Ұлы дала зиялылары мен хандары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

"Ұлы дала-әлемдік өркениеттің бесігі".

Ұлы Дала-Қазақстанның барлық аумағы арқылы шығыстан батысқа қарай созылып жатқан тарихи өңір. Қарағанды және Ақтөбе облыстарын, сондай-ақ Семей өңірін қамтиды. Ұлы Далада кеңес заманында салынған, металлургиялық комбинаттардың барлық мүмкін түрлері жиналған өнеркәсіптік қалалар басым. Сонымен қатар, мұнда жеке тау оазисі, революцияға дейінгі бірнеше қала және ең басты тарихи орын - Жезқазғанның маңындағы моңғол кесенелері бар. Белгілі болғандай, ешқандай оқиға күндер мен оқиғалардан тұрмайды. Оқиғалар адамдарды дүниеге әкеледі және жеке адаммен байланысты болмайтын күндер жоқ. Қазақстанның өткен кезеңінде беделі халықты жаумен күреске көтерген, даналығы ұрпақтан ұрпаққа жеткен және өнертабыстары мен жаңалықтары арғы ата-бабаны дәріптеген атақты және ұлы адамдардың есімдері көп болған. Бірақ қазіргі қоғамға Тарихи шежірелердегі кейіпкерлердің даңқы қажет емес. Бүгінгі таңда интернеттің әсерінен адамдар даланың ұлы адамдарының ұлы жетістіктерін ұмыта бастады. Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н. Ә. Назарбаевтың "Ұлы даланың жеті қыры" атты мақаласында жетістіктері Қазақстан халқының мақтанышы болып табылатын атақты тарихи қайраткерлердің мұрасын зерттеуге және насихаттауға бағытталған "Ұлы даланың ұлы есімдері" жобасы басталды. Бұл жобаны жүзеге асыруға тек жетекші отандық ғалымдар ғана емес, сонымен қатар шетелдік ғалымдар да белсенді қатысады. Дәл осы себептен де қазір мен Әл-Фараби, Қожа Ахмет Ясауи, Керей хан, Тәуке хан, Абылай хан, Абай Құнанбаев, Кенесары́ хан сияқты танымал тұлғалар туралы айтып беремін.

Әбу Насыр Мұхаммед ибн Мұхаммед әл-Фараби, әл - Фараби есімінің қысқартылуы-әл-Фараби:- философ, математик, музыка теоретигі, Шығыс ғалымы. Ортағасырлық шығыс философиясының ірі өкілдерінің бірі. Әл-Фараби-Аристотель (осыдан оның "екінші ұстаз" деген құрметті лақап аты) мен Платонның шығармаларына түсініктеме авторы. Оның еңбектері Ибн Сина, Ибн Баджа, Ибн Туфайл, Ибн Рушдқа, сондай-ақ ортағасырлық Батыс Еуропаның философиясы мен ғылымына әсер етті. Оған Отырар кітапханасының құрылуы жатады. Философтың еңбектері шартты түрде екі санатқа бөлінеді. Біріншісі әлем заңдарына, адам өміріне және дүниетанымға арналған. Әл-Фараби математика, астрономия және геометрияны осы салаларға қатысты мәселелерді түсіндіруге көмектесетін ғылымдардың қатарына жатқызды. Ғалым материя мен оның қасиеттерін зерттеді, сонымен қатар уақыт пен кеңістік ұғымдары туралы ойлады. Жұмыстың екінші санатына жабайы табиғат пен оның өмір сүру заңдылықтарына арналған жұмыстар кіреді. Олар химия, биология, медицина, оптика және физиканы қамтиды. Ғалым оны тамақтандыруға және құнды білім алуға көмектесетін жұмыстан бас тартқан жоқ. Оқи, ол переставал еңбектену. Әл-Фараби Дамаскіде БАҚ күзетшісі болып жұмыс істеді және арзан шамның аясында ғылыми қызмет жүргізуге мәжбүр болды.

Қожа Ахмед Ясауи:- философ, ислам уағыздаушысы, сопылық ақын. Қараханидтер сотында қалыптасқан әдеби тіл-Қараханид - ұйғыр тілінде еңбектер жазды. "Дивани хикмат"өлеңдер топтамасының авторы. Сопылық мектебін құрып, көптеген ізбасарларын тәрбиелеп, исламды Орталық Азия түріктері арасында таратуда басты рөлдердің бірін атқарды. Әмір Темірдің бұйрығы бойынша Ахмет Ясауидің өлімінен кейін аймақ мұсылмандарының бір бөлігі үшін қастерлі қажылық орнына айналған кесене тұрғызылды. А. Яссауи діндарлыққа, шыдамдылыққа, кішіпейілділікке шақырады, ол барлығын пайғамбар сөздерінің (хадисінің) ақиқатына сендіреді: "сенім негізі - ар-ождан". Кейінгі әлемде бұл жанды көкке апаратын "алтын көпір". Осылайша ол адамдарды адал, мейірімді, мейірімді болуға шақырды.

Керей хан :-Керей қазақтың тұңғыш ханы болды. Ол нақты билікті Жәнібектің қолында ұстағанына қарамастан, жоғарғы билеуші болып саналды. 1468 жылы Әбу л-Хайр кенеттен қайтыс болғаннан кейін Керей Шығыс Дешті Қыпшақта Шибанидтерге қарсы күреске қосылды. 1471 жылы Шайх-Хайдардың мұрагері Әбу-л-Хайр қайтыс болғаннан кейін Керей Шығыс Дешті Қыпшақтың билеушісі болды. Алайда қазақтар мен өзбектердің текетіресі тоқтамады, мұның өзі Керейдің 1474 жылы қаза табуына әкеп соқты. Орда-ханның ұрпақтары-Керей мен Жәнібек ерекше назар аудармауға тырысып, Жетісудың батысына көшіп келіп, кейін Қазақ хандығы деп аталатын өзіндік оппозиция орталығын құрды. Бұл аумақ Моғолстанға тиесілі болды, сондықтан Керей, Жәнібек және екінші жағынан Есен Буга арасында шағын қақтығыстар болды. Бірақ Есен Бұға өз мүддесін көздеп, Керей мен Жәнібекке қарсы тұра алмай, Шу өзенінің арнасынан жер бөлді.

Тәуке хан :-1680 жылдан Қазақ хандығының ханы. Салқамның ұлы Жәңгір, Есім ханның немересі. "Жеті жарғы" заңдар жинағының авторы "Триумвиратпен" бірге - Төле би, Қазыбек би және Әйтеке би. Билікті нығайту реформасын жүргізеді: сұлтандардың билігін әлсіретеді, мемлекетті басқару саясатында билерге сүйенеді. Хан кеңесі мен билер кеңесін құрады. Тәуке жас кезінен бастап мақсаткерлікпен және ұйымшылдықпен көзге түскен. 15 жасында ол әкесінің бұйрығымен Қашғарияның билеушісі Абдаллах ханмен бейбітшілікке қол жеткізу туралы келіссөздер жүргізді. Сонымен қатар, Жас Тәуке Кіші жүздің сұлтаны болған, ал 17 жасында оның ханы болған. 70-жылдардың басында. XVII ғасырда Тәуке хан феодалдардың талқандарына төтеп беріп, жоңғарлармен болған шайқастарда өзін батыл әрі дана жауынгер ретінде көрсетті. Әкесі қайтыс болғаннан кейін Тәуке хан тағына ие болып, көптеген қазақ тайпаларын біріктіре алды.

Абылайхан :-Қазақ мемлекеттік және саяси қайраткері, бүкіл Қазақ хандығының ханы, барлық жүздер мойындаған, Көркем Уәли сұлтанның ұлы, Абылай хан Қаншердің немересі, Барақ ханның ұрпағы. Сондай - ақ есімнің нұсқалары да аталады - Абылай, Абылай, Әбілмансұр Абылай, Облай және басқалар, уақыт сипаттамасына байланысты - "сұлтан" немесе "хан". Қазіргі орфографияда - Абылай, бірақ революцияға дейінгі орфографияда Абылай деген жазу қабылданған. Ол іс жүзінде барлық қазақ жерлерін, соның ішінде Ташкентті бір бүтінге біріктіре алды және Ресеймен одақты қазақтардың отырықшы егіншілік пен кәсіпшілік қызметке көшуінің негізі ретінде қарастыра отырып, одан арғы жоспарларды мәдени-шаруашылық прогресспен ұштастырды. Бұл жоспарды Абылай қарсы алды. Бұрынғыдай, қазақ халқының тағдырына нұқсан келтіретін ортадан тепкіш мотивтер әрекет етті.

Абай Құнанбаев:- қазақ ақыны, композитор, ағартушы, ойшыл, қоғам қайраткері, қазақ жазба әдебиетінің жаңа толқынының негізін қалаушы және оның бірінші классигі, ағартылған ислам негізінде еуропалық мәдениетке жақындау рухындағы мәдениетті реформалаушы. Шын аты-Ибрагим, бірақ лақап аты Абай (қаз. Зеренің әжесі берген "Абай", "Абай") оған өмір бойы бекітілген. Абай әлемде популизмнің танымал болуымен есте қалған өте қиын және қиын уақытта өмір сүрді. Бірақ ол халықтың ескі, бұзылмаған мәселелерін, негізгі қателіктері мен жаман әдеттерін батыл сынға алды. Ойшыл өркениетті қазақ қоғамын құруды қалады. Абай Құнанбаев 1904 жылы 59 жасында қайтыс болды. Ол 170-ке жуық өлеңдер мен 56 аудармалар жазды, өлеңдер, "Қара сөздер"кітабын жазды. Абай да дарынды әрі бірегей композитор болған. Ол осы күндері танымал жиырмаға жуық әуендерді жасады. Абай Құнанбаев-әлемдік деңгейдегі қазақтың ұлы ойшылы. Оның қара сөздері қазақ халқының ғана емес, бүкіл адамзаттың қазынасы болып табылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.