Әскери оккупация режимі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Мақала

Тақырыбы: Әскери оккупация режимі

Орындаған: Бауыржанұлы Олжас

Тексерген: Құсайынқызы Айгерім

Заманауи халықаралық-құқықтық әдебиет оккупациялық режимнің проблемаларына көп көңіл бөледі. Оны біз көптеген авторлардың шығармаларынан байқай аламыз, мысалы: И. Н. Арцибасов және С. А. Егоровтың «Международные отношения», Давид Э. «Принципы права вооруженных конфликтов», Пикте Ж. «Развитие и принципы международного гуманитарного права» және т. б. Әр автор өз шығармасында әскери оккупацияның негізгі себептерін, онымен қоса, оның сипатын халықаралық құқықпен байланыстыра отырып зерттеген, дегенмен, әлі де қиындық туғызатын бірқатар шешілмеген проблемалар бар.

Әскери оккупация деп бір мемлекеттің Қарулы Күштерінің басқа мемлекеттің аумағын (немесе аумағының бір бөлігін) уақытша иеленуі және оккупацияланған аумақта әскери әкімшіліктің билігін орнату деп білеміз. Оккупация заңды да заңсыз да болуы мүмкін, бірақ қандай жағдайда да оккупациаланған жер егемендігі оккупациалаған мемлекетке өтпейді. Қазіргі халықаралық құқық нормаларына сәйкес мемлекет жері, БҰҰ(Біріккен Ұлттар Ұйымы) Жарғысын бұза отырып, күш қолдану нәтижесіндегі әскери оккупация объектісі бола алмайды. Себебі, 1974 жылы 14 желтоқсанында БҰҰ Бас Ассамблеясымен қабылданған «Агрессия» анықтамасының үшінші бабында: «Бір мемлекеттің қарулы күштерінің екінші мемлекеттің жеріне басып кіру немесе шабуыл жасау нәтижесіндегі кез келген әскери оккупация агрессия актісі деп көрсетілген».

Әскери оккупация құқығының негізгі идеясы болашақта мұндай аумақтарды тиісті мемлекетке ауыртпалықсыз қайтаруды қамтамасыз ету үшін қарулы қақтығыс кезінде басып алынған аумақтарда «status quo ante» - бұрын болған жағдайды сақтау болып табылады. 1907 жылғы Азаматтық Кодекстің 43-бабына сәйкес аумақты иемденген мемлекет мүмкіндігінше қоғамдық тәртіп пен қоғамдық өмірді қалпына келтіру және қамтамасыз ету үшін өзіне байланысты барлық шараларды қабылдауға міндетті болған. Әскери оккупация режимі 1907 жылғы Төртінші Гаага конвенциясының, 1949 жылғы Төртінші Женева конвенциясының және 1977 жылғы бірінші қосымша хаттама нормаларымен анықталады.

Әскери оккупация жағдайындағы халықаралық гуманитарлық құқықтың басты мақсаты-әскери қажеттілікті ескере отырып, адамдарды өз мемлекетінің көмегінен айырылған жағдайда қорғау деп түсіндірген жөн.

Осыған байланысты оккупация құқығындағы үш негізгі заңды проблеманы бөліп көрсетуге болады.

1. Халықаралық нормаларды қолданудың көптеген жағдайлары сияқты, халықаралық және ұлттық құқықтың, кем дегенде екі мемлекеттің ұлттық құқығының - оккупацияланған және оккупациялаған мемлекеттер арасындағы қарым-қатынас проблемасы туындайды.

2. Жағдайдың "күрт өзгеру" проблемасы. Басқаша айтқанда, белгілі бір уақыт кезеңінде оккупация қою үшін оқиғалардың жылдам өріс алуы.

3. Халықаралық гуманитарлық құқықтың кейбір қолданыстағы конвенциялық нормаларын қазіргі заманғы жағдайларға қолдану қиын екендігімен байланысты әскери оккупация құқығының нормаларын қолдануда қиындықтар бар. Атап айтқанда, ХХ ғасырдың басында, құрлықтағы соғыстың заңдары мен әдет-ғұрыптары туралы Гаага Конвенциясы қабылданған кезде, мүлдем басқа экономикалық және саяси қатынастар сипатталған болатын. Алайда, қазіргі жағдайда осы Конвенцияның нормаларын тура түсіндіру және қолдану іс жүзінде мүмкін емес екені анық.

Сонымен, әскери оккупацияға қатысты халықаралық құқықтың негізгі қағидасы- "оккупация оккупацияланған аумақтың мәртебесін өзгертпейді". Бұл ережені, атап айтқанда, келесі нақты пунктермен көрсетуге болады.

1. Оккупация аннексия болып табылмайды және оккупацияланған мемлекеттің егемендігінің өтуіне әкеп соқпайды. Бұған Израиль басып алған аумақтарға байланысты (1967 жылғы 22 қарашадағы №242 қарардың кіріспесінің 2-тармағы), сондай-ақ Иран-Ирак қақтығысына (1986 жылғы 24 ақпандағы № 581 қарардың кіріспесінің 6-тармағы) және Кувейттегі соғысқа (1990 жылғы 9 тамыздағы № 662 қарар) байланысты БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі бірнеше рет назар аударған болатын.

2. Оккупацияланған территорияларда оккупацияланған мемлекеттің заңдары қолданылуда, ал халық билікке адалдық міндетін орындауды жалғастыра бергендігін байқауға болады.

Сонымен қатар, оккупация кезінде оккупацияланған мемлекеттің үкіметі заңдар мен басқа да қаулыларды шығара алады және бұл заң оккупацияланған аумақта қолданылуы керек. Міндетті заңдар мен қаулыларды тіпті қозғалыс жасай отырып та шығара алады, бірақ бұл халықаралық гуманитарлық заңға қайшы келмейтін дәрежеде орын алуы тиіс. Егер қабылданған заңнама басқыншы державаның қауіпсіздігіне қатер төндіретін болса Конвенцияға қайшы келеді деп есептеліп заң күшін жояды.

Сонымен бірге, басып алушы мемлекет басып алынған аумақтағы лауазымды адамдар мен судьялардың мәртебесін өзгерте алмайды, сондай-ақ кейбір функцияларды орындаудан бас тартқандарға санкциялар қолдана алмайды. Басқыншылық биліктің жалғыз құқығы-мұндай функцияларды орындаудан бас тартқан адамды қызметінен босату.

3. Оккупацияланған мемлекеттің заңдары мен халықаралық келісімдеріне сәйкес, оккупацияланған мемлекет адам құқықтарын сақтауға міндетті.

4. Әскери қажеттілік пен қоғамдық тәртіпті сақтау, сондай-ақ азық-түлікпен қамтамасыз ету, мәдени құндылықтарды қорғау, жылжымайтын мүлікті жалға алу және т. б. туындаған жағдайларда, басқыншы держава өзінің заңдары мен басқа да шараларын қабылдауға құқылы.

5. Басып алушы мемлекет басып алынған аумақтардағы азаматтардың адалдық борышын құрметтеуге міндетті. Басып алынған аумақтардың халқын өз мемлекетіне қарсы әскери мақсатта пайдалануға тыйым салынады. Сонымен бірге, 18 жасқа толған адамдарды қоғамдық жұмыстарға, оның ішінде оккупациялық армияның қажеттіліктері бойынша орындалатын жұмыстарға тартуға болады.

6. Оккупацияға ұшыраған халықты өз территориясынан бөлек аумаққа көшіруге тыйым салынады.

7. Басып алушы мемлекет басып алынған аумақтарда қаулыларды бұзу туралы істерді қарау үшін әскери трибуналдар құруға құқылы.

8. Басып алушы мемлекет әскер немесе басқару мұқтаждарына салық алуға, реквизициялар, ақшалай алымдар салуға құқылы. Сонымен бірге, қоғамдық қатынастардың қазіргі жағдайы конвенцияның нормаларына белгілі бір түзетулерді талап етеді, кез-келген жағдайда агрессивті және заңды соғыс туралы қазіргі заманғы түсінікті ескеру қажет, бұл агрессордың басып алынған аумақтардағы мүлікке қатысты құқықтарын айтарлықтай шектейді. Сонымен, Нюрнберг халықаралық әскери трибунал үкімдерінің бірінде атап өткендей, " соғыс заңдарына сәйкес, оккупацияланған елдің экономикасына тек қана оккупация шығындары түседі " және "ол бұл шығындарды оккупацияланған елдің экономикасына сәйкес келетін шамада көтеруі керек" деп көрсетеді.

9. Басып алушы мемлекет басып алынған аумақтардағы мүлікті құрметтеуге міндетті. Басып алынған аумақтағы мүлікті, атап айтқанда, әскери олжалар ретінде беруге немесе реквизициялауға шектеулі құқық бар. Алайда, "соғыс олжалары" ұғымы конвенция қабылданғаннан бері және қазіргі уақытта айтарлықтай өзгерістерге ұшырағанын атап өткен жөн, мұндай құқық шындыққа қарағанда гипотетикалық болып табылады.

Оккупация жағдайындағы адамдардың кейбір санаттарының мәртебесі туралы мәселе жеке қарастыруға лайық. Сонымен, жаулап алынған аумақтарда қарулы қарсылық жалғасуда. Сонымен бірге халықаралық қарулы қақтығыстардағы адамдарды қорғауға қатысты халықаралық гуманитарлық құқық ережелері тек "қамқоршылар"санатына жататын адамдарға қатысты қолданылады. Осы тұрғыдан алғанда, егер 1949 жылғы Женева конвенциясының талаптары сақталса, қарсылас жауынгерлерін әскери тұтқын ретінде қарастыруға болады. Әскери тұтқындар мәртебесі Женева Конвенциясына сәйкес беріледі, қақтығыстағы тарапқа тиесілі және өз аумағында немесе одан тыс жерде әрекет ететін ұйымдасқан қарсылық қозғалыстарының жеке құрамын қоса алғанда, егер бұл аумақ басып алынса да, милициялар мен ерікті отрядтар төмендегі шарттарға сай келуі тиіс деп көрсетеді:

a) қарамағындағылар үшін жауапты адам міндетті түрде болады;

b) белгілі бір айқын көрінетін айырмашылық белгісі бар;

c) ашық түрде қару алып жүреді;

d) өз іс-әрекеттерінде соғыс заңдары мен әдет-ғұрыптарын сақтайды.

Егер қарсылық қозғалыстарына қатысушылар әскери тұтқындар мәртебесін талап ете алмаса, олар азаматтық адамдар ретінде қарастырылады және 1949 жылғы қарастырылғандай өтініш жасауға құқылы, алайда, әскери тұтқындардан айырмашылығы, мұндай адамдар қарулы қарсылықтың барлық әрекеттері үшін жазалануға жататынын есте ұстаған жөн. Бұдан басқа, оларға қатысты осы Конвенцияның 5-бабында көзделген қауіпсіздіктің ерекше режимі белгіленуі мүмкін, атап айтқанда, олар конвенция берген байланыс құқығынан айырылуы мүмкін. Сонымен бірге, кез-келген қылмыстық процесс барысында мұндай адамдар сот ісін жүргізудің барлық қажетті кепілдіктеріне ие. Басып алынған аумақтардың азаматтық тұрғындары 1949 ж. кепілдік берген қорғанысты мынадай санаттары пайдалана алады:

- басып алынған аумақтың азаматтық тұрғындары (жалпы қорғау) ;

- басып алынған аумақта күзетпен ұсталатын азаматтық адамдар;

- екі тараптардың бірінің билігіндегі адамдар ;

- азаматтық адамдар ;

- жанжалға қатысушы тараптардың бірінің аумағында жүрген шетелдіктер, босқындар, азаматтығы жоқ адамдар;

- әйелдер мен балалар ;

- жараланғандар мен науқастар; тиімді қорғауды қамтамасыз ету мақсатында жараланғандар мен науқастарға теңестірілген жүкті әйелдер, жаңа туған нәрестелер мен науқастар;

- медициналық персонал ;

- гуманитарлық ұйымдардың персоналы;

1949 жылғы ЖК(Женева Конвенциясы) 47-бабына сәйкес басып алынған аумақта тұратын адамдардың құқықтары халықаралық құқықпен толық қорғалады, олардың құқықтық жағдайын басып алушы державаның біржақты актісі де, аннексия да өзгерте алмайды. Басып алынған аумақта тұратын адамдардың өз мәртебесінен немесе Женева Конвенциясында