Қазақ даласының әулиелері мен әйгілі адамдары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

МАҚАЛА
Валиева А.А
Ғылыми жетекші - филология ғылымдардың кандидаты қауымдастырылған профессор Б.С. Кәукербекова
Қарағанды медицина университеті
Антропоним (гр. Адам жəне есім) -- адамды атау үшін қолданылатын барлық жалқы есімдердің тобы. Олар кісінің төл есімі, тегі (фамилия), əкесінің есімі, лақап есім, бүркеншік есім, қосалқы есім сияқты түрлерге ажыратылады. Зерттеушілердің көзқарасы бойынша, ең алдымен, антропонимдер (атаулар топонимдер (географиялық атаулар) ең көп зерттелген категориялар ретінде. Бұл антропонимдер мен топонимдер екі жағынан да үлкен қызығушылық тудыратындығымен түсіндіріледі ғылыми және күнделікті, аңғал білім тұрғысынан, өйткені антропонимдер үлкен дәрежелер өз есімінің қасиеттеріне ие, әр адамға беріледі ерекшеліктер-бұл адамның жеке саласы. Ономастикалық кеңістікте антропонимдер ядролық позицияны алады. Ядролық аймақта топонимдер де бар, олар зерттеушілердің пікірінше қоршаған шындық, өмір және салт-дәстүрлер туралы ақпарат этнос және белгілі бір қоғамда, сол қоғамда болып жатқан оқиғалардың тарихи куәгерлері немесе өзге де жерлерде оқиғалар
Үкаш ата құдығы- Түркістан қаласынан солтүстікке қарай 35 шақырым жерде Бабайқорған ауылдық округының солтүстігінде орналасқан. Кесененің жалпы ұзындығы 16 м, ені 5 м, биіктігі 3,5 - 4 м.ғимараттың батыс жағында диаметрі 3,5 - 4 м, биіктігі 4 - 4,5 м шіріген қаңылтырдан жасалған күмбез тұрғызылды. Кесене ішіндегі кесене биіктігі 160-170 см, ені 150 см, ұзындығы 12 м-ге жуық (ұзындығы- Үкаш атаның басын шапқан кезде, басы 12 метрге дейін домаланып, содан кейін қан аяғының астында жатпауы үшін қанмен бірге көмілген). Кесенеден батысқа қарай 200 м жерде Үкаша ата құдығы орналасқан. Аңыз бойынша, Үкаша ата сахаба Мұхаммед (с.ғ.с) пайғамбардың сенімді серігі әрі күзетшісі болған. Жергілікті тұрғындар "Пайғамбарымыздың (с.ғ.с) жауырынының астындағы мөрді сүйгеннен кейін Үкаша сахабаның денесіне атса - оқ, шапса - қылыш өтпеген" дейтін ертегіге бергісіз әңгімені ғасырдан-ғасырға жалғап, айтып келеді. Аңызға жүгінсек, қайсыбір мысық пиғылды, іштарлық танытқан дұшпандары қапияда бас салып, Үкаша атаны қапы қалдырып, бақиға аттандырған көрінеді. Таң намазында басы сәждеге енді барғанда дұшпанның қылышының соққысынан жерге салбырап түскен сахабаның мүбәрәк басы ешкімге ұстатпай, құдыққа түсіп кетеді. Ал, құдық болса, жерасты жолдары арқылы, сонау Меккедегі зәмзәм бұлағымен жалғасады дейді, айтушылар. Себебі, құрбан болған сахабаның басы, сол балбұлақтан табылып, пайғамбардың қабірінің аяқ жағына жерленіпті-міс. Бұл - Үкаша атаның Иә, Алла, менің басым пайғамбарымның аяғында жатса екен! деген арман-тілегінің орындалғаны болса керек.

Гауhар ана кесенесі - ХІІ-ХІV ғасырларда салынған порталды-күмбезді құрылыс. Түркістан облысы Түркістан қаласынан оңтүстікке қарай 4 шақырым жерде, Түркістан - Шәуілдір автокөлік жолынан солға қарай 400-500 метр қашықтықта орналасқан. Гауһар ана - ұлы ақын, ойшыл Қожа Ахмет Ясауидің қызы. Аңыз-әңгімелерге сүйенсек, Гауһар ананың емшілік қасиеті ерекше жан болған деседі. Оның қашан қайтыс болғаны жөнінде мәлімет жоқ, тек 1122-1124 жылдары туып, шамамен 1187-1197 жылдары дүниеден озған деген жорамал бар. Аңыз-әңгімелерде ГауҺар ананың баласы болмағанын айтады. Әкесі Еміңнен жазылған адамдардың бәрі - сенің балаларың деп қызын жұбатқан деседі. Ана өмірден өтерінде: Мені інім Ибраһим шайхтың қаны төгілген жерге қойыңдар деп аманаттаған екен. Гауһар ананың інісі Ибраһимді халық өздері қазған құдықтан рұқсатсыз су алғаны үшін кетпенмен шауып өлтірген екен. Нақақтан-нақақ жаны қиылған бауырының қаны төгілген жерде Гауһар ананың мазары жатыр. Аңыз-әңгімелерде Гауһар ананың ақылы көркіне сай ерекше жан болғандығы айтылады.

Тараз топырағындағы таңғажайыптардың бірі - Айша бибі кесенесі. Ол Жамбыл облысының Жамбыл ауылында Айша бибі ауылында орналасқан. Киелі Жамбыл жерінде 3 мыңнан астам тарихи-мәдени ескерткіш бар болса, соның бірі де бірегейі - Айша бибі кесенесі. Бұл тарихи нысан 11-12 ғасырларға жататын сәулет өнерінің бірден-бір тамаша үлгісі. Кесене күйдірілген сары балшықтан жасалған, әрі 60 түрлі ою-өрнекпен безендіріліп, сәнделген.
Ол Қазақстандағы орта ғасырлық сәулет өнері жауқарларының бірі болып табылады. Ерте ғасырлардан жеткен кесенені Қарахан әулетінің төртінші ұрпағы Шаһ Махмұд Қарахан өзінің нақ сүйері Айшаның басына тұрғызған. Бұл ғажайып күмбездің сырына үңілген адам еріксіз өткен заманға шегініс жасайтыны анық. Айша Бибі туралы аңыздың 28 түрлі нұсқасы бар. Олардың бірі - Айша Бибінің өзінің күйеу жігіті Қараханға деген махаббаты жайлы айтылып жүрген аңыздар. Ең кең таралған аңыз бойынша, Айша XІ ғасырдың әйгілі ғалымы және ақыны Хәкім Сүлейман Бақырғанидың қызы болған делінеді. Ол халық арасында Зеңгі баба деп аталып кеткен Ахмет Яссауидің шәкірті. Аңызға сүйенсек, Бақырғани қайтыс болғаннан кейін Айша Айтқожа Шейхтың тәрбиесінде болады. Және бойжеткен Айша ортағасырлық Тараз шаһарының әміршісі, жас Қарахан Мұхаммедке ғашық болған көрінеді.
Бірде Тараз қаласының билеушісі Қарахан Мұхаммед Айтқожа Шейхтан Айшаның қолын сұрап барады, бірақ қыздың тәрбиелеушісі бұған келісім бермейді. Сол кезде Айша Қараханға қосылуына қарсы болған тәрбиешісін алдап, Таразға сүйіктісін көруге кетіп қалады. Алайда, Айша ғашығына барар жолда Аса өзенінің жағасында, оны бас киімінде жасырынған жылан ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.