Инфляция - пайда болу себептері және онымен күресу жолдары

Жоспар

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Жоспары

Кіріспе
1. Инфляция түсінігі, пайда болу себептері
2. Инфляция түрлері мен факторлары
3. Қазақстан Республикасындағы инфляцияның даму қарқыны
4. Инфляциядан күресі мәселелері
5. Инфляция деңгей 10 % аспай ма?
Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Экономикалық құбылыс ретінде инфляция көптен бері өмір сүріп
келеді. Оны тіпті ақшаның қызметімен тығыз байланысты деп саналады.
Инфляция термині (латынның inflasio сөзінен шыққан – кебіну, ісіну) ақша
айналысына қатысты ХІХ ғасырдың орта шенінде пайда болды және АҚШ – тың
Азамат соғысы жылдары (1861-1865) қағаз долларының қисапсыз көп
шығарылуымен байланысты болды. ХІХ ғасырда бұл термин сондай-ақ Англия мен
Францияда қолданылды. Экономикалық әдебиеттерде инфляция ұғымы ХХ ғасырда
бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін кеңінен таралды, ал бұрынғы кеңестік
экономикалық әдебиеттерде 20-жылдары жазыла бастады.
Сонымен, инфляция дегеніміз – бағалардың жалпы өсуі, табыстардың
құнсыздануы. Елдегі тауар рыноктарының көбінде тепе – тендік бұзылса,
бағалар тоқтаусыз өседі. Инфляция – бұл жалпы ұсыныс пен сұраным ұсынымнан
артық болса, бұл тауарға баға деңгейі өседі. Бірақ мұндай жекелеген нарық
сәйкессіздігі инфляцияны қалыптастармайды. Инфляция – бұл нарықтың
көбінде сұранымның артуынан қалыптасқан тепе – теңдіктің бұзылуына
байланысты пайда болған елдегі баға деңгейінің жалпы өсуі.
Инфляцияның салдары өте күрделі де көп қырлы. Қарқыны баяу инфляция
баға деңгейі мен пайда нормасын өсіреді, сондықтан экономикалық жағдайын
уақытша жандануына ықпал жасайтын фактор болады. Бірақ, уақыт артып
инфляция тереңдегенде ол ұдайы өндірістің кедергісіне айналады, қоғамда
экономикалық және әлеуметтік жағдай қиындайды.
Экономиканың интернациялануы (ұлттық шеңберден шығуы) инфляцияның
бір елден екінші елге ауысуына мүмкіндік береді, бұл халықаралық валюта
және төлем қатынастарын қиындатады.
Инфляцияның салдары өте күрделі де көп қырлы. Қарқыны баяу инфляция
баға деңгейі мен пайда нормасын өсіреді, сондықтан экономикалық жағдайын
уақытша жандануына ықпал жасайтын фактор болады. Бірақ, уақыт артып
инфляция тереңдегенде ол ұдайы өндірістің кедергісіне айналады, қоғамда
экономикалық және әлеуметтік жағдай қиындайды.
Ақша тауарларды сатып алу қабілеті, күшті валютамен
салыстырғанда құнсызданады.Инфляцияны былай түсіндіру, яғни ақшаның
алтынға қатысты құнсыздануы, алтынды бұрынғыша ақша сияқты жалпылама
эквивалент деп қарастыруда жатыр. Ең алдымен, бағаның өсуі – тауарға
сұраныстың оның ұсынысынан артық болуымен байланысты
Инфляцияға қарсы саясатты сипаттағанда, екі әдістемені бөліп айтуға
болады. Бірінші әдістеме шеңберінде белсенді бюджет саясаты жүргізіледі –
сұранымға ықпал жасау мақсатында мемлекеттік шығындар мен салықтар
реттеледі. Инфляция жағдайында мемлекет шығындарын қысқартып, салықтарды
көтереді. Осының нәтижесінде сұраным қысқарады, инфляция қарқыны
төмендейді. Бірақ сонымен бірге өндіріс өсуі де тырып, жұмыссыздықты
арттырып жіберуі мүмкін. Ол қоғам үшін инфляцияны тежеудің құны
болады. Құлдырау жағдайында бюджет саясаты сұранымды кеңейтуге
бағытталады.
ХХ – ғасырдың екінші жартысында жұмыспен толық қамту, еркін бәсекелік
нарық жағдайы, бағалардың ұзақ мерзімдік тұрақтылығы әлемнің бірде – бір
елінде қатар қалыптаспағанын айту қажет. Бұл кезеңде бағалар тоқтаусыз
өсіп отырды, ал 60 – шы жылдардың соңынан бастап экономиканың құлдырау
жағдайында да бағалар өсті. Дағдарыс фазасында бағалардың өсуі ХІХ
ғасырдағы циклдер үшін болмаған жағдай. Бұл құбылыс экономикада
стагляция деп аталады.
Қазақстанда 2001-2003 жж. арналған Ұлттық өндірісті дамыту бағдарламасы
жасалған. Осы жылы Қазақстандағы Аграрлық саясаттың бағдарламасы
жасалуда. Жақында Қазақстан Үкіметі 2001-2005 жж, арналған қысқа мерзімдік
Ұлттық өндіріс салаларын қолдау бағдарламасын бекітті.

1. Инфляция түсінігі, пайда болу себептері

Инфляция – бұл күрделі де көпфакторлы құбылыс; ол қағаз ақша
айналымына негізделген экономикаға тән және ұдайы өндіріс процесінің
бұзылуымен сипатталады.
Инфляция ең алдымен тауар бағаларының өсуі және шетел
валюталарының қымбаттауы ретінде көрінеді
Алтын немесе күміс ақша айналымы кезінде инфляция болмайды, неге
десеңіз, ақша ол кезде құндылықтың белгісі емес нақты құндылықтың өзі
болған; қажетті ақша көлемі алтын – күміс қорымен реттелген. Қағаз ақша
айналымында жағдай басқаша қалыптасады. Мұнда қағаз ақша байлықтың тек
белгісі ғана. Қағаз ақша қазына сақтау қызметін толық атқара алмайды.
Қор сақтау үшін адамдар ақшасына құнды заттар алуға ұмтылады. Қор
ретінде қағаз ақша шектеулі көлемде ғана сақталады. Олардың көбі
айналымға шығарылады, айналымдағы ақша көлемі қажеттіліктен тыс өседі.
Артық ақша сұранымды арттырады. Артық сұраным, өз кезегінде, бағаларға
қатты ықпал жасап, оларды көтеріп жібереді.
Батыс елдерінде 10 % - ке дейінгі баяу инфляция қауіпті деп
саналмайды. Керісінше, белгілі бір жағдайда баяу инфляция экономиканың
дамуын жеделтіретін фактор ретінде түсіндіріледі. Баға өскенде тұрғындар
тауарды көбірек сатып алады, кейін ол одан да қымбат түсетінін біледі
Бұл, өз кезегінде өндірушілерді ұсынысты арттыруға ынталандырады, нарық
тауарға тез толады. Инфляция жағдайында әртүрлі салаларда баға бір
қалыпты өспейді. Сондықтан, инфляция экономикада қалыптасқан
диспропорцияларды түзетуге және нарық шаруашылығын сауықтыруға мүмкіндік
береді. Баяу инфляция кезінде бағалар еңбекақыдан тезірек өседі. Бұл
жағдайда өндіріс шығындары төмендеп, кәсіпкерлік дамиды.
Бірақ 10 % - тен асқанда инфляция қауіпті. Экономика әсіресе
гиперинфляция кезінде тез күйрейді. Гиперинфляция жағдайында бағалар
деңгейі бірнеше процентке емес, бірнеше ретке өседі, ақша тез
құнсызданады өндіріске инвестиция жасау тиімсіз болады. Сондықтан қаржы
ресурстары айналым мерзімі қысқа сауда сферасына ауысады. Сауданың
пайдасынан қоғамға тигізетін зияны көптеу, алып – сату (спекуляция) түрі
тез қамтиды.
Спекулятивті бизнес ұсыныстың өндірістің өсуіне ықпал жасамайды,
керісінше өндіріс тоқырауға ұшырайды. Тоқырау мен инфляция қосылған соң
нарықтықтың оңды әсерлері толық жойылып, нарық механизмі енді
экономикаға теріс әсер ететін болады. Сондықтан стагфляциядан шығу үшін
мемлекет тарапынан инфляцияға қарсы жедел және жүйелі іс – шаралар
бағдарламасы жасалып іске асырылуы қажет болады.
Инфляция – бағалардың жалпы өсуі, табыстардың құнсыздануы. Елдегі
тауар рыноктарының көбінде тепе – тендік бұзылса, бағалар тоқтаусыз өседі.
Инфляция – бұл жалпы ұсыныс пен сұраным ұсынымнан артық болса, бұл тауарға
баға деңгейі өседі. Бірақ мұндай жекелеген нарық сәйкесіздігі инфляцияны
қалыптастармайды. Инфляция – бұл рыноктардың көбінде сұранымның артуынан
қалыптасқан тепе – теңдіктің бұзылуына байланысты пайда болған елдегі баға
деңгейінің жалпы өсуі.
Ақша сұранысынан тыс товар бағалары еңбек өнімділігіне, нарықтың
монополизациялануына, жаңа салық ставкаларына, сыртқы экономикалық
жағдайға, мемлекеттік реттеуге және басқа да себептерге байланысты өзгеруі
мүмкін. Яғни бағаның өсуін көптеген себептер қалыптастырады. Бірақ бағаның
кез келген өсуі де инфляция емес. Сондықтан жоғарыда келтірілген
себептердің арасынан инфляцияны қалыптастыратынын анықтап алу қажет.
Инфляцияның негізгі себептері: Ақша тауарларды сатып алу қабілеті,
күшті валютамен салыстырғанда құнсызданады.Инфляцияны былай түсіндіру,
яғни ақшаның алтынға қатысты құнсыздануы, алтынды бұрынғыша ақша сияқты
жалпылама эквивалент деп қарастыруда жатыр. Ең алдымен, бағаның өсуі –
тауарға сұраныстың оның ұсынысынан артық болуымен байланысты. Белгілі
тауар рыногында сұраныс пен ұсыныстың сәйкестігінің бұзылуы, әлі инфляция
емес. Инфляция – елдегі баға деңгейінің өсуі. Бағаның көтерілуіне нақтылы
экономикалық жағдайлар да әсер етеді. Сонымен баға өсуінің инфляциялық
себептеріне нені жатқызамыз?
Мысалы, экономиканың конъюнктуралық ауытқуына байланысты
бағалардың өсуін инфляцияға жатқызуға болмайды. Еңбек өнімділігі өскенде
баға деңгейі төмендейді. Бірақ егер негізгі өндіріс салаларында еңбекақы
деңгейі еңбек өнімділігінен тез өскен болса, онда ұлттық шаруашылықта
шығын инфляциясы деп аталатын жағдай қалыптасып, бағалардың жалпы деңгейі
өседі.
Инфляция негізінен шаруашылықта қалыптасқан әртүрлі диспропорцияға
байланысты болатынын ескере отырып, оның негізгі себептерін қарастырып
көрелік.
Инфляцияның пайда болу себептері:
Біріншіден, бұл мемлекеттік шығындар мен табыстар арасында
қалыптасқан диспропорция немесе тепе – теңдіктің бұзылуы. Бұл мемлекет
бюджетінің тапшылығы түрінде көрінеді. Егер тапшылық Орталық банктің
несиесі, яғни айналымға қосымша ақша шығару арқылы қаржыланған болса, онда
бұл айналымдағы ақша массасын арттырады, сондықтан инфляцияны
қалыптастыруы мүмкін.
Екіншіден,егер инвистицияларды қаржыландыру, жоғарыда айтылған
әдіспен, яғни Орталық банктің несие беруімен жүргізілетін болса, онда бұл
да инфляцияның себебіне айналуы мүмкін.
Үшіншіден, осы күнгі экономикалық теория бағалардың жалпы өсуін ХХ
ғасырда нарық құрылымының өсуімен түсіндіреді. Бүгінгі нарық – көбіне
олигополия түрінде қалыптасқан. Осы күнгі ірі фирмалар (тауар өндірушілер,
ұсынушылар) белгілі бір деңгейде нарық нарық бағасына ықпал жасап, өз
өніміне бағаны өзі белгілей алады. Фирма – олигополия бағаның өсуін
қолдамаса да оның деңгейін түсірмеуге ұмтылады, нарықта қалыптасқан баға
деңгейінің тұрақты болуына мүдделі. Қалыптасқан өндіріс түріне жаңа
фирмалардың келуіне шек қою арқылы олигополиялық фирмалар жалпы сұраным мен
ұсыным арпасындағы диспропорцияны мүмкін болғанша ұзақ ұстап қалуға
ұмтылады.
Төртіншіден, ұлттық экономикалардың ашыла түсуіне, олардың
дүниежүзілік шаруашылық қатынастары жүйесіне тартылуына байланысты
инфляцияның бір елден екінші елге ауысуы қауіпті артады. Импортталған
инфляциямен күресу мүмкіншіліктері де шектеулі келеді. Әрине, ұлттық
валютаның бағасын арттырып импортты арзандатуға болады, бірақ бұл жағдайда
экспорт қымбаттап, ұлттық өнімнің әлем нарығындағы өтімділігі кемиді.
Бесіншіден, инфляцияны тосу деген жағдайда байланысты
инфляциялық процесс өзін-өзі қолдап жалғаса береді. Батыс елдерінде,
көптеген экономистердің пікірінше, инфляцияны тосу психологиясын жеңу
антиинфляциялық саясаттың негізгі мақсаты деп анықталады.
Инфляцияны тосу механизмі экономикаға қалай әсер етеді? Мәселе мынада:
адамдар біраз уақыт бағалардың өсуін көріп, олардың болашақта төмендеуінен
күдер үзеді де, жаппай тауар сатып алуға көшеді. Сонымен қатар олар
еңбекақы деңгейін көтеру туралы үкіметке талап қояды. Еңбекақының өсуі
тұтынушылық сұранымын одан әрі арттыра түседі [2]. Инфляцияның
себептері сан қилы, бірақ әр кезде олардың белгілі бір комбинациясы
(құрамасы) қалыптасады. Айталық, Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Батыс
Европа елдерінде тапшылыққа байланысты өте күшті инфляция қалыптасқан.
Соңғы жылдары Батыс елдерінде инфляцияның негізгі себебі мемлекет
шығындарының өсуі, баға - еңбеқақы, инфляциялық тосу, инфляцияның бір
елден екінші елге ауысуы және басқалары болды. Бұрынғы кеңес Одағындағы
инфляцияның негізгі себебі ретінде әкімшілік жоспарлау жүйесінде
қалыптасқан экономикалық диспропорцияларды айтуға болды.

2. Инфляция түрлері мен факторлары

Инфляцияның түрлері. Бұрын инфляция төтенше жағдайда ғана қалыптасатын.
Мысалы, соғыс кезінде мемлекет өзінің әскери шығындарын қаржыландыру үшін
өте көп мөлшерде қағаз ақша шығаратын. Соңғы екі-үш онжылдықта көптеген
елдерде инфляция ұдайы өндіріс процесінің тұрақты факторына айналды.
Экономика теориясында, жеке алғанда осы күнгі Кейнсті жақтаушы экономистер
инфляцияның баяу түрін өндірістің дамуына қосымша онды әсер ететін фактор
ретінде қарастырады. Баяу инфляцияның саясаты өндіріс пен нарық (сұраным)
жағдайларының өзгеруіне сәйкес бағаларды реттеп отыруға мүмкіндік береді.

Қарқынды инфляция (бағалардың жылына 20% - 200%-ке дейін өсу түрі)
– экономика үшін едәуір қиын жағдай, бірақ іскерлік қатынастардың көбі
қарқынды инфляцияны алдын ала ескеріп, оған икемделе береді.
Гиперинфляцияда бағалардың жалпы деңгейі мыңдаған процентке артқан
жағдаймен сипатталады. Гиперинфляция кезінде бағалардың өсу қарқыны
айналымға шығарылған ақша көлемінің өсуінен көп есе артып кетеді.
Гиперинфляцияда бағалардың өсу қарқыны соншалық, тіпті ақша шығаратын
фабрикалар аптасына тоқтаусыз жұмыс істегенде де айналымға қажетті ақша
көлемін шығару мүмкіндігі жетпей қалады екен. Инфляция
теңгермелі түрде болуы мүмкін, яғни бағалар бір қалыпты және баяу өседі.
Бұл жағдайда бағалардың бір жылдық өсуіне сәйкес процент кесімі (ставкасы)
да өседі. Нарықта тепе-теңдік (тұрақтылық) сақталады. Теңгермелі емес
инфляция кезінде жеке товар топтарына баға бірқалыпты емес, әртүрлі
қарқынмен өседі [14].
Сонымен, тосылған инфляцияны тосын инфляциядан айыра білген жөн.
Тосылған инфляцияны алдын ала болжауға болады, немесе оны үкімет арнайы
мақсатпен жоспарлайды. Тосын инфляция бағалардың кенеттен және тез
өсуінен көрінеді. Мұндай жағдай ақша айналымын және салық жүйесін бұзады.
Тұрғындар бағаның өсуінен сескеніп, қолындағы қаражатын сақтап қалу
мақсатында тауарларды жаппай сатып ала бастайды. Сондықтан бағалардың
кенеттен, тосын түрде өсуі тұрғындарының инфляциялық тосу психологиясын
туғызады. Егер тосын инфляция (бағаның кенеттен өсуі) экономикасы дамыған
елде пайда болса, ол нарық жағдайына қатты әсер етпейді. Экономикасы
тұрақты да қуатты елде тұрғындар бағаның уақытша ауытқуынан қорықпайды;
және бағаның өсуі қаншама тез болса, соншама оның құлдырап түсіп кетуі
әбден мүмкін болатынына сенеді; сондықтан олар бағаның түсуін күтіп табысын
үнемдеу мақсатында сатып алуды күрт қысқартады. Нарықтық сұранымның
қысқаруы баға денгейіне әсер етеді, бағалардың өсуі тоқтайды, олардың
деңгейі құлдырап, бастапқы қалпына келеді.
Бұл жерде қалыпты қызмет атқаратын
нарықтық шаруашылық жағдайында пайда болатын белгілі Италия экономисі
есімімен аталатын Пигу әсері, немесе нақты кассалық қалдықтың әсері деп
аталатын құбылысты суреттедік. Айта кететін тағы бір ескертпе, Пигу әсері
икемді бағалар мен икемді процент жағдайында және инфляциялық тосу
болмағанда ғана қалыптасады екен. Біраз батыс экономистерінің пікірінше,
Пигу әсері экономикада нақты болатын жағдайды емес, тек теориялық
болжамды білдіреді.

4. Қазақстан Республикасындағы инфляцияның даму қарқыны

Қазақстан Республикасындағы инфляцияның дамуы – мемлекеттік бюджет
тапшылығына байланысты. Бюджет тапшылығы инфляцияның қайталама факторы
болып табылады, өйткені ол шығындардың инфляциясынан жәнге осығарн
байланысты мемелкет кірістерінің құнсыздануынан туады. Бюджет тапшылығы
Қазақстанның егемендінгі жағдайында да сақталып отыр: ол 1991 ж.
бюджеттің шығыс бөлігінде 20,4 %, 1992 – 8,6 %, 1993 – 11,9 %,1994 –
10,2 %,1995 – 17,4%, 1996 – 15,4 %, 1997 – 17,7 %, 1998 – 18 %, 1999 –
14,3 %, 2000 – 9,8 %, 2001 – 6,4 %, 2002 – 5,2 % құрады. 2003 жылы
республикалық бюджеттің тапшылығы 1,453 млрд. теңгені (ЖІӨ - ге 0,11
%) құрады.
Қазақстандағы инфляцияның дамуына инфляциялық нәтижені тудырған жаңа
салықтарды – алғашқы мөлшерлемесі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.