Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға математиканы оқудың әдістері
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
А.Байтұрсынов атындағы Қостанай Өңірлік Университеті КЕАҚ
Арнайы білім беру кафедрасы
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға
математиканы оқудың әдістері
Пән: Арнайы педагогика
Мамандық Білім беру бағдарламасы 6В01901
Орындаған: Оспанова Ж.Қ
Жоспар
І. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3-4
ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға математиканы оқытудың даму тарихы ... ... ... ... ... ... 5-12
2.2. Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға математиканы оқытудың дайындық кезеңі... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13-19
2.3 Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға сандарды оқыту әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20-25
2.4. Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға метрикалық өлшемдер жүйесі, көбейту және бөлу кестелерін оқыту... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..26- 33
ІІІ. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34-37
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38-39
Кіріспе
Білім алуда ерекше қажеттілігі бар баланың әлеуметтік ортаға сәтті бейімделуі оның мектеп қабырғасында алған біліміне тікелей байланысты. Мектеп қабырғасында алынған білім - баланың болашақта өз орнын тауып, барлық мүмкіндіктерін жүзеге асыра алу кепілі. Адам - ойлау процесін қалыптастыру мәселесімен күнделікті, үнемі кездесіп отырады. Ойлау үрдісі адамның бар іс-әрекетін реттеуші болып табылады. Ешқандай әрекет ойлау қабілетісіз жүзеге аспайды. Сондықтан, баланың ойлау қабілетін дамытуда маңызды рөлді математика пәнді атқарады.
Математика - пәнаралық байланыс аясы кең, мектепте оқытылатын негізгі пәндердің бірі. Математика пәнін оқытуда жалпы білім беретін мектептерде қандай мақсаттар мен міндеттер қойылса, дәл сол мақсаттар мен міндеттер арнайы мектепте де қойылады. Математика бойынша бастапқы білім сын тұрғысынан ойлау қабілетін дамытады, зерттеу, қарым-қатынастың, математикалық білімді өмірде қолданудың алғашқы дағдыларын қалыптастырады. Математиканың бастапқы курсын оқып үйрене отырып, оқушылар талдау, жинақтау, жіктеу, салыстыру, себеп-салдарлық қатынастар мен заңдылықтарды анықтауды үйренеді, түрлі заттар мен қоршаған орта құбылыстарын сипаттау үшін математикалық тілдің негіздерін игереді, білім мен іс- әрекет тәсілдерін меңгереді, мұның барлығы жинақтала келе оқи білуге негіз болады. Математика пәнінің баланың тұлға ретінде қалыптасуына да зор үлесін қосады. Мәселен, білім алуда ерекше қажеттілігі бар баланы кәсіби еңбекке баулу, болашақта мамандық таңдауда да бастапқы математикалық білім қажет.
Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға математика пәнін оқытудың негізгі мақсаты - оқушылардың математикалық таным негіздерін меңгеруіне және тиісті дағдыларын қалыптастыруына мүмкіндік жасау. Осы мақсатқа сәйкес пәннің келесідей міндеттері айқындалады: логикалық ойлауды, кеңістіктік елестетуді және математикалық терминдерді пайдалану біліктілігін дамыту; геометриялық салулар мен математикалық зерттеулер жүргізу қабілеттерін дамыту; сын тұрғысынан ойлауды, шығармашылық қабі- леттерді дамыту; математиканы әлемді суреттеу, модельдеу және түсіну тәсілі ретінде қабылдау; өзінің математикалық білімі мен біліктерін басқа пәндерді меңгеруде, күнделікті өмірде қалай пайдалану керектігін түсіну; білуге құштарлық, мақсаттылық, жауапкершілік, сенімділік және тәуел- сіздік сияқты тұлғалық қасиеттерді дамыту; қарым-қатынастық және әлеуметтік дағдыларын, топпен жұмыс істеу және өз көзқарасын білдіру, басқа адамдардың пікірін құрметтеу, көшбасшылық қасиеттерін көрсету, өз жұмысын жазбаша және ауызша түрде таныстыру дағдыларын
дамыту; ақпаратты іздестіру және таңдау, өз уақытын басқару, өзін-өзі реттеу дағдыларын дамыту.
Бүгінгі таңда білім алуда ерекше қажеттілігі бар оқушыларды белгілі көлемде білім дағдыларын меңгертумен бірге табиғат, қоршаған дүние туралы түсінік беріп, ұғымын кеңейте отырып оларды шығармашылық бағытта жан-жақты үйретуде үздіксіз іздену - арнайы мектеп мұғалімдеріне қойылып отырған басты талаптардың бірі.
ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға математиканы оқытудың даму тарихы.
Отандық педагогика ғылымында арнайы мектеп қабырғасында білім алатын зияты зақымдалған балаларға математиканы оқыту әдістемесі XX ғасырдың 30-шы жылдарында қалыптаса бастады.
Ресейдегі зияты зақымдалған балаларға арналған мектебінің негізін қалаушылар А.Н. Грабаров, Е.В. Герье, Н.В. Чехов математика зияты зақымдалған балаларға есеп шығарудың тәжірибелік тәсілдерін ғана беруі тиіс деп есептеді. Ғалымдар пайымдауынша, бұл балаларды математикаға оқыту баланың жеке қасиеттерін ескеру салдарынан дараланған, оқушыларға таныс және қызықты болатын нақты мәліметтерді пайдалану арқылы жүзеге асырылады. Зияты зақымдалған балаларға арналған түзету мектебінің алғашқы қалыптасу жылдарында О. Декроли, Ж. Демор, М. Монтессори, Э. Сеген сынды прогрессивті шетелдік мамандардың оқу-әдістемелік тәжірибесі қолданылды.
Мұғалімдер мен студенттерге арналған арифметика бойынша алғашқы әдістемелік құралдарды даярлаған ғалым - Н.Ф. Кузьмина- Сыромятникова. Онда арифметиканың жалпы, сондай-ақ жеке әдісте- месінің мәселелері толық баяндалды. Н. Ф. Кузьмина-Сыромятникова түзету мектебінің жалпы міндеттеріне сүйене отырып, арифметиканы оқыту міндеттерін тұжырымдады: жалпы білім беру, тәрбиелік, практи- калық. Ол арифметиканы оқыту кезінде кӛрнекі құралдарды пайдалануды әділ насихаттап, осы оқу пәні бойынша жұмысты нақты жоспарлауға, практикалық жұмыстарды ұйымдастыруға назар аударды. Ол арифметикалық есептерді шешу әдістемесін егжей-тегжейлі әзірледі, дербес жұмыстарды ұйымдастыруға ұсыныстар берді.
Басқа жұмыстарында Н.Ф. Кузьмина-Сыромятникова ("кӛмекші мектепте арифметикалық есептерді шешу", "кӛмекші мектептің І сы- ныбында арифметиканы оқыту", "арифметиканы оқытудың пропедев- тикасы") арифметиканы оқытудың тиісті мәселелері бойынша неғұрлым толық әдістемелік ұсынымдар береді. Бұл құралдар Дефектология мамандығының студенттерін практикалық жұмысқа дайындауда, сондай- ақ арнайы мектеп мұғалімдерінің жұмысында үлкен рӛл атқарды.
40-шы жылдардың соңында 50-ші жылдардың басында математи- каның арнайы әдістемесінде зияты зақымдалған оқушыларды оқытуды жетілдіруге, арифметиканың әр түрлі бӛлімдері мен кӛрнекі геометрия- ның элементтеріне арналған эксперименттік зерттеулер пайда болды. Мәселен, зерттеулерге К.А. Михальский, М.И. Кузьмицкой, О.П. Смалю- ги, М.Н. Перова, А.А. Хилько, Р.А. Исенбаева, В.В. Г.М. Капустина, И. В. Зыкманова және т. б. арифметикалық міндеттерді шешуге оқыту әдістемесін әзірледі, құралдарда оқушылардың практикалық тәжірибесін байытуға бағытталған дайындық жаттығуларының рӛлі, салыстыру және салыстыру, дидактикалық ойындар, кӛрнекілік, тізбелік суреттер, мазмұнын жазу және міндеттерді шешудің әр түрлі нысандары, сондай-ақ міндеттердің мазмұнын нақтылауға бағытталған заттық-тәжірибелік жаттығулар көрсетілді.
Эксперименталды зерттеуге еншілес және сандық ұғымдарды қалыптастыру әдістемесі, зияты за қымдалған мектеп оқушыларын нөмірлеу және арифметикалық есептеулерге оқыту әдістемесі ұшырады. Зерттеулер сан ұғымын табысты қалыптастыру үшін зияты зақымдалған балалар белгілі бір көрнекі-практикалық тәжірибе алуы керек екенін көрсетті, бұл олардың есептеу тәсілдерін меңгеру тек көрнекілікке сүйеніп және әр сөйлемді бейнелеуге мүмкіндік береді. Демек, үздіксіз және дискретті жиындармен жұмыс істеу кезінде жинақталған тәжірибені белгілік-мінсіз деңгейг е көтере білуді қалыптастырудың арнайы әдістемесі қажет. Зерттеуле рде әр түрлі өлшемдермен өлшеу және олардың арасындағы қатынастарды орнату негізінде сандардың негізгі функционалдық сипаттамаларымен танысу
әдістемесі әзірленді.
Б.Б. Горский эксперименталды түрде нӛмірлеу мен арифметикалық әрекеттерді кӛп мәнді сандармен (мыңдық класпен) зерттеудің жаңа әдістемесін әзірледі, ӛмірді кәсіби-еңбектік оқытумен тығыз байланысты түзету-дамыту жаттығулары, практикалық тапсырмалар жүйесі ұсынды.
Өлшеуден алынған сандар үстінен шамалар мен әрекеттерді орындауды оқыту әдістемесін жетілдіру жолдарын зерттеуде (И.Н. Манжуло, М.И. Сагатов, И.И. Финкельштейн және т.б.), ең жақсы нәтижелер шамаларды ӛлшеу бірліктерінің жүйесін меңгеру бойынша мақсатты жаттығулар беретіндігін кӛрсетті: ӛлшем бірліктерін салыстыру, әртүрлі бірліктік арақатынастармен ӛлшеуден алынған сандарды салыстыру, бірдей сандық сипаттамалармен, бірақ әр түрлі атаулармен сандарды салыстыру, бірдей сандық сипаттамалары бар атауларымен және атауларымен іс-қимылдарды салыстыру.
Арифметикалық тапсырмалармен жұмыс істеу барысында зияты зақымдалған балаларға арналған мектеп оқушыларының белсенділігі мен дербестігін дамыту тәсілдерін іздеуге А.А. Хилько, ал үй тапсырмаларын орындау кезінде дербестікті дамытуға -- А.Н. Ляшенко зерттеулері арналған. Әрбір зерттеуші дербес іс-қимылдарға сенімділікке тәрбиелеу және берік білім мен іскерлікті қалыптастыру үшін репродуктивті сипаттағы тапсырмалардың қажеттілігін айқын кӛрсетеді. Алайда оқушылардың танымдық қабілеттерінің дамуы мен түзетілуіне қарай ӛз бетінше ізденуді, ойлануды, білімді жаңа немесе стандартты емес жағдайларға ауыстыруды талап ететін тапсырмалардың, сондай-ақ практикалық сипаттағы тапсырмалардың (күрделі емес моделдеу, графикалық жұмыстар, ӛлшеу, дидактикалық ойындар, экскурсиялар және т.б.) қажеттілігі кӛрсетілген.Математиканы оқытудың арнайы әдістемесі тақырыбы аясында зияты зақымдалған балаларға көрнекі геометрия элементтері оқыту мәселесі зерделенді. Сонымен қатар геометриялық материалды зерттеудің міндеттері, жүйелілігі және жүйесі, оқыту мен бақылаудың әдістері мен құралдары, көрнекі геометрия элементтеріне оқытуды ұйымдастыру, геометриялық білімнің өмірмен, кәсіби еңбекпен тығыз байланысын орнату мәселесі зерделенді. Зерттеулер барысында арнайы мектеп оқушыларының құрамының біртектес еместігі, математикалық білімді меңгерудің әртүрлі мүмкіндіктері кемістіктің ауырлығы мен дәрежесіне байланысты дифференциалды, жеке тәсілді математика сабақтарында талап ететіні анықталды (В.П. Гриханов, В.В. Эк). Сонымен қатар, еңбек әрекетінде сызбалық-графикалық, өлшеу және есептеу дағдыларын пайдалану ерекшеліктері зерттелді (Т.В. Варенова).
Зерттеулерде арнайы білім беру ұйымынсыз еңбек профилі ақыл- ой кемістігі бар оқушылардың математикалық дайындығына тиісті әсер етпейді, ал математикалық білім, білік және дағды деңгейі жұмыс мамандығын меңгеруде маңызды рӛл атқаратыны көрсетіледі. Математиканың пәнаралық байланыстарын және кәсіптік-еңбекке үйретуді мақсатты түрде жүзеге асыру ӛлшеу және сызба дағдыларын дамытуға, оларды әр түрлі жағдайларда пайдалану мүмкіндігіне оң әсер етті.
В.В. Эк "Түзету мектебінің 1 -- 4 сынып оқушыларын оқыту" кіт
бында математикаға оқытудың пропедевтикасына, математикалық білімді меңгеруде интеллекті бұзылған балалардың мүмкіндік- терін зерделеуге, математика сабақтарында сараланған тәсілді іске асыруға үлкен көңіл бөлінеді, бастауыш сынып мұғалімдеріне нақты әдістемелік кеңестер беріледі, зияты зақымдалған оқушыларға математикалық білімді қалыптастырудың қызықты жолдары көрсетілген. Құралда көрнекі геометрияны оқытудың міндеттері анықталып, оқушылардың геометриялық білімді меңгеруінің ерекшеліктері мен қиындықтары, кіші және жоғары сыныптарда өлшеу, графикалық және сызба іскерліктерін меңгеру жолдары көрсетілген. Сондай-ақ оқу құралында кӛрнекілік геометрияны оқытуды ұйымдастырудың әдістері мен тәсілдері, түрлері сипатталған, оқыту құралдарының сипаттамасы берілген, барлық бағдарламалық тақырыптарды зерттеу әдістемесі егжей-тегжейлі баяндалған, геометриялық және арифметикалық материалдарды оқытудың байланысы, көрнекілік геометрияның оқушылардың кәсіби-еңбектік дайындығымен байланысы ашылған. Оқу құралында геометриялық мазмұнды есептерді шешу әдістемесіне маңызды орын беріледі.
Зияты зақымдалған балаларға арналған арнайы мектепте математиканы оқытудың әдістемелік негіздерін талдау келесідей қорытынды жасауға мүмкіндік береді: қазіргі уақытта математиканы оқыту әдістемесінде оқушылардың ақыл-ой іс-әрекетінің ерекшеліктерін есепке алу және олардың математикалық білімді меңгеру негізінде математикаға түзете оқытудың тиімді дидактикалық тәсілдерін іздестіруде маңызды қадамдар жасалуда.
2.2. Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға математиканы оқытудың дайындық кезеңі
Зейіні зақымдалған балаларға математиканы оқыту үрдісі арнайы пропедевтикалық (дайындық) кезеңінен басталады. Бұл мерзім ішінде мұғалім білім беру, түзету және тәрбие мәселелерінің кӛбісін шешеді. Математиканы оқытудың негізгі білім беру мақсаты - зияты зақымдалған балаларды жүйелі математикалық білімдерді қабылдауға үйрету. 1- сынып оқушыларының ӛлшемдік, кеңістіктік, уақыт жӛніндегі мәліметтерді қалыптастыру. Т.В.Розанова математикалық білімдердің меңгерілуін толық қамтамасыз ететін әдістемелік талаптарды анықтады. Бұл талаптар оқушылардың кемшіліктерін, дүниетаным ерекшеліктері мен жастық айырмашылықтарын ескереді. Дайындық кезеңіне келесі талаптар қойылады:
заттық-тәжірибелік әрекеттерді ұйымдастыру (өлшем, уақыт,
кеңістік, қатынастар жайлы түсініктер);
тілдің белсенді түрін дамыту, оны математикалық ұғымдармен байыту;
ойлау операцияларды жетілдіру (сұрыптау, қорытындылау). Математикалық білімдердің оқытылуы сабақта жүзеге асырылады.
Сабақ - білім берудің негізгі формасы болып табылады. Арнайы мектептерде дайындық кезеңінде өткізілетін сабақ 35 минуттан аспауы қажет. Сабақтың жоспары балаларды жан-жақты зерттеу мүмкіндігі болатындай және математикалық білімдердің қорын жетілдіретіндей құрастырылуы керек.
Бұл кезеңде сабақтың дидактикалық және көрнекілік материалымен толық жабдықталуы қажет. Сабақта түгел сыныппен жаппай (фронталь- ды) жұмыс ӛткізіледі. Бұнда мұғалім балалардың сақталған қабілеттілік- теріне сүйенеді. Мұғалім жаңа тақырыпты түсіндіріп, белгілі бір кӛркемдік суреттерді кӛрсетсе, ондағы заттарды, ӛлшемдерді атаса, оқушылар соны қайталауы қажет. Сондықтан да мұғалім сабақта қолданатын бар- лық сӛздерін, сұрақтарын, суреттері мен құралдарын алдын ала ойлас- тыруы қажет. Қолданылатын әдістер балалардың мүмкіндіктеріне сай бо- луы керек. Мұғалімнің тілі жай қарапайым сӛйлемдерден тұрса, айтылған нұсқаулар да бӛлшектеніп берілгені дұрыс. Мұғалім оқу үрдісінің тек ұйымдастырушысы ғана емес, оның басқарушысы болады. Балаларды топтық жұмыстарға тартып, барлығы бірге жауап беруді сұрауы қажет. Бұл оқушылардың зейінінің жоғалып кетуін болдырмайды. Әрбір әрекеттің соңында мұғалім балаларды қорытынды жасауға үйрету керек.
Ӛткен тақырыптарды қайталау жұмыстарын ұйымдастыру әр
сабақта шартты түрде ӛтілуі қажет. Егер ӛткен тақырып ұмытылса, оны тағы да қайталап, бекітіп, сонан соң ғана жаңа білімдерді меңгеруге болады. Қайталау жаңа тақырыптың сапалы игерілуін қамтамасыз етеді, білім-білік, дағдыларды дамытады. Бір сабақта әртүрлі тақырыптардың қайталануы мүмкін. Мұғалім оқушыларды шаршатпай, қадағалап, сергіту сәтін, іс-әрекеттердің түрлісін ӛткізуге тиісті. Дайындық кезеңінде дидак- тикалық және қозғалыс ойындары маңызды. Оларды тек сыныпта ғана емес, ойын бӛлмелерінде және мектеп алаңында да ӛткізуге болады. Әсіресе, бастапқы кезеңдерде ойын сабақтың бір бӛлігіне айналуы пайдалы. Дайындық кезеңінде мектеп алды әдістердің маңызы кӛп. Оқу үрдісінің түрі ретінде топсеруеннің дайындық кезеңіндегі маңызы зор. Ол жаңа ұғымдарды енгізгенде, ӛтіп кеткен тақырыптарды бекіткенде білім- нің терең, әрі жан-жақты болуын қамтамасыз етуде үлкен рӛл атқарады. Топсеруен барысында теориялық білімдер тәжірибелік іс-әрекетімен толықтырылады. Топсеруен мектеп ішінде, шеберханаларда, мектеп ауласында ӛтуі мүмкін. Топсеруен балалардың дүниетанымдарын кеңейтеді, қоршаған орта жайлы түсініктерін жетілдіреді.
Шамалар елесі. Дайындық кезеңінде мұғалім оқушылардың шамалар жайлы түсініктерінің бар-жоғын анықтайды. Математикалық сӛз қорын дамытады. Заттарды ӛлшеуге, бір-біріне теңеу арқылы салысты- руға үйретеді. Ұғымдардың ӛзара қатынасын түсіндіреді (ұзын-қысқа, алыс-жақын, кең - тар). Белгілі бір қасиеттер негізінде объектілерді жұптарға, топтарға бӛлу жұмыстарын жүргізу жӛн. Дәлелдеулер арқылы заттардың салыстырмалылығын балаларға кӛрсету керек. Заттарды салыстырғанда олардың саны 3-тен кем болмауы қажет.
Сандық түсініктер. Сандық ұғымдар (кӛп - аз, бір - бірнеше, бірдей, тең және т.б.) тек математика сабақтарында ғана емес, сонымен қатар ойындарда, асханада, серуенге шыққанда берілуі керек. Неше? Қанша? сұрақтарының мағынасын білуі керек. Сандық түсініктермен, сұйық, қатты денелермен тәжірибе жасап, қасиеттері дәлелденеді. Балалар сӛздігіне нешеге кӛп (аз)?, заттарды арттыру үшін не керек? деген сұрақтар енеді. Бұл арифметикалық амалдарды меңгеру жолында кездесетін қиындықтардың алдын алады. Сонша, тең, бірдей ұғымдар түсінігі нақтылануы тиіс. Артық заттарды алу немесе жетпейтін заттарды қосу тәсілдері арқылы бірдей, ӛзара мәнді заттардың қасиеттері жӛніндегі түсініктері қалыптасады.
Ауырлық түсініктері. Заттардың салмағы жӛніндегі түсініктер бұл- шықет сезімі арқылы қалыптасады. Заттың салмағы оның үлкендігінен тәуелсіз екендігі кӛптеген тәжірибелік жұмыстар арқылы дәлелденуі тиіс. Бұл кезде оқушыларға таразымен жұмыс істеуді кӛрсетеді. Кейін олар ӛздері заттардың салмағын анықтайтын аспаптармен әрекет етеді.
Уақыт түсініктері. Дайындық кезеңінде балалар тәулік бӛліктерімен және оның бірізділігімен танысады. Олар: таң, күн, кеш, түн. Сонымен қатар тәулік бӛліктеріне сәйкес адамдардың іс-әрекеттерін сипаттайды. Кейінірек кеше, бүгін, ертең ұғымдары енгізіліп оқытылады, апта күндері белгіленеді. Уақыт жӛніндегі түсініктер сандық түсініктерге қара- ғанда зияты зақымдалған балалармен баяу меңгеріледі. Бұл уақыт түсінігін қабылдайтын түйсіктер жұмысының жетіспейтіндігі. Уақыт жӛніндегі түсініктерді қалыптастыру балалардың қоршаған орта жайлы ұғымдарын дамытады. Ол тәжірибелік жұмыстар барысында жүзеге асырылады. Уақыт ұғымдары әр сабақ сайын қайталануы керек. Сабақ- ты бастамас бұрын мұғалім балалардың бүгін немен айналысатындарын баяндап, кеше не істегендерін еске түсіреді. Апта күні аталып, сабақтың сабақ кестесіндегі орны сұралады. Уақыт жӛніндегі түсініктерді қалыптастыру барысында кӛрнекілік жабдықтардың маңызы зор (тәуліктік сағат).
Кеңістік түсініктері. Кеңістік жӛніндегі түсініктер дайындық кезеңінің
басынан соңына дейін қалыптастырылады. Бұл жұмысты атқарғанда келесі бірізділікті сақтау керек:
бала ӛз дене мүшелерінің орналасуын білу керек (оңсол жақ қолаяқ, бас, құлақ, алдында, артында);
1. бағыт-бағдар ұғымдары (алға, артқа, оңға, солға, үсті, асты) және заттардың орналасуын анықтау (алдында, артында, үстінде, астында, оң жақта, сол жақта, ...);
2. 2-3 заттың бір-біріне қатынасы жайлы (қасында, артында, ішінде, арасында, басында, соңында);
3. жазықтықтағы бағыт-бағдары.
Мұғалім балаларды заттарды орындарына қоюларын үйретсе, келе-келе заттардың балаларға қатысты орналасуын сұрап, кеңістіктік білімдерін толықтырады. Кейін реттік атаулары енгізіледі (бірінші, соңғы, солдан соңғы, алдында, келесі). Бұл сандардың қатарымен меңгерілуін жеңілдетеді.
Геометриялық фигуралар жӛніндегі түсініктер. Дӛңгелек, тікбұрыш, тіктӛртбұрыш, үшбұрыш, текше, брус, сопақша сияқты геометриялық фигуралардың атауларын дайындық кезеңінің басында игеруі тиісті. Бейнелеу, еңбек сабақтарында балалар тағы да осы фигуралармен танысады.
Сонымен, пропедевтикалық кезеңінде оқушылардың білім деңгейі зерттеледі. Білімдерін зерттеу келесі тақырыптар бойынша жүргізілуі қажет:
1. Заттардың ӛлшемі мен ауырлығы туралы қарапайым түсініктер (әртүрлі белгілеріне қарай салыстыру: үлкен-кіші, бірдей, әртүрлі, дӛңгелек, сопақша, үшбұрыш).
2. Сандық түсініктер (қанша? нешеу?): кӛп, аз, бірнеше, кӛп емес. Заттардың екі тобын салыстыру: артық - кем, кӛп - аз, т.б. заттардың санының ӛзгеруі - қанша болса, сонша... Сұйық және сусымалы заттарды салыстыру. Кеңістік туралы ұғымдар.
3. Жылдамдық туралы түсінік: баяу, жылдам, жүйрік.
4. Адамның жасы бойынша салыстыру: ағасы, інісі, атасы, әкесі, кәрі, жас, баласы, әжесі...
5. Сызықтар (түзу, қисық сызық, нүкте, сәуле, бұрыш, кесінді), оны сызу, ӛлшеу.
6. Санауды білу (есеп шығарусыз) 1-ден бастап әрі қарай неше? 5- тен (10-нан) бастап кері сана. 3-тен бастап әрі қарай сана, 3-тен 8-ге дейін сана, 10-нан 5-ке дейін сана (кӛп, біреу).
7. Элементтерді санау (кӛпшіліктерді - множества). Мына жерде неше дӛңгелек бар, сана. Мына жерде неше шырша салынған, сана. Таяқшалардың саны нешеу?
8. Цифрларды білу. Білетін сандарынды кӛрсет және ата. Мен кӛрсететін цифрларды ата (1, 3, 7, 2, 5, 6, 9, 4, 8). Мына сандарды жаз: 1, 3, 5, 2, 4, 7, 9, 8.
9. Кӛпшелік элементтері мен сандарды салыстыру. Қай жерде кӛп? (2 және 4 таяқша ұсынылады). Неше таяқша? (3) Ӛзіңе де сонша санап ал.
10. Цифрлар мен кӛпшелік элементтерін салыстыру. Мына жерде неше жұлдызша бар? Сана да, цифрларын жаз. Ол қандай сан? Сонша дӛңгелек сал.
11. Амалдарды орында.
Сана да, тексер. Мына амалдар дұрыс орындалған ба?
3+2=5, 4-1=3
Мына амалдарды орында: 2+3= 5-2= Бірінші амал қайсысы? Екінші амал қайсысы?
12. Есептерді шығару: қосындысын табуға арналған сӛз есептер, қалдығын табуға арналған есептер.
13. Геометриялық фигураларды, денелерді білу.
Осындай фигураны тап. Шаршыны бер (дӛңгелекті, үшбұрышты, тіктӛртбұрышты, шарды, текшені). Фигураны ата (шаршы, тіктӛртбұрыш, үшбұрыш).
Баланың арифметикалық білімдерін тексере отырып, мұғалім ба- ланың жалпы дамуын, оның кӛмекті қалай қабылдайтындығына кӛңіл бӛлуі қажет. Мұғалім баланың қоршаған ортада бағдар етуін, оның сӛй- леу тілінің даму деңгейін, жалпы және арнайы арифметикалық сӛздігінің барлығын, тіл мүкістіктерін анықтайды және келешекте кӛмектесіп түзетеді. Баланың моторикасына да кӛңіл аудару қажет, жазуын қиын- датады, дидактикалық материалдармен, сызғышпен жұмыс жасауда кейде қиыншылықтар болады. Әр баланың жеке ерекшеліктерін біле тұра мұғалім ӛзінің фронтальды жұмысын дұрыс жоспарлай алады, дифференциалды ықпал етіп, балаларды үлгерімі жақсы балалар қатарына қосады.
Пропедевтикалық кезеңде математика бойынша дәптермен жұмыс
істеуге үлкен кӛңіл бӛлінеді. Мұғалім оның басқа дәптерлерге қарағанда айырмашылығына, дәптерді қалай ұстауына, дұрыс орналастыруға кӛңіл бӛледі. Алдымен, оқушылар дәптер парағында жұмыс істейді. Бұл кезеңде балалардың графикалық мүмкіншіліктері анықталады. Мадақтау ретінде мұғалім оқушыларды бірізділікпен дәптерде жұмыс істеуге ауыстырады. Пропедевтика кезеңінде балалар қалам мен қарындашты игеруге үйренеді, тік және кӛлденең сызықшаларды айыруға, олардың қиысқан нүктесін, дәптердегі торды ажыратуға үйренеді.
Жаттығулар.
1. Нүктені қою: дәптердегі линияға (сызықшаға) нүкте қою.
2. Сызықшалардың қиысқан жеріне нүкте қою.
3. Тордың ортасына нүкте қою: тордың сол жақ (оң жақ), жоғарғы (тӛменгі) бұрышына нүкте қою.
4. Тақтада берілген үлгі бойынша нүктелерді қою.
5. Балаларды дәптердің сызықтары бойын ша линияларды (сызықшаларды) жүргізуге үйрету:
1. Бір нүктеден екіншісіне дейін кесін ді сызу (сызықтардың бағыттары әртүрлі болуы қажет).
2. Сызық бойынша торды сызып шығу, одан кейін қарапайым ӛрнектерді салу. Тордың ішіне бір немесе бірнеше нүкте қою.
3. Тордың ішіне сызық салу.
4. Үлгі бойынша торларды пайдаланып сурет салу.
Нүктелермен қоса жолақ бойынша жасалынған сызықтарға кӛңіл бӛлу қажет. Шаблондар даярлау қажет (дӛңгелек, сопақша), күрделі түрі
алма, алмұрт, саңырау құлақ. Одан кейін олардың ішін бояу: тігінен, кӛлденең, қисық (сыртына шықпай бояу керек - қол сол жақтан оңға қарай жылжиды).
Оқушы дұрыс отырып тұруға, сұрақ қоюға, жауап беруге, жолдаста- рының жауабын тыңдауға, мұғалімнің нұсқауларын дәл орындауға, сабаққа қажет оқу жабдықтарын даярлауға, оқулық пен таратылған материалдармен жұмыс істеуге үйретілуі қажет. Оқушы ӛз іс-әрекетін баяндай білуі үшін мұғалім бала тілін дамытады, сөздік қорын байытады.
2.3 Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға сандарды оқыту әдістемесі
Бірінші ондық сандары және олармен жасалынатын амалдар оқытудың 1-жылында ӛтеді. Оқушылар 10 кӛлеміндегі сандардың әрқайсысымен жеке танысады. Әр санның құрамы, оның цифрмен белгіленуі, осы сан шеңберінде есептеу, заттар жиынтығы мен санды және цифрларды сәйкестендіру оқытылады. Сандардың натуралды қатарда алатын орны белгіленеді. Сандар салыстырылады, олардың құрамы зерттеледі; әр сан шеңберіндегі + мен - амалдары, сан қатарының үзіндісі зерттеледі; қосындының мәні мен айырманың қалдығын табуға бағытталған қарапайым арифметикалық есептер шығарылады. Зияты зақымдалған балаларды санақ есептеу түсініктерін және сандардың натуралды қатарының кейбір алғашқы қасиеттері туралы білім беру мен осы түсініктерді қалыптастыру - ӛте қиын мәселе. Оның шешіміне жету тек кӛрнекілік құралдарын кеңінен қолдану барысында әр баланың жеке мүмкіншіліктерін, оның ӛткен тәжірибесін, 10 кӛлеміндегі сандарды ӛту кезіндегі жалпы және жеке қиындықтарын ескергенде ғана мүмкін болып табылады.
Оқушылардың ойлауының нақтылығы бақыланатын құбылыстарды
жалпылаудың әлсіздігі ақыл-есі бұзылған оқушылардағы сандар туралы білімдерінің, есептеудің тәжірибелік икемділіктерінің баяу қалыптасуына
әкеледі. Арнайы мектептің 1-сыныбына келген оқушылар кӛбіне әртүрлі шеңбердегі сандарды атай алады, бірақ сандарды атау заттарды кӛрсетумен сәйкеспейді: сандардың атауы заттарды кӛрсетуден қалып қояды немесе озып кетеді. Мысалы, 8 дейді де, 6 немесе 1 затты кӛрсетеді. 1-сыныптың зияты зақымдалған оқушылары санаудан бас тартады немесе заттарды санау барысында кӛптеген қателер жібереді (кӛбінесе егер де заттар әр жерде орналасса - тігінен, кӛлденең, шашыранды және бұрын кездеспеген болса).
Оқушылар есептеуді қай жағынан бастауын білмейді. Зияты зақымдалған оқушылардың кӛбісі кӛлденең орналасқан заттарды солдан оңға қарай ғана санау керек деп ойлайды. Егер оңнан солға қарай сана десе, олар санамайды немесе барлық сандарды кері айтады (10-нан 1-ге дейін). Бұл санаудың негізін түсінбей стереотипті жатталған сандар қатарын кӛрсетеді. Бұның салдары берілген саннан бастап санауды білмейтіндігіне әкеледі. Зияты зақымдалған оқушыларды санау вариант- тарына үйретпесе, тек 1 санынан ғана санауды білетін болады. 1-сы- ныпқа келген зиятында ауытқуы бар балалар неше? нешеу? деген сұрақтарға жауап беруге қиналады. Заттарды бірнеше рет санап, нәтижесін кӛрсете алмайды. Оқушылар әртүрлі заттардың жалпы санын анықтауда қиындықтарға ұшырайды. Олар бір түрдегі заттарды жеке санап, оларды жалпы жиынтыққа біріктірмейді. Тіпті олардың түсі мен кӛлемі әртүрлі болса да, жалпы санын біріктіріп айта аламайды. Мыса- лы, қорапта түймелер, оймақтар, ілмектер жатыр. Барлығы қорапта неше зат бар? деп мұғалім сұрайды. Оқушылар түймелерді, оймақтар- ды, ілмектерді жеке 3 қатарға жинақтап, жеке санайды, бірақ мұғалімнің сұрақтарына жауап бермейді. Бұл баладағы сан мен санақ ұғымының қалыптаспағандығын дәлелдейді. Кӛптеген оқушылар сандарды санау мен ретпен санауды ажырата алмайды: 5 затты кӛрсет десең, оқушы реті бойынша 5-затты кӛрсетеді.
1-сыныпта 10 кӛлеміндегі сандарды оқу барысында келесі
кӛрнекілік құралдар қолданылады:
1. Заттық құралдар:
а) қоршаған болмыс заттары: сынып жиһазы, оқулық жабдықтары, табиғи материалдар, жемістер, кӛкӛністер, түймелер, ілмектер, оймақтар, ойыншықтар (басқа да ұсақ заттар тізбекке біріктіріліп қатырма қағазға жабыстырылады).
б) санақ үшін арнайы даярланған заттар: таяқшалар, арифметикалық сандық, жеке және сынып шоты, шариктері (саны 10) жіпке ілінген жақтау.
в) геометриялық фигуралар.
г) жемістердің, кӛкӛністердің, саңырауқұлақ, аңдар, құстар және т.б. трафареттері.
2. Иллюстративті немесе суреттемелі құралдар:
а) заттар суреттерінің жиынтығы - жеміс, кӛкӛніс, аңдар, ұшақ, машиналар бейнеленген.
б) 1-ден 10-ға дейін заттардың суреттері.
в) бір сюжетпен біріктірілген бір және әр түрдегі заттар. г) сандық сатысы кестесі.
д) жылжымалы цифрлардың және белгілердің (таңбалардың) жиынтығы (кӛрсетуге және жеке жұмысқа арналған), фланельді, магниттік цифрлар.
е) резинадан жасалған цифр штамптары. ж) цифрларды дұрыс жазу, салу кестесі. з) тиын кассасы 1, 2, 5, 10 тг.
и) Бірінші ондық (он кӛлеміндегі) сандардың нӛмірленуі атты кесте. Авторлары: М.И.Моро, С.В.Степанова, Н.А.Янковская, Р.А.Сүлейменова.
Құралдарды кӛрсету үшін құм жәшігі, демонстрация үстелі, магнит немесе фланельді тақта, экран және иллюстративті жолақтар санайтын заттары бар.
Арнайы мектеп мұғалімі математикалық білімдерді саналы меңгеруі тек кӛрнекілік құралдарын қолдану барысында жүзеге асады. Кӛрне- кіліктермен балалар ӛз беттерімен жұмыс істей алуы керек (заттық сарамандық іс-әрекет). Он кӛлеміндегі сандармен танысу келесі бірізділікпен ӛтеді:
Бірінші сабақта сан мен цифр туралы анықтама беріледі. Сабақ мақсаты - оқушыларды сан құрамымен таныстыру (алғашқы санға 1 бірлікті қосып айту), оны атау, цифр ретінде белгіленуімен таныстыру, цифрды жазуға үйрету, сан қатарында алатын орнын кӛрсету (реті), санды, цифрды заттар санымен сәйкестендіруге үйрету; натурал қатарының белгілі үзіндісінің сандық және реттік қатынастарын қарастыру. Цифр - санды жазып кӛрсету үшін қолданылатын таңба.
Екінші сабақта оқушылар осы санның сандар қатарында алатын орнын бекітеді, алдындағы санның қрамы туралы ұғым алады, санақты тура және кері айтуға жаттықтандырылады. Оқушылар сандар мен заттар жиынтығының санын салыстыруда жаттықтанады, сандар мен заттар арасындағы теңдік пен теңсіздікті анықтауға үйренеді (, , =).
Кейінгі сабақтарда оқушылар бұл санның құрамымен (екі топты сандармен құрастырылатындығымен), осы сан шеңберінде қосу және алу амалдарымен танысады. Бұндай сабақ саны санның ӛлшемі мен сынып құрамына байланысты.
10 кӛлеміндегі сандардың әр біреуімен жасалынатын жұмыс кезеңі:
1. Сандардың құрамы.
2. Санды цифрмен белгілеу және цифрды жазу.
3. Санның, сан мен цифрлардың сәйкестігі.
4. Сан қатарындағы санның орны (реті).
5. Тура және кері бірізділікпен санау.
6. Заттар жиынтығын салыстыру. Сандарды салыстыру (салыстыру таңбалары =, , ).
7. 10 санының шеңберінде қосу мен алуға үйрету.
1. Санның құрамы. Мысалы 6 санының құрамы. Мұғалім оқушы- лардан дәптерлерді санауды сұрайды. Мұғалім 5 дәптерді кӛрсетіп:
Мына жерде неше жол дәптер бар? - деп сұрайды. Оқушылар санап:
Бұл жерде 5 жол дәптер бар, - дейді. Оған тағы бір жол дәптерін қосайықшы. Барлығы неше дәптер болды, санайықшы. 6 дәптердің құрамын айтайықшы. Неше жол дәптер болды? Оған нешеуін қостық? Неше дәптер болды? Одан кейін 6 санының құрамы басқа да құралдар арқылы қарастырылады (шот, түйме және т.б.).
5 санына үйрету барысында мұғалім оқушыларды 4 санының құрамын екінші әдіспен табылуын таныстырады. Сандарды және сәйкес шамаларды (ұзындықтарды) қосу және алу, санмен сәйкестендіру де қарастырылады.
Бірінші жылдың аяғына қарай оқушылар он кӛлеміндегі сандардың құрамының алдындағы санға 1-ді қосу арқылы пайда болатындығын, егер де саннан 1-ді алатын болса, онда артқы санның шығатындығын түсінуі тиіс.
2. Санның құрамымен танысып болған соң, мұғалім оны цифрмен белгілеуді үйретеді (қолмен жазылған және үлкен баспа цифрлармен таныстырады). Цифрды зейін қойып қарастыру керек. Барлық эле- менттеріне кӛңіл аудару қажет. Оларды заттарды салыстырып, мысал келтіру керек. Бұл цифр бейнесін оқушылар шатастырмауы керек. Мысалы, 8 цифрасы - бұл екі тоқаш немесе шексіздік белгісі, 1 цифрасы
таяқша мен ілмек. Мұғалім цифраны сәйкес заттар жиынтығының астына қоюы керек. Одан кейін цифраны жазуға үйретеді. Бұл ӛте күрделі үрдіс. Жазу процесі қиындатылған оқушыларға алдын ала қосымша құралдар даярлау қажет (пластмас цифрлар, қарындаш салып цифрды жазуға арналған трафареттер).
Цифрды жазуға үйретудің бірізділігі:
1. қолмен жазылған цифр үлгісін кӛрсету, цифр элементтерін кӛрсету мен жазу.
2. мұғаліммен цифрды тақтаға жазып кӛр сету (бұл жерде бордың қимыл-бағытына кӛңіл аударылады).
3. цифр моделін (саусақпен, бағыттауыш таяқшамен) айналдырып, басып кӛрсету.
4. цифрды ауада жазу.
5. бірнеше оқушымен цифрды тақтаға жазу.
6. үлгі бойынша цифрды дәптерге жазу. Мұғалім алдын ала цифрларды жазу үшін оқушыларға дәптерлерді дайындайды.
Жеке оқушыларға мұғалім цифрларды нүктелермен немесе жіңішке сызықтармен жазады. Ал балалар оны тек басып салады. Кей оқушыларға 2-3 сүйемелі нүкте қойса да жетеді. Егер де оқушыда моториканың үлкен бұзылыстары болса, саусақтарының ұсақ қимыл- дары қиындатылады. Бұл балалар цифрларды бір торға жаза алмайды. Бұндай оқушыларға цифрларды екі торға жазуға рұқсат беріледі. Кейде одан да ірі, мұғалім өзі арнайы сызған торларға жазады. Дәптер бетінде бағдар ете алмайтын, цифрларды жазу барысында сызықтарға қарамайтын оқушыларға әр жолды кӛк қарындашпен сызып беру керек. Кей оқушылар тек трафарет, мұғалімнің кӛмегімен ғана цифрларды басып шығарады. Жазу алдында цифрларды саусақпен айналдыру ұсынылады, олардың атауларын ауызша қайталауы қажет. Мұғалім цифрларды дұрыс жазуды талап етеді.
3. Алғашқы уақытта арнайы мектеп оқушылары сан мен цифрды байланыстыра алмайды. Сондықтан да бұл қатынасты саналы түсіну үшін түрлі жаттығулар керек. Мысалы, берілген зат санына сәйкес цифрды таңдау. Мұғалім: Айжан 5 алма сатып алды. Айжан неше алма сатып алды? Цифрмен кӛрсетіңдер. Тексерейік. Бәріміз бірге санап, 5 цифрін ілейік.
4. Жұмысты сан сатысынан бастау керек. 1-сатыны 1 санымен, 2-2, 3-3 санымен белгілейміз. Балалар сатыға шығып және түсіп санақ жүргізеді. Одан кейін оның орнын сан қатарынан анықтайды. Мысалы, 7 цифры 6 цифрасынан кейін тұрады. Кӛршілерін тап тапсырмасын беруге болады. Балаларды жаттықтыру барысында Тірі цифрлар ойынын ойнап бекітуге болады (балалардың рет-ретімен тұра қалуы).
5. Алдымен әр затты қолымен алып, одан кейін әрқайсына қол ұшын тигізіп санау. Одан кейін оларға тиіспей тек заттарды кӛрсетеді. Одан кейін кӛзбен санайды да, ауызша айтады. Мұғалім: Неше дәптер бар? - деп сұрақ қояды. Санауды тігінен, кӛлденең, оңнан солға, солдан оңға қарай жүргізуді үйрету керек. Заттарды санауға жаттығулар жүргізіледі, санның ретін анықтайды.
6. Сандарды ретімен тұрған кӛршілес сандармен салыстыру қарастырылады. 4 санын ӛту барысында 4-тің 3-тен артық екенін кӛрсетеді. Оқушылар бір таңбалы және екі таңбалы сандарды ажырата білуі қажет.
7. Арифметикалық амалдармен оқушылар 2 санын ӛткеннен кейін танысады. Он кӛлеміндегі сандар арасында қосу мен алу амалдары бірге қарастырылады. Оқушылар +, - және = таңбаларымен танысады.
Пропедевтикалық кезеңде берілетін тапсырмалар:
1. Әртүрлі жерлерге нүктелер қою.
2. Сызықтар сызу.
3. Кесінділер (2 см).
4. Торды айналдыра сызу.
5. Геометриялық фигураларды сызу: шаршы, шеңбер, үшбұрыш, штрихтау.
6. 10-15 қатар бардюра.
20 көлеміндегі сандардың нөмірлеуін және олармен арифметикалық амалдарды орындауын оқыту әдістемесі.
Жалпы білім беретін мектепте екінші ондық сандары жеке қарастырылмай, 11 санынан бастап 100-ге дейінгі сандарға үйретеді.
Арнайы мектепте екінші ондықтың сандарын үйрету қажетті болып саналады. Ӛйткені зияты зақымдалған оқушыларға екі таңбалы сандардың құрамымен, цифрлармен танысу меңгеруге жеңілдік береді. Екінші ондық сандарын үйрету міндеттері:
1) Сан туралы ұғымдарын кеңейту, ондық туралы санау бірлігі ретінде анықтама беру;
2) Екінші ондық кӛлеміндегі сандарды тікелей және кері санауға үйрету және арасынан бір сан алып тастап санату;
3) Санның ондық құрамымен таныстыру;
4) Бір таңбалы және екі таңбалы сандар туралы түсініктерін қалыптастыру, тақ және жұп сандар туралы анықтама беру;
5) 20 санын, екінші ондық кӛлеміндегі сандарды жазуға үйрету; сандарды рет-ретімен жазу;
6) Қосу мен алу арифметикалық амалдарына үйрету;
7) Кӛбейту мен бӛлу амалдары туралы анықтама беру, кӛбейту мен бӛлу кестесімен таныстыру.
20 көлеміндегі сандардың нөмірлеуін және олармен арифметикалық амалдарды орындау тарауын зияты зақымдалған оқушылармен
меңгеру ерекшеліктері мен қиындықтары.
Кӛбіне екінші ондық кӛлеміндегі сандарды үйрете бастағанда оқушылар 20-ға дейін санай алады, бірақ олардың санаулары меха- никалық болады. Бірінші ондық кӛлеміндегі сандарды ӛту барысында жіберілетін қателіктер бұл жерде де жіберіледі: сандарды атауда, бірізділігінде, заттардың санын айтылған санмен сәйкестендіруде.
Зияты зақымдалған балалар үшін сӛйлеу барысында сандарды алмастыру, дұрыс айтпау тән. Бұл кӛбіне сӛйлеу тілінің ерекшелік- терімен байланысты: фонематикалық қабілеттің жетілмеуі, естудің және дыбыс шығарудың бұзылуы. Сонымен қоса балалар цифрды жазуда және оларды оқуда қиналады.
20 кӛлеміндегі сандардын нӛмірлеуін үйрету әдістемесі:
1. Бірінші ондықты шығарып алу.
2. 19 санына дейін 11-ге бірліктерді қосып отырып, түрлі сандарды шығарып алу.
3. 20 санын 2 ондықты қосу арқылы табу.
4. Жазу арқылы нӛмірлеу.
5. Екінші ондық сандарын бірліктерді қосу мен алу арқылы шығарып алу, 20 кӛлеміндегі сандарды санап үйрету.
1. Бірінші ондықты шығарып алу. I тоқсан барысында он кӛлеміндегі сандарды қайталаймыз. Балаларға 10 бірлік - 1 ондық деген ұғым түсіндіріледі. Бұл ұғым түрлі кӛрнекілік құралдар бойынша қарасты- рылып, балалармен сабақ барысында жасалынады (10 таяқшаны бір топқа жинақтау, 10 шаршыны жинақтау және т.б.). Сонымен қоса 1 ондықты 10 бірлікке бӛліп тастауға үйрету. Балаларға бір ондық пен 10 бірлік деген ұғымдарды дифференциалдауға үйрету маңызды.
2. Екінші ондық сандарын шығарып алу түрлі кӛрнекіліктерде қарастырылады. 1 брус - 10 кубик, 1 брусқа бірнеше кубик қойылады да, мұғалім шыққан санды айтады: Мысалы, сӛздік жұмысын жүргізу маңызды. Одан кейін әр сан екінші ондық сандарын үйрету кезеңдері бойынша қарастырылады: жазбаша нӛмірлеу, 20-ға дейін санау, сан мен цифрдың және санның сәйкес болуы, сан қатарындағы алатын орны, сандарды салыстыру, құрамын қарастыру, санның ондық құрамы қандай разрядты бірліктерден тұратынына тоқталу.
3. 20 саны 1 қаламға 9 қарындаш, сосын тағы 1 қарындаш қосқанда шығатынын кӛрсету. Сонымен, алынған 1 қалам және 10 қарындаш 2 қаламға алмастырылады. 2 қалам = 2 ондық = 20 бірлік.
4. Бұл кезеңнің негізгі мақсаты болып сандарды цифр арқылы жаза білуін меңгеру болып саналады - ондықтар мен бірліктердің жазылу орындарымен таныстыру қажет. Бұны кӛрнекілік құралдарда бекіту керек. Бұл жерде абакты қолданамыз. Бірліктер мен ондықтарды әр түспен бояу керек. Бұл кезеңде разряд кестесі бойынша жұмыс жүргізіледі (сандарды жазу және оларды оқу). Разрядтық кестеге 0 саны қойылмайды. Бұл құралдардан басқа карточка жиынтығын да пайдалануға болады: I топ - бірліктер, II топ - ондықтар. Бұл жерде 10 саны бар карточканың үстіне бірлігі бар карточканы қою арқылы жасалады. Бірліктер 0 санының үстіне қойылады.
5. Іс-әрекет бірінші ондық кӛлеміндегі сандарды ӛту барысында жүргізіледі, түрлі кӛрнекілік материалдар қолданылады. Мысалы, таяқшалармен шотта санды салып кӛрсет; Сандар қатарында ӛткізілген санды тап; санның кӛршілерін тап және т.б.
Екінші ондық кӛлеміндегі сандарды үйрену барысында оқушылар разрядтан ӛтпейтін және ӛту арқылы жасалынатын қосу және алу амалдарымен танысады.
Разрядтан өтпей жасалынатын амалдар:
1. 10 + 4 = 14
2. 11 + 6 = 17
3. 12 + 7 = 19
4. 13 + 7 = 20
1. 14 - 4 = 10
2. 17 - 6 = 11
3. 19 - 7 = 12
4. 20 - 7 = 13
Қосу мен алу амалдары параллельді оқытылады.
7+5 =
5 = 3 + 2
7 + 3 = 10
10 + 2 = 12
12 - 2 =
12 - 1 = 11
11 - 1 = 10
Бұл - разрядтан өту арқылы қосу мен алу. Қосу барысындағы алгоритм:
Екінші қосылғышты екі санға бӛліп, бірінші қосылғышқа қосып 10-ға жеткізу. Алғашқы қосылғышқа енді екінші қосылғышты қосып, екінші ондық санды шығару.
Алу барысындағы алгоритм:
Азайтқышты екі санға бӛліп (біреуі азайғыштың бірлігіне тең болу керек), азайғыштан бірлікті алу қажет. Алынған 10 санынан қалған санды алу керек.
Екінші ондық кӛлеміндегі сандармен жасалынатын қосу мен алу амадарын ӛту алдында бірінші ондық кӛлеміндегі сандарды қосу мен алу кестесін қайталау қажет. Сонымен қоса, сандар құрамын екі таңбалы сандардың ондық құрамына тоқталу қажет.
Т.В.Варенова мен В.В.Эктің бақылаулары мен арнайы зерттеулері бойынша тұрмыстық және ӛндірістік іс-тәжірибе зияты зақымдалған оқушылардан жүздікті жақсы білуін, ауызша және жазбаша нӛмірлеуін игеруді, есеп шығару тәсілдерін ауызша және жазбаша шығаруды талап етеді. Жүз кӛлеміндегі сандарды ӛту мен олармен жасалынатын амалдарды білу математикалық білімдерді, басқа пәндерді меңгеруде және еңбекке даярлау түрлері бойынша кәсіби іскерлік пен дағдыларды меңгеруінің негізі болып саналады.
Жүз кӛлеміндегі сандардың нӛмірленуі мен арифметикалық амалдардың оқытылуы III концентрацияның есебі болып саналады. Жүздік кӛлеміндегі сандарды ӛту міндеттері:
1. 100-ге дейін тура және кері ретпен санауға үйрет. Бірліктермен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
А.Байтұрсынов атындағы Қостанай Өңірлік Университеті КЕАҚ
Арнайы білім беру кафедрасы
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға
математиканы оқудың әдістері
Пән: Арнайы педагогика
Мамандық Білім беру бағдарламасы 6В01901
Орындаған: Оспанова Ж.Қ
Жоспар
І. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3-4
ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға математиканы оқытудың даму тарихы ... ... ... ... ... ... 5-12
2.2. Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға математиканы оқытудың дайындық кезеңі... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13-19
2.3 Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға сандарды оқыту әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20-25
2.4. Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға метрикалық өлшемдер жүйесі, көбейту және бөлу кестелерін оқыту... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..26- 33
ІІІ. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34-37
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38-39
Кіріспе
Білім алуда ерекше қажеттілігі бар баланың әлеуметтік ортаға сәтті бейімделуі оның мектеп қабырғасында алған біліміне тікелей байланысты. Мектеп қабырғасында алынған білім - баланың болашақта өз орнын тауып, барлық мүмкіндіктерін жүзеге асыра алу кепілі. Адам - ойлау процесін қалыптастыру мәселесімен күнделікті, үнемі кездесіп отырады. Ойлау үрдісі адамның бар іс-әрекетін реттеуші болып табылады. Ешқандай әрекет ойлау қабілетісіз жүзеге аспайды. Сондықтан, баланың ойлау қабілетін дамытуда маңызды рөлді математика пәнді атқарады.
Математика - пәнаралық байланыс аясы кең, мектепте оқытылатын негізгі пәндердің бірі. Математика пәнін оқытуда жалпы білім беретін мектептерде қандай мақсаттар мен міндеттер қойылса, дәл сол мақсаттар мен міндеттер арнайы мектепте де қойылады. Математика бойынша бастапқы білім сын тұрғысынан ойлау қабілетін дамытады, зерттеу, қарым-қатынастың, математикалық білімді өмірде қолданудың алғашқы дағдыларын қалыптастырады. Математиканың бастапқы курсын оқып үйрене отырып, оқушылар талдау, жинақтау, жіктеу, салыстыру, себеп-салдарлық қатынастар мен заңдылықтарды анықтауды үйренеді, түрлі заттар мен қоршаған орта құбылыстарын сипаттау үшін математикалық тілдің негіздерін игереді, білім мен іс- әрекет тәсілдерін меңгереді, мұның барлығы жинақтала келе оқи білуге негіз болады. Математика пәнінің баланың тұлға ретінде қалыптасуына да зор үлесін қосады. Мәселен, білім алуда ерекше қажеттілігі бар баланы кәсіби еңбекке баулу, болашақта мамандық таңдауда да бастапқы математикалық білім қажет.
Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға математика пәнін оқытудың негізгі мақсаты - оқушылардың математикалық таным негіздерін меңгеруіне және тиісті дағдыларын қалыптастыруына мүмкіндік жасау. Осы мақсатқа сәйкес пәннің келесідей міндеттері айқындалады: логикалық ойлауды, кеңістіктік елестетуді және математикалық терминдерді пайдалану біліктілігін дамыту; геометриялық салулар мен математикалық зерттеулер жүргізу қабілеттерін дамыту; сын тұрғысынан ойлауды, шығармашылық қабі- леттерді дамыту; математиканы әлемді суреттеу, модельдеу және түсіну тәсілі ретінде қабылдау; өзінің математикалық білімі мен біліктерін басқа пәндерді меңгеруде, күнделікті өмірде қалай пайдалану керектігін түсіну; білуге құштарлық, мақсаттылық, жауапкершілік, сенімділік және тәуел- сіздік сияқты тұлғалық қасиеттерді дамыту; қарым-қатынастық және әлеуметтік дағдыларын, топпен жұмыс істеу және өз көзқарасын білдіру, басқа адамдардың пікірін құрметтеу, көшбасшылық қасиеттерін көрсету, өз жұмысын жазбаша және ауызша түрде таныстыру дағдыларын
дамыту; ақпаратты іздестіру және таңдау, өз уақытын басқару, өзін-өзі реттеу дағдыларын дамыту.
Бүгінгі таңда білім алуда ерекше қажеттілігі бар оқушыларды белгілі көлемде білім дағдыларын меңгертумен бірге табиғат, қоршаған дүние туралы түсінік беріп, ұғымын кеңейте отырып оларды шығармашылық бағытта жан-жақты үйретуде үздіксіз іздену - арнайы мектеп мұғалімдеріне қойылып отырған басты талаптардың бірі.
ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға математиканы оқытудың даму тарихы.
Отандық педагогика ғылымында арнайы мектеп қабырғасында білім алатын зияты зақымдалған балаларға математиканы оқыту әдістемесі XX ғасырдың 30-шы жылдарында қалыптаса бастады.
Ресейдегі зияты зақымдалған балаларға арналған мектебінің негізін қалаушылар А.Н. Грабаров, Е.В. Герье, Н.В. Чехов математика зияты зақымдалған балаларға есеп шығарудың тәжірибелік тәсілдерін ғана беруі тиіс деп есептеді. Ғалымдар пайымдауынша, бұл балаларды математикаға оқыту баланың жеке қасиеттерін ескеру салдарынан дараланған, оқушыларға таныс және қызықты болатын нақты мәліметтерді пайдалану арқылы жүзеге асырылады. Зияты зақымдалған балаларға арналған түзету мектебінің алғашқы қалыптасу жылдарында О. Декроли, Ж. Демор, М. Монтессори, Э. Сеген сынды прогрессивті шетелдік мамандардың оқу-әдістемелік тәжірибесі қолданылды.
Мұғалімдер мен студенттерге арналған арифметика бойынша алғашқы әдістемелік құралдарды даярлаған ғалым - Н.Ф. Кузьмина- Сыромятникова. Онда арифметиканың жалпы, сондай-ақ жеке әдісте- месінің мәселелері толық баяндалды. Н. Ф. Кузьмина-Сыромятникова түзету мектебінің жалпы міндеттеріне сүйене отырып, арифметиканы оқыту міндеттерін тұжырымдады: жалпы білім беру, тәрбиелік, практи- калық. Ол арифметиканы оқыту кезінде кӛрнекі құралдарды пайдалануды әділ насихаттап, осы оқу пәні бойынша жұмысты нақты жоспарлауға, практикалық жұмыстарды ұйымдастыруға назар аударды. Ол арифметикалық есептерді шешу әдістемесін егжей-тегжейлі әзірледі, дербес жұмыстарды ұйымдастыруға ұсыныстар берді.
Басқа жұмыстарында Н.Ф. Кузьмина-Сыромятникова ("кӛмекші мектепте арифметикалық есептерді шешу", "кӛмекші мектептің І сы- ныбында арифметиканы оқыту", "арифметиканы оқытудың пропедев- тикасы") арифметиканы оқытудың тиісті мәселелері бойынша неғұрлым толық әдістемелік ұсынымдар береді. Бұл құралдар Дефектология мамандығының студенттерін практикалық жұмысқа дайындауда, сондай- ақ арнайы мектеп мұғалімдерінің жұмысында үлкен рӛл атқарды.
40-шы жылдардың соңында 50-ші жылдардың басында математи- каның арнайы әдістемесінде зияты зақымдалған оқушыларды оқытуды жетілдіруге, арифметиканың әр түрлі бӛлімдері мен кӛрнекі геометрия- ның элементтеріне арналған эксперименттік зерттеулер пайда болды. Мәселен, зерттеулерге К.А. Михальский, М.И. Кузьмицкой, О.П. Смалю- ги, М.Н. Перова, А.А. Хилько, Р.А. Исенбаева, В.В. Г.М. Капустина, И. В. Зыкманова және т. б. арифметикалық міндеттерді шешуге оқыту әдістемесін әзірледі, құралдарда оқушылардың практикалық тәжірибесін байытуға бағытталған дайындық жаттығуларының рӛлі, салыстыру және салыстыру, дидактикалық ойындар, кӛрнекілік, тізбелік суреттер, мазмұнын жазу және міндеттерді шешудің әр түрлі нысандары, сондай-ақ міндеттердің мазмұнын нақтылауға бағытталған заттық-тәжірибелік жаттығулар көрсетілді.
Эксперименталды зерттеуге еншілес және сандық ұғымдарды қалыптастыру әдістемесі, зияты за қымдалған мектеп оқушыларын нөмірлеу және арифметикалық есептеулерге оқыту әдістемесі ұшырады. Зерттеулер сан ұғымын табысты қалыптастыру үшін зияты зақымдалған балалар белгілі бір көрнекі-практикалық тәжірибе алуы керек екенін көрсетті, бұл олардың есептеу тәсілдерін меңгеру тек көрнекілікке сүйеніп және әр сөйлемді бейнелеуге мүмкіндік береді. Демек, үздіксіз және дискретті жиындармен жұмыс істеу кезінде жинақталған тәжірибені белгілік-мінсіз деңгейг е көтере білуді қалыптастырудың арнайы әдістемесі қажет. Зерттеуле рде әр түрлі өлшемдермен өлшеу және олардың арасындағы қатынастарды орнату негізінде сандардың негізгі функционалдық сипаттамаларымен танысу
әдістемесі әзірленді.
Б.Б. Горский эксперименталды түрде нӛмірлеу мен арифметикалық әрекеттерді кӛп мәнді сандармен (мыңдық класпен) зерттеудің жаңа әдістемесін әзірледі, ӛмірді кәсіби-еңбектік оқытумен тығыз байланысты түзету-дамыту жаттығулары, практикалық тапсырмалар жүйесі ұсынды.
Өлшеуден алынған сандар үстінен шамалар мен әрекеттерді орындауды оқыту әдістемесін жетілдіру жолдарын зерттеуде (И.Н. Манжуло, М.И. Сагатов, И.И. Финкельштейн және т.б.), ең жақсы нәтижелер шамаларды ӛлшеу бірліктерінің жүйесін меңгеру бойынша мақсатты жаттығулар беретіндігін кӛрсетті: ӛлшем бірліктерін салыстыру, әртүрлі бірліктік арақатынастармен ӛлшеуден алынған сандарды салыстыру, бірдей сандық сипаттамалармен, бірақ әр түрлі атаулармен сандарды салыстыру, бірдей сандық сипаттамалары бар атауларымен және атауларымен іс-қимылдарды салыстыру.
Арифметикалық тапсырмалармен жұмыс істеу барысында зияты зақымдалған балаларға арналған мектеп оқушыларының белсенділігі мен дербестігін дамыту тәсілдерін іздеуге А.А. Хилько, ал үй тапсырмаларын орындау кезінде дербестікті дамытуға -- А.Н. Ляшенко зерттеулері арналған. Әрбір зерттеуші дербес іс-қимылдарға сенімділікке тәрбиелеу және берік білім мен іскерлікті қалыптастыру үшін репродуктивті сипаттағы тапсырмалардың қажеттілігін айқын кӛрсетеді. Алайда оқушылардың танымдық қабілеттерінің дамуы мен түзетілуіне қарай ӛз бетінше ізденуді, ойлануды, білімді жаңа немесе стандартты емес жағдайларға ауыстыруды талап ететін тапсырмалардың, сондай-ақ практикалық сипаттағы тапсырмалардың (күрделі емес моделдеу, графикалық жұмыстар, ӛлшеу, дидактикалық ойындар, экскурсиялар және т.б.) қажеттілігі кӛрсетілген.Математиканы оқытудың арнайы әдістемесі тақырыбы аясында зияты зақымдалған балаларға көрнекі геометрия элементтері оқыту мәселесі зерделенді. Сонымен қатар геометриялық материалды зерттеудің міндеттері, жүйелілігі және жүйесі, оқыту мен бақылаудың әдістері мен құралдары, көрнекі геометрия элементтеріне оқытуды ұйымдастыру, геометриялық білімнің өмірмен, кәсіби еңбекпен тығыз байланысын орнату мәселесі зерделенді. Зерттеулер барысында арнайы мектеп оқушыларының құрамының біртектес еместігі, математикалық білімді меңгерудің әртүрлі мүмкіндіктері кемістіктің ауырлығы мен дәрежесіне байланысты дифференциалды, жеке тәсілді математика сабақтарында талап ететіні анықталды (В.П. Гриханов, В.В. Эк). Сонымен қатар, еңбек әрекетінде сызбалық-графикалық, өлшеу және есептеу дағдыларын пайдалану ерекшеліктері зерттелді (Т.В. Варенова).
Зерттеулерде арнайы білім беру ұйымынсыз еңбек профилі ақыл- ой кемістігі бар оқушылардың математикалық дайындығына тиісті әсер етпейді, ал математикалық білім, білік және дағды деңгейі жұмыс мамандығын меңгеруде маңызды рӛл атқаратыны көрсетіледі. Математиканың пәнаралық байланыстарын және кәсіптік-еңбекке үйретуді мақсатты түрде жүзеге асыру ӛлшеу және сызба дағдыларын дамытуға, оларды әр түрлі жағдайларда пайдалану мүмкіндігіне оң әсер етті.
В.В. Эк "Түзету мектебінің 1 -- 4 сынып оқушыларын оқыту" кіт
бында математикаға оқытудың пропедевтикасына, математикалық білімді меңгеруде интеллекті бұзылған балалардың мүмкіндік- терін зерделеуге, математика сабақтарында сараланған тәсілді іске асыруға үлкен көңіл бөлінеді, бастауыш сынып мұғалімдеріне нақты әдістемелік кеңестер беріледі, зияты зақымдалған оқушыларға математикалық білімді қалыптастырудың қызықты жолдары көрсетілген. Құралда көрнекі геометрияны оқытудың міндеттері анықталып, оқушылардың геометриялық білімді меңгеруінің ерекшеліктері мен қиындықтары, кіші және жоғары сыныптарда өлшеу, графикалық және сызба іскерліктерін меңгеру жолдары көрсетілген. Сондай-ақ оқу құралында кӛрнекілік геометрияны оқытуды ұйымдастырудың әдістері мен тәсілдері, түрлері сипатталған, оқыту құралдарының сипаттамасы берілген, барлық бағдарламалық тақырыптарды зерттеу әдістемесі егжей-тегжейлі баяндалған, геометриялық және арифметикалық материалдарды оқытудың байланысы, көрнекілік геометрияның оқушылардың кәсіби-еңбектік дайындығымен байланысы ашылған. Оқу құралында геометриялық мазмұнды есептерді шешу әдістемесіне маңызды орын беріледі.
Зияты зақымдалған балаларға арналған арнайы мектепте математиканы оқытудың әдістемелік негіздерін талдау келесідей қорытынды жасауға мүмкіндік береді: қазіргі уақытта математиканы оқыту әдістемесінде оқушылардың ақыл-ой іс-әрекетінің ерекшеліктерін есепке алу және олардың математикалық білімді меңгеру негізінде математикаға түзете оқытудың тиімді дидактикалық тәсілдерін іздестіруде маңызды қадамдар жасалуда.
2.2. Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға математиканы оқытудың дайындық кезеңі
Зейіні зақымдалған балаларға математиканы оқыту үрдісі арнайы пропедевтикалық (дайындық) кезеңінен басталады. Бұл мерзім ішінде мұғалім білім беру, түзету және тәрбие мәселелерінің кӛбісін шешеді. Математиканы оқытудың негізгі білім беру мақсаты - зияты зақымдалған балаларды жүйелі математикалық білімдерді қабылдауға үйрету. 1- сынып оқушыларының ӛлшемдік, кеңістіктік, уақыт жӛніндегі мәліметтерді қалыптастыру. Т.В.Розанова математикалық білімдердің меңгерілуін толық қамтамасыз ететін әдістемелік талаптарды анықтады. Бұл талаптар оқушылардың кемшіліктерін, дүниетаным ерекшеліктері мен жастық айырмашылықтарын ескереді. Дайындық кезеңіне келесі талаптар қойылады:
заттық-тәжірибелік әрекеттерді ұйымдастыру (өлшем, уақыт,
кеңістік, қатынастар жайлы түсініктер);
тілдің белсенді түрін дамыту, оны математикалық ұғымдармен байыту;
ойлау операцияларды жетілдіру (сұрыптау, қорытындылау). Математикалық білімдердің оқытылуы сабақта жүзеге асырылады.
Сабақ - білім берудің негізгі формасы болып табылады. Арнайы мектептерде дайындық кезеңінде өткізілетін сабақ 35 минуттан аспауы қажет. Сабақтың жоспары балаларды жан-жақты зерттеу мүмкіндігі болатындай және математикалық білімдердің қорын жетілдіретіндей құрастырылуы керек.
Бұл кезеңде сабақтың дидактикалық және көрнекілік материалымен толық жабдықталуы қажет. Сабақта түгел сыныппен жаппай (фронталь- ды) жұмыс ӛткізіледі. Бұнда мұғалім балалардың сақталған қабілеттілік- теріне сүйенеді. Мұғалім жаңа тақырыпты түсіндіріп, белгілі бір кӛркемдік суреттерді кӛрсетсе, ондағы заттарды, ӛлшемдерді атаса, оқушылар соны қайталауы қажет. Сондықтан да мұғалім сабақта қолданатын бар- лық сӛздерін, сұрақтарын, суреттері мен құралдарын алдын ала ойлас- тыруы қажет. Қолданылатын әдістер балалардың мүмкіндіктеріне сай бо- луы керек. Мұғалімнің тілі жай қарапайым сӛйлемдерден тұрса, айтылған нұсқаулар да бӛлшектеніп берілгені дұрыс. Мұғалім оқу үрдісінің тек ұйымдастырушысы ғана емес, оның басқарушысы болады. Балаларды топтық жұмыстарға тартып, барлығы бірге жауап беруді сұрауы қажет. Бұл оқушылардың зейінінің жоғалып кетуін болдырмайды. Әрбір әрекеттің соңында мұғалім балаларды қорытынды жасауға үйрету керек.
Ӛткен тақырыптарды қайталау жұмыстарын ұйымдастыру әр
сабақта шартты түрде ӛтілуі қажет. Егер ӛткен тақырып ұмытылса, оны тағы да қайталап, бекітіп, сонан соң ғана жаңа білімдерді меңгеруге болады. Қайталау жаңа тақырыптың сапалы игерілуін қамтамасыз етеді, білім-білік, дағдыларды дамытады. Бір сабақта әртүрлі тақырыптардың қайталануы мүмкін. Мұғалім оқушыларды шаршатпай, қадағалап, сергіту сәтін, іс-әрекеттердің түрлісін ӛткізуге тиісті. Дайындық кезеңінде дидак- тикалық және қозғалыс ойындары маңызды. Оларды тек сыныпта ғана емес, ойын бӛлмелерінде және мектеп алаңында да ӛткізуге болады. Әсіресе, бастапқы кезеңдерде ойын сабақтың бір бӛлігіне айналуы пайдалы. Дайындық кезеңінде мектеп алды әдістердің маңызы кӛп. Оқу үрдісінің түрі ретінде топсеруеннің дайындық кезеңіндегі маңызы зор. Ол жаңа ұғымдарды енгізгенде, ӛтіп кеткен тақырыптарды бекіткенде білім- нің терең, әрі жан-жақты болуын қамтамасыз етуде үлкен рӛл атқарады. Топсеруен барысында теориялық білімдер тәжірибелік іс-әрекетімен толықтырылады. Топсеруен мектеп ішінде, шеберханаларда, мектеп ауласында ӛтуі мүмкін. Топсеруен балалардың дүниетанымдарын кеңейтеді, қоршаған орта жайлы түсініктерін жетілдіреді.
Шамалар елесі. Дайындық кезеңінде мұғалім оқушылардың шамалар жайлы түсініктерінің бар-жоғын анықтайды. Математикалық сӛз қорын дамытады. Заттарды ӛлшеуге, бір-біріне теңеу арқылы салысты- руға үйретеді. Ұғымдардың ӛзара қатынасын түсіндіреді (ұзын-қысқа, алыс-жақын, кең - тар). Белгілі бір қасиеттер негізінде объектілерді жұптарға, топтарға бӛлу жұмыстарын жүргізу жӛн. Дәлелдеулер арқылы заттардың салыстырмалылығын балаларға кӛрсету керек. Заттарды салыстырғанда олардың саны 3-тен кем болмауы қажет.
Сандық түсініктер. Сандық ұғымдар (кӛп - аз, бір - бірнеше, бірдей, тең және т.б.) тек математика сабақтарында ғана емес, сонымен қатар ойындарда, асханада, серуенге шыққанда берілуі керек. Неше? Қанша? сұрақтарының мағынасын білуі керек. Сандық түсініктермен, сұйық, қатты денелермен тәжірибе жасап, қасиеттері дәлелденеді. Балалар сӛздігіне нешеге кӛп (аз)?, заттарды арттыру үшін не керек? деген сұрақтар енеді. Бұл арифметикалық амалдарды меңгеру жолында кездесетін қиындықтардың алдын алады. Сонша, тең, бірдей ұғымдар түсінігі нақтылануы тиіс. Артық заттарды алу немесе жетпейтін заттарды қосу тәсілдері арқылы бірдей, ӛзара мәнді заттардың қасиеттері жӛніндегі түсініктері қалыптасады.
Ауырлық түсініктері. Заттардың салмағы жӛніндегі түсініктер бұл- шықет сезімі арқылы қалыптасады. Заттың салмағы оның үлкендігінен тәуелсіз екендігі кӛптеген тәжірибелік жұмыстар арқылы дәлелденуі тиіс. Бұл кезде оқушыларға таразымен жұмыс істеуді кӛрсетеді. Кейін олар ӛздері заттардың салмағын анықтайтын аспаптармен әрекет етеді.
Уақыт түсініктері. Дайындық кезеңінде балалар тәулік бӛліктерімен және оның бірізділігімен танысады. Олар: таң, күн, кеш, түн. Сонымен қатар тәулік бӛліктеріне сәйкес адамдардың іс-әрекеттерін сипаттайды. Кейінірек кеше, бүгін, ертең ұғымдары енгізіліп оқытылады, апта күндері белгіленеді. Уақыт жӛніндегі түсініктер сандық түсініктерге қара- ғанда зияты зақымдалған балалармен баяу меңгеріледі. Бұл уақыт түсінігін қабылдайтын түйсіктер жұмысының жетіспейтіндігі. Уақыт жӛніндегі түсініктерді қалыптастыру балалардың қоршаған орта жайлы ұғымдарын дамытады. Ол тәжірибелік жұмыстар барысында жүзеге асырылады. Уақыт ұғымдары әр сабақ сайын қайталануы керек. Сабақ- ты бастамас бұрын мұғалім балалардың бүгін немен айналысатындарын баяндап, кеше не істегендерін еске түсіреді. Апта күні аталып, сабақтың сабақ кестесіндегі орны сұралады. Уақыт жӛніндегі түсініктерді қалыптастыру барысында кӛрнекілік жабдықтардың маңызы зор (тәуліктік сағат).
Кеңістік түсініктері. Кеңістік жӛніндегі түсініктер дайындық кезеңінің
басынан соңына дейін қалыптастырылады. Бұл жұмысты атқарғанда келесі бірізділікті сақтау керек:
бала ӛз дене мүшелерінің орналасуын білу керек (оңсол жақ қолаяқ, бас, құлақ, алдында, артында);
1. бағыт-бағдар ұғымдары (алға, артқа, оңға, солға, үсті, асты) және заттардың орналасуын анықтау (алдында, артында, үстінде, астында, оң жақта, сол жақта, ...);
2. 2-3 заттың бір-біріне қатынасы жайлы (қасында, артында, ішінде, арасында, басында, соңында);
3. жазықтықтағы бағыт-бағдары.
Мұғалім балаларды заттарды орындарына қоюларын үйретсе, келе-келе заттардың балаларға қатысты орналасуын сұрап, кеңістіктік білімдерін толықтырады. Кейін реттік атаулары енгізіледі (бірінші, соңғы, солдан соңғы, алдында, келесі). Бұл сандардың қатарымен меңгерілуін жеңілдетеді.
Геометриялық фигуралар жӛніндегі түсініктер. Дӛңгелек, тікбұрыш, тіктӛртбұрыш, үшбұрыш, текше, брус, сопақша сияқты геометриялық фигуралардың атауларын дайындық кезеңінің басында игеруі тиісті. Бейнелеу, еңбек сабақтарында балалар тағы да осы фигуралармен танысады.
Сонымен, пропедевтикалық кезеңінде оқушылардың білім деңгейі зерттеледі. Білімдерін зерттеу келесі тақырыптар бойынша жүргізілуі қажет:
1. Заттардың ӛлшемі мен ауырлығы туралы қарапайым түсініктер (әртүрлі белгілеріне қарай салыстыру: үлкен-кіші, бірдей, әртүрлі, дӛңгелек, сопақша, үшбұрыш).
2. Сандық түсініктер (қанша? нешеу?): кӛп, аз, бірнеше, кӛп емес. Заттардың екі тобын салыстыру: артық - кем, кӛп - аз, т.б. заттардың санының ӛзгеруі - қанша болса, сонша... Сұйық және сусымалы заттарды салыстыру. Кеңістік туралы ұғымдар.
3. Жылдамдық туралы түсінік: баяу, жылдам, жүйрік.
4. Адамның жасы бойынша салыстыру: ағасы, інісі, атасы, әкесі, кәрі, жас, баласы, әжесі...
5. Сызықтар (түзу, қисық сызық, нүкте, сәуле, бұрыш, кесінді), оны сызу, ӛлшеу.
6. Санауды білу (есеп шығарусыз) 1-ден бастап әрі қарай неше? 5- тен (10-нан) бастап кері сана. 3-тен бастап әрі қарай сана, 3-тен 8-ге дейін сана, 10-нан 5-ке дейін сана (кӛп, біреу).
7. Элементтерді санау (кӛпшіліктерді - множества). Мына жерде неше дӛңгелек бар, сана. Мына жерде неше шырша салынған, сана. Таяқшалардың саны нешеу?
8. Цифрларды білу. Білетін сандарынды кӛрсет және ата. Мен кӛрсететін цифрларды ата (1, 3, 7, 2, 5, 6, 9, 4, 8). Мына сандарды жаз: 1, 3, 5, 2, 4, 7, 9, 8.
9. Кӛпшелік элементтері мен сандарды салыстыру. Қай жерде кӛп? (2 және 4 таяқша ұсынылады). Неше таяқша? (3) Ӛзіңе де сонша санап ал.
10. Цифрлар мен кӛпшелік элементтерін салыстыру. Мына жерде неше жұлдызша бар? Сана да, цифрларын жаз. Ол қандай сан? Сонша дӛңгелек сал.
11. Амалдарды орында.
Сана да, тексер. Мына амалдар дұрыс орындалған ба?
3+2=5, 4-1=3
Мына амалдарды орында: 2+3= 5-2= Бірінші амал қайсысы? Екінші амал қайсысы?
12. Есептерді шығару: қосындысын табуға арналған сӛз есептер, қалдығын табуға арналған есептер.
13. Геометриялық фигураларды, денелерді білу.
Осындай фигураны тап. Шаршыны бер (дӛңгелекті, үшбұрышты, тіктӛртбұрышты, шарды, текшені). Фигураны ата (шаршы, тіктӛртбұрыш, үшбұрыш).
Баланың арифметикалық білімдерін тексере отырып, мұғалім ба- ланың жалпы дамуын, оның кӛмекті қалай қабылдайтындығына кӛңіл бӛлуі қажет. Мұғалім баланың қоршаған ортада бағдар етуін, оның сӛй- леу тілінің даму деңгейін, жалпы және арнайы арифметикалық сӛздігінің барлығын, тіл мүкістіктерін анықтайды және келешекте кӛмектесіп түзетеді. Баланың моторикасына да кӛңіл аудару қажет, жазуын қиын- датады, дидактикалық материалдармен, сызғышпен жұмыс жасауда кейде қиыншылықтар болады. Әр баланың жеке ерекшеліктерін біле тұра мұғалім ӛзінің фронтальды жұмысын дұрыс жоспарлай алады, дифференциалды ықпал етіп, балаларды үлгерімі жақсы балалар қатарына қосады.
Пропедевтикалық кезеңде математика бойынша дәптермен жұмыс
істеуге үлкен кӛңіл бӛлінеді. Мұғалім оның басқа дәптерлерге қарағанда айырмашылығына, дәптерді қалай ұстауына, дұрыс орналастыруға кӛңіл бӛледі. Алдымен, оқушылар дәптер парағында жұмыс істейді. Бұл кезеңде балалардың графикалық мүмкіншіліктері анықталады. Мадақтау ретінде мұғалім оқушыларды бірізділікпен дәптерде жұмыс істеуге ауыстырады. Пропедевтика кезеңінде балалар қалам мен қарындашты игеруге үйренеді, тік және кӛлденең сызықшаларды айыруға, олардың қиысқан нүктесін, дәптердегі торды ажыратуға үйренеді.
Жаттығулар.
1. Нүктені қою: дәптердегі линияға (сызықшаға) нүкте қою.
2. Сызықшалардың қиысқан жеріне нүкте қою.
3. Тордың ортасына нүкте қою: тордың сол жақ (оң жақ), жоғарғы (тӛменгі) бұрышына нүкте қою.
4. Тақтада берілген үлгі бойынша нүктелерді қою.
5. Балаларды дәптердің сызықтары бойын ша линияларды (сызықшаларды) жүргізуге үйрету:
1. Бір нүктеден екіншісіне дейін кесін ді сызу (сызықтардың бағыттары әртүрлі болуы қажет).
2. Сызық бойынша торды сызып шығу, одан кейін қарапайым ӛрнектерді салу. Тордың ішіне бір немесе бірнеше нүкте қою.
3. Тордың ішіне сызық салу.
4. Үлгі бойынша торларды пайдаланып сурет салу.
Нүктелермен қоса жолақ бойынша жасалынған сызықтарға кӛңіл бӛлу қажет. Шаблондар даярлау қажет (дӛңгелек, сопақша), күрделі түрі
алма, алмұрт, саңырау құлақ. Одан кейін олардың ішін бояу: тігінен, кӛлденең, қисық (сыртына шықпай бояу керек - қол сол жақтан оңға қарай жылжиды).
Оқушы дұрыс отырып тұруға, сұрақ қоюға, жауап беруге, жолдаста- рының жауабын тыңдауға, мұғалімнің нұсқауларын дәл орындауға, сабаққа қажет оқу жабдықтарын даярлауға, оқулық пен таратылған материалдармен жұмыс істеуге үйретілуі қажет. Оқушы ӛз іс-әрекетін баяндай білуі үшін мұғалім бала тілін дамытады, сөздік қорын байытады.
2.3 Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға сандарды оқыту әдістемесі
Бірінші ондық сандары және олармен жасалынатын амалдар оқытудың 1-жылында ӛтеді. Оқушылар 10 кӛлеміндегі сандардың әрқайсысымен жеке танысады. Әр санның құрамы, оның цифрмен белгіленуі, осы сан шеңберінде есептеу, заттар жиынтығы мен санды және цифрларды сәйкестендіру оқытылады. Сандардың натуралды қатарда алатын орны белгіленеді. Сандар салыстырылады, олардың құрамы зерттеледі; әр сан шеңберіндегі + мен - амалдары, сан қатарының үзіндісі зерттеледі; қосындының мәні мен айырманың қалдығын табуға бағытталған қарапайым арифметикалық есептер шығарылады. Зияты зақымдалған балаларды санақ есептеу түсініктерін және сандардың натуралды қатарының кейбір алғашқы қасиеттері туралы білім беру мен осы түсініктерді қалыптастыру - ӛте қиын мәселе. Оның шешіміне жету тек кӛрнекілік құралдарын кеңінен қолдану барысында әр баланың жеке мүмкіншіліктерін, оның ӛткен тәжірибесін, 10 кӛлеміндегі сандарды ӛту кезіндегі жалпы және жеке қиындықтарын ескергенде ғана мүмкін болып табылады.
Оқушылардың ойлауының нақтылығы бақыланатын құбылыстарды
жалпылаудың әлсіздігі ақыл-есі бұзылған оқушылардағы сандар туралы білімдерінің, есептеудің тәжірибелік икемділіктерінің баяу қалыптасуына
әкеледі. Арнайы мектептің 1-сыныбына келген оқушылар кӛбіне әртүрлі шеңбердегі сандарды атай алады, бірақ сандарды атау заттарды кӛрсетумен сәйкеспейді: сандардың атауы заттарды кӛрсетуден қалып қояды немесе озып кетеді. Мысалы, 8 дейді де, 6 немесе 1 затты кӛрсетеді. 1-сыныптың зияты зақымдалған оқушылары санаудан бас тартады немесе заттарды санау барысында кӛптеген қателер жібереді (кӛбінесе егер де заттар әр жерде орналасса - тігінен, кӛлденең, шашыранды және бұрын кездеспеген болса).
Оқушылар есептеуді қай жағынан бастауын білмейді. Зияты зақымдалған оқушылардың кӛбісі кӛлденең орналасқан заттарды солдан оңға қарай ғана санау керек деп ойлайды. Егер оңнан солға қарай сана десе, олар санамайды немесе барлық сандарды кері айтады (10-нан 1-ге дейін). Бұл санаудың негізін түсінбей стереотипті жатталған сандар қатарын кӛрсетеді. Бұның салдары берілген саннан бастап санауды білмейтіндігіне әкеледі. Зияты зақымдалған оқушыларды санау вариант- тарына үйретпесе, тек 1 санынан ғана санауды білетін болады. 1-сы- ныпқа келген зиятында ауытқуы бар балалар неше? нешеу? деген сұрақтарға жауап беруге қиналады. Заттарды бірнеше рет санап, нәтижесін кӛрсете алмайды. Оқушылар әртүрлі заттардың жалпы санын анықтауда қиындықтарға ұшырайды. Олар бір түрдегі заттарды жеке санап, оларды жалпы жиынтыққа біріктірмейді. Тіпті олардың түсі мен кӛлемі әртүрлі болса да, жалпы санын біріктіріп айта аламайды. Мыса- лы, қорапта түймелер, оймақтар, ілмектер жатыр. Барлығы қорапта неше зат бар? деп мұғалім сұрайды. Оқушылар түймелерді, оймақтар- ды, ілмектерді жеке 3 қатарға жинақтап, жеке санайды, бірақ мұғалімнің сұрақтарына жауап бермейді. Бұл баладағы сан мен санақ ұғымының қалыптаспағандығын дәлелдейді. Кӛптеген оқушылар сандарды санау мен ретпен санауды ажырата алмайды: 5 затты кӛрсет десең, оқушы реті бойынша 5-затты кӛрсетеді.
1-сыныпта 10 кӛлеміндегі сандарды оқу барысында келесі
кӛрнекілік құралдар қолданылады:
1. Заттық құралдар:
а) қоршаған болмыс заттары: сынып жиһазы, оқулық жабдықтары, табиғи материалдар, жемістер, кӛкӛністер, түймелер, ілмектер, оймақтар, ойыншықтар (басқа да ұсақ заттар тізбекке біріктіріліп қатырма қағазға жабыстырылады).
б) санақ үшін арнайы даярланған заттар: таяқшалар, арифметикалық сандық, жеке және сынып шоты, шариктері (саны 10) жіпке ілінген жақтау.
в) геометриялық фигуралар.
г) жемістердің, кӛкӛністердің, саңырауқұлақ, аңдар, құстар және т.б. трафареттері.
2. Иллюстративті немесе суреттемелі құралдар:
а) заттар суреттерінің жиынтығы - жеміс, кӛкӛніс, аңдар, ұшақ, машиналар бейнеленген.
б) 1-ден 10-ға дейін заттардың суреттері.
в) бір сюжетпен біріктірілген бір және әр түрдегі заттар. г) сандық сатысы кестесі.
д) жылжымалы цифрлардың және белгілердің (таңбалардың) жиынтығы (кӛрсетуге және жеке жұмысқа арналған), фланельді, магниттік цифрлар.
е) резинадан жасалған цифр штамптары. ж) цифрларды дұрыс жазу, салу кестесі. з) тиын кассасы 1, 2, 5, 10 тг.
и) Бірінші ондық (он кӛлеміндегі) сандардың нӛмірленуі атты кесте. Авторлары: М.И.Моро, С.В.Степанова, Н.А.Янковская, Р.А.Сүлейменова.
Құралдарды кӛрсету үшін құм жәшігі, демонстрация үстелі, магнит немесе фланельді тақта, экран және иллюстративті жолақтар санайтын заттары бар.
Арнайы мектеп мұғалімі математикалық білімдерді саналы меңгеруі тек кӛрнекілік құралдарын қолдану барысында жүзеге асады. Кӛрне- кіліктермен балалар ӛз беттерімен жұмыс істей алуы керек (заттық сарамандық іс-әрекет). Он кӛлеміндегі сандармен танысу келесі бірізділікпен ӛтеді:
Бірінші сабақта сан мен цифр туралы анықтама беріледі. Сабақ мақсаты - оқушыларды сан құрамымен таныстыру (алғашқы санға 1 бірлікті қосып айту), оны атау, цифр ретінде белгіленуімен таныстыру, цифрды жазуға үйрету, сан қатарында алатын орнын кӛрсету (реті), санды, цифрды заттар санымен сәйкестендіруге үйрету; натурал қатарының белгілі үзіндісінің сандық және реттік қатынастарын қарастыру. Цифр - санды жазып кӛрсету үшін қолданылатын таңба.
Екінші сабақта оқушылар осы санның сандар қатарында алатын орнын бекітеді, алдындағы санның қрамы туралы ұғым алады, санақты тура және кері айтуға жаттықтандырылады. Оқушылар сандар мен заттар жиынтығының санын салыстыруда жаттықтанады, сандар мен заттар арасындағы теңдік пен теңсіздікті анықтауға үйренеді (, , =).
Кейінгі сабақтарда оқушылар бұл санның құрамымен (екі топты сандармен құрастырылатындығымен), осы сан шеңберінде қосу және алу амалдарымен танысады. Бұндай сабақ саны санның ӛлшемі мен сынып құрамына байланысты.
10 кӛлеміндегі сандардың әр біреуімен жасалынатын жұмыс кезеңі:
1. Сандардың құрамы.
2. Санды цифрмен белгілеу және цифрды жазу.
3. Санның, сан мен цифрлардың сәйкестігі.
4. Сан қатарындағы санның орны (реті).
5. Тура және кері бірізділікпен санау.
6. Заттар жиынтығын салыстыру. Сандарды салыстыру (салыстыру таңбалары =, , ).
7. 10 санының шеңберінде қосу мен алуға үйрету.
1. Санның құрамы. Мысалы 6 санының құрамы. Мұғалім оқушы- лардан дәптерлерді санауды сұрайды. Мұғалім 5 дәптерді кӛрсетіп:
Мына жерде неше жол дәптер бар? - деп сұрайды. Оқушылар санап:
Бұл жерде 5 жол дәптер бар, - дейді. Оған тағы бір жол дәптерін қосайықшы. Барлығы неше дәптер болды, санайықшы. 6 дәптердің құрамын айтайықшы. Неше жол дәптер болды? Оған нешеуін қостық? Неше дәптер болды? Одан кейін 6 санының құрамы басқа да құралдар арқылы қарастырылады (шот, түйме және т.б.).
5 санына үйрету барысында мұғалім оқушыларды 4 санының құрамын екінші әдіспен табылуын таныстырады. Сандарды және сәйкес шамаларды (ұзындықтарды) қосу және алу, санмен сәйкестендіру де қарастырылады.
Бірінші жылдың аяғына қарай оқушылар он кӛлеміндегі сандардың құрамының алдындағы санға 1-ді қосу арқылы пайда болатындығын, егер де саннан 1-ді алатын болса, онда артқы санның шығатындығын түсінуі тиіс.
2. Санның құрамымен танысып болған соң, мұғалім оны цифрмен белгілеуді үйретеді (қолмен жазылған және үлкен баспа цифрлармен таныстырады). Цифрды зейін қойып қарастыру керек. Барлық эле- менттеріне кӛңіл аудару қажет. Оларды заттарды салыстырып, мысал келтіру керек. Бұл цифр бейнесін оқушылар шатастырмауы керек. Мысалы, 8 цифрасы - бұл екі тоқаш немесе шексіздік белгісі, 1 цифрасы
таяқша мен ілмек. Мұғалім цифраны сәйкес заттар жиынтығының астына қоюы керек. Одан кейін цифраны жазуға үйретеді. Бұл ӛте күрделі үрдіс. Жазу процесі қиындатылған оқушыларға алдын ала қосымша құралдар даярлау қажет (пластмас цифрлар, қарындаш салып цифрды жазуға арналған трафареттер).
Цифрды жазуға үйретудің бірізділігі:
1. қолмен жазылған цифр үлгісін кӛрсету, цифр элементтерін кӛрсету мен жазу.
2. мұғаліммен цифрды тақтаға жазып кӛр сету (бұл жерде бордың қимыл-бағытына кӛңіл аударылады).
3. цифр моделін (саусақпен, бағыттауыш таяқшамен) айналдырып, басып кӛрсету.
4. цифрды ауада жазу.
5. бірнеше оқушымен цифрды тақтаға жазу.
6. үлгі бойынша цифрды дәптерге жазу. Мұғалім алдын ала цифрларды жазу үшін оқушыларға дәптерлерді дайындайды.
Жеке оқушыларға мұғалім цифрларды нүктелермен немесе жіңішке сызықтармен жазады. Ал балалар оны тек басып салады. Кей оқушыларға 2-3 сүйемелі нүкте қойса да жетеді. Егер де оқушыда моториканың үлкен бұзылыстары болса, саусақтарының ұсақ қимыл- дары қиындатылады. Бұл балалар цифрларды бір торға жаза алмайды. Бұндай оқушыларға цифрларды екі торға жазуға рұқсат беріледі. Кейде одан да ірі, мұғалім өзі арнайы сызған торларға жазады. Дәптер бетінде бағдар ете алмайтын, цифрларды жазу барысында сызықтарға қарамайтын оқушыларға әр жолды кӛк қарындашпен сызып беру керек. Кей оқушылар тек трафарет, мұғалімнің кӛмегімен ғана цифрларды басып шығарады. Жазу алдында цифрларды саусақпен айналдыру ұсынылады, олардың атауларын ауызша қайталауы қажет. Мұғалім цифрларды дұрыс жазуды талап етеді.
3. Алғашқы уақытта арнайы мектеп оқушылары сан мен цифрды байланыстыра алмайды. Сондықтан да бұл қатынасты саналы түсіну үшін түрлі жаттығулар керек. Мысалы, берілген зат санына сәйкес цифрды таңдау. Мұғалім: Айжан 5 алма сатып алды. Айжан неше алма сатып алды? Цифрмен кӛрсетіңдер. Тексерейік. Бәріміз бірге санап, 5 цифрін ілейік.
4. Жұмысты сан сатысынан бастау керек. 1-сатыны 1 санымен, 2-2, 3-3 санымен белгілейміз. Балалар сатыға шығып және түсіп санақ жүргізеді. Одан кейін оның орнын сан қатарынан анықтайды. Мысалы, 7 цифры 6 цифрасынан кейін тұрады. Кӛршілерін тап тапсырмасын беруге болады. Балаларды жаттықтыру барысында Тірі цифрлар ойынын ойнап бекітуге болады (балалардың рет-ретімен тұра қалуы).
5. Алдымен әр затты қолымен алып, одан кейін әрқайсына қол ұшын тигізіп санау. Одан кейін оларға тиіспей тек заттарды кӛрсетеді. Одан кейін кӛзбен санайды да, ауызша айтады. Мұғалім: Неше дәптер бар? - деп сұрақ қояды. Санауды тігінен, кӛлденең, оңнан солға, солдан оңға қарай жүргізуді үйрету керек. Заттарды санауға жаттығулар жүргізіледі, санның ретін анықтайды.
6. Сандарды ретімен тұрған кӛршілес сандармен салыстыру қарастырылады. 4 санын ӛту барысында 4-тің 3-тен артық екенін кӛрсетеді. Оқушылар бір таңбалы және екі таңбалы сандарды ажырата білуі қажет.
7. Арифметикалық амалдармен оқушылар 2 санын ӛткеннен кейін танысады. Он кӛлеміндегі сандар арасында қосу мен алу амалдары бірге қарастырылады. Оқушылар +, - және = таңбаларымен танысады.
Пропедевтикалық кезеңде берілетін тапсырмалар:
1. Әртүрлі жерлерге нүктелер қою.
2. Сызықтар сызу.
3. Кесінділер (2 см).
4. Торды айналдыра сызу.
5. Геометриялық фигураларды сызу: шаршы, шеңбер, үшбұрыш, штрихтау.
6. 10-15 қатар бардюра.
20 көлеміндегі сандардың нөмірлеуін және олармен арифметикалық амалдарды орындауын оқыту әдістемесі.
Жалпы білім беретін мектепте екінші ондық сандары жеке қарастырылмай, 11 санынан бастап 100-ге дейінгі сандарға үйретеді.
Арнайы мектепте екінші ондықтың сандарын үйрету қажетті болып саналады. Ӛйткені зияты зақымдалған оқушыларға екі таңбалы сандардың құрамымен, цифрлармен танысу меңгеруге жеңілдік береді. Екінші ондық сандарын үйрету міндеттері:
1) Сан туралы ұғымдарын кеңейту, ондық туралы санау бірлігі ретінде анықтама беру;
2) Екінші ондық кӛлеміндегі сандарды тікелей және кері санауға үйрету және арасынан бір сан алып тастап санату;
3) Санның ондық құрамымен таныстыру;
4) Бір таңбалы және екі таңбалы сандар туралы түсініктерін қалыптастыру, тақ және жұп сандар туралы анықтама беру;
5) 20 санын, екінші ондық кӛлеміндегі сандарды жазуға үйрету; сандарды рет-ретімен жазу;
6) Қосу мен алу арифметикалық амалдарына үйрету;
7) Кӛбейту мен бӛлу амалдары туралы анықтама беру, кӛбейту мен бӛлу кестесімен таныстыру.
20 көлеміндегі сандардың нөмірлеуін және олармен арифметикалық амалдарды орындау тарауын зияты зақымдалған оқушылармен
меңгеру ерекшеліктері мен қиындықтары.
Кӛбіне екінші ондық кӛлеміндегі сандарды үйрете бастағанда оқушылар 20-ға дейін санай алады, бірақ олардың санаулары меха- никалық болады. Бірінші ондық кӛлеміндегі сандарды ӛту барысында жіберілетін қателіктер бұл жерде де жіберіледі: сандарды атауда, бірізділігінде, заттардың санын айтылған санмен сәйкестендіруде.
Зияты зақымдалған балалар үшін сӛйлеу барысында сандарды алмастыру, дұрыс айтпау тән. Бұл кӛбіне сӛйлеу тілінің ерекшелік- терімен байланысты: фонематикалық қабілеттің жетілмеуі, естудің және дыбыс шығарудың бұзылуы. Сонымен қоса балалар цифрды жазуда және оларды оқуда қиналады.
20 кӛлеміндегі сандардын нӛмірлеуін үйрету әдістемесі:
1. Бірінші ондықты шығарып алу.
2. 19 санына дейін 11-ге бірліктерді қосып отырып, түрлі сандарды шығарып алу.
3. 20 санын 2 ондықты қосу арқылы табу.
4. Жазу арқылы нӛмірлеу.
5. Екінші ондық сандарын бірліктерді қосу мен алу арқылы шығарып алу, 20 кӛлеміндегі сандарды санап үйрету.
1. Бірінші ондықты шығарып алу. I тоқсан барысында он кӛлеміндегі сандарды қайталаймыз. Балаларға 10 бірлік - 1 ондық деген ұғым түсіндіріледі. Бұл ұғым түрлі кӛрнекілік құралдар бойынша қарасты- рылып, балалармен сабақ барысында жасалынады (10 таяқшаны бір топқа жинақтау, 10 шаршыны жинақтау және т.б.). Сонымен қоса 1 ондықты 10 бірлікке бӛліп тастауға үйрету. Балаларға бір ондық пен 10 бірлік деген ұғымдарды дифференциалдауға үйрету маңызды.
2. Екінші ондық сандарын шығарып алу түрлі кӛрнекіліктерде қарастырылады. 1 брус - 10 кубик, 1 брусқа бірнеше кубик қойылады да, мұғалім шыққан санды айтады: Мысалы, сӛздік жұмысын жүргізу маңызды. Одан кейін әр сан екінші ондық сандарын үйрету кезеңдері бойынша қарастырылады: жазбаша нӛмірлеу, 20-ға дейін санау, сан мен цифрдың және санның сәйкес болуы, сан қатарындағы алатын орны, сандарды салыстыру, құрамын қарастыру, санның ондық құрамы қандай разрядты бірліктерден тұратынына тоқталу.
3. 20 саны 1 қаламға 9 қарындаш, сосын тағы 1 қарындаш қосқанда шығатынын кӛрсету. Сонымен, алынған 1 қалам және 10 қарындаш 2 қаламға алмастырылады. 2 қалам = 2 ондық = 20 бірлік.
4. Бұл кезеңнің негізгі мақсаты болып сандарды цифр арқылы жаза білуін меңгеру болып саналады - ондықтар мен бірліктердің жазылу орындарымен таныстыру қажет. Бұны кӛрнекілік құралдарда бекіту керек. Бұл жерде абакты қолданамыз. Бірліктер мен ондықтарды әр түспен бояу керек. Бұл кезеңде разряд кестесі бойынша жұмыс жүргізіледі (сандарды жазу және оларды оқу). Разрядтық кестеге 0 саны қойылмайды. Бұл құралдардан басқа карточка жиынтығын да пайдалануға болады: I топ - бірліктер, II топ - ондықтар. Бұл жерде 10 саны бар карточканың үстіне бірлігі бар карточканы қою арқылы жасалады. Бірліктер 0 санының үстіне қойылады.
5. Іс-әрекет бірінші ондық кӛлеміндегі сандарды ӛту барысында жүргізіледі, түрлі кӛрнекілік материалдар қолданылады. Мысалы, таяқшалармен шотта санды салып кӛрсет; Сандар қатарында ӛткізілген санды тап; санның кӛршілерін тап және т.б.
Екінші ондық кӛлеміндегі сандарды үйрену барысында оқушылар разрядтан ӛтпейтін және ӛту арқылы жасалынатын қосу және алу амалдарымен танысады.
Разрядтан өтпей жасалынатын амалдар:
1. 10 + 4 = 14
2. 11 + 6 = 17
3. 12 + 7 = 19
4. 13 + 7 = 20
1. 14 - 4 = 10
2. 17 - 6 = 11
3. 19 - 7 = 12
4. 20 - 7 = 13
Қосу мен алу амалдары параллельді оқытылады.
7+5 =
5 = 3 + 2
7 + 3 = 10
10 + 2 = 12
12 - 2 =
12 - 1 = 11
11 - 1 = 10
Бұл - разрядтан өту арқылы қосу мен алу. Қосу барысындағы алгоритм:
Екінші қосылғышты екі санға бӛліп, бірінші қосылғышқа қосып 10-ға жеткізу. Алғашқы қосылғышқа енді екінші қосылғышты қосып, екінші ондық санды шығару.
Алу барысындағы алгоритм:
Азайтқышты екі санға бӛліп (біреуі азайғыштың бірлігіне тең болу керек), азайғыштан бірлікті алу қажет. Алынған 10 санынан қалған санды алу керек.
Екінші ондық кӛлеміндегі сандармен жасалынатын қосу мен алу амадарын ӛту алдында бірінші ондық кӛлеміндегі сандарды қосу мен алу кестесін қайталау қажет. Сонымен қоса, сандар құрамын екі таңбалы сандардың ондық құрамына тоқталу қажет.
Т.В.Варенова мен В.В.Эктің бақылаулары мен арнайы зерттеулері бойынша тұрмыстық және ӛндірістік іс-тәжірибе зияты зақымдалған оқушылардан жүздікті жақсы білуін, ауызша және жазбаша нӛмірлеуін игеруді, есеп шығару тәсілдерін ауызша және жазбаша шығаруды талап етеді. Жүз кӛлеміндегі сандарды ӛту мен олармен жасалынатын амалдарды білу математикалық білімдерді, басқа пәндерді меңгеруде және еңбекке даярлау түрлері бойынша кәсіби іскерлік пен дағдыларды меңгеруінің негізі болып саналады.
Жүз кӛлеміндегі сандардың нӛмірленуі мен арифметикалық амалдардың оқытылуы III концентрацияның есебі болып саналады. Жүздік кӛлеміндегі сандарды ӛту міндеттері:
1. 100-ге дейін тура және кері ретпен санауға үйрет. Бірліктермен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz