Нарықтық жағдайындағы жеке меншік

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университетінің Ғылым жаршысы (пәнаралық) =

Вестник науки Казахского агротехнического университета им. С. Сейфуллина

(междисциплинарный) . - 2021. - №2 (109) . - Б. 37 - 49

Нарықтық жағдайындағы жеке меншік

Есжанова Т. С.

С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті

Жеңіс д, 62, Нур-Султан қ, 010011, Қазақстан,

tazagul. es@mail. ru

Түйін

Бұл жұмыста жеке меншік деген не, жеке және қоғамдық меншіктің шекарасы, нарықтық жағдай қандай және нарықтық жағдай қандай мақсатта пайдаланылады. «Нарықтық жағдай » термині нені білдіреді, нарықтық жағдайлар қалай және қаншаға бөлінеді. Сондай-ақ жеке меншікке не жатқызуға болады, және жеке секторды дамытудың негізгі шарттары. Біздің экономикамыздағы жеке меншікті жою және толық кемсіту. Меншіктің негізгі нысандарын оқу: жеке және мемлекеттік; жеке және қоғамдық меншіктің даму тенденциялары мен перспективаларын талдау. Әлемдік тәжірибе жеке меншіктің болуы экономикалық тиімділік береді деп болжайды. Себебі, біріншіден, ол өз экономикасының тиімділігіне мүдделі меншік иесін жасайды, екіншіден, жеке меншік саяси билікке тәуелділігі аз тәуелсіз меншік иесі.

Кілт сөздер: Нарықтық жағдай, жеңке меншік, қоғамдық меншік, экономика.

Кіріспе

«Жеке меншік» тарихи термині мемлекеттік (мемлекеттік) мүлікті барлық басқа мүліктерден бөлу қажеттілігі туындаған кезде пайда болды. Сондықтан мемлекеттік емес барлық нәрсе жекеменшік деп есептелді. Меншік нысандарының алуан түрлілігімен бүгінгі күні «белгіленбеген» жеке азаматтардың ғана емес, кооперативтердің, бірлестіктердің, халықтық кәсіпорындардың меншігі болып табылады. Осыған сәйкес батыстық экономикалық теория мен практикада концепция бекітілді, оған сәйкес жеке меншік меншіктің кез келген мемлекеттік емес нысаны ретінде түсініледі. Нарық, меншіктің әр түрлі пішіндерін, тауар-ақша байланыстары мен қаржы-несие жүйесін пайдалануға негізделген экономика қызметінің күрделі нарықтық механизмі ретінде таңбаланады. Айналыстан басқа, нарық жөне нарық қатынастары төмендегілерді қамтиды:

- екі субъект арасындағы өзара қатынастың нарықтық негізде іске асырылуы кезіндегі фирмаларды, кәсіпорындарды жөне экономиканың басқа да құрылымдарын жалдауға байланысты орын алатын қатынастар;

- біріккен кәсіпорындардың шетел фирмаларымен арадағы айырбас процестері;

- еңбек биржасы арқылы жұмыс күшін жалдау және пайдалану процестері;

- белгілі бір процентпен несие берудегі несиелік қатынастар;

- тауар, қор, валюта биржаларын қамтитын нарықтық инфрақұрылым-

ның қызметін жүзеге асыру процесі.

Материалдар мен зерттеу әдістері

Қоғамда жеке (отбасылық) бөлуден басталып, рулық ұйымның өзі бірте-бірте қауымдастыққа айналатын шаруашылықтың жаңа түрі дами бастады. Азияның, Африканың және Латын Америкасының көптеген елдерінде және қазір қауымдастық олардың үкіметінің бөлігі болып табылады. Біздің эрамызға дейінгі 4-3 мыңжылдықтар тоғысында компанияны құл құрған. Ол жерге және құлдарға жеке меншікке негізделген. Бұл осы қоғамның әлеуметтік-экономикалық қатынастарының мәнін алдын ала анықтады. Соғыс тұтқындары тұтқындардың жаппай ағынын қамтамасыз етті - латифундияның құл иелері үшін арзан жұмыс күші. Уақыт өте келе жұмыс құл иелерінің әскери күшінің әлсіреуі нәтижесінде олар үшін нарықтық бағаны көтеру үшін құлдар мемлекетті құлдарды сатып алу және ұстау үшін тиімсіз етті. Ірі жер иеленушілер өз иеліктерін шағын аумақтарға қиратып, жерінен айырылған құлдар мен еркін фермерлерге қайта өңдей бастады. Ауқымды фермерлер өнімінің көп бөлігін иелеріне беруге мәжбүр болды. Меншік қатынастары тағы бір өзгеріске ұшырады, феодалдық шаруашылық жүйеге көшу жүзеге асырылды.

Нарықтық экономиканың қызмет ету принциптері:

• нарықтық экономикаға қатысушылардың экономикалық еркіндігі;

• меншік нысандарының әртүрлілігі;

• тұтынушының басымдылығы (тұтынушы үшін өндіріс) ;

• өндірістік және тұтыну инфрақұрылымының болуы;

• нарықтық баға (сұраныс пен ұсыныс негізінде) ;

• әртүрлі формадағы бәсекелестік;

• нарықты және нарықтық қатынастарды мемлекеттік реттеу (мемлекеттік бағдарламалардың, салық салу, қаржы-несие және банктік жүйелердің көмегімен) ;

• экономиканың ашықтығы - экономикалық ұйымдар мен кәсіпкерлердің сыртқы экономикалық операцияларды еркін жүзеге асыруы;

Зерттеу объектісі

Меншік - өндіріс құралдары мен тұтыну тауарларын иеленудің тарихи өзгермелі нысаны. Бұл ең қиын экономикалық категориялардың бірі болып көрінеді. Оны талдау мәселелердің тұтас кешенін қамтиды, соның ішінде: меншіктің мазмұны, оны жүзеге асырудың экономикалық механизмі, кеңістіктік-уақыттық немесе тарихи-логикалық аспектілердегі меншік нысандары, мүліктік қатынастарды құқықтық тіркеу, меншік құқығын нақтылау. Қазіргі кезде көптеген адамдар жеке меншікті бөлінбейтін, шексіз (өзінің иесінің еркінен басқа) меншік деп санайды. Шындығында, жеке меншік иесі өз меншігінің объектісіне қажет деп есептеген барлық операцияларды, егер бұл операциялар басқа адамдардың жеке меншігіне кедергі жасамаса, жасауға толық құқылы. Өркениетті қоғамда меншік иелері үшін белгілі бір мінез-құлық ережелері әзірленді.

Жеке меншікке мыналар жатады:

үй шаруашылықтары өз қажеттіліктері үшін тауарлар өндіретін және қызмет көрсететін экономикалық бірлік ретінде;

2) заңнамаға сәйкес жұмыс істейтін заңды жеке кәсіпорындар. Бұл жеке, қолөнер өндірісінен бастап ірі кәсіпорындарға дейінгі барлық көлемдегі кәсіпорындарды қамтиды;

3) «көлеңкелі экономика» құрамындағы заңсыз жеке кәсіпкерлік. Бұған жеке тұлғалардың билік органдарының арнайы рұқсатынсыз жүзеге асыратын тауарларды өндіру және қызметтерді көрсету бойынша барлық қызмет жатады;

4) жеке шаруашылықты немесе жеке жинақтарды пайдаланудың кез келген түрі - пәтерлерді жалға беруден жеке тұлғалар арасындағы ақшалай операцияларға дейін.

Нарықтық экономиканың жұмыс істеуінің негізгі шарттары:

1. Коммерциялық және өндірістік қызметтің толық еркіндігі. Оның үстіне мұндай ережелер өндірістің барлық қатысушыларына қатысты.

2. Елдің беделді және тұрақты айналымдағы валютасының болуы.

3. Жеке меншікті құрметтеу және толық тұлғалау. Бұл тауар өндірушісі өндіріс иесі болып табылады және өз қалауы бойынша қолда бар капиталға және қызмет нәтижелеріне билік ете алады дегенді білдіреді.

4. Қаржы-несие қатынастарының мінсіз реттелген құрылымы.

5. Басқарушылардың және тауар өндірушілердің нарық жағдайында жұмыс істеу қабілеті.

Нарықтық экономика жағдайында мемлекет бірнеше негізгі функцияларды орындауға міндеттенеді:

Мемлекеттік органдардың міндеті барлық тараптардың - өндірушілердің, сатушылар мен сатып алушылардың тең құқықтарын қамтамасыз ету болып табылады. Қажет болған жағдайда барлық даулы мәселелер реттеледі, меншік құқығы қорғалады, олар тарапынан алаяқтыққа жол бермеу үшін барлық қаржы құрылымдарының қызметі қадағаланады. Заңдар немесе тұтынушылардың құқықтары бұзылса, билік тиісті жаза қолданады.

Заңды түрде бекітілген құқықтар нарық субъектілеріне олардың мүдделері мен құқықтарын қорғауда, капитал мен мүлікті қорғауда белгілі бір кепілдіктер береді. Нарықтық экономика жағдайында бизнесті тиімдірек дамытуға мүмкіндіктер дұрыс заңдардың арқасында . Әртүрлі формадағы жеке меншік көптеген ғасырлар бойы өмір сүрді. Жеке меншік қоғамдағы экономикалық биліктің көптеген тақырыптар арасында таралуын қамтамасыз етеді. Ал бұл бәсекені қолдайды, бүкіл экономиканың дамуына ықпал етеді. Оның тұрақтылығы жеке меншіктің басқа нысандары жоқ бірқатар артықшылықтарға ие болуына байланысты. Жеке меншік қоғамдық сипаттағы кейбір белгілерге ие болады. Осының барлығы жергiлiктi және мемлекеттiк бюджеттерге жалдау ақысын, салықтарды, сондай-ақ мiндеттi әлеуметтiк сақтандыру жарналарын төлеуден көрiнедi. Міне, жеке меншік иелері экономикалық және құқықтық жауапкершілікке ие болады.

Дамыған елдердегі индустрияландыру тәжірибесінен жеке меншіктің барлық мүмкіндіктері әлі толық пайдаланылмағаны белгілі болды. Жеке меншік басқа да меншік пен шаруашылық жүргізу нысандарына тікелей негіз болатынын ұмытпаған жөн. Экономикалық бірлік ретінде жеке меншік адамдардың өндіріс құралдарына қатысты қатынастары болып табылады. Ол адамдардың күнделікті қарым-қатынастарымен, экономикалық билікпен және өндірісті реттеумен тығыз байланысты. Кез келген экономикалық қызметтің экстремалды міндеті тауарлар мен қызметтерді өндіру мен жүзеге асыруда белгілі бір нәтижеге жету болып есептелетіндіктен, оның басшысы мен иесі өндірістің материалдық факторларының иесі болады. Демек, мүліктік қатынастар адамдар арасындағы әлеуметтік-экономикалық қатынастардың негізін құрайды, олардың мінез-құлқын және осы қатынастардың сипатын ашады. Нарықтық экономика жағдайында экономикалық қызметтің барлық түрлері үшін, негізінен жеке кәсіпкер үшін бірінші және ең маңыздысы - меншік құқығы. Нарықтық экономиканың орталығы - сатушы мен сатып алушы арасындағы қарым-қатынас, сондай-ақ нарық субъектілерінің іс-әрекеттерінің алмасуы. Ол айырбас объектілерін бір меншік иесінен екіншісіне тасымалдайды. Қалыпты айырбасты жүзеге асыру үшін нарықтық қатынастардың әрбір субъектісінің мүдделерін күшті құқықтық қорғау қажет. Бірақ осының бәріне қарамастан, сатушы да, сатып алушы да жеке меншікті экономикалық жүзеге асыру жолдарын таңдауда еркіндікке ие.

Дегенмен, еркін бәсекелестік пен тиімді басқару үшін жеке меншік құқығының өзі жеткіліксіз. Сонымен қатар, нарықты білу және олардың пайдасын алудағы тәуекелді әрекеттер бекітілген және заңмен қорғалған жүйенің болуын білдіреді. Жеке меншіктің артықшылықтарына мыналар жатады:

1) өндірісті жылдам ұйымдастыруға мүмкіндік туады;

2) бәсекелес жүйе арқылы тұтынушы үшін күрес;

3) өндірістің икемділігі және нарық конъюнктурасының өзгеруіне жылдам әрекет ету.

Жеке меншіктің кемшіліктеріне мыналар жатады:

1) біреудің еңбегін пайдалануға сүйену;

2) жұмысқа қабылданған қызметкердің еңбек нәтижесінде қызығушылықтың болмауы;

3) жалданатын жұмысшы мен өндіріс құралдары арасындағы нақты қашықтық;

4) ұзақ мерзімге стратегиялық жоспарлауға жол бермеу.

Қорытынды

Меншік түсінігін және оның құрылымын экономикалық тұрғыдан зерттеп, сонымен қатар жеке және мемлекеттік меншіктің даму тенденциялары мен перспективаларын талдай отырып, мынадай қорытындыға келуге болады. Бұл меншік қатынастарының өзгеруі, мемлекетсіздендіру және жаңа меншік түрлерінің пайда болуы нарықтық қатынастардың дамуына және басқарудың жаңа түрлеріне әсер етті, бұл Ресейге өзінің экономикалық жағдайын сақтауға және экономикалық дағдарыстан шығуға мүмкіндік берді. Меншік қатынастарын реформалау экономиканы нарықтық қайта құрудың маңызды құрамдастарының бірі болып табылады. Әкімшілік-жоспарлау жүйесіне тән жаһандық мемлекеттілікті жеңу жекешелендірудің арқасында жүзеге асты. Жекешелендіру нәтижесінде әртүрлі ұйымдық-экономикалық нысандарда - жеке кәсіпкерліктен бастап бірлестіктердің барлық түрлеріне дейінгі жеке немесе аралас кәсіпорындар пайда болды.

Еліміз жаппай ақшалай жекешелендірудің кезеңдерін еңсерді. Қазіргі кезеңде өтпелі экономикасы бар көптеген елдерде сауда, қызмет көрсету, қоғамдық тамақтандыру салаларындағы шағын кәсіпорындарды жекешелендіру аяқталды. Мемлекеттік меншіктің иелері мен басқарушыларын ауыстырудың орасан зор маңызын ескере отырып, мемлекеттік нысаннан жеке нысанға көшу тиімді нарықтық экономиканы құру мәселесін шешпейтінін есте ұстаған жөн. Жаңа иеленушінің беделі, ұйымдастырушылық және басқарушылық дағдылары және ынталы болуы талап етіледі.

Қолданылған әдебиет

Запорожан, А. Я. Нарықтық экономика жағдайындағы меншікті экономикалық іске асыру / А. Я. Запорожхан. 2-ші басылым. - СПб., 2005 ж
Борисов Е. Ф., Волков Ф. М. «Экономикалық теория негіздері. » - М., 2003 ж
Нарықтық экономикаға кіріспе / Ред. А. Я. Лившица-М., 2004 ж
Байжомартов У. С. және басқа да экономикалық теория негіздері. Оқу-әдістемелік ұсыныстар, Ақтөбе, 1995 ж
Қабдиев Д. Қ. Қазақстандағы экономикалық ойдың дамуы-Алматы: Қазақстан 1978 ж
Қажамқұлов Т. Саяси Негіздері (оқулық) шаруашылығы Алматы: Қайнар, 2001 ж.
Әбубәкіров М. Ә. Байжұмаев, В. Б., Жақыпова Ф. Н., Ғабеев Г. П.
«Экономикалық теория» Алматы «Қазақ университеті» 1990ж.
Экономикалық теория курсы / М. Н. Чепурина, Киров, 2000 ж
Лукашенко, О. П. Нарықтық экономикасы бар елдердегі мемлекеттік меншік / О. П. Лукашенко // Экономикалық мәселелер. - 2016 жыл.
Әбубәкірова М. Ә., Досқалиева В. Қ., Досқалиев С., Қабдиев Д. Қ. «Экономика» оқу құралы Алматы 1998 ж.

References

1) Zaporozhan A. ya. economic implementation of property in the conditions of a market economy / Zaporozhkhan A. Ya. 2nd edition. "No, " I said., 2005

2) Borisov E. F., Volkov F. M. "fundamentals of economic theory. - Moscow, 2003

3) introduction to market economics / Ed. A. Ya. Livshitsa-Moscow, 2004

4) Baizhomartov U. S. and other fundamentals of economic theory. Educational and methodological recommendations, Aktobe, 1995

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.