

Орындаған: Серікбай Н.
Тексерген: Киекенова Б.

Алматы, 2022
Фәлсафа дәстүріндегі рух ұғымы
Ислам философиясы -- орта ғ-ларда мұсылман дінін қабылдап, араб тілін қолданған Шығыс халықтары ойшылдарының философиялық ілімдерінің жүйесі. А. ф-ның шығу тарихы мутазилиттер ("ерекшеленушілер") қызметімен байланысты. 9 ғ-да арабтар антикалық дәуірдегі жаратылыстану және филос. ілімдеріне қатысты мұралармен кеңінен таныса бастайды. Басты назарда Аристотель филос-сы болды. А. ф. кейде мұсылман филос-сы немесе араб тіліндегі филос. деп те аталады. Себебі, бұл ұғымға арабтардан өзге парсы, түркі т.б. халықтар өкілдерінің филос. көзқарастары да енеді. Мыс., түркі жұртының ғұламасы Әбу Насыр әл-Фараби, парсылық ибн Сина -- оқулықтарда "араб философтары" болып аталады. Сондықтан бұлардың бәрінің басын қосып айтқанда "араб философиясы" деуден гөрі "араб тіліндегі философия" деген шындыққа сыйымды. Осы тұрғыдан қарастырсақ, 10-13 ғ-ларда араб тіліндегі филос-ның мынадай бағыттары болған: 1). Шығыс перипатетизмі; 2). "Таза ағайындар" ілімі; 3). Сопылық ілім; 4). Мұсылман философиясы. Шығыс перипатетизмі Аристотель еңбектерін насихаттап, талқылау жасаған филос. мектеп. Мұның басында әл-Кинди (9 ғ.), әл-Фараби, ибн Сина, ибн Бадж, ибн Туфейль және ибн Рушд (Аверроэс) тұр. "Таза ағайындар" ілімі -- оқу жүйесіне арнап жазылған 51 томдық энциклопед. еңбекте жинақталған. Бұл алғаш рет ғылым түрлерін жүйелеу әрі оны оқыту мәселесіне арналған. Сопылық ілім -- Шығыста кеңінен дамыған ілім. Бұл бағыттың аса көрнекті өкілдері: Иасауи, Ибн Араби т.б. Мұсылман философиясының аса көрнекті өкілі -- әл- Ғазали. Ол әл-Фараби, ибн Сина сияқты ғалымдармен болмыс туралы бел шешіп айтысқа түскен. Сопылық ілім мен мұсылман философиясының ұқсастықтары көп.Араб тіліндегі философияны ғылымда "фәлсафа" деп те атайды. Бұл, әсіресе, Шығыс перипатиктеріне тән. Фәлсафа тарихы әл-Киндиден басталып, ибн Рушдпен аяқталады. Фәлсафаның филос-дан өзгешелігі -- ол Платон, Аристотель еңбектерін мұсылмандық негізінде зерттей отырып, жоғарыда аталған ойшылдар ойлаудың ерекше жүйесін жасаған. Бұл грек филос-сын тек қайталау немесе оған еліктеу емес, филос-ның ерекше тарихи типі. Араб тіліндегі филос-ның тарихи маңызы -- Ф.Бэконнон (1561 -- 1626) Спинозаға (1632 -- 1677) дейінгі мерзімді қамтитын Жаңа заман филос-сы көтерген басты-басты мәселелерді шығыс перипатетиктері мен мұсылман дін танушылары өз кездерінде-ақ күн тәртібіне қойған. Фәлсафа мен Батыс философиясы арасындағы сабақтастық схоластар (қ. Схолостика) мен Сигер Брабантский, Роджер Бэкон еңбектерінен айқын аңғарылады.А. ф-ның тарихи кезеңдері немесе оның орталықтары өзгеріп тұрған. 9-10 ғ-да А. ф. орталығы Халифатта болса, саяси себептерге байланысты 10-11 ғ-да ол Орта Азия мен Иранға ауысқан. Бұхара, Самарқанд, Мерв, Нишапур, Исфаһан, Рей, Хамадон, Отырар сияқты қ-ларда ғылым, білім өріс алды. А.ф-ның 3-орталығы мұсылмандық Батысқа (Испанияға) ауысты. Осыдан әрі қарай А.ф-сы тұтастығынан айрылып, ұлттық сипаттарға ие бола бастады. Бұл тұста тек Мағриб ойшылы ибн Халдун (1332 -- 1406) есімін ғана атаймыз. Араб тіліндегі философия түркі жұртында кеңінен өріс алды. Түркістан сопылық ілім орталығына айналды.
Әбу Әли Хусейн ибн Абдуллах ибн аль-Хасан ибн Әли ибн Сина (парсы: ابو علی حسین بن عبدالله بن سینا‎), батыс елдерінде Авиценна атымен белгілі - ғалым, пәлсапашы, астроном. Толық аты-жөні Абу Али Хусейн ибн Абдаллах Ибн Сина, еуропалық дәстүр бойынша ол Авиценна деген атпен мәлім. Ибн Сина өзінен кейін зор шығармашылық мұра қалдырып кетті: ертедегі деректерге қарасақ, ол 456-ға жуық еңбек жазды, бірақ бізге дейін оның 240 кітабы ғана жетті, ол еңбектер поэзия мен философиядан бастап, геология және астрономиямен аяқталып, білімнің барлық саласына арналған. Үлкен атаққа Ибн Сина дәрігер, ғалым және фармацепт ретінде ие болды. Ол бар болғаны 57 жыл өмір сүрсе де (980-1037), оның өмірі мен дарыны осы уақытқа дейін аңызға айналып келеді.
Ортағасыр дәстүріндегі рух пен жанның теологиялық түсінігі қалыптасқан. Рух -
құдайлы бастама, жан - жеке сана, дене - табиғи бастама ретінде түсіндіріледі.
Танымдық тұрғыдан қарағанда, сана - дүниені бейнелеудің ең биіе, тек адамға тән
идеалдық формасы. Сана белгісіз, ғайыптан пайда болған, дайын күйінде біздің миымызға енген құбылыс емес. Іштен де тумайды.

Әрине, адам бойында атадан балаға көшетін кейбір нәсілдік бейімділік, қабілет те болады. Оның дамуы да түрлі жағдайларға байланысты. Бірақ сана ондай қабілет емес. Сана адам миына байланысты пайда болады.

Алматы Технология Университеті

ОБӨЖ 4. М. Хайдеггер онтологиясының негізгі ұғымдары

Орындаған: Серікбай Н.
Тексерген: Киекенова Б.

Алматы, 2022

М. Хайдеггер онтологиясының негізгі ұғымдары

Алматы Технология Университеті

ОБӨЖ 5. Философиялық концепциялардағы білім мәнінің анықталуы

Алматы, 2022
Философиялық концепциялардағы білім мәнінің анықталуы
Болмыстың мәні туралы сұрақ туғызатын көптеген тұжырымдамалар бар, бірақ олардың ішіндегі ең әйгілі үшеуі ерекшеленеді.
Біріншісі-өзін-өзі тану үшін өмір сүру, екіншісі-әлеуметтік қызмет үшін болу, ақырында, үшіншісі-рухты жақсарту үшін болу. Екінші тұжырымдаманың адамзат өмірінің нақты шексіздігін (рухани тұрғыдан) анықтайтыны анық, ол негізінен гуманистердің басқалардың пайдасына болмыс туралы ойларын көрсетеді. Бірінші тұжырымдаманың қайда апаратыны белгісіз, өйткені толық өзін-өзі тану арқылы тек адамзат прогрессінің қарқындары артып келеді, дегенмен, мүмкін, бұл өмірдің қандай да бір экстремалды нүктесіне апаратын ең қысқа жол ретінде қарастырылуы мүмкін. нирвана деп санауға болады. Бірақ, бәлкім, нирвана күйін үшінші түсінікке жатқызуға болады - рухты жақсарту үшін өмір сүру. Буддизмге сәйкес, адамға (сөздің тура мағынасында емес) жер бетінде жеті материалдық өмір берілген, ол үшін ол өзінің рухының барынша жетілуіне қол жеткізуі керек. Жеті өмірлік шеңберден өткеннен кейін адам идеалды күйден алшақ болған жағдайда төменгі материя әлеміне - жансыз табиғатқа оралады немесе басқаша жоғары астральды әлемге көтеріледі.
Адам философиялық түсінудің объектісі ретінде
Адам ұғымдары екі топқа бөлінеді: объективист, субъективист.
Объективистік концепциялар адамды ғарыштың объективті сфералары мен принциптеріне, табиғатқа, қоғамға, тарихи қажеттілікке, әлемдік ақылға немесе Құдайға тәуелді болмыс ретінде қарастырады.
Субъективистік ұғымдар адамды толығымен немесе негізінен автономды және табиғаттың объективті сфераларынан босатылған болмыс ретінде қарастырады, сондықтан әлем мен адамның тіршілігі адамның өзінен, субъективті меннен танылады. адамның ішкі жеке өмірі.
Объективистік және субъективистік тәсілдердің шегі адамның синтетикалық тұжырымдамасында жеңіледі: философиялық антропология, марксистік философия.
Философиялық антропология - адам мәселесін жан -жақты зерттеуге арналған философиялық білімнің бөлімі. Философиялық антропология термині қазіргі философиялық мектепке берілген, оның негізгі өкілдері неміс философтары М.Шелер, А.Гелен, Г.Плесснер, Э.Ротгакер және т.б.
Адамның мәні - рух пен өмірдің антропологиялық дуализмі. Тіршілік адамдарға және басқа органикалық әлемге ортақ. Органикалық әлем эволюциясы барысында психикалық принциптің қалыптасуы мен эволюциясы жүзеге асады: сезім, инстинкт, ассоциативті жады, практикалық интеллект. Демек, туылған кездегі табиғи адам, негізінен, жануарлардан ерекшеленбейді. Бірақ адам мен жануарлар әлемінің арасында маңызды айырмашылық бар - бұл айырмашылық адамда рухтың болуына байланысты. Адам рухының негізгі сипаттамасы - әлемге ашықтық, яғни адам қоршаған ортаның шектеулерін жеңеді, ашық әлемге енеді, олардың объективті болмысында объектілердің сапалы өмір сүруін жүзеге асырады. Адам рухының ең маңызды компоненттері: әлемді интеллектуалды тану қабілеті (априорлы көзқарас) және әлемге эмоционалды-сезімтал қатынас (махаббат). Адамның рухы жеке.
А.Гелен адамның биологиялық қабілетсіздігі мен жеткіліксіздігіне назар аударады (адам ағзасында ауа райынан, жаулардан қорғаныс жоқ, сезімталдықтың өткірлігі сезімталдық пен жануарлардың күшінен төмен) және аман қалу, адам әрекет етуші тіршілік иесі болуға мәжбүр болады (әрекеттерді орындау, еңбек құралдарын жасау, өз тамағын өсіру және т.б.). Адам болмысының негізгі қағидасы - ауыртпалықтан арылу принципі - бұл адамның өмір сүруін және өмір сүруін қамтамасыз ететін көмекші мәдени құралдарды жасау, өз денесінің физикалық шектеулерін жеңу процесі. Бұл процестің нәтижесі - адамның мәдени болмыс ретінде қалыптасуы, ал мәдениеттің негізі (адамның екінші табиғаты) - рухани принцип,
Г.Плесснер адам жануарлардан өзінің эксцентрлік позициясымен ерекшеленеді деп есептейді, яғни адам өзінің менін физикалық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.