Қаныш Имантайұлы Сәтбаев

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Қазақ халқы мен Қазақстан тарихында академик Қаныш Имантайұлы Сәтбаев жер қойнауының құпия сырларын феноменальды көріпкел, көрнекті геолог және ғылымды ұйымдастырушы ғана емес, ең алдымен өз заманының ең ұлы ойшылы, табиғат зерттеушісі болды. Қазақстанның өркениетті индустриялық дамуына үлес қосқан ірі қоғам және мемлекет қайраткері, нәзік саясаткер қоғамның бейресми көшбасшысы болды.

Қаныш Имантайұлы Сәтбаев 1899 жылы 12 сәуірде Семей облысы Павлодар ауданында (қазіргі Павлодар облысы Баянауыл ауданы Теңдік ауылы) дүниеге келген.

Геология-минералогия ғылымдарының докторы (1942), профессор (1950), КСРО ҒА Қазақ филиалы Геология институтының бірінші директоры (1941-1964), осы филиал төрағасының орынбасары (1942-1946), КСРО Ғылым академиясының академигі (1946), Қазақ КСР Ғылым академиясының ұйымдастырушысы және тұңғыш президенті (1946), Мемлекеттік (1942) және Лениндік (1958) сыйлықтарының лауреаты, Қ. И. Сәтбаев жан-жақты дамыған ғалым - тамаша жазушы, әрі тарихшы, әрі ойлы ұстаз, әрі математик бола алатын адам. Осы орайда Мұхтар Әуезов: «Қаныштың ұлы қасиеті - химикпен, биологпен, физикпен, дәрігермен, тарихшы-филологпен олардың ғылыми тілінде сөйлесе алатындығы еді», - деген.

Жас жігіттің мамандық таңдауына 1921 жылы Баянауылға емделуге келген Томск қаласынан келген профессор Михаил Антонович Усов әсер етті. Ол Қ. І. Сәтбаевта туған жердің қойнауын танып білуге, оны Отанына, халқына беруге құштарлықты оятты. Кейінірек академик Қ. І. Сәтбаев: «Маған социалистік индустрияны көтеру . . . Қазақстанда озық ғылым құру құрметі бұйырды» деп жазды.

1926 жылы Қ. И. Сәтбаев Томск технологиялық институтын ойдағыдай бітіріп, тау-кен инженері мамандығы бойынша тұңғыш қазақ болып, Орталық халық шаруашылығы кеңесіне жіберілді.

Қ. И. Сәтбаев «Атбасцветмет» тресінің геология бөлімін басқарды. Оның үлесіне маңызды міндет - Жезқазған-Ұлытау аймағындағы пайдалы қазбалардың қорын жүйелі түрде анықтау бойынша бірінші стационарлық геологиялық барлау жұмыстары тұрды. Жезқазғанның қорын қарапайым деп бағалаған Ағылшындар мен Халық Комиссарлары Кеңесінің Геология комитетінен айырмашылығы, Сәтбаев бұл өлкеде кен қорының орасан зор екеніне сенімді болды.

1932 жылы Қ. И. Сәтбаев «Жезқазған мыс-кенді өңір және оның пайдалы қазбалары» атты тұңғыш ғылыми монографиясын жариялады. Бұл кезде Жезқазған кендерінде британдық мамандар мен СНК Геологиялық комитетінің қызметкерлері айтқан 60 мың тонна емес, 2 миллион тоннадан астам мыс бар екені анықталды. Бұл Қ. И. Сәтбаевтың ғылыми көрегендігінің дәлелі болды.

1934 жылы КСРО Ғылым академиясының сессиясында Қ. И. Сәтбаев «Жезқазған-Ұлытау аймағының мыс, көмір, темір, марганец рудалары және басқа да пайдалы қазбалары» атты баяндама жасап, онда Жезқазған кен орнының бай болашағын жан-жақты негіздейді. және бүкіл аймақ. В. А. Обручев бастаған Мәскеу ғалымдары жас ғалымның сөзсіз жеңісіне сенімді болды.

1937 жылға қарай барланған мыстың қоры Жезқазғанды әлемдегі ең ірі мыс кен орны деп атауға және мұнда тау-кен кәсіпорнының салынуын негіздеуге мүмкіндік берді. 1938 жылы 13 ақпанда «Тяжпром» халық комиссариатының Жезқазған кен-металлургиялық комбинатының құрылысы туралы бұйрығы шықты.

Қаныш Имантайұлы өзінің сан қырлы қызметінде тек геологиялық барлау жұмыстарымен ғана шектеліп қалмай, геология ғылымының барлық салаларында да ауқымды сан қырлы жұмыстар атқарды.

1941 жылы Қ. И. Сәтбаев КСРО ҒА Қазақ филиалының Геология институтының директоры болып тағайындалса, бір жылдан кейін осы бөлімшенің - республиканың болашақ Ғылым академиясының басшысы болды.

Қ. И. Сәтбаев соғыс уақытының қиын жағдайында өзінің белсенді қызметін елді фашизмнен қорғау жұмыстарын ұйымдастыруға бағыттады. 1943 жылдың күзінде ғылымды дамытуға сіңірген еңбегі және үлкен ғылыми жетістіктері үшін Қ. И. Сәтбаев КСРО Ғылым академиясының корреспондент-мүшесі болып сайланды. Осы жылдары ол Қазақстан Магнитогорск, Балқаш және Атасу тау-кен комбинатын жобалау мен салуға ерекше көңіл бөлді.

1946 жылы маусымда Қ. И. Сәтбаев Қазақстан Ғылым академиясының тұңғыш президенті болып сайланды. Сол жылдың қазан айында КСРО Ғылым академиясының толық академигі болып сайланды.

Қазақстан Ғылым академиясы қажетті бөлімшелері мен институттары бар үлкен ғылым құрды, экономика мен мәдениетті дамытудың, республиканың ең бай минералдық ресурстарын қарқынды пайдаланудың жолдарын белгіледі. Қ. И. Сәтбаев ғылымды басқарудағы орасан зор ұйымдастырушылық қызметін және Қазақстанның индустриялық дамуына қамқорлық жасауды өндірістік кешендерге практикалық көмек көрсетумен біріктіреді. Оның бастамасымен Ғылым академиясының көшпелі отырыстары республиканың ірі өнеркәсіптік аймақтары - Өскемен, Атырау, Қарағанды, Жезқазған, Қостанай қалаларында өтті. Жаңа академиялық институттар ашылды: ядролық физика, математика және механика, гидрогеология және гидрофизика, мұнай және табиғи тұздар химиясы, химия-металлургия, тау-кен металлургия, ихтиология және балық шаруашылығы, эксперименттік биология, экономика, философия және құқық, әдебиет пен өнер, тіл білімі. Энциклопедиялық білім Елбасының осы ұлы ғылым орталықтарын құруға жеке қатысуына мүмкіндік берді.

Қазақстанның жас Ғылым академиясы өсіп, дамыды. Ғылыми кадрлар қалыптасты. Қ. И. Сәтбаев дарынды жастарды жан-жақты қолдап, тәрбиелеп отырды. Ол Маңғышлақ түбегінің табиғи ресурстарын жан-жақты зерттеуге, көмір, мұнай, газ, қара металлургия кендерінің жаңа кен орындарын барлауға жеке жетекшілік етті, Ертіс-Қарағанды каналының құрылысына белсенді қолдау көрсетті.

Академик Қ. И. Сәтбаевтың қызығушылық аясы әдеттен тыс кең болды және жаратылыстану ғылымдарының шеңберінен шығып кетті. Ол қазақ тарихының, әдебиетінің, мәдениетінің, этнографиясының, музыкасы мен фольклорының тамаша білушісі болған, оның Орталық Қазақстан аумағында жүргізген археологиялық зерттеулері, педагогика мен әдебиет туралы еңбектері белгілі. М. О. Әуезовтің «Абай жолы» романының маңызын бірінші болып бағалап, халық ауыз әдебиетін жинаушы А. Затаевичке 25 халық әнін жеткізіп, театр, өнер, мәдениет, жастар тәрбиесі туралы көптеген еңбектер қалдырды. .

Бұл ретте, Қ. И. Сәтбаевтың, ең алдымен, геология ғылымы саласындағы ең ірі ғалым болғанын және болып қала беретінін ерекше атап өткен жөн. Ол Қазақстанда металлогения мектебін құрып, оны басқарды. Ол әзірлеген формациялық металлогендік талдаудың кешенді тәсілі геология ғылымы мен практикасы үшін іргелі болды. Қазақстандағы бүкіл ғылымның басшысы ең алдымен қазақ геологтар мектебінің жетекшісі, металлогения ғылымының негізін салушылардың бірі ретінде лайықты танылды. Ол артына ғалымдардың үлкен галактикасын қалдырды, Қазақстанда металлогендердің тұтас мектебін тәрбиеледі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.